Drama i teatr jako terapia

ElŜbieta Sarnecka
Internat Specjalnego Ośrodka
Szkolno-Wychowawczego w Tarnowie
„Drama i teatr jako terapia”
recenzja artykułu Jolanty Kwaśniowskiej zamieszczonego na łamach
czasopisma „Polonistyka” 2003r. nr. 9
Dziecko upośledzone umysłowo wzbudza u ludzi róŜne uczucia. Są tacy,
którzy okazują mu zrozumienie, cierpliwość i chęć niesienia pomocy
w przystosowaniu się do Ŝycia pomimo upośledzenia. Słyszy się jednak
niekorzystne opinie na temat ludzi upośledzonych, które najczęściej wynikają
z braku akceptacji i zrozumienia.
Jolanta Kwaśniowska w swoim artykule przedstawia w jaki sposób brak
poczucia akceptacji i bezpieczeństwa u dziecka upośledzonego, wpływa na
postrzeganie samego siebie, tym bardziej jeŜeli zdaje sobie sprawę ze swojej
niepełnosprawności. Autorka uwaŜa, Ŝe odrzucone przez środowisko, a czasami
teŜ przez rodzinę, dziecko niepełnosprawne moŜe szukać tej akceptacji wśród
grup o charakterze patologicznym. Prowadzi to wtedy do powstawania
zachowań agresywnych, chuligańskich oraz do uzaleŜnień. Dlatego to
obowiązkiem szkoły i nauczycieli jest stworzyć warunki, które pozwolą dziecku
upośledzonemu odnaleźć poczucie własnej wartości, naprawią relacje z rodziną,
przyniosą radość i zadowolenie oraz uniemoŜliwią włączenia się go do grup
o charakterze patologicznym.
Według Jolanty Kwaśniowskiej to właśnie arteterapia, rozumiana jako
odbieranie i tworzenie sztuki daje okazję do rozwijania u dziecka osobowości
zdolnej oprzeć się patologicznym wpływom. Autorka podaje przykłady ćwiczeń
i wprawek dramatycznych, które w połączeniu z konkretnym tematem lekcji
mają działanie terapeutyczne. Uczą grupę rozumienia własnych doznań
i nazywania ich. Rozwijają zmysły, które człowiekowi upośledzonemu ułatwiają
poznanie i zapamiętywanie wiadomości. Zajęcia o charakterze dramowym
pobudzają grupę do zachowań twórczych, rozładowują napięcia psychiczne oraz
integrują grupę.
Autorka podaje przykład lekcji, w czasie której nauczycielka omawiając
temat „Jesień” prowadziła wprawki dramatyczne. Odwołując się do
doświadczeń dzieci dawała polecenia typu: „Zamknijcie oczy i wyobraźcie
dobie spadające liście. Spróbujcie ruchem prawej ręki pokazać jak liść opada”
itd. Wykorzystując ćwiczenia głosowe np. naśladowanie głosów natury
rozbudzała wyobraźnię dzieci, prowokowała ich do wyraŜania i nazywania
odczuć, wraŜeń, których doznały w czasie ćwiczeń. W zabawie „pajęczynka”,
dzieci wręczając sobie kłębek wełny musiały dokończyć zdanie: „kolorem,
z którym mi się kojarzysz jest…” . W ten sposób uczyły się rozwiązywania
konfliktów w grupie, nawiązywania dialogu, pozytywnego myślenia o samym
sobie i innych. Zabawa ta była okazją do uświadamiania sobie własnych zalet,
mówienia innym komplementów, które dowartościowywały i wzmacniały
poczucie własnej wartości.
Dzieci upośledzone mają zwykle duŜe trudności z opanowaniem czytania
ze zrozumieniem, ich zasób słownictwa jest ubogi, rzadko uŜywają synonimów
i antonimów. Zaburzona jest równieŜ poprawność gramatyczna wypowiedzi
słownych i pisemnych. Autorka tłumaczy, Ŝe te zaburzenia i często wynikające
z nich niepowodzenia szkolne nie zawsze są spowodowane tylko
nieprawidłowościami w rozwoju psychofizycznym, ale takŜe opóźnieniami
o charakterze kulturowym. Dzieci te często pochodzą z rodzin, w których
brakuje odpowiednich wzorców osobowych.
Jolanta Kwaśniowska w dalszej części artykułu przedstawia jak
wykorzystywać ćwiczenia dramowe w celu rozwijania słownictwa u dzieci
i zainteresowania ksiąŜką. Dziecko upośledzone łatwiej zrozumie treść ksiąŜki
jeŜeli nauczyciel w odpowiedni sposób potrafi go nią zainteresować. SłuŜą temu
ćwiczenia dramowe, w czasie których tworzy się historyjki obrazujące początek
lektury lub opisuje przygody bohaterów. W ten sposób wzbudza się
zainteresowanie dziecka ksiąŜką, pobudza jego wyobraźnię i oŜywia
samodzielną pracę uczniów. W podobny sposób moŜna uatrakcyjnić ćwiczenia
frazeologiczne, które są podstawą rozwoju języka mówionego i pisanego.
Ćwiczenia takie powinny występować na kaŜdej lekcji i najlepiej byłoby gdyby
miały charakter zabawy lub prostych ćwiczeń dramowych.
DuŜą pomoc w kształtowaniu prawidłowego rozwoju dziecka
upośledzonego moŜe odgrywać teatr. Zabawa w tworzenie spektaklu daje
dzieciom moŜliwość nawiązania swobodnych relacji między sobą, jest
sposobem, by na scenie mogły stać się kimś zupełnie innym niŜ
w rzeczywistości. Autorka opowiada w jaki sposób przystąpić do tworzenia
spektaklu oraz jakie formy teatralne wybrać, aby nie były one zbyt trudne dla
aktorów i łatwe oraz ciekawe dla odbiorców. Są to: inscenizacje muzyczne,
piosenka i ruch, taniec, recytacje na tle muzyki, małe miniatury teatralne.
Przed przystąpieniem do tworzenia spektaklu naleŜy prowadzić ćwiczenia
wymowy, poniewaŜ słabosłyszalne słowo czy piosenka ze sceny powoduje, Ŝe
spektakl traci na atrakcyjności. J. Kwaśniowska podaje kilka przykładów
ćwiczeń głosowych np. metoda „zdartej płyty”, która polega na zatrzymywaniu
klaśnięciem momentu recytacji lub odczytywania utworu. Na ten sygnał dziecko
powtarza ten wyraz jak uszkodzona płyta. Dobrą zabawą jest powtarzanie zdań
w róŜnej intonacji. Dziecko uczy się wtedy jak za pomocą głosu okazywać
róŜne stany emocjonalne: radość, smutek czy złość. Autorka podkreśla, Ŝe
wybór repertuaru musi być dostosowany do poziomu moŜliwości
i zainteresowań dzieci, które mają brać udział w spektaklu. Warto równieŜ brać
pod uwagę sugestie i prośby dzieci przy realizacji spektaklu, bo waŜne jest aby
brały one udział w nim w sposób dobrowolny i zaangaŜowany.
J. Kwaśniowska w swoim artykule podkreśla jak bardzo waŜna w pracy
z dziećmi jest muzyka. Odpowiednio dobrana wpływa pozytywnie na emocje,
procesy myślowe i psychomotorykę. DuŜe efekty przynoszą zajęcia rytmiczne,
które wzmacniają mięśnie, uczą dziecko koordynacji ruchów. Inną ciekawą
i lubianą przez dzieci formą muzyczną są tańce integracyjne, czyli układy
choreograficzne złoŜone z kilku powtarzających się fraz ruchowych. Często
taniec wzbogacany jest tekstem lub tekst tańcem.
W podsumowaniu artykułu autorka podkreśla jak duŜą rolę
w integrowaniu dzieci , podnoszeniu własnej wartości odegrały liczne
przedstawienia, na których dzieci miały moŜliwość pokazać, Ŝe one teŜ potrafią
i dzięki swojej pracy i pomocy nauczycieli mogą odnieść sukces. W ten sposób
przełamują własne ograniczenia, odkrywają swoje moŜliwości, odczuwają
radość ze wspólnego tworzenia.
Artykuł zawiera wiele cennych informacji i wskazówek na temat pracy
z dziećmi upośledzonymi, które moŜna wykorzystać zarówno na lekcjach, jak
i podczas czasu wolnego np. w internacie. Autorka podaje wiele przykładów
ćwiczeń i wprawek dramowych, które odpowiednio zastosowane ułatwiają pracę
z dziećmi, pomagają rozwiązywać zaistniałe problemy, podnoszą poczucie
własnej wartości i wpływają pozytywnie na ogólny rozwój dzieci.