Powstanie Styczniowe w okolicy Pińczowa

150 ROCZNICA POWSTANIA STYCZNOWEGO
Dobiegają końca ogólnopolskie i regionalne rocznice związane z 150 – leciem
wybuchu Powstania Styczniowego 1863/64 roku. Poza Grochowiskami, na terenie niezbyt
odległym do Pińczowa, rozegrały się na przestrzeni kilkunastu miesięcy powstańczej epopei
następujące bitwy i potyczki.
17 III 1863 r. CHROBERZ
Oddziały polskie pod wodzą dyktatora powstania gen. Mariana
Langiewicza w sile 3000 ludzi, przyparte wcześniej do granicy zaboru
austriackiego, odrzuciły rosyjski oddział płk. Ksawerego Czengierego,
torując sobie drogę na Kielce. Maszerujący do Miechowa Langiewicz,
zatrzymał się w Chrobrzu, gdzie zaskoczyła go wiadomość o maszerującej
doliną Nidy od strony Pińczowa grupie rosyjskich wojsk (4 roty piechoty,
pół szwadronu, jazdy i 40 kozaków). Osłonił się przed nią oddziałem
żuawów Rochebrune'a, a sam ruszył na Zagość. Nagle na lewym brzegu
Nidy pojawiła się druga grupa wojsk rosyjskich (4 roty piechoty,
2 szwadrony jazdy, 100 kozaków i 2 działa), która uderzyła na tabory
wojsk polskich. Langiewicz skierował przeciw nim piechotę
Czachowskiego. W tym czasie Rochebrune spalił most na Nidzie
i dołączył do reszty sił Langiewicza. Całość sił polskich wycofywała
się, a odwrót osłaniał Czachowski, który nocą oderwał się od Rosjan. W
bitwie Rosjanie stracili ok. 300 zabitych i rannych, 2 działa oraz 500
karabinów. Polacy natomiast stracili łącznie w bitwie pod Chrobrzem
i w pod Grochowiskami ok. 300 ludzi.
Zdjęcia: płk Dionizy Czachowski
Żuawi śmierci podczas ich pobytu w Świętym Krzyżu w 1863 roku: z lewej strony leży na ziemi François
Rochebrune.
18 III 1863 r. GROCHOWISKA
Była to całodniowa, jedna z najkrwawszych bitew
powstania styczniowego zakończona zwycięstwem Polaków.
Po przedarciu się przez kolumnę rosyjską w bitwie pod
Chrobrzem, 3000 oddział powstańczy dyktatora Mariana
Langiewicza został osaczony w lesie przez cztery kolumny
rosyjskie w sile 3500 ludzi i 6 dział. Langiewicz zmuszony
był wydać bitwę w skrajnie niekorzystnych warunkach
terenowych (Polacy w chwili ataku znajdowali się na
grzęzawisku). Oddział "żuawów śmierci" Rochebruna
przeprowadził udany atak na pozycje rosyjskie, zdobywając
ich armaty. Odznaczyli się także kosynierzy płk.
Dąbrowskiego, którzy rozbili dwie roty smoleńskiego pułku
piechoty (zabijając ok. 200 Rosjan). Ksiądz Agrypin
Konarski z krzyżem i rewolwerem w rękach zagrzewał powstańców do boju. Pobici Rosjanie
rzucili się do ucieczki w kierunku Pińczowa. W tym samym czasie pułkownik Dionizy
Czachowski rozbił inny oddział rosyjski, który nadchodził od Stopnicy.
18 VI 1863 r. GÓRY
Na idący w kierunku wioski Góry oddział płk. Bończy urządza
zasadzkę oddział rosyjski w sile 2 rot piechoty z dragonami i kozakami.
W wyniku starcia ginie płk. Bończa. Rany odnosi 37 powstańców, z
których wielu umiera. Nad oddziałem powstańczym dowództwo obejmuje
Dzianot, wycofując go w kierunku Węchadłowa.
Płk „Bończa” Konrad Tomaszewski
Jan Newlin Mazaraki (uczestnik bitwy)
13 VIII 1863 r. BUGAJ k/o PIŃCZOWA
Oddział powstańczej żandarmerii konnej Bogusza, liczący
50 konnych, odpoczywając w wąwozie pod Bugajem, zostaje zaatakowany
przez oddział rosyjski w sile pół szwadronu dragonów noworosyjskich
i 15 kozaków pod dowództwem pułkownika Zagrjażskiego. Oddział
powstańczy wycofując się idzie w rozsypkę i traci według raportu
rosyjskiego 20 zabitych i 8 wziętych do niewoli.
Żandarmeria powstańcza .
9 X 1863 r. STAWY ( 9 km. płn. od Pińczowa)
Na biwakujący oddział kawalerii powstańczej pod dowództwem Neumana uderzają
Rosjanie. Kozacy próbują oskrzydlić polski oddział. Niespodziewanie zjawia się konny
oddział powstańczej żandarmerii pod dowództwem Junoszy, uniemożliwiając kozakom
okrążenie powstańców. Powstańcy wycofują się w szyku. Ciężko rannego w tym starciu
Neumana zastępuje Bolesław Łącki, były junkier rosyjski, który na początku powstania
zdezerterował z Kielc .
15 X 1863 r. PIŃCZÓW
Patrol powstańczy z oddziału Jana Markowskiego ściera się z 2 rotami rosyjskiej
piechoty i szczęśliwie wraca do głównego oddziału.
5 XI 1863 r. GÓRY
Podążając za powstańcami siły rosyjskie pod dowództwem
Taubego zajmują Góry. Atakuje ich tam generał Józef Hauke Bosak.
W związku z 3- krotną przewagą Rosjan oraz tym że siły powstańców to
tylko kawaleria, generał wycofuje się w góry świętokrzyskie.
Gen. Józef Hauke Bosak
5 XII1863 r. MIERZWIN (8 km. Płn.-zach. od Pińczowa)
Na przemieszczający się powstańczy oddział majora Karola
Kality „Rębajły” uderzają Rosjanie. „Rębajło” wraz z oficerami
prowadzi osobiście w pierwszym szeregu atak na bagnety na Rosjan.
Pomimo gęstego ostrzału i przewagi wroga (powstańców
120 piechoty i 14 kawalerzystów, Rosjan 2 roty piechoty i 100
kozaków), powstańcy wygrywają zdobywając furgony z żywnością.
Zginęli po stronie polskiej: Chorwat – kapitan Grzegorz
Saint – Zegga, porucznik Józef Wysocki i sierżant Stankiewicz.
Karol Kalita deBrenzenheim „RĘBAJŁO”
20 XII 1863 r. MĄTKOWICE(pisownia oryginalna) MOTKOWICE
Pod Motkowicami Rosjanie atakują konny oddział powstańczej żandarmerii Junoszy.
30 III 1864 r. PIŃCZÓW
Między Wodzisławiem a Pińczowem walczy mały oddział powstańców z Rosjanami.
3 V 1864 r. PIŃCZÓW
Przez blisko tydzień Junosza wymyka się rosyjskiej obławie, tracąc 1 podoficera.
Łukasz Łaganowski
(opracowano na podstawie : Stanisław Zieliński-Bitwy i potyczki 1863-64 nakładem funduszu wydawniczego Muzeum
Narodowego w Rapperswilu. Rapperswil 1913)