Humanizm renesansowy

Powtórzenie do matury!
Humanizm
renesansowy
Ramy czasowe
●
●
●
Włochy: od XIV do XVI w.
Europa północna: od końca XV do końca XVI w.
Polska: od XVI do lat trzydziestych XVII w.
Ramy czasowe
●
●
●
●
Europa:
1450 – wynalezienie druku (J. Gutenberg)
1453 – upadek wschodniego cesarstwa
rzymskiego
1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa
Kolumba
1517 – początek reformacji (wystąpienie
Marcina Lutra)
Ramy czasowe
●
●
●
●
1534 – założenie zakonu jezuitów
1545 – 1563 – sobór trydencki; początek
kontrreformacji
Polska:
1543 – Mikołaj Rej Krótka rozprawa
1584 – śmierć Jana Kochanowskiego
Znaczenie nazwy
●
●
Termin „renesans” - zapożyczenie z franc.
renaissance, jest równoznaczny z
terminem „odrodzenie”
Tłumaczenie z łac. renovare – odradzać,
odnawiać. Stosuje się je wymiennie na
określenie epoki w dziejach kultury.
Rozumienie znaczenia słowa
„renesans”
●
●
●
●
odrodzenie się człowieka w duchu godności
chrześcijańskiej;
odnowienie ludzkiego życia poprzez naukę i
kulturę;
przywrócenie wzorów antycznych;
rozwój sztuki poprzez udoskonalenie
dziedzictwa mistrzów starożytnego Rzymu.
„Złoty wiek kultury polskiej”
●
●
●
●
Panowanie Zygmunta Augusta i Stefana
Batorego
1525 – hołd pruski
1569 – unia lubelska
1573 – pierwsza wolna elekcja,
konfederacja warszawska – swoboda
wyznania
Pojęcia związane z epoką
●
Humanizm
Prąd filozoficzny kierujący uwagę myśli
ludzkiej na osobę i sprawy człowieka: jego
godność, poczucie wolności, wszechstronny
rozwój oraz harmonijne współżycie w
społeczeństwie, podkreśla siłę ludzkiego
rozumu i możliwości zdobycia szerokiej i
gruntownej wiedzy o świecie.
Pojęcia związane z epoką
●
Naczelne hasło humanizmu zaczerpnięte
zostało z utworu komediopisarza antycznego,
Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co
ludzkie, nie jest mi obce.”
(łac. homo sum et nil humani a me alienum
esse puto.)
Pojęcia związane z epoką
●
Antropocentryzm
Pogląd stawiający człowieka w centrum
zainteresowania; oznacza taki tok
myślenia, w którym przyjmuje się ludzki
punkt widzenia w odbieraniu i analizowaniu
wszelkich zjawisk
Pojęcia związane z epoką
●
Utopia
Termin zaczerpnięty z tytułu utworu
Tomasza Morusa pt. Utopia z 1516 r., w
którym opisał idealny ustrój na wyspie Utopia
– życie w zgodzie z naturą, w równości
między ludźmi, w pełnej harmonii i spokoju,
bez pieniędzy i wyzysku materialnego;
Pojęcia związane z epoką
●
●
utopia to też pewna ideologia zakładająca
radykalizm w realizacji zamierzeń
programowych, ale opierająca się bardziej na
fantazji o idealnym ustroju niż realiach;
dziś „utopijny” znaczy wyidealizowany,
nierealny, niemożliwy, istniejący w wyobraźni
Pojęcia związane z epoką
●
Predestynacja
Nieodwracalność losu; pogląd o
przeznaczeniu człowieka, odgórnie
nadanym przez Boga. Koncepcja religijna,
według której losy człowieka (jego
zbawienie lub potępienie) są z góry
określone przez wolę Boga. (pośmiertne
losy człowieka są ustalone jeszcze za jego
życia)
Pojęcia związane z epoką
Irenizm
●
Z j. greckiego eirene – pokój, postawa
hołdująca zgodzie i pokojowi między
ludźmi; otwartość i życzliwość na tle
społecznym i wyznaniowym
Pojęcia związane z epoką
●
Makiawelizm
Nazwa pochodzi od nazwiska włoskiego
pisarza renesansu – Nicollo Machiavelliego.
Postawa wyrażająca się cynizmem, brakiem
skrupułów w dążeniu do realizacji swoich
celów, dopuszczająca zdradę, podstęp, a
nawet zbrodnię. Racją stanu można uzasadnić
każdą niegodziwość. (Książę 1513)
Pojęcia związane z epoką
●
Neoplatonizm
kierunek filozoficzny, w świetle którego
tworzyli i działali humaniści renesansowi.
Sprzeciwiał się on arystotelizmowi, będącemu
synonimem znienawidzonej scholastyki
średniowiecznej. Najwybitniejszym
neoplatonikiem był Marsilio Ficino z Florencji,
który głosił doskonałość człowieka jako
Bożego stworzenia.
Pojęcia związane z epoką
●
drugim znanym przedstawicielem
neoplatonizmu był Giovanni Pico della
Mirandola, który widział w człowieku wielką
moc wyboru dobra i zła oraz możliwość
zadecydowania o swej miłości do Boga.
Pojęcia związane z epoką
●
Reformacja
ruch religijny, kulturalny i społeczny,
zapoczątkowany ogłoszeniem w
Wittenberdze przez M. Lutra (1517) 95
tez dotyczących konieczności
zreformowania bogacącego się i
odchodzącego od zasad wiary Kościoła
katolickiego.
Sztuka renesansu
●
Leonardo da Vinci
Sztuka renesansu
Sztuka renesansu
Sztuka renesansu
Michelangelo Buonarroti
Sztuka renesansu
Sztuka renesansu
Sztuka renesansu
Rafael Santi
Sztuka renesansu
Literatura europejska
●
Francesco Petrarca – włoski mistrz liryki,
autor znakomitych sonetów i pieśni
miłosnych.
Sonety do Laury - pozornie są to erotyki, a
więc wiersze miłosne, skierowane na wzór
twórczości prowansalskiej (trubadurów) do
ukochanej kobiety. W rzeczywistości
jednak Laura, choć prawdopodobnie istniała
naprawdę, jest tu tylko pretekstem do
opisu własnych uczuć poety.
Literatura europejska
Czytelnik nic się o niej nie dowiaduje, nie
jest to kobieta z krwi i kości, a autor nie
dopuszcza jej do głosu. Już w pierwszym
sonecie miłość do Laury nazywa poeta
"błędem młodości". Taką wizję miłości
potwierdza symbolika całości utworu.
Petrarca przedstawia miłość jako
doświadczenie egzystencjalne,
metafizyczne, a nie tylko uczucie.
Literatura europejska
Odczuwa się ją na wielu poziomach:
uczuciowym, intelektualnym,
egzystencjalnym, religijnym. Po śmierci
Laury podmiot wierszy uświadamia sobie,
że miłość jest jego nieświadomą drogą do
Boga.
Literatura europejska
●
Petrarkizm - tendencja literacka,
polegająca na naśladowaniu twórczości
renesansowego poety włoskiego Francesco
Petrarki jako wzorca poezji miłosnej.
Literatura europejska
●
Giovanni Boccaccio - pisarz włoski, znany
ze swego dzieła Dekameron. Twórca
nowożytnej nowelistyki.
Nowele stanowią opis obyczajów w epoce
włoskiego renesansu, dając wyraz z jednej
strony bujnemu życiu pełnemu miłości,
erotycznych przygód i ludzkiej
zmysłowości,
Literatura europejska
●
●
z drugiej zaś strony wyrażając podziw dla
inteligencji, sprawności umysłu ludzkiego,
bystrości i sprytu. Głównym motywem
opowiadań jest miłość – miłość małżeńska i
cudzołożna, zmysłowa i platoniczna,
tragiczna i idylliczna.
100 nowel, m.in. Sokół, Niewierna żona,
Mąż spowiednikiem, Zemsta uczonego.
Literatura europejska
Erazm z Rotterdamu - holenderski filolog,
filozof, pedagog, jeden z czołowych
humanistów renesansu (książę
humanistów), propagator kultury
antycznej, pisarz, myśliciel chrześcijański,
katolicki duchowny (oskarżony o herezję).
Głosił, że człowiek z natury jest dobry, zło
zaś pochodzi z niewiedzy.
Literatura europejska
●
Najsławniejsza jego rozprawa Pochwała
głupoty jest polemiczną satyrą na
ówczesne społeczeństwo.
Literatura europejska
Niccolo Machiavelli - prawnik, filozof,
pisarz społeczny i polityczny, historyk i
dyplomata florencki, jedna z postaci
włoskiego odrodzenia. Jest autorem
traktatu o sprawowaniu władzy pt. Książę.
Władca powinien być przede wszystkim
skuteczny. Od jego nazwiska powstał
termin makiawelizm.
Literatura polska
●
Mikołaj Rej - polski poeta i prozaik epoki
renesansu. Był także politykiem oraz
teologiem ewangelickim. Uznawany za "ojca
literatury polskiej."
Krótka rozprawa między trzema osobami:
Panem, Wójtem i Plebanem – obraz życia
trzech stanów w społeczeństwie
feudalnym.
Literatura polska
●
Żywot człowieka poczciwego – wzorzec
szlachcica-ziemianina, patrioty i idealnego
gospodarza, który pędzi skromny, zacny,
cichy żywot w rodzinnym gronie i we
własnym gospodarstwie.
Literatura polska
Jan Kochanowski - poeta polski epoki
renesansu, sekretarz królewski. Był
przedstawicielem filozofii stoicyzmu,
epikureizmu, renesansowego neoplatonizmu
i głębokiej wiary w Boga, łącząc tradycję
antyku i chrześcijaństwa.
Literatura polska
●
Odprawa posłów greckich – dramat
renesansowy o cechach tragedii greckiej,
nawiązuje do aktualnej sytuacji politycznej
Rzeczpospolitej. Wydany po raz pierwszy
12 stycznia 1578 roku.
Literatura polska
●
Fraszka (wł. frasca - gałązka, drobiazg,
bagatela, błahostka) – krótki utwór
liryczny, zazwyczaj rymowany lub
wierszowany o różnorodnej tematyce,
często humorystycznej lub ironicznej
(satyrycznej). Posiada puentę. Fraszka
wywodzi się ze starożytności, twórcą był
Symonides z Keos.
Literatura polska
●
J. Kochanowski wprowadził fraszkę do
literatury polskiej,napisał ok. 485 fraszek.
Oprócz tematyki żartobliwej, np. O
doktorze Hiszpanie, pisywał także fraszki
refleksyjne (O żywocie ludzkim),
pochwalne, biesiadne, miłosne (Do Kasi).
Bardzo znane są: Na dom w Czarnolesie,
Na lipę, Raki.
Literatura polska
●
Pieśni – zbiór 49 pieśni o charakterze
refleksyjno-filozoficznym, obyczajowym,
patriotycznym. Pieśni miały w założeniu
nawiązywać do twórczości Horacego w
podobieństwie wątków i tematów.
Najpopularniejsze pieśni: Nie porzucaj
nadzieje, Wieczna sromota i nienagrodzona
szkoda, Serce roście, patrząc na te czasy,
Czego chcesz od nas, Panie (hymn).
Literatura polska
●
Pieśń świętojańska o Sobótce – to pierwsza
polska sielanka. Tekst składa się z pieśni
dwunastu panien, opiewających rozkosze
wiejskiego życia: spokojną, zgodną z
rytmem natury pracę, zabawę i miłość.
Literatura polska
●
Treny - cykl utworów poświęcony zmarłej
w młodym wieku córce – Urszulce. Zostały
wydane w 1580 w Krakowie. Mimo iż
konstrukcja dzieła ma charakter
renesansowy, Kochanowski pisząc Treny,
złamał zasadę poetyki renesansu, według
której bohaterami trenów mogli być tylko
zasłużeni i znani ludzie (persona gravis).
Literatura polska
●
Głównym bohaterem jego Trenów było
zmarłe dziecko niewsławione czynami
bohaterskimi; poza Urszulką w utworze
występuje sam Jan Kochanowski oraz jego
przewodnik po świecie filozofii – Cyceron.
Literatura polska
●
●
●
●
●
Po tren, jako gatunek literacki, sięgnął Jan
Kochanowski do epoki antyku. Miał on
wówczas ścisły układ wewnętrzny:
pochwała zmarłego,
rozpamiętywanie poniesionej straty,
demonstrowanie żalu,
pocieszenie (tzw. konsolacja),
napomnienie, moralne wnioski.
Literatura polska
●
Poeta napisał w sumie 19 trenów,
numerowanych liczbami rzymskimi.
Poprzedził je dedykacją: "Urszuli
Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej,
niepospolitej dziecinie...", zakończył zaś
utworem „Epitafium Hannie Kochanowskiej.”
Literatura polska
●
Są najbardziej osobistym dziełem poety.
Stanowią przede wszystkim pomnik
wystawiony zmarłemu dziecku, lecz są
także wyrazem bolesnego doświadczenia
przez los, zrujnowania ideałów człowieka
renesansowego, kryzysu
światopoglądowego i prób jego
przezwyciężenia.
Literatura polska
Kochanowski ukazuje Urszulkę jako
erudytę i ma do siebie pretensje, że nie
potrafił jej ochronić. Zakończone są
konsolacją – Trenem XIX (Sen); wtedy też
poeta odnajduje spokój, równowagę
duchową.
Literatura polska
Piotr Skarga - polski jezuita, teolog, pisarz
i kaznodzieja, czołowy polski
przedstawiciel kontrreformacji,
kaznodzieja nadworny Zygmunta III
Wazy, rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie,
pierwszy rektor Uniwersytetu
Wileńskiego.
Literatura polska
●
Kazania sejmowe – 8 kazań o charakterze
dydaktyczno-politycznym. Miały być
wygłoszone na rozpoczęcie obrad sejmu i
służyć reformie państwa: O miłości ku
ojczyźnie i o pierwszej chorobie
Rzeczypospolitej, która jest z
nieżyczliwości ku ojczyźnie.
Literatura polska
●
Andrzej Frycz Modrzewski - polski twórca
i pisarz polityczny okresu renesansu.
Najbardziej znane jego dzieło to
rozważania O poprawie Rzeczypospolitej.
Są zbiorem osobistych refleksji i
rozważań na temat państwa: od zagadnień
związanych z jego funkcjonowaniem,
poprzez sprawy moralno-obyczajowe, a na
sprawach kościelnych, prawnych i
edukacyjnych kończąc.
Warto wiedzieć !!!
●
●
1543 – Mikołaj Kopernik wydaje dzieło O
obrotach sfer niebieskich
Najważniejsze zabytki sztuki
renesansowej w Polsce: dziedziniec zamku
królewskiego na Wawelu, kolegiata w
Zamościu, kamienice przy głównym rynku w
Krakowie, Sukiennice, ratusz w Gdańsku,
Zamek w Niepołomicach.
Sztandary renesansu
●
●
●
●
Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie
jest mi obce – Terencjusz.
Człowiek jest kowalem swojego losu –
Giovanni Pico della Mirandola.
Człowiek jest miarą wszechrzeczy –
Protagoras.
Do źródeł! (Ad fontes!) - maksyma
starożytna.