suche oko - Apteka Media

Farmakoterapia
Farmakoterapia
Zespół suchego oka
Łzy są nie tylko namacalnym dowodem wrażliwości emocjonalnej, ale przede wszystkim istotnym elementem prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku.
Ich produkcją zajmują się gruczoły łzowe
(komórki kubkowe, gruczoły przyrzęskowe,
tarczkowe). Film łzowy, o grubości ok. 10
μ, pokrywa zewnętrzną część gałki ocznej
(spojówki, rogówkę), spełniając funkcje
nawilżające, ochronne oraz odżywcze.
W jego skład wchodzą trzy warstwy: wewnętrzna mucynowa (śluzowa), środkowa wodna oraz zewnętrzna tłuszczowa.
Wydzielina łzowa wygładza i wyrównuje powierzchnię nabłonka rogówki, co
umożliwia prawidłowe załamanie światła na jej powierzchni. Ułatwia również
ruchy gałek ocznych i powiek. Jest także
drogą transportu tlenu i substancji odżywczych do spojówek i pozbawionej
unaczynienia rogówki oka oraz ułatwia
pozbycie się zbędnych metabolitów czy
przypadkowych zanieczyszczeń. W filmie
łzowym rozpuszczone są też immunoglobuliny oraz lizozym, co stanowi doskonałą
obronę przed czynnikami infekcyjnymi.
Właściwy skład ilościowy i jakościowy
poszczególnych komponentów filmu łzowego stanowi gwarancję spełnienia jego
fizjologicznych funkcji.
Jeśli wydzielina gruczołów łzowych jest
niewystarczająca bądź dochodzi do poważnych zmian w składzie filmu łzowego,
pojawiają się problemy. Pacjenci zazwyczaj
skarżą się wówczas na pieczenie, przekrwienie oczu, wynikające z podrażnienia,
uczucie piasku pod powiekami, w bardziej
zaawansowanych przypadkach występuje
dodatkowo światłowstręt. Powieki sprawiają wrażenie ciężkich i obrzękniętych, a w
kącikach oczu może pojawić się ciągnąca
się wydzielina. Niedostateczne wydzielanie
łez prowadzi do złuszczania się nabłonka
rogówki i spojówek, co czyni oko bardziej
podatnym na czynniki o charakterze drażniącym (infekcyjne czy zanieczyszczenia
mechaniczne). Prawdopodobnie mamy
wówczas do czynienia z zespołem suchego oka, o którym ostatnimi czasy mówi
8
się coraz częściej. Przypuszcza się, że co
piąty pacjent zgłaszający się po poradę
do okulisty cierpi z powodu powyższego
syndromu. Zespół suchego oka obejmuje
szereg schorzeń o różnej etiologii i patogenezie. Jego istota tkwi w niewystarczającej
produkcji filmu łzowego pokrywającego
przednią część oka (rogówka, spojówki)
bądź w nieprawidłowościach jakościowych (zaburzenia składu łez). Ograniczone wydzielanie łez częściej dotyczy
osób w wieku podeszłym, co związane
jest ze starzeniem się organizmu, a także
kobiet w okresie przekwitania oraz w ciąży
(zaburzenia hormonalne). Może również
być następstwem poważnych schorzeń
układowych (tj. zespołu Sjögrena, będącego chorobą o podłożu autoimmunologicznym, cukrzycy, schorzeń wirusowych).
Niedostateczne wydzielanie łez może
mieć także podłoże jatrogenne (atropina,
diuretyki, środki znieczulenia ogólnego,
beta-blokery, preparaty antykoncepcyjne, leki antyhistaminowe, psychotropowe). Warto przy tej okazji zaznaczyć, że
nadużywanie bez konsultacji z lekarzem
kropli ocznych również może przyczynić
się do zakłócenia właściwych proporcji
komponentów filmu łzowego i prowokować ujawnienie się przykrych doznań
utożsamianych z zespołem suchego oka.
Dolegliwości tego zespołu mogą być też
wywoływane zwiększonym odparowaniem
łez (zaburzeniami warstwy tłuszczowej).
Przyczyną może być suchy, gorący klimat,
klimatyzacja, zabiegi chirurgiczne na powiekach, niedomykanie się powiek (np.
w schorzeniach gruczołu tarczowego),
znieczulenie, a także zapalenie brzegów
powiek (zaburzenia wydzielania ochronnej warstwy tłuszczowej). Ponadto na
podobne dolegliwości skarżą się często
osoby spędzające długie godziny przed
ekranem komputera, ponieważ monitor
umieszczony na wysokości oczu powodu-
je zmniejszenie częstotliwości mrugania,
co przyspiesza wysychanie ochronnego
filmu łzowego. Zespół suchego oka może
być również skutkiem przebytych urazów
gałki ocznej – wszelkie nierówności i blizny na powierzchni rogówki czy spojówek
utrudniają stabilność i właściwe utrzymywanie się filmu łzowego.
Dolegliwości zespołu suchego oka oraz
obraz kliniczny schorzenia są mało typowe (podobne objawy mogą towarzyszyć
np. zapaleniu spojówek czy rogówki), co
utrudnia prawidłowe rozpoznanie. Potwierdzeniem istnienia zespołu suchego
oka, oprócz tradycyjnego badania okulistycznego, są zazwyczaj specjalne testy
oceniające ilość wydzielanych łez i stabilność płynu łzowego (np. test Schirmera).
Najważniejszym elementem terapii zespołu suchego oka jest poprawa nawilżenia gałki ocznej poprzez substytucyjne
podawanie preparatów imitujących płyn
łzowy (tzw. sztuczne łzy). Mogą mieć one
postać kropli o różnym stopniu lepkości
lub żeli. Najprostszym, choć niestety mało
skutecznym preparatem o właściwościach
nawilżających gałkę oczną jest fizjologiczny roztwór soli (0,9% NaCl). Obecnie
w celu zmniejszenia przykrych doznań
towarzyszących zespołowi suchego oka
stosuje się roztwory polimerów wielkocząsteczkowych (pochodne celulozy, tj.:
metyloceluloza MC, hydroksyetyloceluloza HEC, hydroksypropylometyloceluloza HPMC, alkoholu poliwinylowego PVA
i poliwinylopirolidonu PVP). Ze względu
na stosunkowo szybką eliminację kropli
z worka spojówkowego (wymywanie)
w celu poprawy komfortu pacjenta cierpiącego z powodu zespołu suchego oka
należy je często aplikować (co 1–2 godziny). Zdecydowanie dłuższe utrzymywanie
się na powierzchni gałki ocznej wykazują
preparaty zawierające kwasy poliakrylowe, siarczan chondroityny czy pochodne kwasu hialuronowego – wystarczy je
stosować 4–5 razy dziennie. Stosunkowo
częsta aplikacja tzw. sztucznych łez stanowi bez wątpienia ich dość istotny, choć
nie jedyny mankament. Większość nie-
dogodności opisanych powyżej można
zniwelować poprzez zastosowanie zamiast
kropli do oczu – żelu o zwiększonej lepkości. Związki polimerowe o charakterze
hydrożelu zatrzymują w swej cząsteczce
wodę, a ze względu na dużą lepkość
pozostają na gałce ocznej wielokrotnie
dłużej niż preparaty w postaci „zwykłych”
kropli. Dzięki lepkiej konsystencji żel stosuje się znacznie rzadziej niż krople przy tej
samej skuteczności, a ponadto aplikacja
preparatu o lepkiej konsystencji jest dużo
łatwiejsza i efektywniejsza.
Innym mankamentem wielu kropli do oczu
typu „sztuczne łzy” jest obecność w nich
środków konserwujących (np. chlorek benzalkonium), z powodu których długotrwałe
stosowanie niesie ze sobą ryzyko podrażnień i rozwoju nadwrażliwości. Preparaty
wykonane bez środków konserwujących,
ale w opakowaniach zapewniających ich
jałowość podczas stosowania są zdecydowanie korzystniejsze dla suchego oka.
Czasem niezbędne jest indywidualne
przyrządzanie kropli z surowicy krwi pacjenta, która dodatkowo ułatwia regenerację uszkodzonego nabłonka. W przypadku trudności z doborem właściwych
preparatów nawilżających o charakterze
sztucznych łez (pacjenci uskarżają się na
częste podrażnienia pod wpływem stosowania konwencjonalnych kropli) godne
uwagi mogą okazać się te pozbawione
środków konserwujących (występujące
w pojemnikach jednodawkowych bądź
o specjalnej konstrukcji, która zapewnia
ich jałowość przez cały okres stosowania). Dopełnieniem leczenia substytucyjnego może być również zamknięcie
dróg odprowadzających łzy do worka
spojówkowego, określane jako zamknięcie punktów łzowych, które pozwala na
zmniejszenie częstotliwości aplikacji preparatów nawilżających lub nawet czasowe zaprzestanie ich stosowania. Istnieje
także możliwość stymulowania gruczołów łzowych metodą farmakologiczną
(bromheksyna, ambrosol). W ciężkich
przypadkach, w których zastosowane
leczenie substytucyjne nie przyniosło
spodziewanych efektów, czynione są
próby leczenia operacyjnego.
Ze względu na często niejasną patogenezę zespołu suchego oka farmakoterapia
skupia się przede wszystkim na łagodzeniu przykrych dolegliwości i poprawie jakości życia pacjentów oraz zmniejszeniu
ryzyka pojawienia się powikłań wynikających z niedoboru łez. Istotnego znaczenia nabiera więc wczesna diagnostyka
schorzenia i wdrożenie dopasowanego
do potrzeb pacjenta leczenia substytucyjnego. (oprac. red.)
9