Z żelazem przez tysiąclecia

Z żelazem
przez tysiąclecia
węgla utleniający się do dwut−
lenku węgla. Problem staroży−
tnych wynalazców polegał na
skonstruowaniu takiego urzą−
dzenia, w którym można osiąg−
nąć wysoką temperaturę i od−
powiednie stężenie reduktora
Od tysiącleci rozwój umiejętność otrzymywania i obróbki (tlenku węgla). Jednocześnie
było opracować sposób
metali splata się nierozerwalnie z rozwojem ludzkiej cywilizacji. trzeba
usuwania żużla tworzącego się
wy pieców, osiągano coraz wy− wany jego dziadowi ok. 1400 r. znajomości technik metalurgii że− w trakcie procesu. Urządzeniem
takim była dymarka. Był to
ższe temperatury, coraz łatwiej p. n. e. przez Hetytów. Obiek− laza w Europie.
Proces otrzymywania żela− piec w kształcie walca o śred−
było topić metal − rozwinęło ty te zawierają znaczną ilość
się odlewnictwo. Zaczęto mie− niklu co naukowcy wiążą z fak− za z rudy polega na rozkładzie nicy ok. 50 cm. i wysokości
tem, że najdawniejszym źród− minerałów bogatych w ten pie− ok. 1−1,5 m. Szyb dymarki bu−
łem żelaza były meteoryty. W rwiastek związków − otrzyma− dowany był nad cylindrycznym
Eshnunna (Irak) znaleziono fra− nie tlenków a następnie ich zagłębieniem w ziemi (kotlin−
gment klingi żelaznej pocho− redukcji aż do uzyskania czys− ką), którą wypełniano, np. pio−
dzącej z I połowy III tysiąclecia tego metalu. Proces ten wyma− nowo umieszczonymi szczapa−
p. n. e. Uznano ją za pierwszy ga uzyskania wysokich tempe− mi drewna. Budulcem była gli−
ślad metalurgii żelaza. Metal z ratur. W procesie hutniczym na z dodatkiem sieczki słomia−
którego została wykonana nie następuje redukcja tlenków że− nej, a paliwem węgiel drzewny.
zawiera niklu. Świadczy to, że laza zawartych w rudzie. Aby
Surowcem były powszech−
otrzymano go z rudy żelaza. taka reakcja mogła zajść po− nie występujące i łatwo dostęp−
Żelazo docierało również na te− trzebny jest jeszcze czynnik ne rudy darniowe. Ich wadą by−
reny Europy. Jak podaje M. który “odbierze” tlen reduko− ła niska zawartość żelaza oraz
Feugere, najstarszym przedmio− wanym cząstkom rudy. Takim szkodliwe domieszki (np. zwią−
tem żelaznym znalezionym w reduktorem jest powstający w zki fosforu). Rudę taką należa−
Europie jest fragment sztyletu trakcie spalania węgla tlenek ło przygotować do procesu. W
datowany na XV w. p. n. e.
tym celu płukano ją, wypraża−
Znaleziono go w miejscowości
no i rozdrabniano. W efekcie
Gánovce (Słowacja). Umiejęt−
uzyskiwano koncentrat bo−
ność otrzymywania żelaza po−
gatszy w żelazo nawet o
jawiła się prawdopodobnie nie−
kilkanaście procent, któ−
zależnie, w różnym czasie, w
ry nadawał się już do wy−
kilku miejscach. Chiny wy−
korzystania w procesie
przedziły w tej dziedzinie Eu−
hutniczym. Wysoką te−
ropę. W niektórych częściach
mperaturę w dymarce
Indii żelazo otrzymywano wcze−
(powyżej 1200 C), uzys−
śniej niż brąz. Znano je również
kiwano dzięki powietrzu
w starożytnej Afryce.
wtłaczanemu miechami
Do Europy znajomość te−
przez dysze znajdujące
chnik produkcji żelaza prze−
się w dolnej części pieca.
niknęła z terenów Azji. We−
Po rozpaleniu, dymarkę
dług holenderskiego histo−
od góry wypełniano wsa−
ryka metalurgii Forbesa,
dem, który tworzyły
umiejętność wyrobu żelaza
warstwy paliwa (węgiel
posiedli Chalibowie − ple−
drzewny) oraz wzboga−
miona zamieszkujące tere−
conej rudy żelaza.Tle−
Widok kuźnicy średniowiecznej. Dymarka niska.
ny dzisiejszej południowo−
nek węgla powstający w
wschodniej Armenii. Gdy
trakcie spalania, przed−
ostawał się ku górze
ki produkcyjne, z których roz− szać ze sobą różne metale − ok. 1200 roku p. n. e. rozbi−
przez warstwy wsadu
przestrzeniała się znajomość te− tworząc stopy o nowych, lep− te zostało państwo Hety−
wypełniającego dymar−
chnik metalurgicznych, istnia− szych własnościach (np. brąz). tów plemiona te wypędzo−
kę. Cząsteczki tlenków
ły niezależnie w różnych miejs− Dopiero bagaż takiej wiedzy po− ne ze swych siedzib roze−
żelaza zawartego w ru−
cach na świecie. Początkowo zwolił na opanowanie metody szły się, szerząc znajomość
produkcji żelaza. Istnieją
dzie stykały się z gorą−
opanowano umiejętność otrzy− otrzymywania żelaza.
cym tlenkiem i stop−
mywania miedzi. Stopniowo lu−
Najstarsze
zachowane przesłanki, że w początkach
niowo ulegały reduk−
dzie poznawali podstawowe włas− wzmianki o tym metalu po− metalurgii żelaza istniała
cji, aż do uzyskania czy−
ności metali (lejność, kowal− chodzą z Egiptu (IV tysiącle− grupa wędrownych kowa−
stego metalu. Tempe−
ność, ciągliwość). Wypracowy− cie p. n. e). Znany jest żelazny li, którzy przenosili się z
Przekrój dymarki: 1 − wsad − warstwy węgla
ratura uzyskiwana w
wano lepsze techniki ich obró− chełm z Ur (ok. 3050 r. p. n. e.) miejsca na miejsce. To im
drzewnego i rudy żelaza, 2 − szyb dymarki, 3
dymarce była za niska
bki.
Z
czasem,
gdy W grobowcu Tutanchamona przypisuje się stosunkowo − dysza (wlot powietrza)4 − wzmocnienie
aby żelazo mogło się
udoskonalono technikę budo− znaleziono żelazny nóż ofiaro− szybkie rozpowszechnienie krawędzi kotlinki, 5 − wypełnienie kotlinki
Pierwsze kontakty czło−
wieka z metalem były przypad−
kowe niektóre bowiem metale
występowały w stanie rodzi−
mym (np. miedź, złoto). Dziś
nie sposób ustalić kto i gdzie
po raz pierwszy, z minerałów
(rud metali), świadomie otrzy−
mał metal nadający się do prak−
tycznego wykorzystania.
Początki metalurgii datują
się już na V tysiąclecie p. n. e.
Źródła historyczne i ślady ar−
cheologiczne wskazują, że ośrod−
Na okładce: Wikingowie z Drużyny Jomsborskiej z Wolina
( Jomsborg Vikings Hird
Hird)) pod czujnym okiem wodza Jarla
), krzyżują swe żelazne mie−
Einara ( Stanisława Wdowczyka),
cze z Drużyną Wojów Piastowskich z Poznania, której
przewodzi Albert Kiszkurno.. fot. Maria Warda
Gazeta Biskupińska
Biskupińska, Wielkie odkrycia i wynalazki. Wydawca: Wydawnictwo Dominika Księskiego
"Wulkan", Pałuki, pismo lokalne, Żnin, pl. Wolności 7. Naczelny redaktor: Dominik Księski; Anioł stróż:
Danuta Piotrowska; Sekretarz redakcji: Joanna Świder. Skład: Anna Rosińska, Łamanie: Maciej Urbanowski,
Reporterzy: Paulina Szmyt, Ilona Spurka. Opracowanie graficzne: Leszek Malak.
Adres redakcji i biura ogłoszeń: Biskupin, budynek muzeum, tel. (0−52) 30−25−026.
Naświetlanie: Magraf Bydgoszcz, Druk: Graf−Bog Żnin