Archeologia na Litwie

Biskupin − ojcem chrzestnym litewskich festynów archeologicznych
Archeologia na Litwie
Lokalizacja Litwy na pograniczu pomiędzy Wschodem a Zachodem Europy
sprzyja pomyślnej współpracy naukowców z różnych regionów.
W 1998 roku archeologia
litewska po raz pierwszy została
zaprezentowana na Festynie Archeologicznym w Biskupinie.
Liczna ekipa muzealników, naukowców, rzemieślników, miłośników świeżo powstającej na
Litwie archeologii doświadczalnej pokazała odtworzone starożytne rzemiosła – złotnictwo,
kowalstwo, garncarstwo, bursztyniarstwo, rogownictwo, obróbkę
łyka i kory brzozowej. Oprócz
tego zorganizowano niedużą wystawę zabytków z wczesnośredniowiecznego warsztatu rogownika, odkrytego na podgrodziu w
Kiernowie – prastarej stolicy Litwy.
Dzień Litewski w Biskupinie
cieszył się wielkim powodzeniem,
odbył się pod osobistym patronatem ambasadora Litwy w Polsce
oraz wiceministra kultury Litwy.
Litewskie towarzystwo archeologiczne, w specjalnym wydaniu w
języku angielskim, zaprezentowało dorobek archeologii litewskiej
oraz zorganizowało przyjazd do
Biskupina licznej delegacji archeologów. Sukces pierwszej wizyty miał szeroki odgłos na Litwie, i – co najważniejsze – już w
następnym roku w Kiernowie i
Trokach odbyły się pierwsze na
Litwie festyny archeologiczne.
Biskupin stał się ojcem chrzestnym tych teraz już tradycyjnych
festynów, cieszących się wielkim
powodzeniem i znanych na skalę
europejską. Od tej pory archeolodzy-eksperymentatorzy corocznie biorą udział w festynach w
Biskupinie, a w 2002 roku z
inicjatywy uczestników pierwszych
festynów został założony klub
archeologii eksperymentalnej „Pajauta”. Od 2004 roku klub ten,
podobnie jak rezerwat archeolo-
giczny Biskupin, należy do międzynarodowego stowarzyszenia
EXARC (European Exchange on
Archaeological Research and
Communication).
W okresie po odzyskaniu
przez Litwę niepodległości kardynalnie zmienił się charakter badań archeologicznych, powstały
nowe ośrodki naukowo-badawcze. Prawie wszystkie badania są
prowadzone w celach ratowniczych – jest to archeologia związana z szybką rozbudową miast,
rekonstrukcją autostrad. Także w
ramach prowadzonych przez Ministerstwo Kultury projektów badań ratowniczych wykonuje się
badania wykopaliskowe na stanowiskach archeologicznych, niszczonych przez leśne linie przeciwpożarowe, elektryczne, rurociągowe oraz siły przyrody. Właśnie w
ramach tych badań ostatnio dokonano rewelacyjnych odkryć, dotyczących nie tylko archeologii pradziejowej, ale i średniowiecznej.
Najciekawsze zabytki z epoki
kamienia odkryto w północnozachodniej Litwie. Są to nowe
stanowiska schyłkowo-paleolityczne na terenie Kłajpedy (Zarda), w
miejscowości Aukštumala w rejonie Šilute oraz w Altoniškes
pod Kownem. Odkryto także
kilka grobów neolitycznych z wyposażeniem, należących do kultury ceramiki sznurowej w miejscowościach Gyvakarai (rej. Kupiškis) oraz w Benaičiai nad
Bałtykiem.
Najciekawszym obiektem z
epoki późnego brązu oraz wczesnego żelaza są dwa osiedla nawodne odkryte w 1999 roku na
jeziorze Luokesa w okolicach
Alanty we wschodniej Litwie. Są
to pierwsze badania osady nawodnej na Litwie, które trwają już
na pierwszej stronie:
„Z jednej bryły położonej na kole można utoczyć jedno duże
naczynie, ale można też wykonać kilka mniejszych. Najważniejsze, żeby odpowiednio ułożyć bryłę gliny” - mówi Krzysztof
Dziewientkowski
fot. Magdalena Kruszka
kilka lat. Sosnowe i brzozowe
pale wbite pionowo w dno jeziora
na odległości około 40 metrów
od brzegu obejmowały przestrzeń
70x45 metrów, okrążoną dwoma
pasami pali – umocnień obronnych. Centralna prostokątna platforma o wymiarach 30x35 m
mogła pomieścić do 10 budynków mieszkalnych. Dokładnie widoczne są dwie zabudowy prostokątne o wymiarach 5x4 i 7x6
metrów. Na dnie jeziora na terenie osiedla znaleziono liczne wyroby z drewna, łyka, fragmenty
siekierek kamiennych, ceramikę
sztrychowaną, nieliczne wyroby z
metalu. Badania są prowadzone
we współpracy z archeologami z
Wielkiej Brytanii i Szwajcarii.
Do niedawna jedyną znaną formą
osadnictwa we wschodniej Litwie
były grodziska. Odkrycie nawodnych osiedli obronnych wskazuje
na perspektywy dalszego rozwoju
archeologii podwodnej w ramach
ścisłej współpracy z polskimi
archeologami z uniwersytetu w
Toruniu.
Ciekawe materiały odkryto w
trakcie badań licznych cmentarzysk płaskich i kurhanów z pierwszej połowy II tysiąclecia naszej
ery. Niemal całkowicie zostało
przebadane jedno z największych grodzisk na Litwie w
miejscowości Šeimyniškeliai
pod Anykščiai. Przystąpiono
tam do rekonstrukcji drewnianego grodu z XIII-XIV w. W
Kiernowie, na terenie rezerwatu
archeologicznego, badano nowo
odkryte podgrodzie wczesnośredniowieczne oraz osady z okresu wpływów rzymskich, co znacznie rozszerzyło naszą wiedzę o
tym unikatowym zespole obiektów archeologicznych wpisanym
w 2004 roku na Listę Świato-
wego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Najbardziej interesujące odkrycia archeologiczne ostatnich
lat dotyczą obiektów archeologii i
historii. To przede wszystkim
odkrycie grobów rodu Radziwiłłów w Dubinkach (Dubingiai),
skarby monet odkryte na terenie
Wilna oraz masowe groby żołnierzy armii Napoleona Bonapartego, wracającej z Rosji, odkryte na
przedmieściach Wilna.
Wieloletnie badania zamczyska w Dubinkach rozpoczęto w
2003 roku. Dubinki po raz
pierwszy w źródłach pisanych pojawiają się po roku 1334. W
XIV–XV w. był to wielkoksiążęcy drewniany zamek na olbrzymiej przybrzeżnej wyspie jeziora
Asveja (Dubińskiego). W 1508
roku właścicielami Dubinek zostają Radziwiłłowie i w XVI – 1
poł. XVII w. jest to jedna z
głównych rezydencji tej zamożnej
książęcej rodziny. W 1620 roku
Janusz Radziwiłł na miejscu starego kościoła z czasów wielkiego
księcia Witolda, wzniósł nowy
kościół ewangelicko–reformacki,
w którego podziemiach chowano
członków rodu Radziwiłłów. Już
w 2004 roku, podczas badań
kościoła zrujnowanego prawie całkowicie w XIX–XX w., w jego
centralnej części natrafiono na
szczątki ośmiu osób. Był to
pochówek zbiorowy, wtórny, w
jednym grobie, najprawdopodobniej w czasach Potopu. Analiza
źródeł historycznych, ikonografia, dane antropologiczne wskazują na to, że odkryto uchronione
przed najazdem moskiewskim
groby członków rodu Radziwiłłów. Wśród 5 mężczyzn i 3
kobiet zidentyfikowano szczątki
Mikołaja Radziwiłła Czarnego,
jego żony Elżbiety z Szydłowieckich Radziwiłłowej i Jana VI
Radziwiłła.
Obszerne badania archeologiczne prowadzone na Starówce
oraz przedmieściach Wilna także
przyniosły nowe ciekawe odkrycia. Znaleziono kilka skarbów
monet, m.in. jeden z największych skarbów znaleziono przy
ulicy Mostowej (Tilto). Skarb
ten składa się z 35 srebrnych i
około 16000 miedzianych monet schowanych w 1702 roku,
kiedy wojska szwedzkie zajęły
Wilno. Na terenie Zamku Dolnego znaleziono skarb z pięciu
odmiennych typów pierwszych
monet litewskich bitych przez
Jagiełłę i Witolda. Jesienią 2001
roku przy kopaniu trasy komunikacji podziemnych na terenie byłego pola wojennego natrafiono
na masowe groby żołnierzy armii
napoleońskiej. Przeprowadzono
kompleksowe badania z udziałem
archeologów, historyków, antropologów, konserwatorów z Litwy i
Francji. W artyleryjskich rowach z
XIX wieku pochowano ponad 2700
osób, w większości mężczyzn w
wieku od 20 do 30 lat, ale także
około 50 kobiet – markietanek.
Według źródeł pisanych, w tym
miejscu pochowano ponad 7000
osób. W przebadanych masowych
grobach byli przedstawicieli różnych rodzajów wojsk, co najmniej
40 Polaków, zarówno szeregowi,
jak i oficerowie oraz żołnierze z
gwardii cesarza. Po badaniach antropologicznych, prowadzonych wspólnie z naukowcami z Marsylii,
szczątki żołnierzy wielkiej armii
Napoleona zostały uroczyście pochowane w Wilnie, na cmentarzu
wojskowym na Antokolu.
Archeologia litewska w ostatnim dziesięcioleciu nie tylko
znacznie rozszerzyła chronologicznie krąg badanych obiektów. Podjęto rozmaitą działalność w dziedzinie rekonstrukcji oraz popularyzacji wiedzy o dalekiej przeszłości. Najnowsze badania stają się
obiektem wielkiego zainteresowania wśród społeczeństwa.
ALEKSY ŁUCHTAN
Gazeta Biskupińska, Adres redakcji: Biskupin, półwysep, budynek muzeum, pokój za głową profesora
Kostrzewskiego, tel. (052) 30-25-280; Wydawca: Wydawnictwo Dominika Księskiego "Wulkan", Pałuki,
tygodnik lokalny, Żnin, Są dowa 4; Redaktor naczelny: Dominik Księski; Anioł Stróż: Roksana Chowaniec.
Sekretarz redakcji: Stanisław Tyrakowski. Reporterzy: Magdalena Kruszka, Sara Matuszewska, Jacek Mielcarzewicz, Tomasz Rogacz, Rafał Trąbski. Skład i łamanie: Leszek Adamczyk. Opracowanie graficzne: Leszek Malak.