Funkcje i rola zabawy u dzieci w wieku przedszkolnym
Transkrypt
Funkcje i rola zabawy u dzieci w wieku przedszkolnym
Funkcje i rola zabawy u dzieci w wieku przedszkolnym 06.01.2014 15:11 Wiek przedszkolny nazywany jest wiekiem zabawy. Spełnia ona w tym okresie różnorodne funkcje i zadania. Wszelkie działania podejmowane przez dzieci związana jest właśnie z nią. Związana jest z pracą, nauką i aktywnością społeczną. Charakter zabawowy podejmowanych przez przedszkolaków działam inspiruje i angażuje nauczyciel. „Działania, wywołujące radość przedszkolaka, chętnie kontynuowane i podejmowane, mają znaczenie w rozwoju poznawczym, jak [1] również emocjonalnym.” Wartość zabawy oceniają licznie pedagogowie i psycholodzy. Jest to temat wielu konferencji i rozważań. „Naturalne skłonności dziecka do zabawy powinny być wykorzystywane w organizowaniu różnorodnych form jego działalności, tak przemyślanych przez wychowawców, by rzeczywiście przyczyniały się do rozwoju ekspresji dziecka i jego uspołecznienia. (…) aktywność dlatego przejawia się w postaci zabawy, że jest to najbardziej dostępny dla dziecka sposób poznawania rzeczywistości, [2] odtwarzania faktów i sytuacji, które dziecko na co dzień przeżywa.” Doświadczenia, jakie dziecko zdobywa podczas dnia przetwarza podczas zabawy w konkretne działania i w ten prosty sposób doświadcza i przeżywa. Zabawa odgrywa bardzo ważną rolę w kształtowaniu osobowości dziecka, wpływa na jej wszechstronny rozwój. „Dzieciom nie jest obojętne, w co i jak się bawią” - twierdzi Edyta Gruszczyk - Kolczyńska - „Podstawowe znaczenia mają bowiem aktualne potrzeby rozwoju umysłowego dzieci. Sprawiają one, że: ❍ ❍ ❍ ❍ Podejmuje z własnej, nieprzymuszonej woli taka zabawę, która pozwala mu zgromadzić możliwie dużo doświadczeń przydatnych dla kształtowania w swoim umyśle tworzących się tam schematów; Bawiąc się używa dostępnych mu przedmiotów i nadaje im takie umowne znaczenie, aby zgromadzone przy ich pomocy doświadczenia dokładnie pasowały do budowanego w umyśle schematu; Jest zainteresowane daną zabawą i powtarza ją tak długo, dopóki budowany schemat nie osiągnie takiej postaci, że dziecko może go stosować w sytuacjach życiowych tu i teraz; Gdy się tak stanie, dziecko zaczyna się interesować inną zabawą i jest to zawsze taka, która może mu dostarczyć doświadczeń potrzebnych do konstruowania następnego schematu lub [3] doskonalenia poprzednio badanego, jeżeli zachodzi taka konieczność.” Spośród literatury pedagogicznej możemy wyróżnić najczęstsze rodzaje zabawy: ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ ❍ manipulacyjne konstrukcyjne tematyczne dydaktyczne ruchowe teatralne „Zabawy w role, zwane także tematycznymi, są dla dziecka okazją do poznania ról społecznych, wypróbowywania przestrzegania reguł związanych z daną rolą, a także poznawania relacji między rolami. Są zatem zabawy te dobrą szkołą społecznego uczenia się dziecka. Zmiany rozwojowe w zakresie zabaw tematycznych postępują w kierunku coraz dokładniejszego ustalania i przestrzegania reguł; podejmowania ról wychodzących poza bezpośrednie otoczenie dziecka; używania akcesoriów przypominających w coraz większym stopniu rzeczywiste przedmioty [4] wykorzystywane przy pełnieniu danej roli.” W pedagogice zabawy stosujemy pewne zasady, które: ❍ ❍ ❍ ❍ “Zapewniają dobrowolność uczestnictwa, tzn. uczestnik sam decyduje, czy chce wziąć udział w zajęciach, wychowawca tylko zachęca, zaprasza do uczestnictwa, stara się zainteresować dziecko. Realizacja tej zasady umożliwia odkrycie autentycznych zachowań i sprzyja uczeniu się, nie ma tu środka przymusu. Uwzględniają wszystkie poziomy komunikowania, tzn. zarówno rzeczowy, jak i emocjonalny. Poziom rzeczowy dotyczy obiektywnych, logicznych i prawdziwych informacji, które są wymieniane między ludźmi. Poziom emocjonalny natomiast wskazuje, że treści kształcenia są przyjmowane przez dziecko w zależności od emocji towarzyszących uczeniu się, a zwłaszcza od dotychczasowego doświadczenia i kontaktów w grupie. Realizacja tej zasady wymaga od prowadzącego i uczestników zaakceptowania różnych postaw, uczy tolerancji. Uznają pozytywne przeżycia za wartość i unikają rywalizacji. Pedagogika zabawy uznaje przeżycie za wartość i preferuje zdobycie pozytywnego doświadczenia, doznania w pracy grupowej czegoś przyjemnego. Zabawa stwarza wiele sytuacji emocjonalnych, które skłaniają do refleksji i angażują uczestników w ocenę argumentów. Pomaga ona też w uczeniu się określonych treści, w rozwiązywaniu konkretnych problemów. Zdecydowanie unika bezsensownej rywalizacji, przypadkowych zwycięstw, konkurencji, w której jeden zwycięża, a reszta przegrywa. W pedagogice zabawy dzieci uczą się współdziałania, współpracy, dostrzegania różnych mocnych stron uczestników grupy. Zabawy łagodzą tu niepokój przed oceną, lęk przed przegraną i wzmacniają motywację do wysiłku. Posługują się różnorodnymi środkami wyrazu, czyli umożliwiają przekazywanie różnych treści i emocji poprzez oddziaływanie na różne zmysły. Jest to zasada, która do pracy w grupie włącza [5] wszystkie media.” „Zabawy tematyczne dzieci to taki rodzaj ich działalności, w której one w sposób ludyczny odtwarzają rzeczywistość otaczającego świata, a w szczególności działania ludzi dorosłych, ich życie [6] i warunki społeczne.” - uważa W. J. Dyner. „Zabawy tematyczne kształtują uczucia i osobowość dziecka. Przez cały czas trwania zabawy dziecko reaguje różnymi stanami emocjonalnymi na występujące w niej zdarzenia. Są to zarówno chwilowe wzruszenia, jak i długotrwałe nastroje. W sposób możliwie wierny zdarzenia, choć nieświadomy, dziecko odtwarza w swoich zabawach role społeczne pełnione przez dorosłych. Przenosi ono sytuacje z życia rodziny, łącznie z językiem, ruchami ciała i emocjami. Pozwala to dziecku lepiej zrozumieć zadania, jakie wykonują rodzice, dziadkowie, sąsiedzi czy pani w przedszkolu. Przyjęcie roli odbywa się też zgodnie z płcią: chłopcy [7] odtwarzają role męskie, dziewczynki żeńskie.” Zabawy badawcze pozwalają dziecku zaspokoić jego potrzeby poznawcze poprzez manipulowanie przedmiotami i działanie. “Dzieci w wieku przedszkolnym czynią nieustanne doświadczenia, próbują kruchości lodu, konsystencji piasku suchego i wilgotnego, oglądają przedmioty przez szkło powiększające, bawią się magnesem (…). Zabawy badawcze nie zawsze znajdą uznanie w oczach dorosłych. Przez swoja dociekliwość dzieci niejedno popsują, pobrudzą, [8] zniszczą.” Jednak wystarczy odrobina współpracy dorosłego z małym odkrywcą, aby zaspokoić jego naturalną ciekawość i cierpliwie odpowiadać na bardzo liczne pytania dziecka. „W czasie zabaw badawczych rozwija się myślenie przyczynowo – skutkowe, doskonali się orientacja w otaczającym świecie, dziecko zaspokaja uczucia związane z potrzebą działania, odbiera wrażenia estetyczne i przeżywa różne uczucia intelektualne. Rzeczywistość techniczna dostarcza bogatych treści do kształcenia mowy i myślenia. Badane przez dzieci zjawiska są dla nich pewną zagadką, której rozwiązanie aktywizuje myślenie i doskonali sprawność umysłową. Wpływa na rozwój pamięci, uwagi, [9] myślenia, wyobraźni i spostrzegawczości.” Zabawa dydaktyczna „służy doskonaleniu sprawności, poszerzaniu wiadomości, uczy koncentracji uwagi, ćwiczy pamięć i spostrzeganie. Za pośrednictwem zagadek, układanek czy gier planszowych i zręcznościowych oraz przy współudziale rodziców dziecko będzie porządkowało [10] dotychczasowe wiadomości i doskonaliło umiejętności zdobyte w innych rodzajach zabaw.” Ponadto “są bardzo pomocne w początkowej nauce czytania i pisania, bowiem doskonalą analizę i syntezę słuchową, tworzenie i odczytywanie wyrazów, umiejętność czytania ze zrozumieniem. Mobilizują ponadto dziecko do pokonywania trudności, budzą wiarę we własne możliwości, dają [11] ogromne zadowolenie i możliwość dobrej zabawy.” Kolejnym rodzajem zabaw wpisujących się w życie każdego przedszkolaka są zabawy konstrukcyjne. W literaturze istnieje kilka rodzajów zabaw konstrukcyjnych. Może to być zwyczajne budowanie ze śniegu lub z piasku, wznoszenie budowli z klocków o różnym kształcie i różnej lub wielkości, albo chociażby tworzenie nowych zabawek lub przedmiotów do dalszej używalności. “Zabawy konstrukcyjne kierują aktywność dziecka ku tworzeniu czegoś. Tworzywem są też tzw. ‘skarby’. już samo przynoszenie z domu przeróżnych opakowań, sznurków, szmatek, wstążeczek, korków, zakrętek, kapsli oraz tworzywa przyrodniczego, jak kasztany, szyszki, żołędzie, gałązki [12] stawia dziecko wobec pytania: co z tego można zrobić?” Wiele radości i satysfakcji dziecko odczuwa, gdy do swoich działań może zaangażować rodziców. Jakże odkrywcze i zadowalające jest wspólne tworzenie ze “skarbów” pacynek, samochodów czy nowych mebelków do domku dla lalki. Poza tym, jak czytamy w literaturze “zabawy konstrukcyjne rozwijają techniczną myśl dziecka, wyobraźnie przestrzenną, zapoznają z właściwościami tworzyw.(…) Praca niejednego z dorosłych zamiłowanych w majsterkowaniu, w samodzielnym wykonaniu różnych przedmiotów nie traci [13] swoistych cech zabawy.” Istotną rolę w wychowaniu przedszkolaków pełni wychowanie przez teatr, które „kształtuje umiejętność przeżywania, stanowi ważny czynnik kształcenia wrażliwości estetycznej, postaw moralnych i kultury ogólnej. Dzięki kontaktom z teatrem rozwijają się pozytywne cechy dzieci, ich postawy, zainteresowania, świat wartości. Sztuka teatralna uczy życiowej mądrości, a jednocześnie bawi widza. Stosowanie dramy na lekcjach jest również sposobem pracy, który umożliwia wszechstronny rozwój dziecka i uczy go komunikowania się w grupie. Jego rozwój psychiczny wymaga bowiem kontaktu z innymi ludźmi, bycia w grupie bliskich sobie osób, z drugiej zaś strony – możliwości dokonywania własnych wyborów, własnej aktywności, badania, poszukiwania, tworzenia, [14] zaspokojenia potrzeby wzajemnego porozumienia i akceptacji.” Bardzo istotną rolę w wieku przedszkolnym stanowią zabawy ruchowe. K. Wlaźnik szczególnie podkreśla wielkość znaczenia piszą, że „Zabawy ruchowe: ❍ ❍ Wprowadzają radosny nastrój, (…), przyczyniają się do dobrego samopoczucia, dają dziecku pełną swobodę oraz możliwość zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu; Wyrabiają sprawność fizyczną, korzystnie wpływają na kształtowanie cech motorycznych, jak: szybkość, siła, zwinność (…) ❍ ❍ ❍ Rozwijają samodzielność, zaradność, odwagę‘ (…) Przygotowują do społecznego współdziałania i współżycia, uczą przystosowania się do zajęć [15] wykonywanych przez cały zespół rówieśników i działa na jego korzyść.” Według G. Buczek „(...) zabawy rytmiczno – taneczne, stanowią jeden z elementów ćwiczeń muzyczno - ruchowych. Ich wszechstronne wartości kształcące, poznawcze i wychowawcze sprawiły, że są podstawowym członem wielu systemów metodycznych nie tylko w wychowaniu fizycznym i muzycznym, ale również w wielokierunkowych oddziaływaniach profilaktycznych oraz [16] psychoterapeutycznych.” Jak podkreśla W. Gniewkowski: „(…) stwarzając dzieciom możliwości do intensywnego ruchu, rozwijamy w nich niezwykłe właściwości ciała, ducha i umysłu. Jest to najcenniejszy posag, w jaki możemy je wyposażyć na długą drogę w ich dorosłym, komplikowanym [17] życiu." W literaturze pedagogicznej możemy przeczytać także o zabawach tropiących i ich wpływie na rozwój dzieci w wieku przedszkolnym. Przede wszystkim “zabawy tropiące ćwiczą spostrzegawczość, uwagę, zaradność, samodzielność, służą zdobywaniu orientacji w terenie, [18] angażują uczestników emocjonalnie, dyscyplinują.” Mając na uwadze liczne walory i zalety towarzyszące podczas zabaw w terenie uważam, że watro organizować w ten sposób czas i działanie przedszkolaków. “Tropienie, szukanie czegoś, kogoś powinno wynikać z treści poprzedzających zabawę, np. z literatury dziecięcej, opowiadanie nauczycielki, przeżyć i obserwacji dzieci, obyczajów i tradycji ludowych. Do udziału w zabawie można zachęcić zaproszeniem, tajemniczym listem, dziwnymi znakami. Sytuacja taka ożywia wyobraźnie, zaciekawia, wywołuje [19] nastrój oczekiwania.” Zagadnienie zabawy w wieku przedszkolnym jest wciąż nieustannie aktualne w literaturze pedagogicznej. Nie jest łatwo umiejętnie poprowadzić, pokierować zabawą dzieci, tak, aby nowe doświadczenia wniosły cenne wartości i nauki do życia przedszkolaków. Należy pamiętać, że „dziecko poprzez swą aktywność zabawową lepiej poznaje otaczającą rzeczywistość. Uczy się postrzegać, myśleć, mówić, analizować odróżniać rzeczy bardziej od mniej istotnych. Rozwija się [20] fizycznie, wzbogacając jednocześnie swoje życie emocjonalne.” „Dzięki zabawie dziecko opanowuje umiejętności niezbędne do życia oraz odkrywa wzorce zachowań panujące w świecie, w którym się urodziło, a który tak trudno jest rozszyfrować (...). Dzięki zabawie rozwiązuje własne problemy emocjonalne i zdobywa umiejętność panowania nad prymitywnymi uczuciami; staje się w coraz większym stopniu istotą społeczną oraz odnajduje [21] właściwe dla siebie miejsce we wspólnocie”. Napisała: Jadwiga Jarosz [1] Stankiewicz B., O zabawach tropiących z doświadczeń praktyk ze studentami, Wychowanie w Przedszkolu, 1998, s. 760 [2] Stankiewicz B., Zabawy twórcze i widowiska lalkowe w wychowaniu przedszkolnym, Warszawa 1972, s.13 [3] Gruszczyk - Kolczyńska E., Zielińska E., O roli zabawek w procesie rozwoju umysłowego dzieci, Wychowanie w Przedszkolu, 2003, s.269 [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] Kielar - Turska M., Zabawy i zabawki w ujęciu ontogenetycznym, Wychowanie w Przedszkolu Skonieczna G. E., Czy to jest tylko zabawa?, Edukacja i Dialog, wrzesień 2001 Dyner W.J. Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu, Wrocław 1983 Nerło M., Czemu służy zabawa?, Edukacja i Dialog, grudzień 2002 Kwiatowska M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988, s. 176 Faber G., Inspirowanie zabaw badawczych , Wychowanie w Przedszkolu 1992 nr 7 Nerło M., Czemu służy zabawa?, Edukacja i Dialog, grudzień 2002 Zimoch M., Zabawy i zajęcia w oddziale przedszkolnym, Wychowanie w Przedszkolu, marzec 2000 Kwiatowska M., Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988, s.174 tamże, s. 175 Czeszak-Godula M., Teatr kształtuje postawy moralne. Edukacja i Dialog, kwiecień 2002 Wlaźnik K., Wychowanie fizyczne w przedszkolu, Łódź 1996, s. 51 Buczek G., Aktywność ruchowa głównym stymulatorem fizycznego i psychomotorycznego rozwoju dziecka. W: Rozwój dziecka i jego stymulacja w instytucjach wychowania przedszkolnego. Red.: Helena Danel- Bobrzyk i Aniela Winiarska. Wyd. UŚ Katowice 1995, s. 61. [17] [18] [19] [20] Gniewkowski W., Ruch a bystrość umysłu i inteligencja, Wychowanie w Przedszkolu, 1986, nr 1. Adamiec A., Zabawy tropiące, Wychowanie w Przedszkolu, czerwiec 1996 tamże Stankiewicz B., Zabawy twórcze i widowiska lalkowe w wychowaniu przedszkolnym, Warszawa 1972, s.14 [21] Lee C., Wzrastanie i rozwój dziecka. Warszawa 1997, s. 62;