Pobierz

OID (304) 1/2017
OID (267) 12/2013
Charakterystyka wybranych
pasożytów zewnętrznych drobiu
Dla hodowców drobiu dużym problemem mogą
się okazać choroby pasożytnicze. Liczba gatunków pasożytniczych mogących żyć na drobiu
jest ogromna. Tym samym straty spowodowane pasożytami mogą być bardzo duże. Pasożyty
są przyczyną występowania wielu chorób, w dużej mierze pogarszają wyniki produkcyjne i w
konsekwencji powodują upadki ptaków. Opracowano szereg różnych programów zwalczania
pasożytów oraz wiele preparatów do przeciwdziałania i zapobiegania inwazjom.
Pasożytem jest organizm, który przynajmniej
w określonej fazie rozwoju osobniczego, jest
metabolicznie uzależniony od swojego żywiciela. W chowie drobiu niezwykle ważna jest
znajomość wszelkich zagrożeń, które w mniejszym lub większym stopniu wpływają negatywnie na zdrowie ptaków. Do zagrożeń tych
należy zaliczyć także pasożyty, a również choroby, jakie mogą one wywoływać. Pasożyty
można spotkać zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz organizmu żywicielskiego. Stąd też wywodzi się podział pasożytów na dwa podstawowo rodzaje. Do powstawania obydwóch typów
pasożytnictwa prowadzą podobne drogi: poszukiwanie pokarmu, schronienia i/lub środka transportu przez pasożyta. Schorzenia drobiu wywoływane są przez pasożyty zewnętrzne
(ektopasożyty) lub wewnętrzne (endopasożyty). O chorobotwórczości pasożytów w ogromnej mierze decydują osobnicze właściwości ich
żywiciela.
Niebezpieczne ogniska parazytoz drobiu na
szczęście pojawiają się obecnie sporadycznie,
ale wówczas pasożyty zyskują duży potencjał
ekspansywny. Tym samym pasożyty mogą stanowić cały czas duże zagrożenie w fermach na22
wet bardzo dobrze prowadzonych. Bardzo duża
liczba pasożytów występuje w chowie ekstensywnym (przyzagrodowym), gdzie drób może
się stykać z ptakami dzikimi i zwierzętami domowymi. Ponadto dużo larw pasożytów zasiedla wierzchnie warstwy gleby, a także różne
narządy wewnętrzne pośrednich żywicieli, czy
też rezerwuarowych. Ci ostatni żywiciele zasiedlają także głębsze warstwy gleby (np. dżdżownice) i są dla drobiu podstawowym źródłem zakażenia. Zarówno w chowie wybiegowym, jak
i bezwybiegowym podstawową zasadą walki
z pasożytami powinna być ciągle prowadzona
profilaktyka i leczenie już chorych ptaków. Zapobieganie tym chorobom powinno m.in. polegać na maksymalnym ograniczeniu dostępu
do fermy osób trzecich i innych zwierząt.
Za pasożyty zewnętrzne uważa się organizmy,
które choć związane z żywicielem, nie tracą kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym,
a więc żyjące na powierzchni ciała żywiciela, w jamach skrzelowych u ryb, w jamie gębowej. Odżywiają się one złuszczającym się
naskórkiem, błoną śluzową, śluzem, bakteriami i innymi mikroorganizmami znajdującymi się w miejscach ich przebywania, a także
krwią żywiciela. Do pasożytów zewnętrznych
należą: roztocze (ptaszyńce, kleszcze, świerzbowce), owady (wszoły: piórojady, wszy, pchły,
pluskwy, komary, meszki, muchówki, muchy
i pleśniakowiec lśniący). Także pasożyty niszczące ziarno (wołki zbożowe i roztocze) mogą
być dla drobiu trujące. Z pasożytów zewnętrznych najczęściej występuje u drobiu ptaszyniec i świerzbowiec. Są to sprawcy dermanyssozy i knemidokoptozy. Ponadto bezpośrednio
drób jest także atakowany przez wszoły, pchły,
OID (304) 1/2017
OID (267) 12/2013
pośrednio zaś - przez muchy domowe, chrząszcze, komary, pluskwy, muchówki.
Choroby pasożytnicze w dużej mierze dotyczą
ptaków młodych. Zarażają się one od ptaków
starszych, które mogą być nie tylko żywicielami, ale i przenosicielami kolejnych inwazji.
Ptaki źle karmione (źle zbilansowana dawka
pokarmowa pod względem witamin czy składników mineralnych) są podatniejsze na inwazje
pasożytnicze. Wymienione niedobory żywieniowe prowadzić mogą do zaburzeń przemiany
materii i tym samym do zmniejszenia odporności. Właściwy poziom witamin i składników mineralnych odgrywają bardzo dużą rolę
w procesach odpornościowych na pasożytnicze
inwazje. W organizmie ptaka odpornego larwy
osiadłe w tkankach dłużej pozostają w uśpieniu, nie rosną i nie prowadzą do powstawania
objawów klinicznych. Przy przypadkowym zarażeniu pasożytami ptaka dobrze odżywionego zazwyczaj nie dochodzi do powstania choroby albo też okres jej wylęgania jest znacznie
dłuższy. Jeżeli już dochodzi do zarażenia to
przebieg choroby jest bardzo łagodny.
Rozwój pasożytów w środowisku jest ściśle związany z warunkami atmosferycznymi.
Duży wpływ na rozwój pasożytów ma m.in.
temperatura, wilgotność, a na wybiegach także
ich nasłonecznienie. Działanie inwazyjne pasożytów może się w bardzo różny sposób przejawiać: niektóre z nich są zaopatrzone w narządy czepne typu: haki, zęby, kolce - za pomocą
których ranią tkanki swego żywiciela, powstałe
rany z kolei to miejsca wnikania bakterii i wirusów chorobotwórczych, poprzez wydalanie
swoich produktów przemiany materii pasożyty oddziaływają na swojego żywiciela trująco
i uczulająco.
Ptaszyniec kurzy (Dermanyssus gallinae)
Ptaszyniec kurzy jest bardzo szkodliwym i dokuczliwym pasożytem zewnętrznym drobiu.
Jest on plagowym pasożytem drobiu grzebiącego (atakuje kury, indyki, perlice, bażanty),
24
a także innych ptaków (gołębie, różne ptaki
dzikie), ssaków a nawet człowieka. Może atakować ptaki w każdym wieku i utrzymywane
różnymi sposobami (nawet w chowie klatkowym). Ciało ptaszyńca kurzego (Dermanyssus gallinae) jest spłaszczone, kształtu gruszkowatego, o szarej barwie, długości od 0,7 do
0,9 mm, szerokości od 0,4 do 0,5 mm. Ich pokrycie ciała jest bardzo rozciągliwe i po najedzeniu się przybierają prawie kulisty kształt,
ubarwienie mają czerwone lub brunatne, a gdy
krew jest trawiona, przez pokrycie ciała widoczny jest zarys jelita. Mają mocne, zakończone przylgą i dwoma pazurkami odnóża. Larwy
mają 3 pary odnóży i poruszają się na dwóch,
zaś osobniki dorosłe mają 4 pary odnóży, poruszają się bardzo szybko, nawet do kilku cm/sek.
Podczas typowego ruchu w przemieszczaniu
się biorą udział odnóża II, III i IV pary, odnóża I pary wykonują jedynie szybkie ruchy palpacyjne. Poruszają się sprawnie po wszelkiego
typu powierzchniach. Poruszając się po ciele gospodarzy wywołują bardzo nieprzyjemne
swędzenie. Aparat gębowy tworzą długie sztyletowate szczękoczułki, umieszczone w przedniej części ciała, wysuniętymi szczękoczułkami pasożyt nacina skórę ptaka jak nożyczkami.
Po zranieniu ofiary wprowadza swoją ślinę,
która jest toksyczna, szczególnie dla młodego drobiu. Ślina ma właściwości rozpuszczające tkankę skórną, co ułatwia sztylecikom docieranie do drobnych naczyń krwionośnych,
z których ptaszyniec pobiera krew.
Cały cykl rozwojowy ptaszyńca w sprzyjających
warunkach trwa ok. 7 dni. Kolejne stadia rozwojowe to: jajo, larwa, nimfa 1 i 2, imago. Tempo rozwoju pokolenia zależy od temperatury
otoczenia. Chłodnym latem ten rozwój przebiega wolniej, ptaszyńce są jednak bardzo odporne na zimno. Można mu dać miano „superpasożyta”: rozmnaża się w zawrotnym tempie,
może przetrzymywać wielomiesięczne (nawet
do 8 miesięcy) okresy głodówki, jest też bardzo
odporny na niekorzystne warunki środowiska,
OID (304) 1/2017
OID (267) 12/2013
aktywny w szerokim przedziale temperatur,
odporny na działanie wielu insektycydów, bardzo żywo reaguje także na różnorodne bodźce, no i bardzo sprawnie potrafi się poruszać.
W ciągu dnia ptaszyńce pozostają w ukryciu w szczelinach ścian i podłóg, w kątach klatek,
w gniazdach, pod taśmociągami itp. Nocą wychodzą z ukrycia i atakują śpiące ptaki wywołując ich niepokój. Jaja umieszczają w szczelinach, w których przebywają w ciągu dnia.
Ptaszyńce bardzo niekorzystnie oddziaływają na zdrowie ptaków. Niepokoją je, powodują ubytki krwi na skutek żerowania, ich ślina
wykazuje toksyczne i alergizujące działanie,
mechaniczne uszkadzanie powłok ciała, tworzy bramy wejścia dla patogennych mikroorganizmów, ptaszyńce mogą przenosić chorobotwórcze bakterie i wirusy. Niepokój ptaków
pojawiający się w porze nocnej jest jednym
z pierwszych objawów inwazji, poza tym obserwuje się bladość widocznych błon śluzowych, utratę piór, lanie jaj (jaja bez skorupy),
no i upadki. Dla głodnych roztoczy charakterystyczna jest aktywność w ciągu całej doby.
Brak możliwości odpoczynku ptaków w czasie
nocy może skutkować wyraźnym obniżeniem
nieśności oraz pogorszeniem wykorzystania
paszy. Przy masowej inwazji następuje anemia
i postępujące wyniszczenie, szczególnie wśród
młodych ptaków mają miejsce masowe upadki.
W celu zwalczania i zapobiegania należy bezwzględnie przestrzegać zasad higieny w pomieszczeniach dla drobiu, przed wprowadzeniem stada należy przeprowadzić dokładne
czyszczenie i dezynsekcję pomieszczeń, klatek
i sprzętu. Profilaktyka polega na dalszej systematycznej dezynsekcji pomieszczeń oraz przeprowadzania zabiegów traktowania w tym samym czasie akarycydami wszystkich ptaków
w stadzie. Przy użyciu każdego nowego preparatu owadobójczego należy bezwzględnie
zachowywać dużą ostrożność, ażeby nie powodował on zatrucia drobiu. Nie wolno stosować preparatów które mogłyby odkładać się
26
w organizmach ptaków i w produktach finalnych (jaja, mięso). Prowadzona walka winna
być skuteczna, jako że wówczas, gdy dostęp do
typowego żywiciela staje się niewystarczający, pojawiają się masowe ataki na ludzi, ma to
miejsce przy gwałtownym wzroście liczebności populacji pasożytów lub przy opuszczeniu
przez ptaki gniazd, czy też po usunięciu ptaków przez człowieka. W przenoszeniu ptaszyńca mogą pośredniczyć gryzonie, dlatego też
należy odpowiednio często i prawidłowo przeprowadzać zabiegi deratyzacji i dezynfekcji.
Świerzbowiec ptasi
(Cnemidocoptes mutans)
Knemidokoptozę, czyli świerzb wywołują różne gatunki świerzbowców, lecz najczęściej jest
to Cnemidocoptes mutans. Pasożyt ten umiejscawia się głównie na nieopierzonych częściach
nóg. Cykl rozwojowy świerzbowców (poprzez
larwy, nimfy I i II oraz postać dorosłą) trwa
ok. 25 dni i odbywa się w skórze właściwej żywiciela.
Inne gatunki np. Cnemidocoptes gallinae
i C. Columbie lokalizują się na opierzonych
częściach ciała (wzdłuż promieni piór na głowie, na szyi, na piersi). C. mutants wywołuje
stany zapalne skóry, wysięki surowicze. Samice umiejscawiają się pod łuskami na skokach
(czasem na koralach indyków, wokół dzioba).
Roztocze drążą korytarze w naskórku, co prowadzi do złuszczeń, strupów, a to z kolei powoduje łuszczenie się skóry, łamanie piór i ich
wypadanie. Inną nazwa tej choroby jest „wapniak”, jako że tworzą się grube strupy żółtobrunatnej barwy z jasnym połyskiem, podobne do wapna. Pod nimi zaś gromadzi się krew
i ropa. Najczęściej świerzbowce ptasie atakują starsze ptaki, głównie kury, ale też indyki,
bażanty, perlice, gołębie. W zaawansowanej
chorobie ptaki cierpią na niedowłady kończyn
i stają się mocno wychudzone.
Świerzbowce rozprzestrzeniają się poprzez
bezpośredni kontakt z chorymi ptakami,
OID (304) 1/2017
OID (267) 12/2013
przez zanieczyszczone otoczenie, dlatego też
bardzo ważnym elementem jest profilaktyka
tej inwazji, dbałość o higienę, utrzymywanie
odpowiednich warunków zoohigienicznych,
przeprowadzanie odpowiednimi środkami
dezynfekcji, jak też maksymalne zabezpieczenie stada przed kontaktem z ptakami wolno
żyjącymi (gołębie, wróble). Skutecznym sposobem zwalczania świerzbowca jest stosowanie akarycydów należących do różnych grup
chemicznych (najlepiej stosować je przemiennie). Pasożyty zewnętrzne szybko uodparniają się na stosowane środki, stąd koniecznym
staje się wprowadzanie co jakiś czas nowych
preparatów. Przeprowadzać należy opryskiwanie, kąpiele, także smarowanie odpowiednimi preparatami. Tego rodzaju zabiegi najlepiej przeprowadzać kilkakrotnie w odstępach
tygodniowych. Można też zanurzyć skoki chorych ptaków w roztworach roztoczobójczych.
Jednakże czynnikami przeciwdziałającymi ektopasożytom jest zapewnienie ptakom odpowiednich warunków zoohigienicznych i właściwa dbałość o higienę.
Wszoły
Wyjątkowo dokuczliwym pasożytem są wszoły (owady z rzędu Mallophaga), wywołujące
wszołowicę (mallofagoza). Najczęściej mamy
z nimi do czynienia w chowie przyzagrodowym, rzadziej w chowie fermowym. Liczebność tych pasożytów zwiększa się na wiosnę
a czynnikami sprzyjającymi tym inwazjom jest
na pewno słabsza kondycja ptaków, niewłaściwy stan sanitarny pomieszczeń i zbyt duża wilgotność. Zarówno samce jak i samice są koloru
rdzawo-żółtego i mają od 1 do 2 mm długości,
posiadają pięcioczłonowe czułki, aparat gębowy typu gryzącego, są pozbawione skrzydeł.
Na ptakach domowych występować może ok.
40 różnych gatunków wszołów, lecz do najczęściej występujących zaliczyć należy Eomenacathus stramineus (na brzusznej części i po bokach tułowia). Samice składają do kilkunastu
28
jaj w piórach lub puchu a rozwój do osobnika dorosłego trwa 3-4 tygodnie. W zależności
od warunków wszoły przeżywają od kilku tygodni do kilku miesięcy i obumierają wraz ze
śmiercią swojego żywiciela. Żyją w piórach, komórkach naskórka i odżywiają się nimi a także
krwią z zadrapań i ran na skórze. Są bardzo wyspecjalizowane pokarmowo, mają najczęściej
jednego żywiciela. Gromadzą się wszędzie (w
gniazdach, ściółce, piasku, karmidłach). Bardzo ważna jest znów ochrona przed niewłaściwymi warunkami, spadkiem kondycji i izolacja osobników zarażonych. W celu zwalczania
inwazji poleca się opryskiwanie, opylanie, kąpiele w roztworach z preparatami owadobójczymi (co najmniej dwukrotnie z tygodniową
przerwą).
Oprócz wyżej wymienionych wymienić należałoby kolejne pasożyty zewnętrzne: jest to
pchła ptasia, pluskwa, komary, meszki, kuczmany, mucha domowa, chrząszcze i pleśniakowiec lśniący (Alphitobius diaperinus). Ten
ostatni bytuje w szczelinach ścian, podłóg,
w ściółce. Do Europy szkodnik ten przedostał się na początku lat 60-tych ubiegłego wieku wraz z paszą sprowadzaną z USA. Liczebność jego gwałtownie wzrosła pod koniec lat
80-tych. W warunkach europejskich szczególnie korzystne środowisko dla swojego rozwoju
chrząszcz ten znalazł w pomieszczeniach drobiarskich (głównie w odchowalniach brojlerów), potrzebuje bowiem temperatury powyżej 30oC i dużej wilgotności. Pasożyt ten ma do
7 mm długości, brązowo-czarną lśniącą barwę, aparat gębowy, czułki i odnóża są czerwono-brązowe. Samice składają jaja (do 50 szt.
dziennie) w zamaskowanych miejscach a ponieważ mogą żyć przeszło 400 dni, składają
w tym czasie ponad 2000 jaj. Są wszystkożerne,
chętnie żerują w ściółce, mieszankach paszowych, wokół karmideł i poideł, preferują produkty spleśniałe, psujące się lub rozkładające.
Pleśniakowiec lśniący wgryza się także w cia-
HIGIENA I ŻYWIENIE
ła słabych lub padłych ptaków i żeruje pod ich
skórą. Przenosi wirusy choroby Mareka, Gumboro, Newcastle, białaczki, ospy, grypy ptaków
a także szereg bakterii, grzybów, larwy tasiemców oraz nicienie. Tak więc duża szkodliwość
pleśniakowca lśniącego wynika z tego, że zjada on i zanieczyszcza paszę, niepokoi ptaki
i roznosi groźne choroby. Może się też zdarzyć
przy ich masowym pojawieniu, że chrząszcze te
przedostają się do odzieży i stają się plagą dla
człowieka. Szkodliwość pleśniakowca w intensywnej produkcji drobiarskiej może stanowić
duży problem, dlatego zapobieganie jego pojawieniu się należy oprzeć na odpowiedniej higienie, wzmożonej kontroli fitosanitarnej importowanych pasz. Walka z chrząszczami bywa
utrudniona, jako że wykorzystują rozmaite siedliska. Należy bezpośrednio po każdej zmianie stada przeprowadzać zabiegi dezynfekcyjne i dezynsekcyjne, wykrywać w ściółce postaci
rozwojowe (jaja, larwy, poczwarki, osobniki
dorosłe). W okresie zimowym pomieszczenia
pomiędzy cyklami produkcyjnymi po oczyszczeniu, uszczelnieniu, dezynfekcji powinny być
poddane „przemrożeniu” w celu pozbycia się
tego pasożyta.
Spis piśmiennictwa dostępny u autora
Bartosz Korytkowski
29