Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wpłaty na

Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wpłaty na fundusze celowe
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
Nieprawidłowe realizowanie obowiązku prowadzenia tych składek i wpłat na PFRON stanowi
naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
W świetle ustawy o finansach publicznych
1
w
ydatki na składki na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy oraz inne składki i opłaty
obligatoryjne korzystają z pierwszeństwa realizacji (art. 36 u.f.p.)
2
. Nieprawidłowe realizowanie obowiązku
prowadzenia należnych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, Fundusz Pracy
i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz wpłat na Państwowy
Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych stanowi naruszenie dyscypliny finansów
publicznych określone w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych
3
.
Zgodnie z art. 14 u.o.n.d.f.p. deliktem finansowym jest:
1. nieopłacenie składek lub wpłat;
2. opłacenie składek lub wpłat w kwocie niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
3. opłacenie składek lub dokonanie wpłat z przekroczeniem terminu zapłaty.
Nieprawidłowości związane z opłacaniem należności publicznoprawnych stanowiły jeden z
najczęściej stawianych zarzutów naruszenia dyscypliny finansów publicznych spośród
rozpoznanych przez komisje orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów
publicznych w 2006 r. 4 . Przyczyną tego stanu rzeczy jest traktowanie przez niektórych
dysponentów środków, które powinny być odprowadzone z tytułu dokonywania wpłat należności
publicznoprawnych jako formę swoistego kredytowania działalności jednostki w razie jej
przejściowych bądź stałych problemów z płynnością finansową. Kierownicy jednostek sektora
finansów publicznych odpowiedzialni za tego rodzaju nieprawidłowości zwykle tłumaczą się
niewystarczającymi środkami i związaną z tym koniecznością regulowania w pierwszej
5.
kolejności zobowiązań wobec pracowników
Obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne wynika z ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych 6 . Zgodnie z art. 1 tej ustawy, ubezpieczenia społeczne obejmują
ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i
macierzyństwa (ubezpieczenie chorobowe) oraz ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (ubezpieczenie wypadkowe). Płatnikiem tych składek jest przede
1/5
Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wpłaty na fundusze celowe
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
wszystkim pracodawca. Opłacenie składek polega na terminowym przekazaniu odpowiedniej
kwoty do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Składki na ubezpieczenie zdrowotne reguluje ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanej ze środków publicznych 7 . Opłacanie składek na ubezpieczenia zdrowotne
następuje w trybie i na zasadach określonych dla składek na ubezpieczenia społeczne.
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych są funduszami
pozaubezpieczeniowymi. Fundusz Pracy działa na podstawie ustawy o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy 8 . Opłacanie składek na Fundusz Pracy następuje w trybie i na
zasadach określonych dla składek na ubezpieczenia społeczne.
Fund
usz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, będący
państwowym funduszem celowym w rozumieniu ustawy o finansach publicznych
,
funkcjonuje na podstawie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy
9
. Wysokość składki ustala corocznie ustawa budżetowa.
Podstawą dokonywania wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
jest ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 10 .
Pracodawcy dokonują wpłat na PFRON - co do zasady - w terminie do 20. dnia następnego
miesiąca po miesiącu, w którym zaistniały okoliczności powodujące powstanie obowiązku wpłat.
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych polegające na nieopłaceniu
składek lub wpłat, ich nieterminowym opłaceniu albo opłaceniu w wysokości niższej niż
wynikająca z prawidłowego obliczenia ponosi kierownik jednostki odpowiedzialny za całość
gospodarki finansowej, a zatem również za płacenie należnych składek lub wpłat.
Odpowiedzialność taką ponosić może także pracownik jednostki sektora finansów publicznych,
któremu powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej. Warunkiem
uznania takiego powierzenia za podstawę odpowiedzialności jest przyjęcie obowiązków w tym
zakresie przez pracownika jednostki sektora finansów publicznych, stwierdzone dokumentem
(art. 44 ust. 2 u.f.p.) 11 .
Naruszenie dyscypliny finansów publicznych może mieć charakter umyślny lub nieumyślny.
„Zdaniem Głównej Komisji Orzekającej za nieumyślnością działania polegającego na
wypłaceniu wynagrodzenia pracownikom jednostki bez jednoczesnego przekazania składek na
ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne, składek na Fundusz Pracy w pełnej
2/5
Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wpłaty na fundusze celowe
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
wysokości oraz przekazaniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne,
składek na Fundusz Pracy z opóźnieniem oraz polegającego na zaniechaniu przeprowadzenia
inwentaryzacji przemawia to, że obwiniony w nadmierny sposób obdarzył zaufaniem główną
księgową jednostki, powierzając jej w sposób niemal nieograniczony całą gospodarkę
finansową jednostki, sam natomiast skupił się na jej działalności merytorycznej. Taki sposób
działania w jednoznaczny sposób świadczy o niedochowaniu staranności, która powinna być
wymagana od osób pełniących kierownicze funkcje w jednostkach sektora finansów
publicznych.
Obwiniony w sposób całkowicie lekkomyślny zaniechał czynności, które spoczywają na
kierowniku jednostki sektora finansów. Obwiniony nie może oczywiście zwolnić się z
odpowiedzialności w tym zakresie, albowiem wprost wynika ona z art. 44 ust. 1 ustawy o
finansach publicznych" (orzeczenie GKO z dnia 20 listopada 2006 r.
DF/GKO-4900-65/82/06/1980, Biuletyn orzecznictwa w sprawach o naruszenie dyscypliny
finansów publicznych 2007, nr 2, poz. 6) 12 .
W innym orzeczeniu GKO zaakcentowała, że „obwiniony decydując o dokonywaniu wydatków
sam ustalał ich hierarchię ważności w zakresie kolejności realizacji i świadomie regulował w
pierwszej kolejności zobowiązania wcześniej wymagalne, co wynika z jego wyjaśnień. Tym
samym co najmniej godził się z konsekwencjami nieuiszczenia składek na ubezpieczenia
społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy w ustawowo określonych terminach, tj. m.in. z tym, że
naruszy dyscyplinę finansów publicznych, gdyż wiedział, że takie zachowanie stanowi jej
naruszenie. To zaś oznacza, że działał umyślnie" (orzeczenie GKO z dnia 26 października 2006
r., DF/GKO-4900-75/93/06/2254, Biuletyn orzecznictwa w sprawach o naruszenie dyscypliny
finansów publicznych 2007, nr 1, poz. 15).
Skutkiem nieterminowego opłacenia składek lub wpłat wymienionych w komentowanym
przepisie może być sankcja w postaci obowiązku zapłacenia odsetek lub opłaty dodatkowej,
skutkujące odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określone w art.
16 u.o.n.d.f.p.
Odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansowej związanej z nieterminowym
opłacaniem składek publicznoprawnych nie wyłącza - co do zasady - brak środków na rachunku
bankowym jednostki.
„Brak środków na rachunku bankowym mógłby (...) wyłączyć winę kierownika jednostki
budżetowej, która otrzymuje środki finansowe od dysponenta wyższego stopnia i nie ma
wpływu na to, czy, kiedy i w jakiej wysokości środki zostaną jej przekazane. Nie dotyczy to
3/5
Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wpłaty na fundusze celowe
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
wójta i kierowanego przez niego urzędu. Wójt odpowiada za całość gospodarki finansowej
Gminy, w tym za realizację jej budżetu oraz za realizację planu finansowego Urzędu Gminy, w
którym ujęte są wszystkie wydatki budżetowe Gminy nieujęte w planach finansowych innych jej
jednostek budżetowych. Do jego obowiązków należy takie prowadzenie gospodarki, aby
wydatki były zharmonizowane z dochodami i były dokonywane terminowo (art. 92 pkt 1 w
związku z art. 129 ust. 1 ustawy o finansach publicznych z 1998 r. oraz art. 138 pkt 2 w związku
z art. 189 ust. 1 ustawy o finansach publicznych z 2005 r.). Znając terminy płatności składek na
ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne i Fundusz Pracy, wójt winien zapewnić
odpowiednie środki na ich terminowe opłacenie.
Wydanie posiadanych środków na inny cel na krótko przed terminem płatności obligatoryjnych i
ustawowo obwarowanych odsetkami za opóźnienie w zapłacie świadczeń, nie może być
usprawiedliwieniem braku środków w ostatnim dniu terminu płatności. Wójt miał obowiązek tak
zorganizować wydatki Gminy by zapewnić środki na terminowe uiszczenie składek z wcześniej
wymienionych tytułów. Przy tym nie można pominąć faktu, że w odniesieniu do części tych
składek wójt był jedynie płatnikiem, a to oznacza, że składki potrącone z wynagrodzeń
pracowników, zamiast przekazać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wydatkował na inne
cele" (orzeczenie GKO z dnia 26 października 2006 r., DF/GKO-4900-75/93/06/2254, Biuletyn
orzecznictwa w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych 2007, nr 1, poz. 15) 13 .
1. Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104 z
późn. zm., zwana dalej „u.f.p.").
2. O zasadzie pierwszeństwa niektórych rodzajów wydatków, będących obciążeniami o
charakterze publicznoprawnym, zob. C. Kosikowski,
Finanse publiczne. Komentarz,
Warszawa 2006, s. 131.
3. Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114 z późn. zm., zwana daje „u.o.n.d.f.p.").
4. Zob.: Sprawozdanie z działalności Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach o
Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych oraz zbiorcze sprawozdanie z działalności komisji
orzekających I instancji w 2006 r
.
5. L. Lipiec-Warzecha, Egzekwowanie odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych. Kilka uwag praktycznych,
Finanse Komunalne
2007, nr 7-8, s. 1-2.
6. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.:
Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
7. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze
środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).
8. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.
4/5
Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wpłaty na fundusze celowe
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
U. Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.).
9. Ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 158, poz. 1121).
10. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92).
11. Zob.: L. Lipiec-Warzecha, Kierownik jednostki sektora finansów publicznych. Prawa,
obowiązki, odpowiedzialność (cz. I i cz. II),
Biuletyn „Finanse
Publiczne" BDO Numerica.
12. L. Lipiec-Warzecha, Komentarz do art. 44 ustawy o finansach publicznych, SIP Lex
2007-2008
13. O naruszeniu dyscypliny finansów publicznych związanym opłacaniem składek na
ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz wpłat na fundusze celowe zob. także: L.
Lipiec-Warzecha,
Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych. Komentarz
, Warszawa Wolters Kluwer 2008, s. 215-221
oraz 232-240 i cytowane tam orzecznictwo administracyjne i sądowo administracyjne.
5/5