Wykorzystanie komputera i Internetu na lekcji języka obcego

Aleksandra Łyp-Bielecka
[email protected]
Instytut Filologii Germańskiej
Uniwersytet Śląski
Katowice
Wykorzystanie komputera i Internetu na lekcji języka obcego
– dążenia a rzeczywistość. Raport z badań
Od wielu już lat funkcjonuje w metodyce nauczania języków obcych termin CALL
(Computer Assisted Language Learning – nauka języków obcych wspomagana
komputerowo) oraz rzadszy CALT (Computer Assisted Language Teaching – nauczanie
języków obcych wspomagane komputerowo). Lawinowo wręcz powstają publikacje
zachęcające i omawiające możliwości użycia na lekcjach języków obcych komputera
i Internetu, gdyż umiejętne ich użycie podczas jednostki lekcyjnej ma w znacznej mierze
przyczyniać się do sukcesu dydaktycznego, którego owocem będzie stały wzrost
kompetencji językowej i interkulturowej uczących się danego języka. Powszechnie
podkreśla się takie zalety komputera i Internetu, jak:
• możliwość korzystania z różnorodnych programów multimedialnych, pozwalających na
samodzielną, bezstresową, dopasowaną do indywidualnego tempa naukę oraz
wielokrotne powtarzanie danego materiału,
• możność korzystania ze słowników multimedialnych, skracających znacznie czas
poszukiwania danej jednostki leksykalnej i pozwalających na znacznie częstsze
uaktualnienie ich treści niż to ma miejsce w przypadku słowników tradycyjnych,
• szybki dostęp do nieprzebranych zasobów informacji na niemal każdy temat,
• autentyczność i aktualność materiału,
• możliwość stworzenia własnej strony www i prezentowania na niej swych poglądów,
• sposobność do utrzymywania kontaktów i wymiany opinii za pomocą poczty elektronicznej, na listach dyskusyjnych i forach internetowych lub w trakcie komunikacji
w czasie rzeczywistym (tzw. chat),
• możliwość doskonalenia kompetencji językowej i interkulturowej przez uczestnictwo
w międzyszkolnych lub międzyklasowych projektach internetowych,
• okazja do rozwijania umiejętności posługiwania się językiem pisanym przy pomocy tzw.
blogów.
Elżbieta Gajek podkreśla, że używając komputera i Internetu w trakcie nauki „uczeń
[...] uzyskuje więcej samodzielności w pracy nad językiem. Dostęp do materiałów
językowych oznacza dostęp do kultury obcojęzycznej, możliwość uczestnictwa w niej
i przeżywania jej wartości” [Gajek, 2002]. Konieczność pracy z komputerem i Internetem na
lekcji języka obcego akcentuje również K. Wenta, twierdząc: „Niemniej ważną kwestią jest
wykorzystanie technik komputerowych i multimedialnych w nauczaniu i uczeniu się języków
obcych oraz przygotowanie uczniów i studentów do samouctwa informacyjnego, jako jednej
z dróg wiodących do sukcesu w uczeniu się języków obcych” [Wenta, 2003].
1
Wobec powyższego oraz w związku z faktem, że coraz więcej szkół posiada
pracownie komputerowe ze stałym dostępem do Internetu, należałoby oczekiwać, że
w większości z nich nauczanie języków obcych odbywa się (przynajmniej od czasu do
czasu) z wykorzystaniem możliwości, jakie oferują media.
Aby zweryfikować powyższe twierdzenie przeprowadziłam w bieżącym roku
akademickim wśród 100 studentów pierwszego roku germanistyki Uniwersytetu Śląskiego
i dwóch śląskich nauczycielskich kolegiów języków obcych (NKJO w Tychach oraz PNKJO
w Katowicach) ankietę, odnoszącą się do posiadanej przez nich kompetencji medialnej oraz
doświadczeń poczynionych w trakcie nauki języka obcego przy pomocy komputera
i Internetu.
Niestety, wyniki ankiety nie napawają optymizmem. Okazuje się, że ogromna
większość ankietowanych nigdy dotychczas nie miała okazji uczestniczyć w lekcji języka
obcego przeprowadzonej przy pomocy komputera lub Internetu. O ile wszyscy studenci
przyznają, że w szkole była pracownia komputerowa, zdecydowana większość (82%)
dodaje jednakże, iż odbywały się w niej wyłącznie zajęcia z informatyki, natomiast po
zajęciach sala w ogóle nie była udostępniana uczniom do pracy indywidualnej. Jedynie
pojedyncze osoby (5%) podały, że komputer bądź Internet były wykorzystywane na lekcji
języka obcego, pozostali ankietowani stwierdzili, że z wyżej wymienionych mediów
korzystano sporadycznie na lekcjach przedmiotów ścisłych (5%), bądź zawodowych (5%),
czy też historii (3%).
5%
5%
5%
3%
82%
wyłącznie informatyka
języki obce
przedmioty ścisłe
historia
przedmioty zawodowe
Rys. 1. Użycie komputera i Internetu podczas zajęć szkolnych
Również prywatnie studenci, mimo iż wszyscy deklarują posiadanie komputera
w domu lub dostęp do niego w akademiku, a 73% z ankietowanych posiada także dostęp do
Internetu (96% jako stałe łącze), zasadniczo nie korzystają z komputera bądź Internetu jako
pomocy w nauce języka obcego. 56% podaje, że nigdy nie korzystało z programów
komputerowych bądź zasobów internetowych do nauki języków obcych, przyznając
2
jednakże, że „byłoby to bardzo pomocne w rozszerzaniu informacji, byłaby to jakaś
odmiana, urozmaiciłoby to naukę”. Tylko 8% studentów używa bądź używało programów
multimedialnych do nauki języków obcych (np. EuroPlus+, Lingua Land),
a 6% ankietowanych korzysta bądź korzystało z materiałów do nauki języków obcych,
zawartych na stronach internetowych (np. www.niemiecki.filo.pl). Jedynie dostępne w Sieci
słowniki cieszą się wśród uczących się większą popularnością: 30% zapytanych podało, że
regularnie korzysta z różnorodnych jedno– i dwujęzycznych słowników dostępnych na
stronach internetowych (np. www.duden.de, www.langenscheidt.de, www.pons.de,
www.portalwiedzy.onet.pl).
8%
6%
56%
30%
nie korzystam
korzystam ze słowników
korzystam z programów multimedialnych
korzystam z ćwiczeń dostępnych w Internecie
Rys. 2. Wykorzystanie komputera i Internetu do nauki języków obcych
Stosunkowo niewielka jest również wiedza uczących się na temat możliwości
wykorzystania usług internetowych typu: chat, forum dyskusyjne, e-mail, blog w nauce
języka obcego. Jedynie 25% zapytanych stwierdziło, że dobrym sposobem doskonalenia
swych umiejętności językowych jest korzystanie z „chatów” bądź poczty mailowej, ale tylko
jedna (!) osoba stwierdziła, że aktywnie korzysta z tej możliwości korespondując w języku
niemieckim ze znajomą z Finlandii.
Tak słaby wynik wynika jednak najprawdopodobniej z faktu, że ankietowani w ogóle
nie zdają sobie sprawy z bogactwa i różnorodności materiałów dostępnych w Internecie,
które pozwalają na kształcenie wszystkich właściwie sprawności – od czytania ze
zrozumieniem począwszy na doskonaleniu rozumienia ze słuchu skończywszy. Jedną
z przyczyn takiego stanu rzeczy jest z pewnością fakt, że również czynni obecnie
zawodowo nauczyciele języków obcych często nie doceniają potencjału komputera
i Internetu, nierzadko nie wykazując żadnego zainteresowania powyższymi mediami
i tłumacząc swą niechęć m.in. trudnościami z obsługą komputera, nieumiejętnością
poruszania się po Internecie itp. Tym samym nie przekazują oni swym wychowankom
żadnych informacji na temat takiej formy doskonalenia umiejętności językowych.
Wydawałoby się, że pewnym remedium na zaistniałą sytuacje, szczególnie jeśli
chodzi o nauczanie języków obcych, było wprowadzenie do programu nauczycielskich
3
kolegiów języków obcych przedmiotu „technologia informacyjna w nauczaniu języków
obcych” w wymiarze 2 godzin tygodniowo w pierwszym i drugim semestrze nauki. Zgodnie
z założeniami programowymi słuchacze kolegiów językowych mają na wyżej wymienionych
zajęciach teoretycznie i praktycznie zapoznać się z możliwościami zastosowania technik
informacyjnych w trakcie lekcji języka obcego, aby później efektywnie wykorzystywać je
w codziennej pracy zawodowej.
Wobec powyższego zdecydowałam się zbadać wśród 55 absolwentów
nauczycielskich kolegiów językowych, będących już czynnymi zawodowo nauczycielami
języka niemieckiego i kontynuujących obecnie naukę na dwuletnich studiach
uzupełniających na Uniwersytecie Śląskim, w jakim stopniu wzmiankowane zajęcia
przyczyniły się do udoskonalenia ich umiejętności posługiwania się komputerem i zachęciły
do wykorzystywania technik informacyjnych w nauczaniu języka obcego.
Niestety, podobnie jak w przypadku poprzedniej ankiety i tutaj wyniki sondażu nie
nastrajają optymistycznie. Z komputera i Internetu na lekcji korzysta jedynie 27% młodych
nauczycieli, 12% wykorzystuje komputer lub Internet jedynie w domu do przygotowania
materiałów na lekcję, zaś 61% w żaden sposób nie wykorzystuje wyżej wymienionych
mediów na lub w trakcie przygotowań do lekcji. W przeważającej ilości wypadków
ankietowani stwierdzili, że powodem takiego stanu rzeczy jest fakt, że jako nauczyciele
języka obcego nie mają dostępu do sali komputerowej, służącej jedynie do
przeprowadzania zajęć z informatyki. Z kolei 1 osoba podała, że przeprowadzenie minimum
jednych zajęć miesięcznie w pracowni komputerowej jest w jej szkole (niezbyt jednakże
lubianym przez nauczycieli!) przymusem.
27%
61%
12%
korzystam na lekcji z komputera/Internetu
korzystam z materiałów przyg. przy pomocy komp./internetu w domu
nie korzystam na lekcji z komputera/Internetu
Rys. 3. Wykorzystanie komputera/Internetu na lekcji języka obcego
przez młodych nauczycieli
Prawie wszyscy ankietowani (98%) uważają, że materiały dostępne w Internecie
nie są w stanie zastąpić tradycyjnego podręcznika, 46% zaznacza jednak, że mogą one
stanowić pewne jego urozmaicenie i uzupełnienie. Tylko jedna osoba stwierdziła, że
realizuje program nauczania języka niemieckiego bez podręcznika, korzystając przede
wszystkim z różnego rodzaju materiałów dostępnych w Sieci.
4
2%
46%
nie
52%
nie, ale może być jego uzupełnieniem
tak
Rys. 4. Odpowiedzi na pytanie: Czy materiały z Internetu
mogą zastąpić tradycyjny podręcznik?
Jeszcze gorzej przedstawia się wiedza młodych dydaktyków o możliwościach
nauczania języków obcych przy pomocy dosyć już rozpowszechnionych w Europie
międzynarodowych, międzyszkolnych lub międzyklasowych projektów internetowych,
w których udział pozwala nie tylko na kształcenie umiejętności językowych ucznia, lecz
również (a właściwie nawet przede wszystkim) jego kompetencji interkulturowej. Tylko 11%
absolwentów kolegiów językowych stwierdziło, że posiada teoretyczną wiedzę o takich
formach nauczania języków obcych (najczęściej zdobyta podczas lekcji metodyki), niemniej
nigdy nie przeprowadziło i raczej nie ma zamiaru przeprowadzać takowego projektu na
prowadzonych przez siebie zajęciach. Pozostałe osoby (89% ankietowanych) nigdy
o wymienionych sposobach nauczania języków obcych nie słyszały.
11%
89%
posiadam wiedzę na temat projektów internetowych, ale nie przeprowadzam ich na lekcjach
nie posiadam wiedzy na temat projektów internetowych
Rys. 5. Stan wiedzy młodych nauczycieli o projektach internetowych
w nauczaniu języków obcych
5
Obecną sytuację (nie tylko w odniesieniu do nauczycieli języków obcych) dobitnie
skomentował w styczniu br. portal Interia.pl, powołując się na raport Najwyższej Izby
Kontroli. W artykule pt.: „Nauczyciele boją się PC-ów” czytamy:
„Mimo wysiłków ministerstwa oświaty – nawet w szkołach wyposażonych
w pracownie komputerowe – większość nauczycieli po prostu boi się komputerów. Być
może obawiają się tego, że będący ‘na bieżąco’ uczniowie zapędzą ich w kozi róg. A na to
‘duma’ wielu pedagogów nie pozwoli. Lepiej zatem – ich zdaniem – prowadzić lekcje
w sposób tradycyjny. [...] Z raportu NIK wynika, że tylko w 45,5 proc. kontrolowanych szkół
pracownie komputerowe były wykorzystane do innych zajęć niż informatyka, lekcje te
jednak miały charakter okazjonalny. Najgorsze w tym wszystkim jest to, że tzw.
komputeryzacja szkół kończy się na uroczystym przekazaniu i podłączeniu sprzętu.
O oprogramowanie i wiedzę techniczną mają się już dalej martwić zupełnie nieprzygotowani
do tego nauczyciele. Czyżby zatem miało dojść do tego, że to nie nauczyciele będą
przekazywać wiedzę uczniom, a odwrotnie? Przynajmniej w dziedzinie komputerów. Bo na
razie z sieciowych korepetycji skorzystają chyba tylko uczniowie. Ich bojący się pecetów
wychowawcy na razie tego (w 2/3) nie opanowali.”
Być może sposobem, który mógłby przyczynić się do poprawy obecnej sytuacji,
byłaby ściślejsza współpraca nauczycieli informatyki z nauczycielami innych przedmiotów.
Pracownia komputerowa nie powinna funkcjonować w szkole jako miejsce przeprowadzania
tylko i wyłącznie zajęć z informatyki. Dostęp do niej powinni mieć (w miarę możliwości)
wszyscy nauczyciele, a niektóre lekcje przedmiotowe (szczególnie w odniesieniu do
nauczycieli nie zaznajomionych z technikami informacyjnymi) mogłyby odbywać się
w obecności i współudziale nauczyciela informatyki. W ten sposób dydaktycy mogliby
przełamać swój lęk przed zastosowaniem „nowych technologii” na lekcji, natomiast
nauczyciel informatyki mógłby z pewnością poczynić wiele spostrzeżeń, które skłoniłyby go
do jak najlepszego dostosowania swych lekcji do potrzeb uczniów. Należy bowiem
pamiętać, że jednym z podstawowych zadań szkoły współczesnej szkoły ma być przecież
„budzenie ciekawości świata i uczenie sposobów jej zaspokajania, tworząc w ten sposób
stałe nawyki zdobywania wiedzy” [Abramowicz, 2002].
Bibliografia
Abramowicz W.: Obywatele globalnego społeczeństwa informacyjnego. [W:] Polska
w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego. Raport o rozwoju społecznym.
Wydawca: Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, Warszawa 2002, s. 124.
Online: http://kti.ae.poznan.pl. [26.12.2004]
Gajek E.: Komputery w nauczaniu języków obcych. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2002, s. 10–11
Nauczyciele boją się PC-ów. (2005.27.01).
Online: http://e-biznes.interia.pl/news?inf=586265 [27.05.2005]
Wenta K.: Języki obce i komputery w polskiej szkole. [W:] Media i edukacja
w aspekcie globalizacji. Pod red. A. Mitasa. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Cieszyn
2003, s. 206
6