ćwiczenia frazeologiczne

mgr Iwona Tworuszka
Gimnazjum nr 2
w Katowicach
Scenariusz lekcji z języka polskiego w klasie III gimnazjum
Temat: Na wszystko jest przysłowie – ćwiczenia frazeologiczne
Cele:
- powtórzenie wiadomości o przysłowiach, ich pochodzeniu, zastosowaniu,
funkcjach i cechach,
- wyrabianie umiejętności stosowania zdobytej wiedzy w praktyce,
- uwrażliwianie na piękno i różnorodność języka.
Metody:
- podająca i poszukująca (heureza),
- zajęć praktycznych (ćwiczenia związane z przysłowiami).
Formy: indywidualna i zbiorowa
Materiały i pomoce:
- Słownik języka polskiego,
- „Księga przysłów polskich”,
- ćwiczenia przygotowane przez nauczyciela.
Przebieg lekcji
1. Część wstępna
Pogadanka z podaniem celu lekcji
2. Co to jest przysłowie?
Wypowiedzi uczniów, potem porównanie ze słownikiem i zapis w zeszycie.
3. Kiedy stosujemy przysłowia?
Wypowiedzi uczniów - jaka jest ich funkcja? (głównie ekspresywna)
4. Podanie cech przysłów:
- skrótowość
- obrazowość (posługują się obrazem, a nie formułą)
- alegoria
- głębsza, uniwersalna, ponadczasowa treść
5. Wypowiedzi sławnych ludzi o przysłowiach, np.
Julian Krzyżanowski, „Przysłowie jest najkrótszym utworem literackim”
Francis Bacon, „Wielkość, mądrość i duch narodu przejawiają się w jego
przysłowiach”
6. Pochodzenie przysłów funkcjonujących w naszym języku (kultura
ludowa, Biblia, literatura polska i obca i inne źródła)
7. Przypomnienie znanych uczniom przysłów łacińskich (np. Cogito, ergo
sum; Veni, vidi, vici; Historia vitae magistra est i inne)
8. Wykonanie ćwiczeń przygotowanych przez nauczyciela (dokończenie
znanych przysłów, objaśnianie sensu, porządkowanie przemieszanych
części przysłów, podawanie przysłów na podany temat i inne), w razie
trudności korzystanie z „Księgi przysłów polskich”.
9. Część końcowa
Podsumowanie i podanie zadania domowego:
Znajdź jak najwięcej przysłów związanych z nauką.
ĆWICZENIA
I. Dokończ przysłowia:
1. Góra z górą się nie zejdzie, ale...
2. Kto nie ma w głowie, ten ma w...
3. Wyrwał się jak...
4. Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym...
5. Kiedy wejdziesz między wrony...
6. Jeśli nie potrafisz...
II. W poniższych przysłowiach przemieszały się części.
Przywróć każdemu pierwotne brzmienie:
1. Kruk krukowi nie zagląda w zęby.
2. Śmieje się jak z cebra.
3. Niedaleko pada baba z wozu.
4. Nie pchaj palca jak wół do karety.
5. Na bezrybiu i koniom lżej.
6. Pierwsze jaskółki mało mleka dają.
7. Pasuje jak głupi do sera.
8. Jaka praca, tak się wyśpisz.
10. Krowa, która dużo ryczy, nie czyni wiosny.
11. Jak sobie pościelesz, taki kram.
12. Uderz w stół, a głupiemu radość.
13. Jaki pan, taka płaca.
III. Objaśnij sens następujących przysłów:
1. Nie ma dymu bez ognia.
2. Głupia ta owca, która wilkowi wierzy.
3. Im dalej w las, tym więcej drzew.
4. Tonący brzytwy się chwyta.
5. Pokorne cielę dwie matki ssie.
IV. Podaj przysłowia, do których nawiązują poniższe pytania. Wyjaśnij
sens tych przysłów.
1. Kiedy myszy mają zwyczaj urządzać zabawę taneczną?
2. Na jakim wierzchowcu zwykła jeździć łaska pańska?
3. Jaki ptak pyszni się swoim ogonem?
4. Czym się charakteryzuje każdy dudek?
5. Jaki owad gryzie każdego z nas?
V. Podaj przysłowia o następującym znaczeniu:
1. Należy się zadowalać czymś mniejszym, ale pewnym.
2. Pierwsze próby są zwykle nieudane, nie mają znaczenia.
3. Gdzie się zbyt wiele osób zajmuje jedną sprawą, tam efekty są
mizerne.
4. Pouczenia utrwaliły się w czyjejś pamięci, nie poszły na marne.
5. O człowieku, któremu złe czyny długo uchodzą bezkarnie, aż
wreszcie się wykrywają.
6. Wrodzone skłonności biorą górę nad zasadami wpojonymi przez
wychowanie czy wykształcenie.
VI. Wskaż archaizmy w następujących przysłowiach:
1. Mądrej głowie dość dwie słowie.
2. Przyjdzie koza do woza.
3. Czekaj tatka latka, aż kobyłę wilcy zjedzą.
Bibliografia:
1. Stanisław Kania, Przysłowia na lekcjach języka polskiego, [w:] Z teorii i
praktyki dydaktycznej języka polskiego, t. 3, pod red. J. Krama i E.
Polańskiego, Katowice 1980.
2. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, pod red.
Juliusza Krzyżanowskiego, t. 1-3, Warszawa 1969-1972.
3. S. Świrko, Na wszystko jest przysłowie, Poznań 1975.