3. Budżet państwa i dług publiczny w I półroczu 2016 roku

3. Budżet państwa i dług publiczny w I półroczu 2016 roku
W lipcu br. na stronach ministerstwa finansów ukazało się sprawozdanie operatywne z wykonania
dochodów i wydatków budżetu państwa w okresie styczeń – czerwiec 2016 roku. Stało się ono podstawą
do oceny wykonania budżetu państwa w tym okresie. W omawianym półroczu zaobserwowano trudności
w zwiększeniu wydajności fiskalnej dochodów budżetowych, a także pogłębiły się oszczędności
w wydatkach. Nastąpiły także zmiany w strukturze wydatków budżetowych.
Realizacja budżetu państwa generalnie zgodna z harmonogramem, jednak przy znacznym
wzroście zadłużenia z tytułu emisji krajowych obligacji skarbowych
Realizacja dochodów i wydatków budżetowych w I półroczu 2016 roku nie odbiega w istotnym stopniu
od przyjętego harmonogramu w lutym 2016 roku. Sytuację tę prezentuje tabela 1.
Tabela 1. Realizacja budżetu państwa w porównaniu z harmonogramem w I półroczu 2016 roku
(tys. zł)
Dochody
Ustawa budżetowa
na 2016 rok
313 808 526
Wydatki
368 548 526
172 821 589
170 294 631
Deficyt/nadwyżka
-54 740 000
-19 876 248
-18 683 839
Wyszczególnienie
Harmonogram
Wykonanie
152 945 341
151 610 792
Źródło: Opracowano na podstawie: Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2016
roku, Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2016, www.mf.gov.pl, [dostęp:
03.10.2016 r.]; Harmonogram dochodów i wydatków budżetu państwa na 2016 r. na podstawie Ustawy budżetowej
na rok 2016 z dnia 25 lutego 2016 r. (Dz. U. poz. 278), www.mf.gov.pl, [dostęp: 03.10.2016 r.].
Dochody budżetowe stanowiły ponad 99,1, a wydatki budżetowe – ponad 98,5% zaplanowanych
wielkości, natomiast deficyt okazał się o prawie o 6% mniejszy. W porównaniu z planem na cały 2016 rok
pozycje te stanowiły odpowiednio 48,3; 46,2 i 34,1%. Łącznie ze środkami przekazanymi do budżetu
środków europejskich na finansowanie programów operacyjnych (ponad 7,7 mld zł), zapotrzebowanie
na środki finansowe na koniec I półrocza wyniosło ponad 26,4 mld zł. W zasadzie było ono pokryte
środkami z emisji krajowych obligacji skarbowych. Niepokojące jest, że wielkość finansowania tymi
obligacjami na koniec I półrocza wyniosła 39,9 mld zł, co stanowiło już 92,1% planu
budżetowego na cały 2016 rok.
Z danych Ministerstwa Finansów wynika, że w I półroczu 2016 roku zrealizowano nieco większą
część (o 0,5 p.p) zaplanowanych dochodów budżetowych ogółem w porównaniu z analogicznym okresem
roku 2015. Natomiast wydatki budżetowe i deficyt zrealizowano w wyraźnie mniejszym stopniu
(odpowiednio o 2,3 i 18,2 p.p.). Dodatkowo, mając na uwadze bieżące wykonanie budżetu w porównaniu
z harmonogramem (tabela 1.), można wyciągnąć ostrożny wniosek, że ściągalność dochodów, w tym
głównie z podatków, nie poprawiła się znacząco, natomiast wyraźnie pogłębiają się oszczędności
w wydatkach. Należy podkreślić, że taka sytuacja w części wynika z utrzymującej się od dłuższego czasu
deflacji1, która raczej wpływa na spadek dochodów i wydatków budżetowych.
Podatki od niektórych kopalin oraz od niektórych instytucji finansowych nadal słabe fiskalnie.
Komisja Europejska wstrzymuje podatek od sprzedaży detalicznej
Głównym źródłem dochodów budżetowych były podatki (87,2% dochodów budżetowych ogółem), w tym
podatek od towarów i usług (PTU), podatek akcyzowy, podatek dochodowy od osób fizycznych (PDOF)
i podatek dochodowy od osób prawnych (PDOP). Strukturę dochodów budżetowych na koniec I
półrocza 2016 roku prezentuje wykres 1.
W YKRES 1. S TRUKTURA DOCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA NA KONIEC I PÓŁROCZA 2016
ROKU
Źródło: Opracowano na podstawie: Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2016 roku,
Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2016, www.mf.gov.pl, [dostęp: 03.10.2016 r.].
Wykonanie dochodów z głównych podatków można uznać w większości przypadków
za zadowalające. W I półroczu br. zrealizowano 47,9% dochodów podatkowych zaplanowanych w budżecie na 2016 rok. Warto w tym miejscu podkreślić wysoką wydajność fiskalną podatku dochodowego
od osób prawnych (53% zaplanowanych dochodów z tego podatku w 2016 roku), natomiast bardzo niską –
podatku od wydobycia niektórych kopalin oraz, wprowadzonego w lutym br., podatku od niektórych
instytucji finansowych. W pierwszym przypadku osiągnięto dochody w wysokości 591,6 mln zł,
co stanowiło jedynie 38,7% dochodów ogółem zaplanowanych w budżecie na 2016 rok, a w drugim – 1,4
mld zł, co stanowiło zaledwie 25,5% dochodów ogółem z tego podatku zaplanowanych w bieżącym
budżecie. Trzeba również zaznaczyć, że w budżecie na 2016 rok zaplanowano dochody z podatku
od sklepów wielkopowierzchniowych (od sprzedaży detalicznej) w wysokości 2 mld zł. Ze względu jednak
Deflacja utrzymuje się od lipca 2014 roku, www.stat.gov.pl [dostęp 03.10.2016]. Średni wskaźnik deflacji w czerwcu
br. -0,8%.
1
na fakt, że we wrześniu br. Komisja Europejska uznała ten podatek za niezgodny z zasadami pomocy
na rynku wewnętrznym2, minister finansów przygotował projekt rozporządzenia w sprawie zaniechania
poboru tego podatku.
Najszybciej wzrastają wydatki z tytułu świadczeń na rzecz osób fizycznych
W I półroczu br. utrzymała się struktura wydatków po zmianach budżetowych z grudnia 2015 roku
wynikająca głównie z realizacji zobowiązań państwa z tytułu programu „500+”. W konsekwencji
najszybciej wzrastały wydatki z tytułu świadczeń na rzecz osób fizycznych (51,1% planu na 2016 rok),
natomiast najwolniej realizowane były wydatki majątkowe, wydatki na europejskie projekty oraz bieżące
wydatki jednostek budżetowych. Zmiany te przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Realizacja wydatków budżetu państwa na koniec I półrocza 2016 roku (tys. zł)
Wyszczególnienie
Ustawa
Budżet po
budżetowa na
zmianach
2016 rok
I półrocze
Wydatki ogółem, w tym:
368 548 526
170 294 631
368 548 526
Wykonanie w
porównaniu z
obowiązującym
budżetem
46,2%
196 963 142
195 786 396 98 473 520
50,4%
Dotacje i subwencje
Świadczenia na rzecz osób
25 249 748
26 530 871
13 543 442
51,1%
fizycznych
Wydatki bieżące jednostek
68 888 521
68 721 264
30 077 523
43,8%
budżetowych
Wydatki majątkowe
17 699 190
17 767 676
2 925 998
16,1%
Wydatki na obsługę długu skarbu
31 799 900
państwa
31 799 900
13 547 369
42,6%
Środki własne Unii Europejskiej
19 243 582
19 243 582
8 728 685
45,4%
Współfinansowanie projektów z
8 704 443
8 698 837
2 998 093
34,5%
udziałem środków UE
Źródło: Opracowano na podstawie: Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2016 roku,
Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2016, www.mf.gov.pl, [dostęp: 03.10.2016 r.].
Dług publiczny ciągle rośnie ale w ryzach
Na koniec II kwartału 2016 roku państwowy dług publiczny (PDP) wyniósł prawie 936,9 mln zł,
co oznaczało wzrost o 4,2% w porównaniu ze stanem na koniec I kwartału 2016 roku i o 6,8%
w porównaniu ze stanem na koniec 2015 roku. Głównym źródłem finansowania PDP były
krajowe papiery wartościowe (głównie obligacje skarbowe), których udział w I półroczu br.
wzrósł aż o 9,2%. Mimo wzrostu zadłużenia PDP nadal nie przekracza 50% PKB. Dług liczony
metodyką z Maastricht (EDP) wyniósł 977,8 mln zł i oznaczał wzrost w analogicznym okresie
o 4,2 i 6,3%. W konsekwencji udział tego długu w PKB, który jest jednym z kryteriów oceny
stabilności finansów publicznych przez Komisję Europejską, wzrósł w I półroczu br. z 51,4
2
Decyzja Komisji Europejskiej z 19 września 2016 r., C (2016)5596 final.
do 52,4%. Mimo wzrostu, zadłużenie państwa nadal pozostaje bezpieczne, gdyż EDP nie
przekracza 60% PKB.
Nie mniej należy podkreślić, że jeżeli szybkie tempo świadczeń na rzecz osób fizycznych
utrzyma się w następnych miesiącach, to w kolejnych kwartałach można spodziewać się kolejnych
zmian w budżecie, jednak już nie tylko w samej strukturze wydatków, ale także we wzroście
wielkości wydatków ogółem. W konsekwencji wzrasta niebezpieczeństwo jeszcze szybszego
wzrostu zadłużenia.
Bibliografia
1.
Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2016 roku,
Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2016, www.mf.gov.pl,
[dostęp: 03.10.2016 r.].
2.
Harmonogram dochodów i wydatków budżetu państwa na 2016 r. na podstawie Ustawy budżetowej
na rok 2016 z dnia 25 lutego 2016 r. (Dz. U. poz. 278), www.mf.gov.pl, [dostęp: 03.10.2016 r.].
3.
Zadłużenie Sektora Finansów Publicznych II kw/2016, „Biuletyn kwartalny”, Ministerstwo
Finansów, Warszawa, 12 września 2016 r., www.mf.gov.pl, [dostęp: 03.10.2016 r.].
4.
Dane nt. inflacji, www.stat.gov.pl, [dostęp: 03.10.2016 r.].
Maciej Cieślukowski