Metody aktywizujące pracę uczniów na lekcjach Dzieci w młodszym

Metody aktywizujące pracę uczniów na lekcjach
Dzieci w młodszym wieku szkolnym dążą do rozszerzenia swej
wiedzy
i pogłębienia swego rozumienia świata i siebie w tym świecie. Przejawiają
potrzebę poznawania: poszukiwania i odkrywania wszystkiego co znajduje się w ich
otoczeniu. Ta chęć uczenia się zwykle ujawnia się przez naturalną ciekawość. Ciekawość
jest motorem rozwoju psychicznego. Dlatego nauczyciel powinien dbać o to aby uczeń
pracował na lekcji aktywnie i twórczo. Drogą dla rozwijania aktywności twórczej jest
stwarzanie takich sytuacji wychowawczo-dydaktycznych, które prowadzą do zastosowania
informacji w działalności praktycznej. Osiąganie zamierzonych celów zależy w głównej
mierze od tego jakie strategie, metody i formy stosuje się na zajęciach. Niezbędne jest to
aby obok metod podających stosować metody poszukujące i pobudzające uczniów do
współudziału w wytwarzaniu i przekształcaniu informacji. Użyteczne mogą być metody
gier i zabaw symulacyjnych, decyzyjnych i inscenizacyjnych. Stawianie uczniów w
sytuacjach, w których mają odegrać role rzeczywistych postaci. Ważnym momentem
pobudzania i rozwijania aktywności dzieci są pytania i polecenia formułowane na
zajęciach, stwarzanie sytuacji gdzie dziecko może zadawać pytania, poddać coś w
wątpliwość, rozwiązywanie praktycznych lub teoretycznych problemów. Najbardziej
wartościową jest forma uczenia się przez badanie.
W swojej pracy zawodowej staram się wykorzystywać te wszystkie metody po to
aby uczniowie szybciej i łatwiej przyswajali sobie wiadomości i umiejętności oraz by
chętnie przychodzili do szkoły. Od dłuższego już czasu stosuję cały szereg metod
aktywizujących pracę ucznia na lekcji z czego i ja i moi uczniowie są bardzo zadowoleni.
W praktyce rzadko można spotkać nauczyciela, który by chętnie stosował te wspaniałe
metody. Dowodzi to nieznajomości bądź niedoceniania wartości kształcących i
wychowawczych metod aktywnych. Drugim równie ważnym powodem niestosowania
tych metod jest to, że lekcje prowadzone takimi metodami wymagają od nauczyciela
większego
wysiłku
związanego
z przygotowaniem się
do lekcji, znajomości
poszczególnych metod oraz funkcji jakie mogą one spełniać w realizacji poszczególnych
celów nauczania zintegrowanego.
Pojęcie i klasyfikacja metod aktywnych
Przez metodę nauczania rozumiemy celowo i systematycznie
stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem umożliwiający uczniom opanowanie
wiadomości i umiejętności.
Natomiast metody aktywne - to grupa metod charakteryzująca się tym, że w
procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu
nauczającego.
Inna definicja, która jest bardziej szczegółowa i która dokładnie charakteryzuje
na czym polega praca tą metodą: metody aktywne-to przede wszystkim uczenie się
poprzez odkrywanie, praktykę, swobodną pracę indywidualną, swobodne decydowanie o
współdziałaniu i wzajemnej pomocy, samokontrolę, możliwość eksperymentowania
indywidualnego i w małych grupach, analizę doświadczeń w kręgu w oparciu o osobistą
dokumentację z uczenia się, sprawozdania i relacje z własnych badań, wspólne
waloryzowanie osiągnięć czy wreszcie twórcze metody uczenia się.
Z tych definicji można wywnioskować, że cechą odróżniającą metody aktywne od
innych metod nauczania jest to, że powodują zaangażowanie każdego ucznia, jego
samodzielną pracę, możliwość zastosowania w praktyce jego wiadomości i umiejętności.
Jak wiemy najważniejszym elementem procesu uczenia się jest pamięć,
zaś uczeń zapamiętuje 90% z tego co mówi podczas wykonywania czynności
/doświadczenie Dale’a/. Powiększenie zasobów pamięci jest więc ściśle powiązane z
zastosowaną metodą nauczania – właśnie o tym powinien pamiętać każdy nauczyciel
który pragnie aby jego uczniowie osiągnęli szkolny sukces.
M.Taraszkiewicz w swojej książce „ Jak uczyć lepiej?” przedstawia 16 metod
aktywizujących proces uczenia się:
1.wykład
2.praca z tekstem
3.pomoce wizualne
4.pokazy i demonstracje
5.pytania i odpowiedzi
6.dyskusje
7. „burza mózgów”
8.pisanie, mówienie, działanie
9.analiza przypadku
10.odgrywanie ról
11.drama
12.symulacja
13.karty dydaktyczne
14.mapa mentalna
15.linie czasu
16.wizualizacja
Autorka książki „Aktywne metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej” J.
Krzyżewska dzieli metody aktywne na:
1. metody integracyjne do których zalicza:
a/ Krasnoludek
b/ Pajęczynka
c/ Grafitti
2. metody tworzenia i definiowania pojęć:
a/ Kula śniegowa
b/ Burza mózgów
c/ Mapa pojęciowa
3. metody hierarchizacji:
a/ Promyczkowe uszeregowanie
b/ Diamentowe uszeregowanie
c/ Piramida priorytetów
d/ Poker kryterialny
4. metody twórczego rozwiązywania problemów:
a/ Burza mózgów
b/ Technika 635
c/ Rybi szkielet
d/ Metoda trójkąta
e/ Mapy mentalne
f/ Sześć myślących kapeluszy
5. metody pracy we współpracy:
a/ Zabawa na hasło
b/ Układanka puzzle lub Jigsaw
6. metody ewaluacyjne:
a/ Kosz i walizeczka
b/ Tarcza strzelecka
c/ Rybi szkielet
Jeszcze inaczej dokonały podziału metod aktywnych E. Brudnik, A.
Moszczyńska i B. Owczarska w swojej pracy „Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie”wyróżniły:
1. metody planowania, organizowania i oceniania własnej nauki – Jak się
uczyć?:
a/ Barometr nastroju
b/ Jak się uczę
c/ Karuzela
d/ Klimat uczenia się
e/ Kolaż
f/ Kosz i walizeczka
g/ Krąg wewnętrzny
h/ List do siebie
i/ Mapa skojarzeń
j/ Piramida priorytetów
k/ Podróż w świat wyobraźni
l/ Priorytety uczenia się
ł/ Profil biegunowy
m/ Projekt
n/ Rozmowa dydaktyczna
o/ Rybi szkielet
p/ Smily
r/ Symulacja
s/ Tarcza strzelecka
t/ Targ
u/ Ulubione miejsce w szkole
2. metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji
własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień:
a/ Ale kino
b/ Barometr nastroju
c/ Język fotografii
d/ Karuzela
e/ Klimat uczenia się
f/ Kosz i walizeczka
g/ List do siebie
h/ Mapa nieba
i/ Mowa ciała
j/ Myślące kapelusze
k/ Otwarte ucho
l/ Poker kryterialny
ł/ Projekt
m/ Rybi szkielet
n/ Smily
o/ Tarcza strzelecka
p/ Targ
r/ Ulubione miejsce w szkole
s/ Wywiad z partnerem
3. metody efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie,
budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych
decyzji:
a/ Informacja zwrotna
b/ Karuzela
c/ Klimat uczenia się
d/ Krąg wewnętrzny
e/ List do siebie
f/ Mapa nieba
g/ Myślące kapelusze
h/ Oceniamy naszą współpracę
i/ Piramida priorytetów
j/ Poker kryterialny
k/ Priorytety uczenia się
l/ Symulacja
ł/ Ulubione miejsce w szkole
m/ Wycieczka
4. metody rozwiązywania problemów w twórczy sposób:
a/ Ale kino
b/ Bazgroły
c/ Burza mózgów
d/ Inscenizacja
e/ Język fotografii
f/ Metoda tekstu przewodniego
g/ Myślące kapelusze
h/ Podróż w świat wyobraźni
i/ Poker kryterialny
j/ Rybi szkielet
k/ Symulacja
l/ Wystawa karykatur
5. metody poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z
różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną:
a/ Ale kino
b/ Dywanik pomysłów
c/ Internet
d/ Mapa skojarzeń
e/ Mądrala
f/ Metoda tekstu przewodniego
g/ Rozmowa dydaktyczna
h/ Rybi szkielet
i/ Symulacja
j/ Szybkie czytanie
k/ Wycieczka
l/ Wzajemne odpytywanie się
6. metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce:
a/ Metoda tekstu przewodniego
b/ Projekt
c/ Rozmowa dydaktyczna
d/ Rybi szkielet
7. metody rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych
zainteresowań:
a/ Burza mózgów
b/ Haki pamięciowe
c/ Mapa skojarzeń
d/ Mądrala
e/ Piramida priorytetów
f/ Rozmowa dydaktyczna
g/ Wycieczka
h/ Wzajemne odpytywanie się
8. metody przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego
rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych:
a/ Dywanik pomysłów
b/ Mowa ciała
c/ Oceniamy naszą współpracę
Uzasadnienie uczenia za pomocą metod aktywnych
Metody aktywne pomagają uczniom:
- przyswoić bez trudu nową wiedzę
- pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą
- rozwinąć własne pomysły i idee
- komunikować się
- dyskutować i spierać się na różne tematy
- podjąć działania na rzecz własnej szkoły
Najnowszy model nauczania „uczenie się we współpracy”, powstał jako rezultat badań
nad efektywnością uczenia się. Oznacza on przejście do uczenia się w grupie. Uczenie się
w grupach daje ogromne korzyści:
- znacznie zwiększa poczucie bezpieczeństwa
- daje możliwość wymiany doświadczeń
- stwarza dobry klimat
- zwiększa odpowiedzialność za siebie i innych
- daje okazję do rozmów, dyskutowania itp.
- poprawia relacje między uczniami
- pomaga dostrzec siebie na tle grupy
- inspiruje innych
- nie stresuje
- wspomaga uczenie się prospołeczne
- szczególnie pomaga dzieciom mniej zdolnym i niepełnosprawnym (poczucie
akceptacji)
- stwarza poczucie przynależności do grupy
- poprawia relacje między nauczycielem a uczniami
- zachęca do refleksji
- zwiększa odpowiedzialność za wyniki
Jednym z najważniejszych zadań współczesnej szkoły jest przygotowanie ucznia do
samodzielnej pracy a stosowanie metod aktywnych bardzo ułatwia wypełnienie tego
zadania.
Ulubione przeze mnie i moich uczniów metody aktywne
Czwarty rok doskonalę swój warsztat pracy aby stosować najnowsze metody
aktywne. Przygotowuję domowym sposobem różnego rodzaju gry i inne materiały
potrzebne podczas zajęć. Niektóre, bardziej pracochłonne pomoce okładam
przeźroczystą folią samoprzylepną, aby dłużej służyły mnie i moim uczniom. Nie
ukrywam, że najwięcej czasu przeznaczam na to podczas wakacji. Nie żałuję trudu, bo
sprawiam tym moim uczniom ogromną niespodziankę, radość a przez to chęć uczenia
się.
Za najbardziej wartościową metodę aktywną uważam „Metodę myślących
kapeluszy”. Często stosuję ją podczas oceniania postępowania bohaterów opowiadań i
bajek, ale nie tylko – również przy wielu innych okazjach.
Pomimo tego, że stosuję tę metodę najdłużej – bo czwarty rok – jeszcze się
dzieciom nie znudziła i nadal jest dla nich bardzo atrakcyjna. Pilnują sobie tego aby za
każdym razem inna osoba była reprezentantem grupy. Dzięki tej metodzie uczą się
skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu
widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, podejmowania indywidualnych i
grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
Drugą ulubioną metodą – grą jest „Sprawiedliwka”. Jedna plansz przeznaczona
jest dla dwóch uczniów. Uczniowie słuchają zadania tekstowego, na swojej kartce,
którą wcześniej podpisują zapisują wynik. Nauczyciel pisze na tablicy prawidłowe
rozwiązanie. Dzieci sprawdzają swoje wyniki – jeśli – rozwiązali prawidłowo –
przesuwają swój pionek lub gumkę o jeden punkt wyżej (aneks nr 3 w przesłanym
scenariuszu zajęć prowadzonych metodami aktywnymi).Zadania układa się od prostych
do coraz bardziej złożonych. Po rozwiązaniu sześciu zadań dokonują samooceny – na
swojej kartce np. „Dzisiaj zostałem kotkiem, bo rozwiązałem wszystkie zadania, jestem
bardzo zadowolony i szczęśliwy”. Można tym sposobem utrwalać również inne
wiadomości np. gramatykę.
Inna, którą stosuję to „Metoda zegarowa”. Uczniowie otrzymują okrągłą
planszę z przyklejonymi np. ptakami oraz wskazówki – tyle wskazówek ile ptaków. Na
wskazówkach napisana jest nazwa ptaka oraz kiedy przebywa w naszym kraju.
Zadaniem uczniów w grupach jest ułożenie wskazówek w odpowiednim miejscu –
czyli wskazanie nazwy ptaka. Wygrywa grupa, która prawidłowo przyporządkowała
najwięcej nazw do rysunku.
Uczniowie bardzo polubili tzw. „Piramidę”. Ta gra składa się z trójkątów. Każdy
trójkąt jest trójkolorowy (każdy bok ma w innym kolorze). Na jednym boku trójkąta
piszemy działanie a na drugim - który do niego przylega wynik. Zadaniem uczniów jest
odszukanie wyniku tego samego koloru
jakim było napisane działanie. Jeśli ułożą obok siebie trójkąty prawidłowymi bokami
(odnajdą prawidłowy wynik), to zbudują piramidę. Po rozsypaniu 49 elementów
piramidy uczniowie mogą budować ją indywidualnie, w parach lub w małych
zespołach bez potrzeby odwoływania się do zewnętrznej kontroli i oceny 9 (następuje –
samokontrola).
Można przygotować taką piramidę do nauki tabliczki mnożenia, ortografii itp.
Moi uczniowie chętnie korzystają również z takich gier jak „Czy znam
warzywa?” oraz „Jaka to część mowy?”itp.
Oprócz wyżej wymienionych, przygotowałam jeszcze inne metody aktywizujące
pracę uczniów na lekcji (-od wielu lat stosuję gry i zabawy matematyczne). Korzystam
z metod integrujących grupę włącznie z tańcami integracyjnymi (Klanza), metod
ewaluacji np. „Rybi szkielet”, „Tarcza strzelecka”.
Mam nadzieję, że z roku na rok moja oferta metod aktywnych dla moich
uczniów będzie coraz bogatsza. Będę się starała nie powtarzać za często tej samej
metody, ponieważ pragnę aby uczniowie byli ciągle zainteresowani i chętni do nauki.
Zakończenie
Metody aktywne jako metody pracy przewyższają inne metody i wpływają na
podniesienie sprawności intelektualnych dzieci. Zajęcia dydaktyczne na których są
stosowane wyzwalają u uczniów aktywność, pomysłowość i inwencję twórczą. Inspirują
do aktywności badawczej, uczą samodzielności w zdobywaniu wiedzy, pracy w grupie,
wzbogacają świat emocji, pozwalają uwierzyć w to, że każdy jest ważny. Korzyści
wynikające ze stosowania aktywizujących metod nauczania są tak wielkie, że metody te
powinny stanowić podstawę
w procesie kształcenia i wychowania. Szkoła ma być
partnerem do nauki, a metody pracy w niej stosowane powinny być inspiracją do
samodzielnego myślenia i działania tak, że dzieci kończąc szkołę, będą umiały to, co
przyda im się w przyszłości, to znaczy: uczyć się z radością przez całe życie.
Opracowała mgr Danuta Wysocka
S. P. nr 1 Tychy
Bibliografia
Badegruber B.: Nauczanie otwarte w 28 krokach. Warszawa 1997.
Birkenbihl V.: Szkoła bez stresu. Katowice 1999.
Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie.
Kielce 2000.
Kruszewski K.: Sztuka nauczania-czynności nauczyciela. Warszawa 1995.
Krzyżewska J.: Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej.
Suwałki 1998.
Śliwerska W., Śliwerski B.: Edukacja w wolności. Tom I. Kraków 1996.
Taraszkiewicz M.: Jak uczyć lepiej? –czyli refleksyjny praktyk w działaniu.
Warszawa 1996.
Vopel K.W.: Dzieci bez stresu. Tom I i II. Kielce 2000