Przyczyny - Patrz.pl

Szwecja:
Przyczyny:
- chęć władców Szwecji zdobycia ziem mogących być zapleczem rolniczym kraju (surowy klimat i
niewiele ziem uprawnych)
- rywalizacja o dominację nad morzem Bałtyckim
- Dążenie Zygmunta III Wazy do objęcia tronu w Szwecji, gdzie został zdetronizowany
- włączenie do Polski Estonii w 1600r.
- używanie tytułu króla Szwecji przez Zygmunta III Wazę i jego następców
Działania:
1563-1570 udział Polski w północnej wojnie siedmioletniej (pierwsza wojna północna)
W wojnie walkę toczyły Dania ze Szwecją i Polska ze Szwecją, potem doszło do nieporozumień na tle
żeglugi narewskiej i w 1568 doszło do odwrócenia sojuszy
1570 rozejm w Szczecinie – pokój duńsko-szwedzki i 3letni rozejm polsko rosyjski
1598-99 zbrojna wyprawa Zygmunta III do Szwecji zakończona jego klęską i detronizacją w Szwecji
1600-1611 pierwszy etap w ciągu długotrwałych wojen polsko-szwedzkich zapoczątkowany przez
ogłoszenie przez Zygmunta III inkorporacji Estonii po Polski i atak Szwedów na Inflanty
1605 zwycięstwo polskiej husarii w bitwie pod Kircholmem (J.K Chodkiewicz)
1609 zawarcie sojuszu rosyjsko-szwedzkiego i zajęcie Mitawy przez Szwedów
1609-1611 z związku z zaangażowaniem sił polskich w dymitriady i wojnę z Rosją walki ze Szwedami
stopniowo wygasły
1617-22 druga faza wojen- przewaga Szwedów, którzy zajęli część Inflant z Parnawą i Rygą
1622 rozejm w Mitawie
1625-35 trzeci etap wojen polsko-szwedzkich- przewaga Szwedów, którzy zajęli Dorpat
1626 zajęcie przez Szwedów Prus Królewskich z Piławą, Broniewem, Elblągiem, Tczewem, Oliwą,
[Puckiem i blokada ujścia Wisły
1627 bitwa morska koło Oliwy, zwycięstwo –polskich galeonów (A. Dickmann)
1629 zwycięstwo pod Trzcianą S. Koniecpolskiego nad dwukrotnie liczniejszymi oddziałami Gustawa
Adolfa II
1629 rozejm w Altmarku- utrzymanie przewagi Szwecji
1635 rozejm w Sztumskiej wsi
Efekty:
- po zakończeniu północnej wojny siedmioletniej sprawa Inflant nie została rozwiązana
-rozejm w Altmarku- Szwedzi przejęli ziemie na północ od Dźwiny i wszystkie porty oprócz gdańska,
Królewca, Pucka, mieli prawo do [pobierania cła, Sztum, Malbork i Iławę oddano w zarząd elektorowi
brandenburskiemu, handel ze Szwecją został zwolniony od ceł
-rozejm w sztumskiej Wsi- Szwedzi wycofali załogi z Prus królewskich, zrezygnowali z pobierania ceł
gdańskich, zobowiązali się oddać zagarniętą flotę polską a Piławę zwrócić księciu Prus, zatrzymali
natomiast opanowaną wcześniej część Inflant a Władysław IV Waza zrezygnował z roszczeń do tronu
Szwecji
Przyczyny:
-dążenie króla Szwecji Karola Gustawa do Podporządkowania sobie Rzeczypospolitej
-formalnie Karol Gustaw uzasadniał wkroczenie do Polski nieprawnym używaniem tytułu króla
Szwecji przez Jana Kazimierza
Działania:
1655-60 wojna północna tzw. Potop szwedzki
1655 uderzenie Szwedów na Polskę i Litwę od Pomorza Zach. I Inflant
25 VII kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem
18 VIII poddanie Litwy (zdrada Janusza Radziwiłła)
8 IX zajęcie Warszawy
17 X kapitulacja Krakowa
26 X kapitulacja armii koronnej i ucieczka Jana Kazimierza na Śląsk
VII-XII 1655 powstanie oddziałów partyzanckich wywołane przez wojska szwedzkie dopuszczające się
grabieży i gwałtów na zajmowanych terytoriach
XI-XII oblężenie Jasnej Góry (przeor paulinów- Kordecki)
XII zawiązanie prze szlachtę polską antyszwedzkiej konfederacji w Tyszowicach
I 1656 przekształcenie w Łańcucie konfederacji tyszowieckiej w generalną
II-XII Zawyki ze Szwedami (Czerniecki)
Szwecję poparła Brandenburgia
IV śluby Jana Kazimierza w katedrze lwowskiej i zwycięstwo pod Warką
XII traktat w radna projektem rozbioru polski (Szwecja, Brandenburgia, Siedmiogród, Kozacy)
1657 najazd wojsk Jerzego Rakoczego na Polskę i wsparcie polski przez cesarza Leopolda Habsburga
oraz Danię
Kapitulacja armii siedmiogrodzkiej Rakoczego, otoczonej przez Czarnieckiego i Lubomirskiego pod
czarnym Ostrowcem na Ukrainie
9 IX traktat Walewski- między rzeczpospolitą a elektorem Brandenburgii Fryderykiem Wilhelmem w
zamian za zerwanie sojusze ze Szwecją rzeczpospolita rozwiązała stosunek lenny z Prusami.
Traktat bydgoski przymierze wieczyste, fryderyk dostał w lenno ziemię lębordzko- bytowską
1658- antyszwedzkie działania wojsk Czarnieckiego w Danii
1660 pokój w oliwie
Efekty:
- ogromne zniszczenia na ziemiach polskich
- Jan Kazimierz zrzekł się pretensji od tronu Szwecji
- likwidacja zależności lennej Prus od Polski
-
większa część Inflant znalazła się w granicach Szwecji
-Polska zachowała część Inflant (Łagalię) i uznała suwerenność Prus (potwierdzenie traktatów
welawsko- bydgoskich)
-protestantom w Prusach królewskich zagwarantowano tolerancję religijną
Rosja:
Przyczyny:
-rywalizacja o Inflanty
- zaangażowanie magnaterii polskiej w dymitriady
-dążenie magnatów polskich do powiększenia swoich majątków na wschodzie
-dążenie Zygmunta II wazy do objęcia tronu w Moskwie
-dążenie kościoła katolickiego do podporządkowania sobie prawosławia
-podporządkowanie się Kozaków Rosji
Działania:
XVIw- wojna o Inflanty 1558- 1582 zajęcie przez Rosjan Narwy , Dorpatu i wschodniej części Inflant
1561-1570- na mocy pokoju szczecińskiego Rosja zagarnęła Dorpat Szwecję północną część z Rewiem,
dania wyspy Ozalię i dago na Bałtyku, a Rzeczypospolita Kurlandię jako lenno
1577-82 po pierwszych sukcesach armii cesarskiej wynikających z wewnętrznych problemów Polski –
opanowanie większości obszaru Inflant do kontrakcji przystąpił król Polski Stefan Batory który
poprowadził trzy wyprawy przeciwko Rosjanom zakończone zdobyciem Połocka w 1579 i wielkich
łuków w 1580 a w efekcie przyłączeniem do rzeczpospolitej na mocy rozejmu w 1582 w jamie
Zapolskim ziemi połockiej i zwróceniem Inflant
1604-1606 pierwsza dymitriada
1607-09 druga
1609-12 interwencyjna wojna z Rosją po wmieszaniu się
W wewnętrzne sprawy Rosji i wybraniu na cara przez bojarów Władysława Wazy
1609-11 oblężenie i zdobycie smoleńska przez wojska żółkiewskiego pod Kłuszynem
1612 kapitulacja polskiej załogi Kremla
1617-18 nieudana wyprawa na Moskwę Władysława IV 1618- rozejm w Dywilinie
1632-34 kolejna wojna- Moskwa podjęła zakończone niepowodzeniem działanie zbrojne w celu
odzyskania smoleńska
34- pokój w Polanowie
54-67- wojna wywołana podpisaniem przez Rosję i kozaków ugody hadziackiej jednak wobec najazdu
szwedzkiego na Polskę car nie chciał za bardzo wzmocnić Szwecji i zrezygnował z walki
56- rozejm w Niemieżu brak zmian terytorialnych a Rosja obiecała Polsce pomoc wojskową w walce
ze Szwedami
60- wznowienie działań wojennych
VI 60 zwycięstwo w bitwie pod Połonką
XI zwycięstwo pod Cudnowem
67 rozejm w Andruszowie
86 moskiewski pokój Grzymułowskiego bardzo niekorzystny dla polski
1700-21 udział polski w wielkiej wojnie północnej – definitywna utrata Inflant na rzecz Rosji
Efekty:
- rozejm w jamie Zapolskim- Rosjanie zrzekli się ziemi połockiej ewakuowali załogi z zamków w
Inflantach a rzeczpospolita zwróciła ostatnie zdobycze na ziemiach (m in wielkie łuki)
- Wzrost zainteresowania ziemiami wschodnimi wśród polskiej magnaterii po okresie dymi triad
- wzrost niechęci polsko- rosyjskiej po interwencji polaków w Moskwie
- rozejm w Dywilinie- przy Rzeczypospolitej pozostały ziemia smoleńska, czerniohowska, siewierska, ,
pominięto sprawę pretensji Władysława wazy do tronu rosyjskiego
- pokój w Polanowie: Rzeczpospolita odzyskała większość ziem zwróconych Rosji po rozejmie w
Dywilinie Rosja zrzekła się pretensji do Infant i zobowiązała się zapłacić 200tys. Rubli srebrnych
odszkodowania wojennego. Władysław IV Waza zrzekł się pretensji do tronu moskiewskiego oraz
zrezygnował z używania tytułu cara
-rozejm w Andrudszowie- Rosja zatrzymała ziemie smoleńską, siewierską i czernihowską, Ukrainę
lewobrzeżną oraz Kijów formalnie na 2 lata a faktycznie na stałe przewidziano prowadzenie
wspólnych działań przeciwko Turcji.
-pokój Grzymułowskiego- pokój wieczysty potwierdził rozejm anduszopwski.
Turcja:
Przyczyny:
- ekspansja polskich magnatów na teren Mołdawii
- najazdy tatarów podległych sułtanowi na ziemie polskie
- poparcie Austrii w konflikcie z Turcją
- Łupieżcze wyprawy Kozaków na tereny Tureckie
- rywalizacja polityczna o Mołdawię
- udzielenie przez Polskę pomocy Habsburgom w walce z lennikiem tureckim ks. Siedmiogrodu
Działania:
1620 wyprawa wojsk polskich do Mołdawii i klęska w Biwie pod Cecorą- Żółkiewski, Sobieski
1621 odwetowa wyprawa turecka zatrzymana pod Chocimiem, śmierć Chodkiewicza, zawarcie
pokoju chocimskiego
1666 hetman kozacki Doroszenko uznał się lennikiem tureckim, godziło to w interesy Polski i
doprowadziło do wybuchu nowej wojny
72- udana wyprawa Mehmeta IV na Polskę, zdobycie kamieńca podolskiego, pokój w Buczaczu
73- zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem
76- zwycięstwo Jana Sobieskiego w oblężonym Żurawnie, zawarcie rozejmu żurawieńskiego
81- polsko- austriackie przymierze przeciw Turcji
83- zwycięstwo pod Wiedniem (odsiecz wiedeńska), zwycięstwo pod Parkanami
84- powstanie Ligi Świętej- przymierza Polski, Austrii, Wenecji i papiestwa przeciwko Turkom
84-91- okres walk, w której żadna ze stron nie uzyskała znaczącej przewagi
98- zwycięstwo wojsk polskich nad tatarami w bitwie pod Pohajcami
99- kres wojen polsko- tureckich
Efekty:
- pokój chocimski: ustalono granicę polsko- turecką na Dniestrze
- pokój w Buczaczu: Polska utraciła województwa: podolskie, Racławskie, południową część
Kijowszczyzny oraz zobowiązała się płacić haracz
- rozejm w Żurawnie: zawarty przy pośrednictwie Francji , Turcji pozostawiono większą część
zdobyczy na Ukrainie, w tym Podole z Kamieńcem
- pokój w Karłowicach- Polska odzyskała Podole wraz z kamieńcem oraz zajęte przez Turków tereny
województw kijowskiego i bracławskiego
- pogranicze polsko-ukraińsko-tureckie uległo spustoszeniu i wyludnieniu
- Po zakończeniu wojen stosunki polsko- tureckie były więcej niż poprawne
- Turcja nie uznała rozbiorów polski
Kozacy:
Przyczyny:
- dążenie magnaterii polskiej do podporządkowania sobie kozaków
- traktowanie przez szlachtę polską Kozaków na równi z pańszczyźnianymi chłopami
- najazdy kozackie na ziemie tatarsko-kozackie co narażało polaków na problemy
- dążenie Kozaków do powiększenia rejestru.
- dążenie Kozaków do uzyskania większych swobód politycznych i przywilejów analogicznych ze
szlacheckimi.
-konflikty religijne między katolikami a prawosławnymi na Ukrainie
Działania:
1591-93 powstanie Kozackie pod wodzą Kosińskiego wywołane niezadowoleniem Kozaków z ustawy,
która podporządkowywała ich władzy hetmana koronnego i ujmowała w ramy rejestru kozackiego
stłumione przez nadworne wojsko Ostrogockich i Wiśniowieckich
95-96 powstanie pod wodza nalewajki spowodowane polską kolonizacją na Ukrainie i decyzją sejmu
zaostrzającą represje wobec Kozaczyzny stłumione przez Żółkiewskiego
1625- powstanie Żmajły- stłumione przez koniecpolskiego
30- powstanie Fedorowicza wybuchło na skutek konfliktu uprzywilejowanych Kozaków
uprzywilejowanych (rejestrowanych) a pozostałymi. Zakończone ugodą
35- powstanie I Sulimy- zniszczenie Kudaku, twierdzy nadnieprzańskiej utrudniającej Kozaków
organizowanie wypraw na tereny tureckie- stłumione przez wojska polskie i Kozaków rejestrowych
37-38 powstanie Pawluka stłumione przez Potockiego.
38 powstanie Putywlca wywołane przez kozaków wypisanych z rejestru- stłumione prze
Wiśniowieckiego.
48-54 powstanie Chmielnickiego
48 porażki wojsk magnackich i koronnych (Żółte Wody, Korsuń, Piławce)
49 ugoda zborowska0 tytuł hetmana kozackiego dla Chmielnickiego, usunięcie jezuitów z
województw kozackich, podniesienie rejestru do 40 tys. Powołanie prawosławnego metropolity
kijowskiego do senatu, zagwarantowanie kozakom sprawowania przez nich urzędów na kozackiej
Ukrainie
51 zwycięstwo Jana Kazimierza w bitwie pod Beresteczkiem
51 ugoda w Białej Cerkwi- zmniejszenie rejestru do 20 tys. Ograniczenie terytorium kozackiego do
woj. Kijowskiego
52 wznowienie walk, bitwa pod Batohem, porażka polaków
53 ugoda chmielnickiego z Janem Kazimierzem w Żwańcu (potwierdzenie Zborowa)
54 uchwalenie przez starszyznę kozacką w Perejasławiu ugody z Rosją- zjednoczenie lewobrzeżnej
Ukrainy z Rosją
57- śmierć Chmielnickiego
1702-04 powstanie S. Pejela wywołane likwidacją wojska kozackiego przez Sejm- ostatecznie
stłumione dopiero w 1714, było to ostatnie znaczące powstanie kozackie
Efekty:
- tworzenie się wśród Kozaków więzów o charakterze narodowościowym
- zniszczenia na ziemiach polskich
- dostanie się Kozaczyzny w strefę wpływów Rosyjskich
- wzrost niechęci polsko- ukraińskiej
SKUTKI WOJEN RZECZYPOSPOLITEJ:
- straty terytorialne na rzecz Rosji, Szwecji, Turcji, Prus,
- ogromne straty demograficzne
- zniszczenia gospodarcze
- znaczne obniżenie się poziomu życia kulturalnego
- ksenofobia i nietolerancja religijna
- stereotyp Polski jako przedmurza Chrześcijaństwa
- mimo chwilowych sukcesów i okrycia się sławą przez polskich wodzów i żołnierzy (husaria)
pogorszenie stanu obronności Rzeczypospolitej
- obniżenie się prestiżu Rzeczypospolitej