Anna Szynka

Anna Szynka
Wydział Zarządzania
Uniwersytet Warszawski
INNOWACYJNOŚĆ I KAPITAŁ LUDZKI
JAKO ŹRÓDŁO ROZWOJU GOSPODARCZEGO
Wstęp
Na przestrzeni ostatnich lat nastąpiło wiele zmian w funkcjonowaniu gospodarki
światowej. Do jednych z ważniejszych zjawisk można zaliczyć nasilenie się procesów
globalizacyjnych oraz coraz szybsze tempo starzenia się wiedzy i postępu technicznego. W
wyniku procesu globalizacji znacznie zwiększyła się konkurencja na rynku światowym. Aby
jej sprostać, przedsiębiorstwa zmuszone są do ciągłego poszukiwania nowych rozwiązań i
wprowadzania innowacji. Innowacyjność uważana jest za kluczowy czynniki wzrostu
konkurencyjności i rozwoju gospodarczego.
Działania proinnowacyjne prowadzone są na szeroką skalę zarówno na poziomie
poszczególnych państw, jak i na szczeblu Unii Europejskiej. Jednym z ważniejszych działań
Unii Europejskiej mającym na celu zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności była
ogłoszona w 2000 roku Strategia Lizbońska. Strategia wyznaczyła cel, aby do 2010 roku
gospodarka Unii Europejskiej stała się najbardziej konkurencyjną i dynamicznie rozwijającą
się gospodarką na świecie, opartą na wiedzy, zdolną do utrzymania zrównoważonego wzrostu
gospodarczego, tworzenia większej ilości lepszych miejsc pracy oraz zachowania spójności
społecznej. Cel ten miał zostać osiągnięty m.in. po przez zwiększenie wydatków na badania i
rozwój w krajach członkowskich do poziomu 3% PKB.
Drugim czynnikiem, który przyczynia się do wzrostu konkurencyjności i rozwoju jest
kapitał ludzki, czyli wiedza, umiejętności, kompetencje i możliwości jednostek, które
stanowią wartość dla przedsiębiorstwa. Innowacyjność wiąże się z kapitałem ludzkim,
ponieważ to właśnie utalentowane i kreatywne jednostki przyczyniają się do tworzenia
innowacyjnych rozwiązań, które pozwalają przedsiębiorstwom odnieść sukces na rynku.
Kryzys
gospodarczy,
który
dotknął
gospodarkę
w
ostatnim
czasie,
zakłócił
funkcjonowanie gospodarki w wielu krajach. W znacznym stopniu wpłynął również na
1
sytuację gospodarczą w Polsce. Istotne jest zatem, aby jak najlepiej wykorzystywać zasoby,
które mogą zapewnić stały rozwój i stabilną sytuację gospodarczą.
Celem poniższej pracy jest przedstawienie, w jaki sposób innowacyjność i kapitał ludzki
wpływają na konkurencyjność i rozwój gospodarczy kraju, przez co stanowią narzędzie
przeciwdziałania negatywnym skutkom kryzysu.
Pierwsza część pracy zawiera charakterystykę innowacji i ukazuje wpływ nowych
produktów, technologii czy zmian organizacyjnych na wzrost konkurencyjności. Przykład
takich krajów jak Finlandia i Szwecja ma na celu pokazanie, w jaki sposób prowadzone na
szeroką skalę działania proinnowacyjne mogą przyczynić się nie tylko do wyjścia ze
stagnacji, lecz także pozwalają zapewnić stały i szybki wzrost gospodarczy danego kraju.
Kolejna część poświęcona została sytuacji w Polsce. Wskazano tam m.in. na przyczyny, z
powodu których innowacyjność naszego kraju wciąż nie jest na wystarczająco wysokim
poziomie. Następnie przedstawiono rolę, jaką odgrywa kapitał ludzki. W szczególności
zwrócono uwagę na znaczenie kreatywności, jako źródła innowacji i rozwoju regionów.
1. Innowacje a rozwój gospodarczy
Rozwój gospodarczy to proces zmian w gospodarce wywołany rozwojem sił
wytwórczych i pociągający za sobą zmiany zarówno ilościowe, jak i jakościowe w
stosunkach produkcji i sposobie produkcji [Chądzyński, Nowakowska, Przygodzki 2007:4344]. Jego przejawem może być m.in. zmiana struktury ludności według zatrudnienia lub
polepszenie warunków życia społeczeństwa. Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym
aniżeli wzrost gospodarczy, który oznacza zazwyczaj zmiany w ilościowo mierzalnych
wielkościach. Rozwój może być badany na różnych poziomach, najczęściej na poziomie kraju
lub na poziomie regionalnym.
Rozwój gospodarczy danego regionu zależy od wielu czynników. Jako jedne z
ważniejszych można wymienić:

surowce mineralne,

zasoby pracy (w tym wykwalifikowana siła robocza),

kapitał (w szczególności kapitał inwestycyjny),

innowacyjność i konkurencyjność przedsiębiorstw,

stopień rozwoju sieci transportowej i komunikacyjnej,

nowoczesne technologie wytwarzania,

rynek lokalny i zewnętrzny [Chądzyński, Nowakowska, Przygodzki 2007: 44].
2
Jednym z ważniejszych czynników zapewniających rozwój gospodarczy regionu jest
innowacyjność działających na jego terenie przedsiębiorstw.
Innowacyjność to zdolność do stałego poszukiwania, wdrażania i upowszechniania
innowacji [Pomykalski 2001:18]. Pod pojęciem ,,innowacja” rozumie się
tworzenie lub
modyfikowanie procesów, wyrobów, technik i metod działania, które są postrzeganie przez
daną organizację jako nowe oraz postępowe w danej dziedzinie i prowadzą do zwiększenia
efektywności wykorzystania zasobów będących w jej dyspozycji [Penc 1999: 143].
Na podstawie definicji sformułowanej w Oslo Manual innowacja to wdrożenie nowego
lub znacząco ulepszonego produktu (wyrobu lub usługi) bądź procesu, nowej metody
marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji
miejsca pracy lub relacjach ze światem zewnętrznym [Podręcznik Oslo 2008: 48].
Można wyodrębnić cztery główne typy innowacji:

innowacje produktowe,

innowacje procesowe,

innowacje marketingowe,

innowacje organizacyjne.
Innowacje produktowe obejmują zmiany w obrębie wyrobów lub usług. Innowacje
procesowe dotyczą zmian zarówno w metodach produkcji, jak i dostarczaniu produktów.
Innowacje organizacyjne wiążą się z wdrożeniem przez przedsiębiorstwo nowych metod
organizacyjnych (np. zmiana zasad działania firmy, zmiany w stosunkach firmy z
otoczeniem). Innowacje marketingowe wprowadzają natomiast zmiany w projekcie produktu,
jego opakowaniu, promocji, dystrybucji, czy kształtowaniu cen wyrobów i usług [Podręcznik
Oslo 2008: 19].
Na działalność innowacyjną składa się ogół działań o charakterze naukowym,
technicznym, organizacyjnym, finansowym i komercyjnym, które rzeczywiście prowadzą lub
mają prowadzić do wdrażania innowacji [Podręcznik Oslo 2008: 20].
Przedsiębiorstwo nastawione na tworzenie innowacji to takie, które:

prowadzi szeroko rozwinięte prace badawczo-rozwojowe (albo kupuje gotowe projekty
nowych produktów lub technologii),

jest skłonne przeznaczyć znaczne środki finansowe na działalność innowacyjną,

dąży do tego, aby znaczną część produkcji i usług ustanowiły nowości (nowe produkty i
technologie),

nieustannie wprowadza innowacje na rynek [Jasiński, 1998: 25].
3
Jako przedsiębiorstwo innowacyjne można określić przedsiębiorstwo, które w danym
okresie (na ogół trzyletnim) wprowadziło co najmniej jedną innowację.
Z punktu widzenia przedsiębiorstwa innowacje odgrywają ważną rolę, gdyż:

wprowadzają nowe elementy i zmiany,

posiadają dynamiczny, prorozwojowy charakter,

są powiązane z innymi czynnikami kształtującymi konkurencyjność i wpływają na nie
pozytywnie,

przyczyniają się do tworzenia popytu rynkowego.
Wpływ innowacji na funkcjonowanie przedsiębiorstwa może przejawiać się w różnoraki
sposób. Innowacje mogą wpływać m.in. na sprzedaż, udział w rynku wydajność, bądź
efektywność [Podręcznik Oslo 2008: 22].
Tabela 1. Obszary oddziaływania innowacji na działalność przedsiębiorstwa
Obszar oddziaływania
Konkurencja, popyt, rynki
zastąpienie produktów wycofywanych z rynku,
poszerzenie oferty wyrobów i usług,
stworzenie produktów przyjaznych dla środowiska naturalnego,
zwiększenie lub zachowanie udziału w rynku,
wejście na nowe rynki,
zwiększenie widoczności lub ekspozycji produktów.
Produkcja i dostawa
podniesienie jakości wyrobów i usług,
zwiększenie elastyczności produkji lub świadczenia usług,
obniżenie jednostkowych kosztów pracy,
obniżenie zużycia materiałów i energii,
skrócenie cyklu produkcyjnego,
osiągnięcie standardów technicznych,
obniżenie kosztów operacyjnych związanych ze świadczeniem usług,
zwiększenie efektywności lub szybkości zapewniania lub dostarczania wyrobów i usług.
Organizacja miejsca pracy
poprawa komunikacji i interakcji między różnymi pionami w firmie,
zwiększenie zakresu udostępniania lub transferu wiedzy w kontaktach z innymi podmiotami,
zwiększenie zdolności dostosowywania się doróżnych wymogów klientów,
wzmocnienie relacji z klientami,
poprawa warunków pracy.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych
dotyczących innowacji. OECD & EUROSTAT, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2008.
4
Istnieje wiele czynników, które utrudniają tworzenie innowacji. Do jednych z
ważniejszych należy:

brak własnych środków finansowych,

brak odpowiedniej bazy rozwojowej,

wysokie oprocentowanie kredytów,

uregulowania prawne, przepisy podatkowe,

brak popytu lub brak rozpoznania potrzeb rynkowych,

brak informacji na temat technologii,

brak możliwości współpracy z innymi instytucjami,

brak wykwalifikowanego personelu.
Wprowadzanie innowacji zawsze wiąże się z podjęciem ryzyka, ponieważ trudno jest
przewidzieć, czy dane działanie przyniesie oczekiwaną stopę zwrotu i pozwoli na pokrycie
kosztów rozwoju innowacji.
Zdaniem P. Druckera [1992: 272] innowacyjność ma duże znaczenie dla rozwoju
przedsiębiorstw oraz całej gospodarki i społeczeństwa. Obecnie przyjmuje się, że
innowacyjność jest jedną z głównych sił napędowych rozwoju gospodarczego.
Doświadczenia takich krajów, jak Finlandia, czy Szwecja pokazują, że położenie
nacisku na działania proinnowacyjne przyczynia się do szybkiego rozwoju gospodarczego.
2. Przykład rozwoju innowacyjności w Finlandii i Szwecji
Finlandia jeszcze do niedawna była peryferyjnym krajem, którego gospodarka opierała się
na produkcji związanej z rolnictwem i leśnictwem. W latach 80-tych ponad 40% fińskiego
eksportu pochodziło z przemysłu drzewnego, a działania rządu w tym czasie skierowane były
głównie na wspieranie tradycyjnych gałęzi przemysłu, jak np. przemysł papierniczy [Grosse
2007: 81].
Na początku lat 90-tych nastąpiła gwałtowna zmiana sytuacji gospodarczej. Finlandia
stanęła w obliczu narastającego kryzysu gospodarczego. Jedną z jego przyczyn było
załamanie się wymiany handlowej z Rosją, która dotychczas była jej głównym partnerem
gospodarczym. Ponadto na kryzys wpłynęła także zbyt szybka deregulacja rynku
finansowego,
prowadząca
do
nagłego
wzrostu
zadłużenia
zagranicznego
fińskich
przedsiębiorstw, wzrostu inflacji i stóp procentowych oraz zadłużenia sektora publicznego
[Grosse 2007: 81]. Zanotowano wówczas znaczny spadek PKB oraz wzrost bezrobocia. W
5
latach 1991-1993 PKB zmniejszył się aż o 10%, natomiast poziom bezrobocia (wynoszący w
latach 80-tych 3%) przekroczył w 1993 roku 20%.1
W tym samym czasie oznaki załamania gospodarczego można było dostrzec także w
Szwecji. Przyczyny kryzysu powiązane były m.in. z nadmiernym obciążeniem podatkowym
przedsiębiorstw i ucieczką kapitału poza granice kraju (np. firma IKEA inwestująca na dużą
skalę w innych krajach).
W obydwu krajach, pomimo odmiennych przyczyn kryzysu, sięgnięto po podobne środki
naprawy sytuacji gospodarczej, a mianowicie podjęto szereg działań mających na celu
unowocześnienie gospodarki [Godziszewski, Haffer, Stankiewicz 2005: 40].
Duży nacisk położono na rozwój innowacji oraz na lepsze wykorzystanie technologii i
innowacji w działalności małych i średnich przedsiębiorstw. Jednym z ważniejszych celów
był wzrost
inwestycji w badania i rozwój, a także zwiększenie współpracy pomiędzy
sektorem przedsiębiorstw a uczelniami wyższymi i jednostkami badawczo-rozwojowymi
[Mikołajczyk, Zaręba 2005: 95].
Działania rządów i wygospodarowanie znacznych środków finansowych na badania przez
sektor przedsiębiorstw doprowadziły w stosunkowo krótkim okresie do znacznej poprawy
sytuacji. Obecnie obydwa państwa skandynawskie należą do jednych z najbardziej
innowacyjnych krajów na świecie.
3. Poziom innowacyjności polskiej gospodarki
Polskę wciąż jeszcze dzieli duży dystans w stosunku do krajów wysokorozwiniętych.
Nasz kraj zajmuje znacznie niższe pozycje w światowych rankingach konkurencyjności, jak
The Lisbon Review Ranking, w którym uwzględniono m.in. takie kryteria jak społeczeństwo
informacyjne, innowacje, badania i rozwój, czy e-readiness ranking (Economist Intelligence
Unit), który pokazuje stopień zaawansowania rozwoju informatycznego kraju.
1
Dane na podstawie Statistcs Finland, www.stat.fi.
6
Tabela 2. Economist Intelligence Unit (EIU) e-readiness rankings, 2007
pozycja
kraj
liczba punktów 2007 rok
1.
Dania
8,88
2.
USA
8,85
3.
Szwecja
8,85
4.
Hong Kong
8,72
5.
Szwajcaria
8,61
6.
Singapur
8,60
7.
Wielka Brytania
8,59
8.
Holandia
8,50
9.
Australia
8,46
10.
Finlandia
8,43
40.
Polska
5,80
Źródło:: Opracowanie własne na podstawie danych: http://globaltechforum.eiu.com
Istnieje wiele wskaźników naukowo-technicznych wykorzystywanych do badań
innowacyjności. Jednymi z najczęściej stosowanych wskaźników są nakłady na działalność
badawczo-rozwojową oraz liczba patentów na milion mieszkańców. Do pozostałych
wskaźników należą m.in.:

wydatki przedsiębiorstw na badania i rozwój (jako procent PKB),

wydatki przedsiębiorstw na innowacje (jako procent obrotów),

udział innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw w całym sektorze MSP,

wielkość zatrudnienia w dziedzinie badań i rozwoju,

bilans płatniczy w zakresie technologii,

aktywność w sektorach wysokich technologii (inwestycje, zatrudnienie, handel
zagraniczny),

statystyka publikacji naukowych,

publikacje w czasopismach branżowych i technicznych [Podręcznik Oslo 2008: 25].
Polska należy do jednych z najmniej innowacyjnych krajów Unii Europejskiej. Od wielu
lat nakłady na badania i rozwój w naszym kraju kształtują się na poziomie około 0,6% PKB i
należą do jednych z najniższych w Europie. W porównaniu do początku lat 90-tych wskaźnik
ten jeszcze uległ pogorszeniu i obecnie kształtuje się na poziomie 0,56% PKB2. W Finlandii i
Szwecji wydatki na badania i rozwój stanowią natomiast ponad 3% PKB.
2
Dane OECD za 2006 rok.
7
Wykres 1. Wydatki na badania i rozwój w Polsce w latach 1993-2006 (jako procent PKB)
0,80
0,70
0,60
0,50
0,40
0,30
0,20
0,10
0,00
1993
1994
Lata
Relacja do PKB
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
0,76 0,70 0,63 0,65 0,65 0,67 0,69 0,64 0,62 0,56 0,54 0,56 0,57 0,56
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Main Science and Technology Indicators. OECD, Paris 2007.
Wykres 2. Wydatki na badania i rozwój jako procent PKB, 2006 rok w krajach Unii
Europejskiej, Stanach Zjednoczonych i Japonii
4,50
4,00
3,82
3,45
3,50
3,33
3,00
2,62
2,50
2,51 2,45 2,43
2,12
1,85 1,78
1,74 1,73
2,00
1,61 1,54
1,32
1,50
1,12 1,10
1,00
1,00
0,81
0,56 0,50 0,49
0,50
0,00
Słowacja
Grecja
Polska
Portugalia*
Węgry
Włochy*
Hiszpania*
Irlandia
Czechy
Luksemburg*
Holandia*
EU 27*
Wielka Brytania*
Belgia
Francja
Dania
Austria
Niemcy
USA
Japonia *
Finlandia
Szwecja
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Main Science and Technology Indicators. OECD, Paris 2007.
* Dane za rok 2005
Dodatkowo w Polsce utrzymuje się niekorzystna struktura finansowania innowacji. W
Unii Europejskiej dąży się do tego, aby zwiększać udział przedsiębiorstw w finansowaniu
8
badań, gdyż dzięki temu innowacje w większym stopniu odpowiadają na potrzeby rynku. W
naszym kraju większość środków na badania nadal pochodzi z sektora publicznego.
Wykres 3. Wydatki na badania i rozwój pochodzące z sektora przedsiębiorstw jako procent
wszystkich wydatków na badania i rozwój, 2005 rok
90
80
80
69
70
67
65
60
60
55
60
50
40
27
30
20
19
19
Litwa
Cypr
Malta
20
10
0
Polska
UE 27
Dania
Belgia
Szwecja
Niemcy
Finlandia
Luksemburg
Źródło: Opracowanie własne na podstawie:EUROSTAT, news release 6/2007.
W Polsce powinny zostać zintensyfikowane działania, aby dorównać krajom
wysokorozwiniętym. Rozwój innowacyjności napotyka jednak wiele barier, np. brak środków
na finansowanie innowacji. Jednym z głównych problemów jest także brak wystarczającej
współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami naukowo-badawczymi.
Jako czynniki utrudniające współpracę polscy przedsiębiorcy wymieniają najczęściej takie
bariery jak:

brak dostatecznych zachęt (np. podatkowych) ze strony władz,

zbyt wysoka cena współpracy oferowana przez naukowców/ośrodek naukowy,

brak ofert współpracy odpowiadającej specyfice danego przedsiębiorstwa,

brak informacji na temat konkretnych możliwości współpracy i korzyści z niej
wynikających,

nieznajomość przez naukowców/ośrodki naukowe realiów biznesowych,

nieznajomość przez naukowców/ośrodki naukowe rynku, na którym funkcjonuje
przedsiębiorstwo,

biurokracja [Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych 2006: 14].
9
Wykres 4. Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych z punktu widzenia
przedsiębiorców
brak dostatecznych zachęt (np. podatkowych) ze strony
władz
38%
zbyt wysoka cena współpracy oferowana przez
naukowców/ośrodek naukowy
33%
brak ofert współpracy odpowiadającej specyfice danego
przedsiębiorstwa
28%
brak informacji na temat konkretnych możliwości
współpracy i korzyści z niej wynikających
27%
nieznajomość przez naukowców/ośrodki naukowe
realiów biznesowych
22%
nieznajomość przez naukowców/ośrodki naukowe
rynku, na którym funkcjonuje przedsiębiorstwo
18%
biurokracja
13%
brak zainteresowania współpracą ze strony ośrodków
naukowych
11%
zbyt wolne tempo współpracy z naukowcami/ośrodkami
naukowymi
9%
bariery prawne
8%
0%
5%
10% 15%
20% 25% 30%
35% 40%
Źródło: Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
Wyższego, Departament Wdrożeń i Innowacji, Warszawa 2006.
Przedstawiciele
świata
przedsiębiorcami wskazują
nauki,
jako
główne
przyczyny
braku
współpracy
z
brak inicjatywy i zainteresowania ze strony biznesu (brak
sponsorów). Kolejną przyczyną jest brak zachęt ze strony władz państwowych oraz brak
kompetentnych pośredników we współpracy. Część naukowców uważa, iż przedsiębiorcy nie
zawsze są świadomi, jakie korzyści mogliby uzyskać dzięki współpracy z ośrodkami
naukowymi. [Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych 2006: 19].
4. Kapitał ludzki jako źródło konkurencyjności i rozwoju gospodarczego
Tworzenie nowych rozwiązań w dużym stopniu zależy od ludzi pracujących w danej
organizacji: od ich wiedzy i umiejętności. Z badań przeprowadzonych wśród polskich
przedsiębiorców przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości wynika, iż wiedza nabyta
wraz z doświadczeniem jest cechą, która w największym stopniu wpływa na tworzenie
10
innowacji. W dalszej kolejności przedsiębiorcy wskazywali na takie cechy jak: wiedza
wyuczona oraz wytrwałość i upór w dążeniu do celu [Żołnierski 2005: 29].
Wykres 5. Cechy decydujące o umiejętności generowania innowacji przez pracowników
wiedza wynikająca z doświadczenia
929
wiedza wyuczona
721
wytrwałośc i upór w dążeniu do celu
674
umiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresowych
601
umiejętność współpracy z kierownictwem firmy
584
umiejętność współpracy z podwładnymi
516
precyzyjne wyrażanie własnych potrzeb
492
umiejętność pogodzenia się z niepowodzeniem
484
umiejętność współpracy z instytucjami zewnętrznymi
478
asertywność
457
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900 1000
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Żołnierski, A.. Potencjał innowacyjny polskich małych i średniej
wielkości przedsiębiorstw, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, s. 29.
Kapitał ludzki, czyli ogół umiejętności, wiedzy i doświadczenia pracowników i
menedżerów danej organizacji [Szulczyńska 2005: 236] stanowi ważne źródło uzyskania
przewagi konkurencyjnej przez przedsiębiorstwo. Pojęcie ,,kapitał ludzki” dotyczy zarówno
jednostek, jak i całych zbiorowości. Według definicji przyjętej w ,,Raporcie o kapitale
intelektualnym Polski” [2008] kapitał ludzki naszego kraju to ,,potencjał zgromadzony we
wszystkich Polakach, wyrażający się w ich wykształceniu, doświadczeniu życiowym,
postawach, umiejętnościach, który może służyć poprawie aktualnego i przyszłego dobrobytu
społecznego Polski”. Kapitał ludzki jest głównym elementem kapitału intelektualnego.
Na kapitał ludzki składają się:

umiejętności (wykształcenie, umiejętności potrzebne do wykonywania pracy zawodowej),

zasób zdrowia, energii witalnej i motywacji zawartych w społeczeństwie,

cechy demograficzne społeczeństwa (struktura wieku i stan zdrowia),

zdolności, przedsiębiorczość i biegłość w zawodzie,
11

umiejętność współpracy, kreatywność, postawy, zasoby kompetencji oraz wewnętrznej
motywacji do pracy [Gagacka 2007].
Schemat 1. Kapitał ludzki
KAPITAŁ LUDZKI
kompetentność
zręczność intelektualna
motywacja
umiejetności praktyczne
wiedza teoretyczna
talenty
innowacyjność
zdolnośc do naśladowania
przedsiębiorczość
zdolnośc do zmian
chęci działania
predyspozycje osobowościowe
zaangażowania w procesy organizacyjne
skłonność do zachowań etycznych
władza organizacyjna
przywództwo menedżerskie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Gagacka M., Kapitał ludzki i społeczny a innowacyjność
mikroprzedsiębiorstw. [w:] Wiedza w gospodarce, społeczeństwie, przedsiębiorstwach: pomiary,
charakterystyka, zarządzanie. Red. K. Piech, E. Skrzypek, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007.
Spośród wszystkich cech szczególną rolę odgrywa kreatywność. O kreatywności
świadczą m.in. takie cechy jak otwartość na zmiany, elastyczność, brak uprzedzeń, gotowość
do uczenia się nowości, gotowość do podnoszenia swoich zdolności umysłowych,
umiejętność krytycznej oceny rzeczywistości, skłonność do dzielenia się wiedzą i
doświadczeniem [Godziszewski, Haffer, Stankiewicz 2005: 313]. Osoby kreatywne stanowią
ogromną wartość dla przedsiębiorstwa, ponieważ bezpośrednio przyczyniają się do tworzenia
innowacyjnych rozwiązań.
Schemat 2. Kreatywność i innowacyjność – wzajemne powiązania
BADANIA
INNOWACYJNOŚĆ
PRODUKTYWNOŚĆ
I ROZWÓJ
KREATYWNOŚĆ
KULTURA
WYNIKI
KREATYWNA
EKONOMICZNE
PRZEDSIĘBIORSTW
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: H.Hollanders, A.Cruysen, Inno Metrics: Design, creativity and
Innovation, February 2009.
12
Aby być konkurencyjnym na rynku przedsiębiorstwa zabiegają o kreatywnych,
utalentowanych pracowników. Istotne jest, aby kierownictwo potrafiło nie tylko przyciągnąć
do swojej firmy utalentowane, kreatywne jednostki, ale aby także umiało wykorzystać ich
potencjał - tak aby kreatywność pracowników rzeczywiście przekładała się na poprawę
wyników ekonomicznych przedsiębiorstwa.
5. Kreatywność, innowacyjność i rozwój gospodarczy
Z badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych przez Richarda Floridę wynika, iż
najszybciej rozwijają się regiony, w których znajduje się dużo kreatywnych, utalentowanych
jednostek. Osoby te zostały określone przez R. Floridę jako tzw. klasa kreatywna.
Zdaniem R. Floridy mianem klasy kreatywnej można określić dwie grupy pracowników.
Po pierwsze, należą do niej osoby, których praca polega na tworzeniu nowych rozwiązań.
Zaliczyć tu można m.in. naukowców, inżynierów, profesorów pracujących na uczelni,
pisarzy, poetów, artystów, aktorów, projektantów, architektów (tzw. super - creative core).
Osoby te wytwarzają nowe produkty, teorie lub strategie, które znajdują szereg zastosowań i
które mogą być sprzedawane, rozpowszechniane i wykorzystywane na szeroką skalę. Po
drugie, do klasy kreatywnej należą tzw. ,,creative professionals” - osoby pracujące w
sektorach opierających się na wykorzystaniu wiedzy, jak np. sektor zaawansowanych
technologii, usługi finansowe, służba zdrowia, zarządzanie. Ich praca w dużej mierze polega
na twórczym rozwiązywaniu problemów [Florida 2003: 8].
Jak twierdzi R. Florida, o przynależności do klasy kreatywnej nie decyduje samo
wykształcenie, lecz rodzaj i sposób wykonywanej pracy. Osoby te wykonują bardzo różne
zawody (można tutaj wymienić takie dziedziny jak zaawansowane technologie, rozrywka,
dziennikarstwo, finanse, sztuka). Często nie myślą o sobie jako o klasie kreatywnej ale łączą
ich wspólne cechy, takie jak kreatywność, indywidualizm i różnorodność.
Klasa kreatywna stanowi coraz większy udział pracowników w większości rozwiniętych
krajów w Europie i USA. Według badań R. Floridy w Stanach Zjednoczonych klasa
kreatywna obejmuje obecnie około 30% całego zasobu siły roboczej. Na podobnym poziomie
wskaźnik ten kształtuje się w trzech państwach w Europie: w Holandii, Belgi i Finlandii3. Nie
we wszystkich państwach można jednak zaobserwować tak gwałtowny wzrost. We Włoszech,
czy Portugalii udział klasy kreatywnej wynosi zaledwie 15% [Florida, Tinagli 2004: 5].
3
W siedmiu innych krajach klasa kreatywna stanowi ponad 25% wszystkich pracowników.
13
Przedsiębiorstwa skupiają się w miejscach, gdzie istnieje dostęp do dużej ilości
utalentowanych osób. Obszary takie rozwijają się najszybciej, jako, że wciąż napływają tam
nowe wykształcone i wysoko wykwalifikowane jednostki, które stanowią siłą napędową
rozwoju innowacyjności i wzrostu gospodarczego. Badając powody dlaczego kreatywne
jednostki wybierają dane miejsca, R. Florida stwierdził, iż największe znacznie mają dla nich
takie czynniki jak: innowacyjność, różnorodność oraz tolerancja.
Zdaniem R. Floridy na rozwój miast i regionów wpływają trzy główne czynniki: talent,
technologia i tolerancja. ,,Tolerancja” zdefiniowana została przez R. Floridę jako
różnorodność i otwartość na ludzi różnych ras, narodowości, czy wybierających różne drogi
życiowe. ,,Technologia” oznacza innowacyjność oraz koncentrację przedsiębiorstw wysokiej
technologii. Badając ,,talent” wzięto pod uwagę procent osób z wykształceniem wyższym
(posiadających tytuł licencjata lub wyższy), a także liczbę badaczy i naukowców oraz liczbę
osób zatrudnionych w zawodach związanych z wykonywaniem twórczej pracy, gdzie
pracownicy mogą wykorzystywać swoją kreatywność.
Schemat 3. Czynniki wzrostu gospodarczego: talent, technologia, tolerancja - wzajemne
powiązania
Innowacje
Tolerancja
Technologia
Wzrost gospodarczy
Klasa kreatywna
Talent
Źródło: Florida, R., Tinagli I. 2004. Europe in the Creative Age, Carnegie Mellon Software Industry Center, s.
12.
Według R. Floridy dla rozwoju miasta lub regionu niezbędne są wszystkie trzy czynniki.
Są one wzajemnie ze sobą powiązane. Tolerancja sprawia, iż do regionu napływają twórcze,
utalentowane jednostki, które przyczyniają się do tworzenia innowacji.
14
Podsumowanie
Innowacyjność i kapitał ludzki są jednymi z głównych źródeł wzrostu konkurencyjności
przedsiębiorstw i rozwoju gospodarczego.
Wprowadzanie innowacji wpływa na wiele obszarów działalności przedsiębiorstwa:
umożliwia m.in. na obniżenie kosztów, zwiększenie efektywności, poprawę jakości
produktów, czy poszerzenie oferty wyrobów i usług. Dzięki temu przedsiębiorstwa mogą
osiągnąć przewagę konkurencyjną na rynku.
Przykład Finlandii i Szwecji pokazuje, iż warto jest inwestować w badania i rozwój oraz
prowadzić politykę nastawioną na podnoszenie innowacyjności.
W porównaniu do krajów wysokorozwiniętych poziom innowacyjności polskiej
gospodarki jest stosunkowo niski. W Polsce wciąż zbyt mało środków finansowych
przeznacza się na badania i rozwój. Ponadto istnieje wiele czynników, które utrudniają
tworzenie innowacji, jak np. brak własnych środków finansowych. W Polsce powinna także
zostać
bardziej
zacieśniona
współpraca
pomiędzy
jednostkami
naukowymi
a
przedsiębiorcami, tak aby wyniki badań naukowych w większym stopniu mogły być
wykorzystywane w praktyce.
Na pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa w znaczącym stopniu wpływa również
kapitał ludzki. Polski system kształcenia powinien rozwijać takie umiejętności jak
kreatywność, myślenie analityczne, czy umiejętność analizowania i rozwiązywania
problemów. Wiedza i kompetencje pracowników (w szczególności ich kreatywność)
przyczyniają się bowiem do tworzenia innowacyjnych rozwiązań oraz wpływają na rozwój
gospodarczy całego kraju.
15
BIBLIOGRAFIA:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego,
Departament Wdrożeń i Innowacji, Warszawa 2006.
Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., Region i jego rozwój w warunkach globalizacji. CeDeWu,
Warszawa 2007.
Drucker P., Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa 1992.
Florida R., Cities and the Creative Class. Carnegie Mellon University, March 2003, www.creativeclass.org.
Florida R., Tinagli I., Europe in the Creative Age. Carnegie Mellon Software Industry Center 2004,
www.creativeclass.org.
Gagacka M., Kapitał ludzki i społeczny a innowacyjność mikroprzedsiębiorstw. [w:] Wiedza w gospodarce,
społeczeństwie, przedsiębiorstwach: pomiary, charakterystyka, zarządzanie. Red. K. Piech, E. Skrzypek,
Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007.
Godziszewski B., Haffer M. i Stankiewicz M.J. (red.), Wiedza jako czynnik międzynarodowej
konkurencyjności w gospodarce. Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń 2005.
Grosse T.G., Innowacyjna gospodarka na peryferiach. Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa
2007.
Jasiński A., Innowacje techniczne a działalność marketingowa. Wyższa Szkoła Zarządzania i
Przedsiębiorczości im. L.Koźmińskiego, Warszawa 1998.
Main Science and Technology Indicators. OECD, Paris 2007.
Mikołajczyk B., Zaręba M., Otoczenie instytucjonalne dla rozwoju innowacjności w Finlandii. ,,Studia
Europejskie”, nr 3(25) 2005, Warszawa 2005.
Penc J., Innowacje i zmiany w firmie- transformacja i kierowanie rozwojem przedsiębiorstwa. Agencja
Wydawnicza ,,Placet", Warszawa 1999.
Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji. OECD &
EUROSTAT, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2008.
Pomykalski A., Zarządzanie innowacjami. PWN, Warszawa 2001.
Raport o kapitale intelektualnym Polski. Warszawa 2008, (www.innowacyjnosc.gpw.pl/kip/index.php).
Szulczyńska U., Kapitał intelektualny w działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. [w]: Nierówności
społeczne a wzrost gospodarczy. Zeszyt Nr 7. s.235-242, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii
Ekonomii, Rzeszów 2005.
Żołnierski A., Potencjał innowacyjny polskich małych i średniej wielkości przedsiębiorstw. Polska Agencja
Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005.
16