Czy moje dziecko się jąka?

Czy moje dziecko się jąka?
ABC jąkania – przewodnik dla rodziców dzieci, które mają problem z płynnym
mówieniem.
„ W dzieciostwie niewiele zależy od nas,
wiele zaś zależy od tych, którzy są z nami”
Bronisław Rocławski
Drogi Rodzicu!
Jeśli zaobserwowałeś, że Twoje dziecko:
- powtarza dźwięki, sylaby i wyrazy,
- wypowiada się z wysiłkiem, zwłaszcza w sytuacjach stresowych,
- przeciąga głoski lub nie może ich z siebie wydobyd,
- stosuje dłuższe przerwy w czasie mówienia, które ułatwiają mu zaplanowanie wypowiedzi
lub znalezienie właściwego słowa,
- ma problem z oddechem, gdy chce coś powiedzied,
- zaczyna sobie zdawad sprawę ze swoich kłopotów z mówieniem,
- jąka się (Twoim zdaniem) i ktoś z członków rodziny odczuwa niepokój, kiedy dziecko ma
trudności z mówieniem,
warto byś przeczytał ten artykuł. Dowiesz się, co dzieje się z dzieckiem, w jaki
sposób mu pomóc i z czyjej pomocy możesz skorzystad.
Każde zdrowo rozwijające się dziecko musi przejśd przez kolejne, stałe etapy rozwoju
mowy – od pierwszego krzyku, gaworzenie, poprzez wypowiedzi jedno-, dwuwyrazowe,
potem zlepki słów, aż do posługiwania się pełnymi zdaniami. Zanim dziecko pójdzie do szkoły
nauczy się rozumied mowę, zgromadzi ogromny zasób słownictwa, wydwiczy się
w budowaniu zdao i opanuje wymowę, nawet bardzo trudnych słów. Swoją mowę
doskonalimy przez całe życie, ale do 6-7 roku życia w nauce mówienia dzieje się najwięcej.
Jeżeli w tym czasie pojawią się pewne zaległości, to często będą one trudne do nadrobienia,
a w przyszłości mogą mied niekorzystny wpływ na wyniki osiągane przez dziecko w szkole.
Dlatego bardzo ważne jest, by nie przegapid tego czasu i dopomóc dziecku w pełni go
wykorzystad.
W okresie przedszkolnym, gdy dziecko nabywa mowę, może przekręcad słowa,
tworzyd swoje własne nazwy, zastępuje trudniejsze głoski łatwiejszymi, wypowiada się nie
na temat. Takimi „wpadkami” są również często obserwowane wyraźne zakłócenia
w płynnym wypowiadaniu się - objawy tzw. niepłynności mówienia. Niepłynnośd mówienia
najczęściej pojawia się miedzy 2- 3 rokiem życia, czyli w okresie, gdy mowa naszych dzieci
rozwija się bardzo intensywnie. Na podstawie badao i przeglądu literatury wynika, że
większośd badanych dzieci zaczęła się jąkad przed 5 rokiem życia. Zakłócenie płynności mowy
małego dziecka, pojawia się niespodziewanie i tak samo może ustąpid, może rozwijad się
stopniowo lub nagle. W rozwoju stopniowym początkowo pojawiają się powtórzenia (mama- mama), potem przeciąganie (mmmm mama), a następnie blokowanie (ma_ma).
Powtarzane są najczęściej głoski lub sylaby rozpoczynające wypowiedź. Blokowaniu
i przeciąganiu towarzyszy wzrost napięcia mięśniowego. Dodatkowo mogą wystąpid
trudności w artykulacji, oddychaniu i fonacji. Rozwój niepłynności mówienia u małego
dziecka jest niekorzystny, gdy towarzyszą jej współruchy i objawy wegetatywne. Momentem
kluczowym w rozwoju jąkania jest pojawienie się ok. 5-6 r. ż. logofobii – czyli lęku przed
mówieniem. Jąkające się dziecko zaczyna unikad mówienia, spodziewając się wystąpienia
niepłynności. Skutkuje to wzrostem napięcia emocjonalnego i pogłębianie się problemu.
Do analizy niepłynnego mówienia wykorzystuje się kilka ważnych wskaźników: rodzaj
dominujących objawów niepłynnego mówienia, frekwencja niepłynności mówienia,
lokalizacja objawów niepłynnego mówienia, długośd odcinków niepłynnego mówienia,
stosunek
objawów
niepłynności
wewnątrzwyrazowej
do
zewnątrzwyrazowej.
W rzeczywistości ma ono bardzo skomplikowaną strukturę, na którą składają się elementy
biologiczne, lingwistyczne, psychologiczne, społeczne oraz wzajemne relacje miedzy nimi.
Także przyczyna jąkania nie jest jednoznaczna. Istnieje wiele teorii na temat etiologii tego
zaburzenia. Według teorii Zbigniewa Tarkowskiego, aby rozwinęło się jąkanie, muszą
zadziaład trzy czynniki:
- predysponujące, które mają charakter biologiczny i są związane z funkcjonowaniem
organizmu, przede wszystkim ośrodkowego i autonomicznego układu nerwowego,
- wyzwalające, które mogą mied charakter psychiczny, m. in. przeżyty uraz, konflikt,
frustracja, stres lub negatywne emocje,
- utrwalające czyli reakcje na niepłynnośd mówienia.
Wystąpienie i połączenie się w jedną całośd tych czynników stanowi podłoże do wystąpienia
rzeczywistego jąkania.
JĄKANIE = NIEPŁYNNOŚD MÓWIENIA + REAKCJA NA NIEPŁYNNOŚD
MÓWIENIA
Reakcje na niepłynnośd mówienia można podzielid na:
- indywidualne – pozytywne – poznawcze;
- społeczne – negatywne – behawioralne;
- emocjonalne;
- fizjologiczne.
Reakcje indywidualne charakteryzują osobę mówiącą niepłynnie. Momentem kluczowym
w wystąpieniu jąkania jest pojawienie się logofobii, czyli szczególnego rodzaju lęku
komunikacyjnego. Pierwszymi sygnałami są: ściszanie głosu, wahanie się przed
wypowiadaniem, rezygnacja z mówienia, uporczywe milczenie, prośba o wyręczanie
w mówieniu. Reakcje społeczne (nauczycieli, rodziców, dziadków, znajomych) zazwyczaj
wyprzedzają reakcje indywidualne i mogą byd zarówno poznawcze, jak i behawioralne,
emocjonalne i fizjologiczne.
Co wspomoże płynnośd w mówieniu Twojego dziecka?
Kiedy w mowie dziecka pojawi się niepłynnośd w mówieniu, to jest to sygnał,
wezwanie, prośba dziecka o szczególny sposób działania najbliższych. Te szczególne warunki,
które pomogą dziecku przejśd przez ten okres to DOM. Wszyscy wiemy, że właśnie dom jest
dla małego człowieka najlepszym wsparciem w przezwyciężaniu wszelkich trudności
rozwojowych.
D – DOBRY KONTAKT
O –ORGANIZACJA
M – MODELOWANIE
Na dobry kontakt z drugim człowiekiem składa się wiele czynników. Ludzie, z którymi
mamy dobry kontakt to ci, z którymi możemy się dogadad- czujemy do nich sympatie,
okazujemy im zaufanie, akceptujemy ich mimo wad, jesteśmy wobec nich cierpliwi, jesteśmy
w ich towarzystwie spokojni, bezpieczni, pozwalamy sobie na naturalnośd.
Buduj dobry kontakt ze swoim dzieckiem przez okazywanie mu pełnej akceptacji
i odpowiadanie na jego potrzeby: ciesz się własnym dzieckiem- patrz na nie z podziwem,
pamiętaj o pochwałach, nie zmuszaj do rozmów o jąkaniu, ale traktuj problem dziecka
poważnie. Jeśli zachodzi taka potrzeba rozmawiaj z nim o tym co go martwi, także
o niepłynności mówienia.
Kolejnej rzeczy, której dziecko z niepłynnością potrzebuje dodatkowo, to
odpowiednia organizacja. Pisząc o organizacji należy skupid się na trzech najważniejszych
sprawach:
- rytmie w życiu dziecka,
- konsekwencji rodziców, która daje oparcie,
- rozrywce, zabawach wspierające płynnośd mowy.
Wszyscy potrzebujemy rytuałów. Przewidywalny rytm dnia zapewnia dziecku
poczucie bezpieczeostwa i spokoju. Takim stałym punktem w ciągu dnia są posiłki,
zasypianie, wszystko do czego jesteśmy przyzwyczajeni. Zadbajcie zatem o stały, powtarzalny
i korzystny dla dziecka rytm dnia. Obowiązujący w domu stały, znany dziecku rytm dnia
pomaga ograniczyd nadmierną ilośd bodźców, które mogą niekorzystnie dobijad się
na mowie dziecka. Przy budowaniu poczucia bezpieczeostwa i stabilizacji u dziecka warto
zadbad o dobre relacje między rodzicami czy dziadkami i znaleźd troszkę czasu dla siebie
nawzajem. Napięcia i lęki, które przeżywa dziecko, mogą utrudniad prawidłowy rozwój
mowy.
Stałym elementem życia dziecka, które zapewnia mu poczucie bezpieczeostwa, jest
konsekwencja rodziców. Niełatwo jest wypracowad zasady wychowawcze przestrzegane
przez opiekunów, rodziców, ale należy pamiętad, że dziecko ich bardzo potrzebuje. Jasne
i czytelne dla dziecka reguły postępowania w swoim domu, uczą pewnego porządku- dziecko
wie czego może oczekiwad po rodzicach, jakie będą reakcje jego postępowania, uczy się
reguł obowiązujących w otaczającym go świecie. Dziecko często woła o stworzenie mu zasad,
potrzebuje ich, prosi rodziców o pokazanie swojej siły. Rodzice dzięki swojej stanowczości
i konsekwencji budują pewne drogowskazy dla dziecka. Mądre zakazy rodzicielskie nie są
przecież objawem agresji, ale wyrazem troski o dziecko. Wyraźne granice, które zaznaczają
dziecku rodzice, budują obraz silnych opiekunów, którzy stwarzają mu bezpieczny dom.
Rodzaj zabaw, sposób w jaki dziecko spędza wolny czas, mogą pomóc stworzyd takie
warunki, w których łatwiej mu opanowad płynnośd w mówieniu. Wśród takich
uniwersalnych, które pozytywnie wpływają na mowę, należy wymienid: ruch na świeżym
powietrzu, zabawy oparte na kontakcie z dorosłym, ruch, taniec i śpiew, układanie puzzli,
klocków i konstrukcji, zabawy rozwijające sprawnośd rąk, tzw. zabawy grafomotoryczne.
Często potknięcia w mowie dziecka to jego prośba o czas – o czas spędzany wspólnie
z ukochanym rodzicem. Natłok zajęd i różnorakich zadao w ciągu dnia powodują napięcia,
z którymi dziecko nie może sobie poradzid i zaczyna walczyd o czas z mamą i tatą, pragnie ich
uwagi. Wśród aktywności, które warto uwzględnid w organizacji każdego dnia, są MAGICZNE
CHWILE Z MAMĄ I TATĄ. Ta naturalna potrzeba bycia ze sobą bardzo wspiera płynnośd
w mówieniu. Ten czas wspólnej zabawy będzie dla dziecka bardzo cenny. Nie trzeba się strad,
by każda zabawa była stymulująca. Może się okazad, że właśnie bycie z Tobą, Twoja uwaga
i spokój są tym, czego dziecko potrzebuje najbardziej. Warto także ograniczyd ilośd zajęd
w życiu dziecka i zamiast płatnych zajęd na basenie prowadzonych przez najlepszego
instruktora, samemu popływad z dzieckiem w brodziku. Te magiczne chwile mogą okazad się
chwilą wytchnienia dla dziecka i dla Ciebie. Ważne, by te kilka minut było czasem
niepodzielnej uwagi podarowanej dziecku, bez telewizora, telefonu. W takich warunkach
osiągnięcie płynności w mówieniu stanie się dla niego coraz łatwiejsze. Dobry kontakt
dziecka z rodzicem i odpowiednia organizacja życia mają ogromne znaczenie dla właściwego
funkcjonowania dziecka – pomogą mu w coraz płynniejszym wypowiadaniu się.
Tym, czego jeszcze potrzebuje Twoje dziecko to modelowanie. Dzieci uczą się mowy
od swoich rodziców poprzez naśladowanie. Ważnym jest, by w tym trudnym dla dziecka
okresie nauki mowy, mówid do niego w pewien odmienny sposób. Możesz do niego mówid
wolniej, może to przypominad trochę śpiewanie, lekko przeciągaj samogłoski, mów wyraźnie
i prosto, unikaj trudnych i niezrozumiałych słów. Warto także stworzyd dla dziecka przestrzeo
na swobodną wypowiedź, bez zadawania pytao i namawiania do odpowiedzi zwłaszcza przed
„ukochaną ciocią”. Wszelkie potknięcia w mowie potraktuj zupełnie na miejscu. Najlepszą
reakcją jest okazanie cierpliwości i zaufania, że dziecko poradzi sobie samo. Wyręczanie
i ochrona przed takimi sytuacjami nie są wskazane. Koniecznie więc należy stwarzad
możliwośd wypowiadania się w bezpiecznych warunkach. Ważne jest, by okazad dziecku, że
jest słuchane, że bardziej interesuje nas to co ono mówi, niż jak mówi. Aby dziecko się nie
zniechęciło, unikamy ponaglania, wywierania presji, obserwujemy spokojnie i czekamy
na wypowiedź. Rozmawiając z dzieckiem często usłyszysz echo swojego sposobu mówienia.
Dlatego warto zwolnic tempo swojego mówienia, ograniczyd wypowiedzi, dawad możliwośd
wyboru, stosowad pauzy na zastanowienie, chwile oddechu, czy pozbieranie myśli. Tylko taki
sposób rozmawiania korzystnie wpłynie na płynne wypowiadanie się. Może się wydawad, że
trudno jest nagle zmienid sposób rozmów z dzieckiem, najważniejsze jest, abyście się mogli
wzajemnie cieszyd sobą. Nie musicie ciągle ze sobą rozmawiad, istnieje wiele zabaw podczas
których można mniej rozmawiad, a po prostu byd ze swoim dzieckiem, np. wspólnie malując,
grając w piłkę, budując z klocków, czy grając w warcaby.
Drogi Rodzicu!
Mogłeś się zdziwid, że mowa dziecka tak bardzo zależy od osób dorosłych. Pamiętaj jednak,
że to nie ty ponosisz winę za objawy jąkania w mowie Twojej pociechy. To co możesz zrobid,
to towarzyszyd mu w tym trudnym, ale fascynującym okresie, jakim jest nauka mowy
i języka. Większośd przedszkolaków przechodzi przez okres niepłynności i większośd z nich
upora się z tym problemem, nim rozpocznie naukę w szkole. Chcę jednak podkreślid, że nie
zawsze się tak dzieje i dzieci te należy objąd specjalistyczną opieką logopedyczną.
Poniżej zamieszczam tabelkę wraz z zestawem pytao, które pozwolą Ci wstępnie ocenid, czy
istnieje ryzyko utrwalenia się jąkania w przypadku Twojego dziecka. Jeśli na którekolwiek
pytanie odpowiedziałeś „tak”, warto byś nie zwlekał i skonsultował się z logopedą
specjalizującym się w terapii zaburzeo płynności mówienia.
Czynniki ryzyka:
1. Czy istnieje rodzinna historia jąkania- czy ktokolwiek w rodzinie dziecka się jąkał i jąka
nadal?,
2. Czy ktokolwiek z rodziców ma poważne obawy związane z mową dziecka- odczuwa
silny niepokój?,
3. Czy od momentu wystąpienia pierwszych objawów upłynął okres dłuższy niż 12
miesięcy?,
4. Czy objawy niepłynności w mowie dziecka utrzymują się na tym samym poziomie lub
nasilają się?,
5. Czy dziecko ma inne problemy związane z mową (mówi niewyraźnie, z trudem buduje
zdania, ma problemy z rozumieniem wypowiedzi, mowa pojawiła się później niż
u jego rówieśników lub ma inne problemy rozwojowe, np. słabo radzi sobie
z koordynacją ruchów?,
6. Czy mowa dziecka jest nadmiernie rozwinięta (stara się mówid dużo więcej
i w sposób bardziej skomplikowany niż jego rówieśnicy)?,
7. Czy dziecko jest świadome występowania objawów niepłynności w mowie, a nawet
obawia się mówid z tego powodu?,
8. Czy pierwsze niepłynności pojawiły się później niż po 42. miesiącu życia dziecka?.
Złote zasady – najważniejsze wskazówki wspierające płynnośd mowy dziecka.
Mniej pytam, więcej komentuję!
Mówię w sposób zrozumiały dla dziecka!
Zamiast poprawiad, powtarzam wypowiedź dziecka w sposób poprawny!
Daję dziecku czas: na rozpoczęcie wypowiedzi, odpowiedź na pytanie i
zakooczenie wypowiedzi!
Mówię w tempie wygodnym dla dziecka!
Stosuję pauzy i zasadę mówienia po kolei!
Wykorzystuję kontakt wzrokowy, bogatą ekspresję i mowę ciała!
Dbam o spokojny tryb życia naszej rodziny, unikam pośpiechu, wywierania
presji na dziecko!
Obserwuje i słucham z uwagą tego, co mówi moje dziecko, bez względu na
płynnośd wypowiedzi!
Akceptuję moje dziecko takie jakie jest!
Mam realistyczne oczekiwania, doceniam wysiłek dziecka, a mniej efekty!
Buduję wiarę w siebie i poczucie pewności siebie u mojego dziecka!
Wzmacniam, nagradzam gestami i
pochwałach!
słowami- pamiętam o szczerych
Bawię się z dzieckiem, w zabawie stwarzam mu okazje do przejmowania
inicjatywy!
Wiadomości nt. rozwojowej niepłynności mówienia i jąkania, zebrała i udostępniła:
mgr Ilona Żyła
neurologopeda dziecięcy
Literatura:
Tarkowski Z, Humeniuk E., Dunaj J.: Jąkanie w wieku przedszkolnym,Olsztyn 2011
Tarkowski Z.: Księga pytao i odpowiedzi. Jąkanie, Gdaosk 2010
Węsierska K., Jeziorczak B: Czy moje dziecko się jąka?, Katowice 2011