Biopierwiastki czyli mikro i makroelementy jako leki: ¿elazo

Biopierwiastki czyli mikro i makroelementy
jako leki: ¿elazo
Nr 3/2007
Wysi³ek fizyczny – lek bez recepty
Dr n. med. Adam Kwieciñski
Farmakolog
Klinika Œw. Katarzyny w Krakowie
Żelazo jest nierozerwalnie związane z rozwojem
cywilizacji.
Już 4000-3000 lat przed naszą erą człowiek nauczył się wydobywać z rudy żelazo i wytwarzać z niego narzędzia. Była to era żelaza. Przez wiele setek, a nawet tysięcy lat legendy i wczesne dokumenty opisywały stosowanie żelaza w medycynie. Nazywano go
"metalem z nieba" – prawdopodobnie z tego powodu, że meteoryty zawierały w dużym procencie żelazo. Jest interesujące, że już ok. 1400 lat przed naszą
erą Egipcjanie wiązali anemię (niedokrwistość) z niedoborem żelaza.
Żelazo było bardzo szeroko stosowane przez lekarzy
w Wiekach Średnich i w okresie Odrodzenia. W XVItym wieku zaczęto ponownie (spostrzeżenia Egipcjan
na wiele setek lat uległy zapomnieniu) dostrzegać związek między niedoborem żelaza a tzw. blednicą (chlorosis), występującą wówczas najczęściej u dorastających
dziewcząt. Ale dopiero na początku XIX wieku francuski lekarz Blaud jednoznacznie stwierdził, że blednica
powstaje w wyniku niewłaściwego wytwarzania się krwi
i że może być leczona odpowiednio dużymi dawkami
preparatów żelaza. Już wtedy stosował on siarczan żelaza. Jego siostrzeniec wprowadził do leczenia blednicy tzw. "prawdziwe pigułki Blauda", zawierające siarczan żelaza -metoda ta rozpowszechniła się jako skuteczna w całym świecie. W końcu XIX w. powstawały
stopniowo wątpliwości, co do pełnej skuteczności żelaza w leczeniu niedokrwistości.
Dopiero, jednak ok. połowy XX w. poznano tajemnicę losów żelaza w ustroju. Stwierdzono, że niedobory żelaza są uwarunkowane ograniczoną dostępnością biologiczną (wchłanialnością) żelaza z pokarmów,
czego przyczynę wyjaśniono stosunkowo niedawno.
Żelazo wchłania się z jelit na drodze transportu
aktywnego, a jego przenośnikiem w ścianie jelit jest
białko – ferrytyna. Jej zawartość w ścianie jelit warunkuje ilość wchłanianego żelaza. Uszkodzenia ściany jelit, co ma miejsce m.in.: w zespołach złego wchłaniania, zmniejsza ilość wchłoniętego żelaza mimo
nawet jego nadmiaru w treści pokarmowej.
&
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Istnieje przedziwna ironia losu i historii. Alchemicy przez setki lat usiłowali przemieniać żelazo (i inne
metale) w złoto. Ale w istocie w przyrodzie złoto jest
wielokrotnie mniej wartościowe niż żelazo, które warunkuje przede wszystkim dostawę tlenu do komórek
– co jest podstawą ich oddychania, a zatem życia.
Oddychanie jest procesem spalania materiałów
energetycznych (węglowodanów, tłuszczów, białek)
w celu uzyskania energii, co jest bezwzględnym warunkiem życia. W tym procesie oddychania żelazo odgrywa kluczową rolę. Przede wszystkim żelazo zawarte w barwniku krwi hemoglobinie umożliwia transport i dystrybucję tlenu do wszystkich tkanek. Bez
żelaza hemoglobiny tlen wdychany do płuc nie byłby
w stanie przeniknąć w odpowiedniej ilości do krwi
i nie mógłby zostać rozprowadzony do „łaknących”
tlenu komórek całego ustroju. Tlen ten jest następnie wykorzystywany w mitochondriach do utleniania
głównego materiału pędnego, jakim jest glukoza. Cała
reakcja przebiega przy udziale zespołu enzymów – bioflawonoidów, cytochromów, oksydazy cytochromowej
i. in., których aktywność jest uwarunkowana m.in.
obecnością jonów żelaza, a kończy się wytwarzaniem
produktu finalnego – wody i dwutlenku węgla.
Wchłanianie żelaza
3
W 1 mm krwi znajduje się przeciętnie 5 mln krwinek czerwonych., a zatem w 5l. krwi, co jest średnią
wartością u dorosłego człowieka, znajduje się ok. 2235 trylionów (25-35 z 18 zerami) erytrocytów. W każdej krwince czerwonej znajduje się ok. 280 mln cząsteczek hemoglobiny, a w każdej cząsteczce – po
4 atomy żelaza. Wartości te są wręcz niewyobrażalne
dla przeciętnego człowieka. Mają one jednak unaocznić każdemu z nas, jaką rolę odgrywa żelazo w procesie przenoszenia tlenu.
Zawartość żelaza w organizmie człowiek
człowiekaa
Żelazo jest również istotnym składnikiem białka
mięśni prążkowanych- mioglobiny. Barwnik ten, podobnie jak hemoglobina, posiada zdolność tworzenia
Biopierwiastki czyli mikro i makroelementy jako leki: ¿elazo
odwracalnych połączeń z tlenem (oksymioglobina).
Tlen zawarty w mioglobinie może być wykorzystywany przez komórki mięśniowe w warunkach niedostatecznego zaopatrzenia w tlen, dostarczając go do mitochondrii komórek mięśniowych.
Mimo, że żelazo znajduje się w odpowiednio dużych ilościach w naszym środowisku (w wodzie, glebie) i w wielu produktach żywnościowych -nie tak
rzadko dochodzi do, jego niedoboru. Przez wiele lat
lekarze nie mogli zrozumieć, dlaczego mimo podawania żelaza w pokarmach, a nawet jako specjalne uzupełnienie preparatów żelaza -nie zawsze udaje się znormalizować obniżony poziom żelaza w ustroju. Okazało się, jak już wspomniano powyżej, że wchłanianie
żelaza z przewodu pokarmowego zachodzi przy udziale
specjalnych mechanizmów, które z jednej strony ułatwiają "przerzucanie" jonów żelaza przez ścianę jelita,
z drugiej zaś – stanowią określony "ogranicznik" zabezpieczający przed przenikaniem nadmiaru toksycznych w większych stężeniach jonów żelaza.
Po przejściu przez barierę ściany jelita, żelazo łączy
się ze specjalnym białkiem transportowym -transferyną, która przenosi go do tkanek. Tam jest ono wbudowywane do hemoglobiny, mioglobiny lub pełni rolę
kofaktora w reakcjach oddychania komórkowego.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała raport grupy ekspertów dotyczący występowania anemii hiposyderomicznej (z niedoboru żelaza).
Z raportu tego wynika, że są na świecie kraje, gdzie
ten typ anemii jest niemal powszechny, z czego wynika konieczność wzbogacania pokarmów łatwo przyswajalnymi związkami żelaza. Nie zawsze prowadzi
to jednak do jednoznacznie korzystnych wyników profilaktycznych i leczniczych. W wielu wypadkach
upośledzenie wchłaniania jelitowego zmusza lekarzy
do stosowania preparatów żelaza parentalnie, tzn.
w postaci wstrzyknięć dożylnych lub domięśniowych.
Niedobór żelaza szczególnie często występuje u kobiet, zwłaszcza z obfitymi miesiączkami – niektórzy
oceniają, że nawet do 20% kobiet cierpi z tego powodu na niedobór żelaza. Ponadto długotrwałe krwawienia z innych przyczyn, np. w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, czy przy krwawiących guzkach
krwawniczych (hemoroidach) – też często mogą prowadzić do niedoboru żelaza i niedokrwistości niedobarwliwej.
Żelazo jest biopierwiastkiem niezbędnym do życia. Jego niedobór prowadzi przede wszystkim do niedokrwistości niedobarwliwej ze wszystkimi tego następstwami. W niedoborze żelaza występują m.in.
takie objawy (niekoniecznie związane z niedokrwistością), jak osłabienie z wyraźnym zmniejszeniem siły
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 3/2007
mięśni prążkowanych, upośledzeniem sprawności
intelektualnej i zwiększoną skłonnością do zapadania
na choroby zakaźne. Niektórzy obliczają, że na niedobór żelaza cierpi na świecie co piąty człowiek, czyli
w sumie 1 mld ludzi.
Z drugiej strony żelazo, podobnie zresztą jak wiele innych biopierwiastków, przy przekroczeniu określonego stężenia we krwi jest bardzo toksyczne. Wolne żelazo (nie związane ze strukturami białkowymi)
jest potężnym generatorem bardzo toksycznych wolnych rodników wodorotlenowych -jest ono zatem dla
komórki, w odpowiednio dużym stężeniu, jak zapalnik materiałów wybuchowych. Nadmiar żelaza określa się jako hemochromatosis, co objawia się m.in.
odkładaniem się żelaza w wątrobie, sercu, trzustce
i in. narządach, które ulegają uszkodzeniu przez powstające wolne rodniki .
Żelazo jest obecnie stosowane powszechnie jako
lek. Wskazaniami do jego stosowania leczniczego
i profilaktycznego są następujące stany:
1. Niedokrwistość niedobarwliwa,
2. Upośledzenie odporności (ze względu na działanie immunostymulujqce żelaza),
3. Upośledzenie wydolności fizycznej,
4. Upośledzenie wydolności intelektualnej u dzieci z zaburzeniami uczenia się.
Niedokrwistość nie jest chorobą (jednostką chorobową) – jest to objaw świadczący o określonej chorobie. Przez niedokrwistość rozumiemy zmniejszenie
liczby krwinek czerwonych lub zmniejszenie zawartości w nich hemoglobiny. Powoduje to zmniejszenie
zdolności krwi do przenoszenia tlenu i wtórnie upośledzenie utlenowania tkanek. Następstwem jest zahamowanie wytwarzania energii z objawami zmęczenia, osłabienia siły mięśni prążkowanych i in. Tylko
anemia niedobarwliwa jest wskazaniem do stosowania żelaza.
Zapotrzebowanie na żelazo zależy w pewnym stopniu od intensywności przemiany materii -określa się
je na 6 mg/l000 kcal/dzień. Przeciętnie dorosły mężczyzna potrzebuje 12-18 mg żelaza dziennie, a kobieta 8-15 mg.
Wiele pokarmów pochodzenia roślinnego zawiera
żelazo, np. owoce, szpinak, fasola, i zwierzęcego –
zwłaszcza wątroba, serce, w mniejszym stopniu mięso. Mało żelaza zawiera mleko i produkty mleczne.
Dlatego znane były przypadki niedokrwistości niedobarwliwej u dzieci karmionych zbyt długo mlekiem.
Żelazo może być dostarczane do organizmu również w postaci tabletek czy kapsułek, takich jak np.
FemiF
eral
emiFeral
eral. Preparat ten zawiera żelazo, witaminy B6,
Nr 3/2007
B12, kwas foliowy, witaminę C oraz laktoferrynę –
biologicznie aktywną substancję, która zwiększa przyswajalność żelaza. Taki skład idealnie odpowiada zapotrzebowaniom kobiecego organizmu, zarówno
w okresie intensywnego wzrostu i zapoczątkowania
menstruacji, jak i w szeroko rozumianym wieku rozrodczym. Szczególnie polecany dla kobiet w ciąży i maeral wspomaga procesy krwio
tek karmiących. FemiF
emiFeral
krwio--
Przeziêbienia
twórcze
twórcze, chroniąc organizm przed niebezpieczną dla
zdrowia, a częstą wśród kobiet anemią. Systematycznie przyjmowany pozytywnie wpływa na zdrowie i samopoczucie kobiety w najbardziej aktywnych i wymagających okresach jej życia. Ponadto wzmacnia organizm i wspomaga układ odpornościowy.
Piśmiennictwo u autora
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
Przeziêbienia
Dr n. med. Adam Kwieciñski
Farmakolog
Klinika Œw. Katarzyny w Krakowie
Coraz częściej dokuczają nam dolegliwości związane z chrypką, suchym kaszlem i bólem gardła.
Zmiany temperatury powietrza pomiędzy pomieszczeniami, na dworze i w domu, prowadzą do podrażnienia gardła, chrypki i kaszlu.
Zdrowiu sprzyjają codzienne spacery i racjonalne
hartowanie. Jednak warto zadbać o odpowiedni strój
oraz bezpieczne środki, tworzące warstwę ochronną
na błonie śluzowej gardła. Wśród najczęściej spotykanych schorzeń można bez wątpienia wyróżnić:
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy