ROZWÓJ MOWY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

ROZWÓJ MOWY DZIECKA W WIEKU
PRZEDSZKOLNYM
Małe dzieci bardzo szybko dokonują postępu od wypowiedzenia pierwszego słowa w
wieku ok. 12 miesięcy do płynnej, poprawnie gramatycznie mowy. Bez żadnych specjalnych
ćwiczeń dzieci zdolne są przyswoić sobie praktyczną znajomość gramatyki czy też składni do
momentu osiągnięcia wieku ok. 4,5 roku. Jednocześnie gwałtownie rozwija się ich zdolność
rozumienia znaczenia słów i zdań. Od zawsze zastanawiano się, co sprawia, że niedojrzała
osoba z taką łatwością opanowuje w krótkim czasie nieznany sobie język, podczas gdy w
późniejszym wieku wymaga to ogromnego wysiłku i nie daje tak dobrych efektów.
Opisując zagadnienie rozwoju mowy dziecka należy rozpocząć ją od sposobów jej
nabywania. We pierwszym okresie nabywania języka wyróżnia się trzy fazy:
Głużenie i gaworzenie. Pierwsze dźwięki, jakie dziecko wydaje, to krzyki. Zaraz po nich
pojawia się głużenie - różnego rodzaju dźwięki, zwłaszcza gardłowe, tylnojęzykowe, takie jak
agu, ga, kha, gli, kli oraz wibrujący dźwięk przypominający r. Głużenie ma charakter
przypadkowy, nie ma ono funkcji komunikacyjnej. Około piątego, szóstego miesiąca życia
dziecko zaczyna gaworzyć wydając podobne do sylab dźwięki takie jak: gaga, dada.
Wypowiedzenia jednowyrazowe. Około dwunastego miesiąca dziecko wypowiada pierwsze
zrozumiałe słowa, jak „mama", pies", nie". Aktywny słownik dziecka w wieku 18 miesięcy
obejmuje przeciętnie 50 słów, jednakże dziecko rozumie i reaguje właściwie na znacznie
więcej słów, niż potrafi powiedzieć. Pierwsze zdania. W wieku około dwóch lat dzieci
zaczynają zestawiać ze sobą dwa wyrazy tworząc w ten sposób pierwsze proste zdania, np.
„mama da". Słowa te nie są łączone przypadkowo, lecz stanowią „telegraficzne" wersje zdań
wypowiadanych przez dorosłych. Są one budowane z użyciem najważniejszych
rzeczowników, czasowników i okazjonalnie przymiotników.
Istnieje kilka teorii opisujących w jaki sposób dziecko nabywa język, w którym
później komunikuj się ze światem.
1. Teoria uczenia się. Teoria ta, wskazuje iż wzmocnienie i naśladownictwo stanowią
zasadnicze mechanizmy kierujące dziecięce nabywanie języka. Skinner (1957) pisał o trzech
sposobach pobudzania mowy:
- Dziecko naśladuje dźwięki wydawane przez inne osoby, które okazują natychmiastową
aprobatę.
- Dziecko wytwarza przypadkowy dźwięk, któremu inne osoby nadają znaczenie, np. słysząc
„dada" rodzic wykorzystuje ten dźwięk do utworzenia słowa i zachęca dziecko do
powtarzania go.
- Dziecko wypowiada słowo, zwykle będące naśladownictwem, w obecności przedmiotu i jest
nagradzane aprobatą.
Teoria uczenia się w poważnym stopniu opiera się na roli opiekunów jako modeli dla
dziecięcej mowy i dostarczycieli wzmocnienia. Jednakże wielu badaczy zarejestrowało, że
rodzice bardzo rzadko korygują błędy gramatyczne dzieci i rzadko dostarczają im wzmocnień
- raczej są zainteresowani prawdziwością lub „grzecznością" wypowiedzi dziecka.
2. Teoria natywistyczna (psycholingwistyka). Teoria ta opiera swoje argumenty na istnieniu
pewnych biologicznych uwarunkowanych predyspozycji do nabywania języka. Utrzymuje
ona, iż ludzie posiadają wrodzony mózgowy mechanizm, który nazwa się mechanizmem
przyswajania języka (Language Acąuisition Device — LAD). Mechanizm ten zawiera pewne
informacje o strukturze języka, które są stopniowo wykorzystywane w miarę dojrzewania
dziecka.
Etapy kształtowania mowy (źródło: www.logopedia.pl)
Okres rozwoju Okres kształtowania Dźwięki
Słownictwo
Forma wypowiedzi
dziecka
mowy
Okres
Etap
Rozwój mózgu oraz narządów mowy
prenatalny
przygotowawczy
(nadawania i odbioru)
Okres melodii
aei
Okres
(sygnału
apelu)
mbpdt
- krzyk,
niemowlęcy
0-1 roku życia
- płacz
- głużenie
- gaworzenie
Okres
Okres
poniemowlęcy wyrazu
1- 2 rok życia
Okres zdania
2 –3 rok życia
Okres
przedszkolny
ouaey
pbmtdnlkść
800- 1500
wyrazów:
aoueyęą
pbmwfpbmw
f
-rzeczowniki
szc
-czasowniki
tdnir
-przymiotniki
śźć
k g ch
sz c ń
-liczebniki
-przyimki
-spójniki
-zaimki
-przysłówki
Okres swoistej mowy sz c r
dziecięcej
3 – 7 rok życia
Wypowiedzenia:
- jednoczłonowe
- wyraz- zdanie
pseudozdanie
wymowa
3500 a nawet 7000
wyrazów
(w zależności od
środowiska
opanowana
wychowawczego)
- wypowiedzenia
dwuczłonow
e
- zdanie z podmiotem
i
orzeczeniem
- zdania:
oznajmujące,
rozkazujące,
pytające,
wykrzyknikowe
Pełna umiejętność
budowania
wypowiedzi i
posługiwania się
formami,
które
obowiązują.
Przebieg prawidłowego rozwoju mowy u dzieci od trzeciego do szóstego roku życia
Prawidłowy stan rozwoju mowy dzieci 3-letnich. Trzylatek rozumie wypowiedzi
innych osób, jeżeli treść komunikatów nie wybiega poza jego wcześniejsze doświadczenia.
Dziecko spełnia polecenia zawierające znane mu wyrazy, np. wskazuje części twarzy, ciała,
części zabawek, przynosi przedmioty, próbuje wykonywać codzienne czynności według
podanych instrukcji słownych, pytane - podaje swoje imię. Mówi chętnie i dużo. Opowiada o
tym, co aktualnie widzi, „myśli głośno", mówiąc także do siebie. Ciekawi je otaczający je
świat, zaczyna zadawać wiele pytań. Dziecko trzyletnie powinno już komunikować się z
otoczeniem za pomocą kilkuwyrazowych zdań. Trzylatek powinien wymawiać prawidłowo
następujące dźwięki: [a, o, e, y, u, i, ą, ę, p, m (także zmiękczone: pi, bi, mi), f, w (fi, wi), t, d,
n, ń, l (li), ś, ź, ć, dź, k, g (ki, gi), ch, j, ł].
Dziecięca wymowa często rozśmiesza opiekunów dziecka i chętnie jest przez nich
naśladowana. Należy jednak pamiętać o tym, że wypowiedzi osób dorosłych są wzorem,
według którego dziecko uczy się mówić. Powinny być zawsze pełne i poprawne, a wszystkie
głoski wymówione prawidłowo. Nie należy naśladować jego błędnej wymowy.
Stan rozwoju mowy dzieci 4-letnich. Dziecko rozumie i wykonuje polecenia, także i
te, które zawierają wyrażenia przyimkowe z przyimkami: na, pod, do, w, przed, za, obok itp.;
rozpoznaje kolory; pytane odpowiada, co robi, gdy jest mu zimno, kiedy jest głodne,
zmęczone. Wypowiedzi 4-letniego dziecka wybiegają poza aktualnie przezywaną sytuację.
Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości. W wypowiedziach używa wielu form
agramatycznych, ale przejawia zaciekawienie poprawnością językową. Pyta o prawidłową
wymowę lub postać gramatyczną danego wyrazu, a także o znaczenie nowych dla niego słów.
Dziecko 4-letnie zadaje bardzo dużo precyzyjnych pytań. Dziecko pyta nie tylko co to? ale
także: jakie jest? po co to? dlaczego tak się dzieje? Na wszystkie pytania dziecka trzeba
odpowiadać cierpliwie i wyczerpująco. W ten sposób pobudzamy rozwój nie tylko mowy
dziecka, ale także i intelektu. Wymowa 4-letniego dziecka staje się dokładniejsza dzięki
dalszemu usprawnianiu się narządów artykulacyjnych i pionizacji przedniej części języka
pojawiają się dźwięki wymawiane wcześniej inaczej. Głoski [s, z, c, dz] powinny już brzmieć
twardo, a także powinny być (podobnie jak przedtem: [ś, ź, ć, dź]) wymówione z
„zamkniętymi" zębami. Język nie może wsuwać się między zęby. Wymowa międzyzębowa,
sepleniąca, jeśli się zdarzy, powinna być skorygowana przez logopedę. Nie ustąpi samoistnie,
nie jest cechą wymowy dziecięcej. Jej przyczyną mogą być wadliwe nawyki ruchowe w
obrębie jamy ustnej, spowodowane nieprawidłowym oddychaniem, żuciem i połykaniem
pokarmów albo wadami zgryzu, lub obniżoną sprawnością aparatu artykulacyjnego.
Stan rozwoju mowy dzieci 5-letnich. Wypowiedzi 5-letniego dziecka są już
wielozdaniowe. Dziecko chętnie opowiada o przebiegu jakiegoś wydarzenia, relacjonuje
obejrzany film lub przewiduje fakty, które jego zdaniem mogą zaistnieć. W swoich
wypowiedziach uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowe. Pytane o
znaczenie słów, potrafi je wyjaśnić. Potrafi opisywać przedmioty, podając ich cechy
charakterystyczne oraz możliwości zastosowania. Nieprawidłowości gramatyczne zanikają.
Dziecko dokonuje autokorekty i równie chętnie poprawia innych, np. młodsze rodzeństwo.
Wymowa doskonali się. Głoska [r] wymawiana jest prawidłowo, czasem można obserwować
zjawisko hiperpoprawności. Dziecko wcześniej wymawiało [l] zamiast [r], teraz [r] pojawia
się i tam, gdzie należałoby artykułować [l], szczególnie w wyrazach, w których są obydwa
dźwięki, np. lustro - [rustro], król Karol [krór Karor] lub [klór Kalor]. Po kilku tygodniach lub
miesiącach wymówienia te ustępują samoistnie. Dziecko wymawia także [sz, ż, cz, dż].
Wszystkie głoski dźwięczne brzmią dźwięcznie. Przysłuchujmy się wymowie dzieci i
wszelkie wątpliwości wyjaśniajmy w porozumieniu z logopedą. Jeśli wcześnie zauważymy
jakieś nieprawidłowości w mówieniu i rozpoczniemy ich korekcję, to efekty pracy będą
łatwiejsze do uzyskania i pojawią się szybciej. Ustalenie się wymowy powinno być
zakończone ostatecznie do 6. roku życia, ale proces rozwoju języka nadal trwa. Uczymy się
nowych wyrazów. Wypowiedzi wzbogacają się nawet w wieku dojrzałym, wraz ze
zdobywaniem przez człowieka kolejnych doświadczeń i poszerzaniem wiedzy o nowych
zjawiskach, otaczającej nas rzeczywistość.
Artykuł ten zaprezentował wiele teorii różnych autorów dotyczących rozwoju mowy
dziecka. Nie można zapomnieć, iż cały proces rozwoju człowieka przebiega w otoczeniu
społecznym. To, w jaki sposób potrafi on funkcjonować w społeczeństwie w dużej mierze
zależy od wpływu środowiska rodzinnego. To właśnie rodzice wprowadzają dziecko w tajniki
komunikacji międzyludzkiej i dzięki nim potrafi ono opanować tą niezmiernie trudną sztukę.
W naszym przedszkolu również pracujemy nad rozwojem mowy naszych
wychowanków, wykorzystując codzienne ćwiczenia logopedyczne, obejmujące wszystkie
obszary, które poszerzają i ubogacają mowę dziecka w wieku przedszkolnym.
Opracowała:
Anna Chrustek
Nauczyciel
Samorządowego Przedszkola nr 67
w Krakowie