ratować małżeństwo, ani też pomagać w jego

Stowarzyszenie
Mediatorów
Rodzinnych
Warszawa, 19 czerwca 2006 r.
W imieniu œrodowiska mediatorów skupionych w Stowarzyszeniu Mediatorów Rodzinnych z
zainteresowaniem przyjêliœmy projekt wprowadzenia obligatoryjnych mediacji dla rozwodz¹cych siê maù¿eñstw
z maùoletnimi dzieãmi.
Jako praktykuj¹cy mediatorzy rodzinni, prowadz¹cy mediacjê w sprawach o rozwód, separacjê, w sprawach
opiekuñczych oraz w innych sprawach rodzinnych, na co dzieñ widzimy liczne korzyœci pùyn¹ce z mediacji,
m.in. w postaci poprawy porozumiewania siê miêdzy czùonkami rodziny i zmniejszenia nasilenia konfliktu,
trwaùych i satysfakcjonuj¹cych ugód, oraz ochrony potrzeb dzieci uwikùanych w konflikt dorosùych (np. poprzez
utrzymanie ci¹gùoœci kontaktów z rodzicami, pomimo rozpadu rodziny).
Jesteœmy przekonani, ¿e szerokie wprowadzenie mediacji przyniesie korzyœci wymiarowi sprawiedliwoœci i
sêdziom orzekaj¹cym w sprawach rodzinnych. Dobrze przeprowadzona mediacja mo¿e bowiem zwiêkszyã
wykonywalnoœã orzeczeñ oraz zmniejszyã liczbê powracaj¹cych do s¹du spraw. W niektórych sprawach
mediacja pozwoli lepiej wypeùniã pojednawcz¹ rolê s¹du, w wiêkszoœci zaœ zwiêkszy satysfakcjê sêdziów,
przynosz¹c rzeczywiste rozwi¹zanie konfliktów miêdzy stronami. W rezultacie – szerokie wykorzystanie
mediacji podniesie autorytet s¹du i zwiêkszy zaufanie do wymiaru sprawiedliwoœci.
Z uwag¹ obserwujemy rozwój mediacji rodzinnej w Polsce, usankcjonowany ustaw¹ o zmianach w kpc,
która weszùa w ¿ycie w grudniu 2005r. i doceniamy podjête przez Ministerstwo Sprawiedliwoœci starania, by
rozszerzyã wykorzystanie mediacji w sprawach, w których maù¿onkowie rozwa¿aj¹ decyzjê o rozwodzie.
Pragniemy zwróciã uwagê Ministerstwa na obecny w mediach uproszczony obraz mediacji sugeruj¹cy, ¿e jej
celem jest pojednanie stron lub utrudnienie im rozwodu. W rzeczywistoœci mediacje, w których dochodzi do
pojednania miêdzy stronami stanowi¹ kilka procent ogóùu spraw, zaœ neutralnoœã mediatora zabrania mu
anga¿owania siê w utrudnianie b¹dê te¿ uùatwianie rozwodu stronom. Rol¹ mediatora nie jest to, by
ratowaã maù¿eñstwo, ani te¿ pomagaã w jego rozwi¹zaniu – rol¹ mediatora jest pomóc stronom
podj¹ã wùasne decyzje. Tak aby uwzglêdniaj¹c caù¹ zùo¿onoœã swej sytuacji, dotychczasow¹ historiê
relacji, ù¹cz¹ce ich uczucia oraz zale¿noœci (np. w postaci wspólnych dzieci) maù¿onkowie mogli
zdecydowaã, jak chc¹ post¹piã ze swym wùasnym ¿yciem – w sposób najbardziej konstruktywny. Jeœli ich
wol¹ bêdzie podj¹ã próbê naprawy maù¿eñstwa – mediator pomo¿e w uzgodnieniu zasad, które pomog¹
wcieliã w ¿ycie to postanowienie. Jeœli ich wol¹ bêdzie rozejœã siê, z pomoc¹ mediatora maù¿onkowie mog¹
uzgodniã sprawy, które – pomimo ustania relacji maù¿eñskiej – pomog¹ im pozostaã kochaj¹cymi i
zaanga¿owanymi rodzicami dla swoich dzieci.
S¹dzimy, ¿e aby mediacja mogùa przynieœã zakùadane pozytywne skutki, potrzebna jest rzetelna analiza, na ile
obecny etap instytucjonalizacji mediacji gwarantuje faktyczn¹ dostêpnoœã mediacji, wysok¹ jakoœã usùug oraz
zagwarantowanie bezpieczeñstwa stron uczestnicz¹cych w mediacji.
1. Dostêpnoœã mediacji a liczba wykwalifikowanych mediatorów w Polsce
By zapewniã mo¿liwoœã skorzystania z obligatoryjnej mediacji wszystkim rozstaj¹cym siê maù¿eñstwom
z maùymi dzieãmi, ka¿dy okrêg dysponowaã musi list¹ staùych mediatorów, zdolnych podj¹ã siê
profesjonalnej pomocy. Tymczasem w wiêkszoœci miast w Polsce skorzystanie z mediacji rodzinnej jest
niemo¿liwe, poniewa¿ brakuje oœrodków mediacyjnych lub wykwalifikowanych mediatorów. Na „mediacyjnej
mapie Polski” wiêkszoœã to biaùe plamy, a nawet tam, gdzie dziaùaj¹ oœrodki mediacyjne, trudno mówiã o
szerokim spektrum mo¿liwoœci wyboru.
Wprowadzenie obligatoryjnej mediacji przy obecnej liczbie wykwalifikowanych mediatorów rodzinnych
sprawi, ¿e strony nie bêd¹ w stanie wypeùniã wymogu stawianego im przez s¹d, natomiast wœród sêdziów
wywoùa frustracjê zwi¹zan¹ z koniecznoœci¹ poszukiwania mediatorów w swoim okrêgu – których czêsto nie
znajd¹. Stali mediatorzy rodzinni wpisani na listy przedùo¿one w s¹dach w przypadku gwaùtownego wzrostu
liczby kierowanych do nich spraw nie bêd¹ zaœ w stanie dotrzymaã terminów przeprowadzenia mediacji
zakùadanych przez ustawê. Wszystko to w konsekwencji spowoduje przedùu¿enie postêpowania s¹dowego.
2. Wysoka jakoœã prowadzonych usùug zagwarantowana wysokimi kwalifikacjami mediatorów
Podstawowym celem ewentualnej zmiany kodyfikacji winno byã wprowadzenie rozwi¹zania
gwarantuj¹cego wysoki poziom usùug mediacyjnych. Uwa¿amy, ¿e prowadzenie mediacji w sprawach
rodzinnych wymaga wysokich i potwierdzonych kwalifikacji, a osoba prowadz¹ca postêpowanie mediacyjne,
poza posiadaniem odpowiednich predyspozycji osobowoœciowych, musi byã dobrze przygotowana teoretycznie i
praktycznie, znaã i stosowaã zasady etyczne obowi¹zuj¹ce mediatorów oraz stale doskonaliã swoje umiejêtnoœci.
Tylko takie warunki mog¹ zapewniã zaspokojenie potrzeb rodzin staj¹cych przed s¹dem i speùnienie nadziei
wi¹zanych z upowszechnieniem mediacji.
Zawarty w obecnie obowi¹zuj¹cej ustawie zapis, i¿ mediator rodzinny powinien posiadaã wiedzê
teoretyczn¹ i umiejêtnoœci praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji, wobec braku delegacji do
rozporz¹dzenia szczegóùowo okreœlaj¹cego mo¿liwoœã weryfikacji tych kompetencji, nie daje pewnoœci, ¿e
osoby podejmuj¹ce siê pomocy w sporach rodzinnych istotnie bêd¹ dawaã rêkojmiê nale¿ytej praktyki.
Jeœli mediacja bêdzie prowadzona przez ludzi nie znaj¹cych siê na niej, ustawodawca wyrz¹dzi krzywdê
zarówno rodzinom w kryzysie, jak i caùej grupie zawodowej mediatorów rodzinnych. Strony, przymuszane do
udziaùu w mediacji przy udziale niewykwalifikowanych mediatorów, podejmowaã bêd¹ rozmowy w zùej wierze.
Brak profesjonalizmu „mediatorów” spowoduje spadek efektywnoœci mediacji i powstawanie porozumieñ
bardzo zùej jakoœci (np. niekorzystnych dla jednej ze stron), które wysyùane do zatwierdzenia przez s¹d
spowoduj¹ frustracjê i niechêã sêdziów do niekompetentnych mediatorów Ró¿nice w standardzie
proponowanych usùug bêd¹ znaczne w ró¿nych czêœciach kraju. W konsekwencji nast¹pi utrata zaufania do
mediacji oraz do systemu prawa rodzinnego w ogóle, a dobre imiê mediacji mo¿e zostaã nieodwracalnie
stracone.
3. Rozwi¹zanie kwestii zwi¹zanych z kosztami mediacji – zapewnienie dostêpu do mediacji tym których
na ni¹ nie staã
Dostêpnoœã mediacji ma tak¿e swój wymiar finansowy. Przy obecnej kodyfikacji, wielu rodzin po prostu
nie bêdzie staã na skorzystanie z pomocy mediatora. Rodziny, które z uwagi na swoje dochody mogùyby
uzyskaã zwolnienie z kosztów s¹dowych, przy aktualnie obowi¹zuj¹cych przepisach nie mog¹ liczyã na
zwolnienie z opùaty za mediacjê. W konsekwencji zró¿nicowany dostêp do profesjonalnej pomocy pogùêbiaã
bêdzie i tak znacz¹ce ró¿nice pomiêdzy ró¿nymi grupami spoùecznymi.
W krajach, gdzie mediacja jest obowi¹zkowa, jej koszty w czêœci lub w caùoœci regulowane s¹ z funduszy
publicznych. Z jednej strony ma to na celu obni¿enie kosztów zwi¹zanych z rozwodem, z drugiej – wyrównanie
szans ró¿nych grup spoùecznych w dostêpie do pomocy niweluj¹cej negatywne konsekwencje konfliktów
rodzinnych.
4. Warunki do wyù¹czenia spraw przeciwwskazanych
W krajach, w których korzysta siê z mediacji obligatoryjnych, z zasady nie podejmuje siê mediacji w
przypadkach uzale¿nieñ, przemocy domowej, choroby psychicznej czy znacz¹cej nierównowagi stron .
Podobne stanowisko promuje Rekomendacja Rady Europy nr R(98)1. Stanowi ona, i¿ „mediator powinien
zwracaã szczególn¹ uwagê na to czy w przeszùoœci miaùo miejsce miêdzy stronami stosowanie przemocy oraz na
wpùyw jaki to mo¿e wywieraã na stanowiska stron, powinien tak¿e rozwa¿yã, czy w tych okolicznoœciach
zastosowanie mediacji jest wùaœciwe.”
W œwietle zapisów ustawy dotycz¹cych kwalifikacji mediatora nie ma ¿adnych gwarancji, ¿e mediacja
bêdzie procedur¹ odpowiedni¹ i bezpieczn¹ (a pamiêtaã nale¿y, ¿e w sprawach przemocy domowej
wspóùczynnik recydywy wœród sprawców przekracza 70%!). Uzyskanie pewnoœci, ¿e w danej sprawie mediacja
jest procedur¹ po¿¹dan¹ i bezpieczn¹ mo¿liwe jest jedynie wówczas, kiedy kompetencje mediatora oraz zasady
obowi¹zuj¹ce w danym oœrodku bêd¹ przewidywaã proces diagnozy w kierunku uzale¿nieñ i przemocy w
rodzinie oraz posiadaã odpowiednie zabezpieczenia i procedury, by podj¹ã stosowne dziaùania w przypadku ich
stwierdzenia (wspóùpraca ze stosownymi agencjami, specjalistami). Ustawa nie daje gwarancji, ¿e mediator
bêdzie posiadaã odpowiednie kompetencje by stwierdziã, ¿e dana rodzina powinna byã wyù¹czona z mediacji z
uwagi na mo¿liwoœã naruszenia bezpieczeñstwa czy potrzeb jednej ze stron lub z uwagi na podejrzenie
popeùnienia przestêpstwa.
Doœwiadczenia zagraniczne
Jedynym krajem europejskim, w którym zdecydowano siê na wprowadzenie obligatoryjnej mediacji jest
Norwegia; w wiêkszoœci jednak pañstw mediacja rodzinna jest licz¹c¹ siê alternatyw¹ wobec postêpowania
s¹dowego, powszechnie wykorzystywan¹ i promowan¹ pomimo braku nakazowoœci tej procedury. Kwesti¹
centraln¹ we wszystkich krajach, w których promuje siê mediacjê, jest zagwarantowanie wysokich
kwalifikacji mediatorów i zapewnienie jakoœci usùug mediacyjnych.
Takie podejœcie jest równie¿ zgodne ze wspomnian¹ Rekomendacj¹ RE, która stwierdza, i¿ „niezale¿nie od
sposobu organizowania i prowadzenia mediacji, Pañstwa zadbaj¹ o to by stworzyã odpowiednie
mechanizmy zapewniaj¹ce istnienie: a/ procedur wyboru, szkolenia i kwalifikowania mediatorów, b/
standardów, jakie mediatorzy musz¹ osi¹gn¹ã i zachowywaã. Rekomendacja stanowi tak¿e, i¿ „Pañstwa
powinny równie¿ u¿yã niezbêdnych œrodków, które umo¿liwi¹ dostêp do mediacji rodzinnej, wù¹czaj¹c
mediacjê miêdzynarodow¹, po to aby przyczyniã siê do rozwoju tego ugodowego sposobu rozstrzygania
sporów.”
W Kodeksie Rodzinnym Wielkiej Brytanii z 1996 roku uznano mediacjê za lepsz¹ i tañsz¹ formê
rozwi¹zywania konfliktów rodzinnych ni¿ ta, któr¹ oferuj¹ s¹dy. W dokumencie zatytuùowanym Parental
Separation: Children’s Needs and Parents’ Responsibilities, z lipca 2004 roku, rz¹d Wielkiej Brytanii zleciù
przeprowadzenie badañ dotycz¹cych ewentualnego wprowadzenia obligatoryjnego kierowania do mediacji
spraw rozwodowych. W styczniu 2005 roku, po zapoznaniu siê z wynikami badañ, rz¹d zdecydowaù, i¿ nie
planuje wprowadzenia obligatoryjnej mediacji, ale bêdzie usilnie promowaù jej stosowanie w sprawach
rozwodowych, w szczególnoœci z udziaùem maùoletnich dzieci.
W dokumencie Arguments et propositions pour un statut de la Médiation Familiale en France (Argumenty i
propozycje do ustawy dotycz¹cej mediacji rodzinnej we Francji) z 2001 roku mo¿na znaleêã 36 zaleceñ, z
czego najwa¿niejsze to: stworzenie standardów szkolenia mediatorów, stworzenie odgórnego i czytelnego
systemu opùat za mediacjê, wypracowanie oferty obowi¹zkowej, ale darmowej, sesji informacyjnej
dotycz¹cej mediacji dla rozwodz¹cych siê par. Mediacja rodzinna we Francji nie jest obligatoryjna.
W Szwecji mediacja rodzinna jest zorganizowana i finansowana regionalnie, na poziomie odpowiednika
polskiego województwa, i jest prowadzona przez pracowników Urzêdu ds. Prawa Rodzinnego. Zakresowo jest
ograniczona do spraw zwi¹zanych z wùadz¹ rodzicielsk¹, opiek¹ nad dzieãmi, kontaktami i miejscem pobytu
dziecka. Mediacja w Szwecji jest dobrowolna, z wyj¹tkiem spraw o egzekwowanie wyroków s¹dów
rodzinnych, w wypadkach gdy jedna ze stron nie stosuje siê do nich. Od 1998 roku porozumienia mediacyjne w
sprawach o opiekê nad dzieckiem i o kontakty z dzieckiem maj¹ ten sam status co wyrok s¹du.
W Norwegii pocz¹tkowy sceptycyzm dotycz¹cy mediacji przerodziù siê w obligatoryjne kierowanie do niej
spraw o rozwód lub separacjê w rodzinach z dzieãmi do 16 roku ¿ycia. Mediacja rodzinna jest darmowa dla
stron, a koszty pokrywane s¹ z bud¿etu pañstwa. Norwegia jest jednym z najlepiej rozwiniêtych pañstw
europejskich pod wzglêdem dostêpnoœci mediacji; poza œrodkami finansowymi umo¿liwiaj¹cymi bezpùatn¹
mediacjê obligatoryjn¹, dysponuje równie¿ wystarczaj¹c¹ iloœci¹ wyksztaùconych mediatorów.
Maj¹c na wzglêdzie jak najefektywniejsze wdra¿anie mediacji w Polsce proponujemy
1. Przeprowadzenie pilota¿u w jednym z Okrêgów, umo¿liwiaj¹ce zbadanie warunków sprzyjaj¹cych
powodzeniu mediacji i jej poprawnemu wpisaniu we wspóùpracê z systemem wymiaru sprawiedliwoœci
2. Analizê doœwiadczeñ zagranicznych: zweryfikowanie przesùanek stoj¹cych za decyzjami o
wprowadzeniu obligatoryjnych mediacji lub pozostawieniu ich w formie nieobligatoryjnej (wyniki
badañ)
3. Opracowanie rozwi¹zañ dotycz¹cych
•
zapewnienia dostêpnoœci mediacji,
•
okreœlenia wymogów dotycz¹cych kwalifikacji mediatorów rodzinnych, procedur szkolenia
mediatorów oraz standardów prowadzenia mediacji,
•
czytelnego systemu opùat za mediacjê, umo¿liwiaj¹cego zagwarantowanie wysokiego standardu
usùug mediacyjnych oraz faktyczn¹ dostêpnoœã mediacji
Mamy nadziejê, ¿e projektowana kodyfikacja powstanie w oparciu o gruntown¹ analizê polskich realiów w
zakresie mediacji rodzinnej i deklarujemy swoje wsparcie w tych dziaùaniach. W razie jakichkolwiek
w¹tpliwoœci czy potrzeby wyjaœnienia naszego stanowiska, uprzejmie prosimy o kontakt.
Z wyrazami szacunku,
w imieniu Stowarzyszenia Mediatorów Rodzinnych
Prezes
Katarzyna Czayka-Cheùmiñska
Wiceprezes
Agata Gójska
Wiceprezes
Maria Glegoùa-Szczap
STOWARZYSZENIE MEDIATORÓW RODZINNYCH
ul.Pod Lip¹ 4 lok. 35, 02-798 Warszawa
tel.: 508 011 018, 502 214 809 lub 602 537 017
e-mail: [email protected]; http://www.smr.engo.pl