Problemy ze stawkami opłat licencyjnych | Prawo i Regulacje 03

Problemy ze sta
awkami opłat liicen
ncyjn
nych
Kształtowanie tabel wynagrodzeń w znowelizowanej ustawie
o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Marek Bukowski
DR, RADCA PRAWNY, WSPÓLNIK
W KANCELARII BUKOWSKI
I WSPÓLNICY SP.K.
Problemy
ze stawkami opłat
licencyjnych
Zasadniczym elementem systemu zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi są
przepisy regulujące mechanizm zatwierdzania tabel
wynagrodzeń. W oparciu o te przepisy kształtowane
bowiem będą stawki opłat licencyjnych, które organizacje
zbiorowego zarządzania pobiorą od użytkowników.
Z tego właśnie powodu pracom nad nowelizacją ustawy
o prawie autorskim towarzyszyły ogromne emocje
zarówno po stronie użytkowników, jak i środowisk
związanych z organizacjami zbiorowego zarządzania.
N
awet pobieżna analiza przepisów dotyczących
zatwierdzania tabel wynagrodzeń pokazuje,
że owe emocje i próba kompromisu odsunęły na plan dalszy to, co pierwotnie stanowiło istotę tej
regulacji. Warto zatem przypomnieć, że istota modelu
zatwierdzania tabel wynagrodzeń polega na stworzeniu
mechanizmu, który zapewni rzetelną i kompleksową
weryfikację tabel wynagrodzeń w oparciu o ustawowe
kryteria. Przypomnijmy również, że na ten aspekt prawny zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w wyroku,
w którym zakwestionował poprzedni tryb zatwierdzania tabel wynagrodzeń.
Tryby zatwierdzania tabel
Znowelizowana ustawa przewiduje obowiązkowy
tryb zatwierdzania tabel wynagrodzeń w odniesieniu
do czterech najważniejszych przypadków, w których
mamy do czynienia ze zbiorowym zarządzaniem:
1) nadawanie,
2) reemisja,
3) korzystanie z utworu audiowizualnego na polach
eksploatacji określonych w art. 70 ust. 21 pr. aut.,
4) odtwarzanie.
Jeśli chodzi o trzy pierwsze sposoby korzystania
z utworu, zatwierdzanie tabel wynagrodzeń odbywa się
w odrębnych postępowaniach. Oznacza to, że każda organizacja zbiorowego zarządzania składa własny wniosek o zatwierdzenie jej tabel wynagrodzeń. Wniosek
rozpoznawany jest przez wyznaczony zespół orzekający
Komisji Prawa Autorskiego. Z kolei sprawy z wniosków
o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń na polu eksploatacji odtwarzanie podlegają wspólnemu rozpoznaniu
w ramach jednego postępowania. Różnica między
wskazanymi trybami zatwierdzania tabel wynagrodzeń
jest zasadnicza i nie sprowadza się jedynie do kwestii
czysto proceduralnych. Trzeba bowiem zauważyć,
18
18-21 jak okreslac stawki.indd 18
11/16/10 2:15 PM
PRAWO I REGULACJE § Tem
mat nu
umeru
u – prraw
wo auto
orskie
e
że tylko tryb zatwierdzania tabel wynagrodzeń (na
danym polu eksploatacji) wszystkich organizacji w ramach jednego postępowania pozwala przeprowadzić
należytą weryfikację stawek opłat licencyjnych żądanych przez te organizacje. Przyjęte w znowelizowanej
ustawie rozwiązanie pozostaje w oczywistej sprzeczności z uwarunkowaniami prawnymi oraz faktycznymi.
W pierwszej kolejności trzeba zwrócić uwagę na
to, że rozpoznawanie wniosków dotyczących tego samego pola eksploatacji w odrębnych postępowaniach
w zasadzie uniemożliwia uwzględnienie (w procedurze
zatwierdzenia) kryterium z art. 11013 ust. 5 pkt 2 pr.aut.
w postaci ogólnego obciążenia podmiotów korzystających z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych na
rzecz wszystkich organizacji zbiorowego zarządzania
z tytułu korzystania z praw autorskich i praw pokrewnych na danym polu eksploatacji. Trzeba zauważyć,
że powołane kryterium ma zasadnicze znaczenie dla
prawidłowego określenia wysokości stawek wynagrodzeń poszczególnych organizacji zbiorowego zarządzania. Wobec wielości organizacji zbiorowego zarządzania oraz w wielu wypadkach krzyżowania się zakresów
ich zezwoleń i faktycznej reprezentacji, niezbędna jest
łączna ocena wniosków o zatwierdzenie tabel. Rozpoznawanie wniosków w odrębnych postępowaniach będzie prowadzić do naruszeń powołanej wyżej normy.
Można zatem stwierdzić, że ustawa kreuje w tym zakresie nierzetelną procedurę. Skoro bowiem ustawodawca
zdecydował, że ocena wniosków powinna być dokonywana w kontekście ogólnego obciążenia podmiotów
korzystających z danego pola eksploatacji, to powinien
zagwarantować procedurę, która pozwoli urzeczywistnić realizację powołanej przesłanki ustawowej.
Niepraktyczność przyjętego rozwiązania uwidacznia się w pełni przy zatwierdzaniu tabel wynagrodzeń
na podstawie art. 70 ust. 21 pr.aut. Przewidziane w tym
przepisie wynagrodzenie dotyczy korzystania z dzieła
audiowizualnego, które w świetle ustawy o prawie autorskim jest odrębnym rodzajem utworu o charakterze
współautorskim. Prawo do dodatkowego wynagrodzenia przysługuje ponadto artystom wykonawcom. Wskazane okoliczności przemawiają za tym, aby tabele określały całkowite wynagrodzenie za korzystanie z utworu
audiowizualnego oraz udziały w tym wynagrodzeniu
poszczególnych organizacji, które reprezentują współtwórców tego utworu oraz artystów wykonawców. Oczywiście najlepszym rozwiązaniem byłoby przedłożenie
przez wszystkie zainteresowane organizacje zbiorowego
zarządzania wspólnej tabeli wynagrodzeń. Taką możliwość przewiduje art. 11012 ust. 1 pr.aut. Niestety jest
to uprawnienie organizacji zbiorowego zarządzania.
Pozostaje jedynie wyrazić nadzieję, że organizacje po-
rozumieją się między sobą w sprawie wspólnej tabeli.
Warto zauważyć, że tego rodzaju porozumienie zawarły
już dwie organizacje reprezentujące prawa autorskie do
utworu audiowizualnego (ZAiKS i SFP). Porozumienie to jest dowodem na to, że ustalenie wynagrodzenia na podstawie art. 70 ust.21 pr.aut. może mieć sens
jedynie w formule wspólnej tabeli wynagrodzeń lub
wspólnego rozpoznania wniosków w ramach jednego
postępowania.
Przyjęty w ustawie tryb odrębnych postępowań
w odniesieniu do tego samego pola eksploatacji jest
również niewłaściwy z uwagi na konieczność rozstrzygania o wynagrodzeniu dotyczącym sfery negotiorum
gestio oraz zarządzania prawami na zasadzie wskazania organizacji właściwej na podstawie art. 107 pr.aut.
Również i w tych przypadkach nie sposób wyobrazić sobie możliwości ustalania wynagrodzenia w odrębnych
postępowaniach, a to z uwagi na wspomniane przypadki krzyżowania się zakresów działalności organizacji
zbiorowego zarządzania.
Przeciwko rozpoznawaniu spraw w odrębnych
postępowaniach przemawiają również względy praktyczne. W ramach jednego wniosku organizacja może
przedstawić tabele wynagrodzeń obejmujące rożne
pola eksploatacji. Jest wysoce prawdopodobne, że zespół orzekający Komisji Prawa Autorskiego nie będzie
miał wystarczająco dużo czasu, aby wnikliwe i rzetelnie
zbadać zasadność stawek wynagrodzeń na kilku odrębnych polach eksploatacji. Trzeba bowiem mieć na
względzie to, że każde pole eksploatacji wykazuje specyficzne cechy, nie wspominając już o tym, że mamy do
czynienia ze zróżnicowaniem normatywnych podstaw,
w oparciu o które wykonywany jest zbiorowy zarząd. Te
okoliczności sprawiają, że postępowanie przed Komisją
Prawa Autorskiego może okazać się mało efektywne,
by nie powiedzieć iluzoryczne.
Skoro ustawodawca
zdecydował, że ocena
wniosków powinna
być dokonywana
w kontekście ogólnego
obciążenia podmiotów
korzystających
z danego pola
eksploatacji, to powinien
zagwarantować
procedurę, która pozwoli
urzeczywistnić realizację
powołanej przesłanki
ustawowej.
Obowiązek przedłożenia tabel
wynagrodzeń do zatwierdzenia
Jak już zauważono, ustawa przesądza o tym, że
w odniesieniu do wskazanych pól eksploatacji organizacje zbiorowego zarządzania mają obowiązek przedłożenia tabel wynagrodzeń do zatwierdzenia. Niestety
i w tym względzie nowelizacja zawiera lukę prawną,
która niesie ze sobą ryzyko braku weryfikacji tabel
w postępowaniu sądowym wskutek umorzenia postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego. Przepis
art. 11013 ust. 3 pr.aut. przewiduje, że w razie niezakończenia postępowania w terminie sześciu miesięcy
zespół orzekający komisji zobowiązany jest umorzyć
postępowanie, chyba że wszyscy uczestnicy postępowania wyrażą zgodę na przedłużenie tego terminu.
grudzień 2010 | 19
18-21 jak okreslac stawki.indd 19
11/16/10 4:05 PM
Problemy ze sta
awkami opłat liicen
ncyjn
nych
Istota modelu
zatwierdzania tabel
wynagrodzeń polega na
stworzeniu mechanizmu,
który zapewni rzetelną
i kompleksową
weryfikację tabel
wynagrodzeń w oparciu
o ustawowe kryteria.
Przypomnijmy również,
że na ten aspekt
prawny zwrócił uwagę
Trybunał Konstytucyjny
w wyroku, w którym
zakwestionował
poprzedni tryb
zatwierdzania tabel
wynagrodzeń.
Logiczną konsekwencją umorzenia postępowania
powinno być obligatoryjne wystąpienie przez organizację do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie tabeli
wynagrodzeń. Tymczasem ustawa przewiduje jedynie,
że organizacja może, ale nie musi, wystąpić do sądu z
takim wnioskiem. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację,
w której organizacja zbiorowego zarządzania nie będzie
zainteresowana sądową kontrolą tabel wynagrodzeń,
uznawszy, że korzystniejszym rozwiązaniem jest dochodzenie roszczeń w oparciu o niezatwierdzone stawki.
Taka ewentualność jest szczególnie prawdopodobna, gdy organizacja dysponuje prawem zakazowym
(nadania i reemisja). Można oczywiście bronić poglądu, że w razie umorzenia postępowania przez zespół
orzekający komisji i niezłożenia wniosku o zatwierdzenie tabel przez sąd, organizacja powinna ponownie
wystąpić z wnioskiem do Komisji Prawa Autorskiego.
Jak widać, ustawa nie rozstrzyga tej kwestii w sposób
jednoznaczny.
Sądowa weryfikacja tabel wynagrodzeń
Bez wątpienia największym osiągnięciem nowelizacji jest wprowadzenie sądowej kontroli zatwierdzania tabel wynagrodzeń, która umożliwia
ich merytoryczną ocenę. Poprzednio obowiązujący
model przewidywał jedynie administracyjnosądową kontrolę decyzji Komisji Prawa Autorskiego
i ministra kultury, która ograniczała się do oceny
rozstrzygnięć z punktu formalnoprawnego. Kwestią o kapitalnym znaczeniu jest również to, że
weryfikacja tabel na poziomie sądowym będzie
dokonywana przez jeden wskazany sąd okręgowy.
Niestety ustawa wyłącza z kognicji sądu możliwość
zmiany przedłożonych do zatwierdzenia tabel wynagrodzeń (sąd zatwierdza lub odmawia zatwierdzenia
w całości lub w części). Może się zatem okazać, że po
wielu latach postępowania sąd odmówi zatwierdzenia tabel, co będzie oznaczać konieczność przeprowadzenia postępowania na nowo (jeśli organizacja
wystąpi z ponownym wnioskiem o zatwierdzenie
tabel wynagrodzeń).
Przepisy przejściowe
Zasadnicze kontrowersje budzą przepisy przejściowe dotyczące tabel wynagrodzeń zatwierdzonych
na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów.
Artykuł 3 ust. 6 ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o kosztach
sądowych stanowi, że zachowanie przez organizację
zbiorowego zarządzania sześciomiesięcznego terminu
do złożenia wniosku o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń powoduje, że skutki prawomocnego zatwierdzenia
tabel wynagrodzeń w rozumieniu ustawy, dokonane na
podstawie przepisów dotychczasowych, zachowują moc
do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia w sprawie zatwierdzenia nowych tabel wynagrodzeń. Jak łatwo zauważyć, powołany przepis w gruncie rzeczy przywraca
bezwzględnie obowiązujący charakter dotychczas zatwierdzonych tabel wynagrodzeń wynikający z normy
art. 11016 ust. 2 pr.aut. W związku z tym przepisem
powstaje pytanie o jego zgodność z Konstytucją RP.
Za wysoce wątpliwe należy uznać nadanie bezwzględnie obowiązującego charakteru tabelom wynagrodzeń,
które zostały zatwierdzone w oparciu o procedurę
uznaną przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodną
z ustawą zasadniczą. <<
Jest wysoce prawdopodobne, że zespół orzekający Komisji
Prawa Autorskiego nie będzie miał wystarczająco dużo
czasu, aby wnikliwe i rzetelnie zbadać zasadność stawek
wynagrodzeń na kilku odrębnych polach eksploatacji.
Trzeba bowiem mieć na względzie to, że każde pole
eksploatacji wykazuje specyficzne cechy, nie wspominając
już o tym, że mamy do czynienia ze zróżnicowaniem
normatywnych podstaw, w oparciu o które wykonywany
jest zbiorowy zarząd. Te okoliczności sprawiają, że
postępowanie przed Komisją Prawa Autorskiego może
okazać się mało efektywne, by nie powiedzieć iluzoryczne.
20
18-21 jak okreslac stawki.indd 20
11/16/10 2:15 PM