Odpady - transport wg ADR

Odpady - transport wg ADR
Tadeusz Horoszkiewicz
Europejskie Stowarzyszenie Doradców ADR
Wprowadzenie
Stwarzane zagrożenia dla życia i zdrowia człowieka lub środowiska bądź kryteria
i sposoby klasyfikacji substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (wg ustawy o
substancjach i preparatach chemicznych)[1], odpadów niebezpiecznych (wg ustawy o
odpadach)[2], towarów niebezpiecznych (wg ustawy o przewozie drogowym towarów
niebezpiecznych)[3] nie są tożsame w ramach wspólnego określenia „niebezpieczne”.
Dla zapewnienia bezpieczeństwa w stosowaniu substancji niebezpiecznych lub preparatów
niebezpiecznych (wg ustawy o substancjach i preparatach chemicznych) obowiązuje posiadanie
tzw. „karty charakterystyki” zawierającej między innymi w pkt-cie 14 pt. „Informacje
o transporcie” prawidłową klasyfikację towaru niebezpiecznego wg ADR.
Postępowanie z odpadami pozbawione jest zasadniczo (ze względu na specyfikę składu i
właściwości) możliwości wykorzystania porównywalnych kart charakterystyki do określenia
rodzaju zagrożenia.
Odpady klasyfikuje się wg źródeł powstawania przyporządkowując im wg katalogu odpadów [4]
właściwy kod określający rodzaj odpadu, w tym odpadu niebezpiecznego (wg kryteriów
kwalifikacji zawartych w ustawie o odpadach i listy odpadów niebezpiecznych katalogu
odpadów). Transport odpadów zakwalifikowanych do niebezpiecznych winien odbywać się wg
przepisów dotyczących transportu towarów niebezpiecznych (art.11 ustawy o odpadach).
W praktyce informacje wystarczające do ustalenia rodzaju i kodu odpadu niebezpiecznego nie
są wystarczające do klasyfikacji odpadu jako towaru niebezpiecznego wg ADR.
Przewóz drogowy towarów niebezpiecznych dopuszczonych do przewozu zgodnie z ADR, w
tym będących odpadami może się odbywać natomiast wyłącznie na warunkach umowy ADR.
Zatem odpady, które mogą być towarami niebezpiecznymi, przed wydaniem do przewozu
drogowego, wymagają w większości przypadków przeprowadzenia procedury klasyfikacyjnej
opartej na przepisach ADR, niezależnie od dokonanej wcześniej procedury kwalifikacji do
odpadów niebezpiecznych wg kryteriów ustawy o odpadach.
Uwarunkowania prawne
Wg art.3.1 ustawy o odpadach [2]: „Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot
należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz
pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany”.
Natomiast odpadami niebezpiecznymi są odpady, które posiadają określone właściwości
i zawierają określone składniki w kombinacji ustalonej w postanowieniach ustawy o odpadach
(załączniki 2,3,4). Konkretny rodzaj odpadu niebezpiecznego i jego kod ustala się na podstawie
katalogu odpadów[4] zawierającego listę odpadów niebezpiecznych (zgodnie z europejskim
katalogiem odpadów – decyzja Komisji 94/3/EC z dnia 20 grudnia 1993 r. zgodnie z art. 1 pkt.a.
dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów , decyzja Rady 94/904/EC z dnia 22 grudnia
1994 r. ustanawiająca listę odpadów niebezpiecznych na podstawie dyrektywy Rady 91/689/EEC
w sprawie odpadów niebezpiecznych).
Jeżeli konkretne odpady w toku ich klasyfikacji znalazły się w wykazie odpadów
niebezpiecznych, to istnieje możliwość indywidualnego ich wyłączenia z tej listy na podstawie
rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w których
uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne [5].
Zgodnie z treścią art.11 ustawy o odpadach:
ust. 4 „Transport odpadów niebezpiecznych z miejsc ich powstawania do miejsc odzysku lub
unieszkodliwiania odbywa się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie
towarów niebezpiecznych”,
ust. 5 „Minister właściwy do spraw transportu…, kierując się koniecznością ograniczenia
negatywnego oddziaływania na środowisko wynikającego z transportowania odpadów
niebezpiecznych, określi, w drodze rozporządzenia, zakres i sposób stosowania przepisów o
przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych”, co
zostało spełnione przez Ministra Infrastruktury w rozporządzeniu z dnia 19 grudnia 2002 r.
w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów
niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych [6].
Konsekwencją analizy ww. przepisów państwowych może być sugestia, że jeżeli odpady zostały
zaklasyfikowane do innych niż niebezpieczne, to nie stanowią one zagrożenia dla
bezpieczeństwa przewozu drogowego i nie podlegają przepisom umowy ADR.
W rzeczywistości sugestia taka może okazać się pochopna (ocena j.n.), a stosujący się do niej
przedsiębiorca (nadawca-wytwórca odpadu, przewoźnik) może nie wypełnić obowiązków art. 4
ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych [3]. Zatem w zależności od
specyficznych, miejscowych uwarunkowań wytwarzania lub zbierania odpadów należałoby
oceniać zagrożenia dla bezpieczeństwa przewozu drogowego ww. odpadów w ogóle, a po takiej
weryfikacji przeprowadzić klasyfikację wg kryteriów dla towarów niebezpiecznych (rozdział
2.1.3 umowy ADR).
Niezależnie od ww. uwarunkowań odpady , które nie są materiałami niebezpiecznymi, tzn. nie
spełniają kryteriów klasyfikacyjnych dla towarów niebezpiecznych wg ADR, mogą być
automatycznie (bez kryteriów kalsyfikacyjnych, na podstawie przepisu 2.1.3.9 ADR) zaliczone
do następujących pozycji klasy 9 :
- UN 3077 MATERIAŁ ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU, STAŁY, i.n.o.,
- UN 3082 MATERIAŁ ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU, CIEKŁY, i.n.o.
Wytwórca odpadów – nadawca towarów niebezpiecznych wg ADR
Zaprzeczeniem sugestii, że odpady inne niż niebezpieczne nie spełnią kryteriów
klasyfikacji do towarów niebezpiecznych wg ADR[7] jest następujący przykład: odpad z listy A
(zał. nr 2) ustawy o odpadach, który składa się z „pozostałości substancji stosowanych jako
rozpuszczalniki” i nie wykazuje innych właściwości opisanych wg zał. nr 4 niż określane jako
H3-B „łatwopalne”: ciekłe substancje mające temperaturę zapłonu równą lub wyższą niż 21 0C
i niższą lub równą 550C nie powinien kwalifikować się do odpadu niebezpiecznego , a tym
samym do towaru niebezpiecznego, jeżeli będzie miał temperaturę zapłonu wyższą od 550C (np.:
56 - 610C), tymczasem materiał ciekły zapalny o temperaturze zapłonu nie wyższej niż 610C
(np.: 56 - 610C), spełnia podstawowe kryterium towaru niebezpiecznego wg ADR
klasy 3 – materiały ciekłe zapalne. W tym przypadku odpad inny niż niebezpieczny wg
klasyfikacji ustawy o odpadach staje się towarem niebezpiecznym wg umowy ADR i podlega
wszystkim obowiązkom ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych ze wszelkimi
konsekwencjami ich niewypełnienia dla wytwórcy-nadawcy odpadu, przewoźnika i innych
uczestników przewozu.
Wytwórca odpadów niebezpiecznych obowiązany jest do złożenia wniosku o uzyskanie
administracyjnej zgody na ich wytwarzanie (dot. pozwolenia na wytwarzanie odpadów, decyzji
zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, przedłożenia informacji jeżeli
ilość odpadów niebezpiecznych nie przekracza 100kg/ rok) przed rozpoczęciem działalności
powodującej powstawanie odpadów, co najczęściej oznacza brak możliwości pobrania prób
i przeprowadzenia badań konkretnego odpadu. W takim przypadku klasyfikację odpadów na
potrzeby ustawy o odpadach można jedynie przeprowadzać na podstawie projektu
technologicznego, dostępnej wiedzy i niekiedy ewentualnych ekspertyz w odniesieniu
technologicznych źródeł ich powstawania, a następnie po ustaleniu wg katalogu odpadów
rodzajów i kodów odpadów, sporządzić ich wykaz do wniosku o wydanie stosownej decyzji.
Jak wynika z powyższego przykładu kwalifikacji odpadów niebezpiecznych oraz uwarunkowań
ich charakterystycznej specyfiki (brak powtarzalności właściwości i zawartości składników
podstawowych oraz
zanieczyszczeń w poszczególnych partiach/ sztukach przesyłki,
niejednorodność składu w masie lub objętości, zależność od sprawności lub technologicznej
cykliczności pracy instalacji, brak istotnych danych o przeszłości techniczno-technologicznej
przeterminowanych/ zużytych materiałów itp.) zasady klasyfikacji odpadów według wymagań
ochrony środowiska w sposób zasadniczy odbiegają od precyzyjnych zasad klasyfikacji towarów
niebezpiecznych istotnych dla bezpieczeństwa przewozu drogowego tych towarów wg umowy
ADR (rozdział 2.1.2, 2.1.3 ).
Przykładowo odpady niebezpieczne o kodach: 07 01 04*, 07 02 04*, 07 03 04*, 07 04 04*, 07
05 04*, 07 06 04*, 07 07 04* - Inne rozpuszczalniki organiczne …, 08 01 21* - Zmywacz farb
lub lakierów, sugerują zagrożenie dominujące klasy 3 – materiały ciekłe zapalne. Natomiast
w wielu innych przypadkach, istotne z punktu widzenia ochrony środowiska, określenie
rodzajów odpadów niebezpiecznych jest całkowicie nieprzydatne z punktu widzenia kryteriów
ADR przygotowania transportu tych odpadów do miejsc odzysku lub unieszkodliwienia np.:
11 01 11* - Wody popłuczne zawierające substancje niebezpieczne, 11 02 02* - Szlamy z
hydrometalurgii itp., zwłaszcza, że w wielu przypadkach tzw. odpady niebezpieczne nie dają się
zakwalifikować do towarów niebezpiecznych.
Podsumowanie
Przyjęte w ustawie o odpadach kryteria kwalifikacji odpadów do tzw. odpadów niebezpiecznych
biorą pod uwagę przede wszystkim ogólne cele tej ustawy i dotyczą uregulowań w zakresie
wytwarzania i gospodarowania odpadami spełniających wymagania ochrony środowiska wg
ustawy Prawo ochrony środowiska. W nawiązaniu do tych ogólnych celów środowiskowych
odpady niebezpieczne wymagają oddzielnego/ specjalnego postępowania zarówno na etapie
wytwarzania (np.: wydzielone postępowanie w zakresie zgody administracyjnej na wytwarzanie
odpadów niebezpiecznych) czy zbierania (np.: zakaz mieszania różnych rodzajów odpadów
niebezpiecznych), transportu (np.: art. 11 ustawy o odpadach), odzysku lub unieszkodliwiania
(np.: oddzielne typy składowisk dla odpadów niebezpiecznych, oddzielne dla innych niż
niebezpieczne lub obojętnych).
W nawiązaniu do powyższego wytwórca odpadów, który przewiduje, że odpady będą
przewożone celem ich zagospodarowania winien być obowiązany (w ramach swoich kosztów)
do zebrania wiarygodnych informacji o stwarzanych przez nie zagrożeniach dla bezpieczeństwa
przewozu drogowego wg przepisów ADR. Zbiór informacji o niebezpiecznych właściwościach
odpadu (rodzajach zagrożeń), istotnych wg ADR dla bezpieczeństwa przewozu drogowego,
wytwórca odpadu (nadawca towaru niebezpiecznego wg ADR) winien udostępnić jego odbiorcy
(innemu posiadaczowi) np.: w formie „karty charakterystyki odpadu” przed wydaniem odpadu
do przewozu.
Obowiązek przeprowadzenia klasyfikacji odpadu wg kryteriów ADR, tj. klasyfikacji towaru
niebezpiecznego winien całkowicie spoczywać na posiadaczu odpadu - wytwórcy będącym
nadawcą wg przepisów ADR (bez możliwości przenoszenia odpowiedzialności na przewoźnika
lub odbiorcę odpadu) .
Problemy związane z prawidłową klasyfikacją odpadów w zakresie wymagań bezpieczeństwa
ich przewozu wg ADR można skuteczne rozwiązywać przy współpracy lub nadzorze doradcy do
spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych. Należałoby wypracować
wspólne stanowisko przedsiębiorców i instytucji zainteresowanych sprawą bezpieczeństwa
transportu odpadów, następnie wdrożyć do stosowania np.: w formie uregulowań prawnych lub
w innej najlepszej i dostępnej formie.
LITEARTURA
1. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. Nr 11,
poz. 84 z późniejszymi zmianami)
2. Ustawa 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. nr 62 poz.628, Dz.U. Nr 100, poz. 1085 ;
2002r. ; Dz.U.02.41.365, Dz.U.02.113.984 , Dz.U. 02.199.1671; Dz.U.03.7.78)
3. Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych
(Dz.U. Nr 199, poz.1671);
4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206);
5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w
których uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne (Dz.U. Nr 128, poz. 1347);
6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i
sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do
transportu odpadów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 236, poz. 1986);
7. Grzegorczyk K., Hancyk B., Buchar R. , Towary niebezpieczne w transporcie drogowym,
Wydawnictwo Buch-Car, Błonie 2005
Tadeusz Horoszkiewicz
Europäischer Verein der ADR-Berater
Abfälle – Transport nach ADR-Vorschriften
ZUSAMMENFASSUNG
Erschaffenen Lebens- und Gesundheits- oder Umweltgefährdungen, bzw. Kriterien und
Klassifikationsweise von gefährlichen Substanzen und gefährlichen Präparaten (laut Gesetz über
chemische Substanze und Präparate) [1], gefährlichen Abfällen (laut Gesetz über Abfallwirtschaft) [2], gefährlichen
Waren (laut Gesetz über Landesstrassentransport von gefährlichen Waren) [3] sind nicht identisch im
Bedeutungsumfang des Begriffes „gefährlich“.
Zur Gewährleistung der Sicherheit beim Gebrauch von gefährlichen Substanzen oder
gefährlichen Präparaten (laut Gesetz über chemische Substanze und Präparate) obliegt Verfügung über das
„Eigenschaftsblatt“; u.a. unter Ziff. 14 „Angaben für Transport“ wird richtige ADRKlassifikation der gefährlichen Ware enthalten.
Beim Verfahren mit Abfällen (aufgrund ihrer Zusammensetzung und Eigenschaften) gibt es
keine Möglichkeit, vergleichbare Eigenschaftsblätter zur Feststellung der Gefährdungsart zu
nutzen.
Die Abfälle werden nach Quellen ihrer Entstehung klassifiziert; gemäß dem Abfallkatalog
werden ihnen richtige Abfallcode angeordnet, welche Abfallart bestimmen, darin auch für den
gefährlichen Abfall (nach den im Gesetz über Abfallwirtschaft und nach Katalog von
gefährlichen Abfällen festgesetzten Klassifizierungskriterien). Transport von Abfällen, die als
gefährlich klassifiziert werden, soll nach Vorschriften des Artikels 11 vom Gesetz über
Abfallwirtschaft, Transport von gefährlichen Abfällen, erfolgen.
Jedoch in der Praxis sind Informationen zur Feststellung der Art und des Codes vom
gefährlichen Abfall nicht ausreichend, um ihn als gefährliche Ware nach ADR-Regeln zu
klassifizieren.
Landesstrassentransport von gefährlichen Waren, welche laut ADR-Regeln zum Transport
zugelassen sind, darin auch Abfällen, darf aber ausschließlich unter ADR-Bedingungen erfolgen.
Also, die Abfälle, welche zugleich als gefährliche Waren bezeichnet werden können, müssen in
meisten Fällen vor ihrer Freigabe zum Landesstrassentransport dem Klassifizierungsverfahren
nach ADR-Vorschriften untergelegt werden, und zwar unabhängig von vorherig vollgebrachtem
Klassifizierungsverfahren nach Kriterien des Gesetzes über Abfallwirtschaft.