Witold Pokruszyński

JoMS 2/17/2013, ss. 205-217
Witold Pokruszyński
WSGE | 205
206 | WSGE
Contemporary problems of social exclusion in
Poland
Współczesne problemy wykluczenia społecznego
w Polsce
prof. zw. dr hab. Witold Pokruszyński
Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej
im. Alcide De Gasperi w Józefowie
[email protected]
Abstract
The article contains the fundamental problems of contemporary reality, which are taking place in Poland, a member of the European Union,
in the social field. The term, social exclusion ‘’ has some definition in respect of the same social phenomena. the marginalization of individuals for
a variety of reasons in social life. In addition, the article heavily stressed
reasons for exclusion in Poland – in a democratic State. Existing solution
in a very important area for individuals and entire social groups do not
always passed the exam in our reality. Without much analysis you can concluded that this issue is not seen enough by the factors responsible for the
current state of this negative phenomenon. That is politics and social security strategy does not go in an effort to meet the expectations of the subject,
with is an individual – man.
Artykuł zawiera podstawowe problemy współczesnej rzeczywistości, jakie mają miejsce w Polsce, członka Unii Europejskiej, w dziedzinie społecznej. Sam termin ,,wykluczenie społeczne’’ ma kilka definicji odnoszących
się tego samego zjawiska społecznego, tj. marginalizacji jednostek z różnych
przyczyn w życiu społecznym. Ponadto w artykule są mocno akcentowane
przyczyny wykluczenia w Polsce – w państwie demokratycznym. Istniejące
rozwiązanie w obszarze bardzo ważnym dla jednostek i całych grup społecznych nie zawsze zdaje egzamin w istniejącej rzeczywistości. Można bez
większej analizy stwierdzić, że problem ten nie jest dostatecznie widziany
przez czynniki odpowiedzialne za obecny stan tego negatywnego zjawiska.
Czyli polityka i strategia bezpieczeństwa społecznego nie wychodzi naprzeciw podmiotowi, jakim jest jednostka – człowiek.
WSGE | 207
Keywords:
social exclusion, the policy and strategy of social security, social security, social policy
wykluczenie społeczne, polityka i strategia bezpieczeństwa społecznego, bezpieczeństwo społeczne, polityka społeczna
Pojęcie i istota zjawiska ,,wykluczenia’’
Już sam temat artykułu sugeruje, że zjawisko wykluczenia nie jest
czymś nowym w Polsce, lecz jego rozmiary sieją niepokój nie tylko wśród
rządzących, ale zwłaszcza wśród tych, których to zjawisko dotyka bezpośrednio.
Czym jest wykluczenie społeczne w myśl literatury przedmiotu?
Ogólnie można przyjąć, że wykluczenie bądź marginalizacja odnosi się do
sytuacji, w której jednostka (człowiek) zostaje z różnych przyczyn pozbawiona możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. A to oznacza
w praktyce pozbawienie jednostki możliwości samorealizacji.
Pojawienie się pojęcia wykluczenia społecznego jest konsekwencją
odkrycia faktu, że w nowoczesnych społeczeństwach demokratycznych,
część osób, mimo formalnego braku istotnych przeszkód, jest pozbawiona
możliwości uczestniczenia w wielu dziedzinach życia. A czy w tej skali,
jaka jest, jest czymś nieuchronnym? Gdzie leży przyczyna takiego stanu
rzeczy? Dokonując głębszej analizy tego zjawiska, można bez większego
błędu stwierdzić, że przyczyn na dzień dzisiejszy jest co najmniej kilka,
obiektywnych i subiektywnych, choć w większości leżą w gestii państwa.
Wykluczenie społeczne w swojej istocie leży w obszarze bezpieczeństwa
społecznego, za które odpowiada państwo. Przecież w państwie współczesnym istnieje system zabezpieczenia społecznego, w którym obywatele
mają prawo korzystania ze świadczeń w wypadkach i na warunkach określonych przepisami prawa.
Wykluczenie może być definiowane w aspekcie teoretycznym, na co
najmniej dwa sposoby. Jeden z nich został przyjęty na podstawie istniejącej
literatury przedmiotu, poświęconej głównie ekskluzji; utożsamia wykluczenie z procesami dezintegracji społecznej. Te procesy z kolei prowadzą
do ubóstwa i wykluczenia, tj. braku dostępu głównie do podstawowych
środków egzystencji.
Drugi sposób, wywodzący się od Maxa Webera (Weber 1994), traktuje
wykluczenie jako odmowę praw społecznych i społecznego uczestnictwa.
208 | WSGE
Wykluczenie według Webera jest rezultatem społecznego zamknięcia pewnych grup, które dzięki temu mogą zagwarantować sobie przywileje i utrzymywać je kosztem osób do tych grup nienależących.
Wydaje się, że te dwa istotne sposoby definiowania zjawiska wykluczenia mają zbyt szeroki zakres, ponieważ mogą one dotyczyć również takich grup społecznych, jak: homoseksualistów, niepełnosprawnych, chorych psychicznie, ludzi starszych i może jeszcze innych grup, np. ateistów.
A przecież definicja wykluczonych powinna precyzyjnie, jednoznacznie
określać to zjawisko co do jej istoty i treści. Nie można do tych grup społecznych zaliczać dowolnie, bez uwzględnienia kryteriów wartościowania.
Otóż pojęcie ,,wykluczenia’’ bądź ,,marginalizacji’’ odnosi się do sytuacji,
w której jednostki (w tym dzieci) zostają z różnych przyczyn pozbawione możliwości pełnego uczestniczenia w życiu społecznym (najczęściej
z przyczyn obiektywnych).
Pojawienie się terminu ,,wykluczenie społeczne’’ jest konsekwencją
ujawnienia zjawiska świadczącego o tym, że we współczesnych społeczeństwach część jednostek, mimo formalnego braku przeszkód, jest faktycznie pozbawiona możliwości uczestnictwa w wielu dziedzinach życia.
Powszechnie formalnie uznawane pełne uczestnictwo w życiu społecznym
jako normalne i realne, lecz dla niektórych nieosiągalne. Czy taki stan tego
zjawiska zależy tylko od wykluczonych? Przecież niektóre jednostki zostały pozbawione środków i usług nie z ich winy. Bardzo często wina leży
po stronie niedoskonałej polityki społecznej. Na przykład zbyt duża stopa
bezrobocia w kraju, co bezpośrednio odbija się na poziomie życia jednostki.
Rola państwa w kształtowaniu polityki społecznej
Przechodząc do rozważań na temat roli państwa demokratycznego w XXI wieku w kształtowaniu polityki społecznej, należy sięgnąć
do Konstytucji III Rzeczypospolitej z 1997 r., w której Art. 1. stanowi:
Rzeczpospolita polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, a w Art.
2. jest państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości
społecznej. Natomiast Art. 30. tejże Konstytucji stwierdza: Przyrodzona
i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka
i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
Już te przytoczone zapisy w Konstytucji świadczą o wielkiej odpowie-
WSGE | 209
dzialności państwa za ochronę każdego obywatela bez względu na płeć,
wyznanie, kolor skóry, pozycję społeczną, stan posiadania, przez całe życie
od pierwszych dni urodzin i zapewnienie warunków egzystencjonalnych.
Okazuje się, że wolność człowieka w państwie demokratycznym jeszcze
nie oznacza samorealizacji. Dostępność dóbr i usług uznanych za niezbędne nie jest równomiernie rozłożona w każdym społeczeństwie. Jedni mają
dostęp do dóbr prawie nieograniczony, inni ograniczony, lecz wystarczający do utrzymania zdrowia i sprawności biopsychospołecznej wszystkich
członków rodziny na zadawalającym poziomie, ale są i takie jednostki,
których dostęp do tych dóbr i usług jest na tyle ograniczony, że zaczyna
być problemem i faktycznie prowadzi do ubóstwa lub wykluczenia.
Demokratyczne społeczeństwo, w którym władza uległa decentralizacji wskutek zmian polityczno-ustrojowych, jest czynnikiem mającym niezwykle duży wpływ na oblicze państwa. Decyzje dotyczące wielu istotnych
problemów życia jednostek zapadają na niższych szczeblach administracji,
w tym społecznościach lokalnych. Pytanie o bezpieczeństwo społeczne
państwa jest więc w dużym stopniu pytaniem o stan kultury obywatelskiej,
która przejawia się w stosowanych metodach rozwiązywania spraw publicznych i istotnych problemów społecznych.
Siła państwa demokratycznego opiera się więc na walorach moralnych
obywateli głownie na poziomie lokalnym, ich działalności prospołecznej
oraz na uznaniu prymatu dobra wspólnego nad dążeniami indywidualnymi. To właśnie dobro wspólne jest podstawowym czynnikiem łączącym
obywateli w jedną społeczność.
Te spostrzeżenia odnoszą się do państw o ukształtowanych demokracjach. Przyjęta tam struktura społeczna staje się systemem racjonalnym,
umożliwiającym znacznej części społeczeństwa realizację swych pragnień
i marzeń. Bogactwo, władza i prestiż skoncentrowane w jednym biegunie
hierarchii społecznej wykształcają obszary nędzy, podporządkowania i poniżenia – na biegunie drugim. Taka struktura społeczna kumuluje w sobie
pewien potencjał kryzysowy przejawiający się w masowym niezadowoleniu z istniejącego porządku, poczuciu niesprawiedliwości, w próbach
ucieczki od rzeczywistości do alternatywnych form życia społecznego czy
też decyzjach o emigracji. Podobny obraz życia społecznego można postrzegać w ostatnich latach na początku XXI wieku (2008 – 2012) w Polsce.
Wielu obywateli wyjechało w tym czasie do krajów zachodnich (Niemiec,
Anglii, Irlandii, Włoch) w celach zarobkowych, opuszczając na wiele lat
rodziny i ojczyznę, aby ułożyć swoje młode życie na nowo z braku moż-
210 | WSGE
liwości zatrudnienia w Polsce. Stopa bezrobocia jawna w Polsce, w roku
2013 sięga 15 procent. A najbardziej niepokojące jest to, że na emigrację
wyjeżdżają osoby najczęściej z wyższym wykształceniem i znajomością języków obcych, aby zatrudnić się nawet w charakterze robotnika fizycznego. Z tego względu badania problemu funkcjonowania życia społecznego
w Polsce powinny zajmować szczególne miejsce, zwłaszcza w sytuacji wielkiego bezrobocia i destabilizacji struktury społecznej.
W społeczeństwie polskim zachodzą również procesy będące przejawami zmian rozwojowych, lecz nie zawsze mające pozytywny wpływ na
przyszłościowy potencjał narodu. Ostatnio, w początkach trzeciego tysiąclecia, mamy niepokojące przeobrażenia w strukturze demograficznej, dotychczas niespotykanej (wskaźnik 1,3). Istnieje zatem pilna potrzeba monitorowania procesów społecznych pod względem ich wpływu na trwałość
struktury państwa, potencjalnych możliwości gospodarczych i szans rozwojowych narodu. W żadnym razie nie można wciąż zasłaniać się kryzysem. Oczywiście jest to zadanie trudne i kosztowne, lecz możliwe do
zrealizowania. Sama ustawa z 2004 roku, bez konkretnych długofalowych
profesjonalnych działań, tego złożonego problemu nie załatwi. Stoimy
bowiem przed problemem przewidywania przyszłych stanów rzeczy i dokonywania z tej perspektywy ocen teraźniejszości. A w tym problemie
najważniejszą kwestią polityki prorodzinnej pozostaje sprawa do rozwiązania, która powinna sprawić w najbliższych latach zmianę w strukturze
demograficznej.
Społeczeństwo to także określony ,,agregat’’ demograficzny. Funkcje
reprodukcji biologicznej wspomagane są i być powinny przez procesy socjalizacyjne, kontroli społecznej oraz rozmaite instytucje regulujące zachowania reprodukcyjne. Nawet tak osobiste, intymne działania nie są więc do
wyłącznej dyspozycji jednostki, choć ma ona takie przekonanie. Przemiany
ludnościowe są odzwierciedleniem przemian społecznych w państwie.
W zachowaniach reprodukcyjnych człowieka ścierają się zwykle dwie tendencje, a mianowicie: po pierwsze – do biologicznego przetrwania i po
drugie – do utrzymania równowagi względem otoczenia. Zgodnie z przesłaniem takiej teorii społeczeństwo przechodzące modernizację doznaje
przejścia demograficznego, które polega na radykalnym, trwałym i nieodwracalnym spadku umieralności i rozrodczości.
Są też tacy, którzy twierdzą, że każdy rozpad reżimu społeczno-politycznego bywa poprzedzony topnieniem jego podstawy demograficznej,
wzmożonym wymieraniem i nasiloną emigracją. Taki proces rozpatrywa-
WSGE | 211
nego zjawiska można zaobserwować na przykładzie zmiany ustrojowo-politycznej w Polsce. Zanim upadł system realnego socjalizmu, od 1965
r. pojawił się kryzys zdrowotny społeczeństwa, a od 1980 r. występował
proces emigracji ludności. W tym czasie nadmiernie umierali ludzie młodzi, natomiast masowo wyjeżdżali za granicę nasi obywatele, zwłaszcza
wykształceni w różnych dziedzinach. Drugim etapem zjawiska emigracji
i demografii w sensie negatywnym w Polsce to okres 2004 – 2009, w którym emigracja ludzi młodych stała się normą w poszukiwaniu pracy zarobkowej, a spadek urodzin jest konsekwencją wadliwej polityki społecznej państwa, zwłaszcza prorodzinnej.
A teraz kilka danych o stanie państwa polskiego na tle Unii Europejskiej.
W samej UE ponad 80 mln osób – w tym 20 mln dzieci i 8 proc. osób pracujących – jest zagrożonych ubóstwem. Unia zamierza ograniczyć ubóstwo do roku 2020 o 20 milionów. Powstaje pytanie: czy na stan ludnościowy Unii Europejskiej ta liczba odzwierciedla realne potrzeby w tej materii?
Uważam, że ten wskaźnik nie doprowadzi do poprawy zjawiska ubóstwa
w UE.
A jak przedstawia się problem wykluczenia w Polsce? Filozofia ,,grillowania” nie przynosi szczęścia. Polska także nie wydaje się krajem ludzi
szczęśliwych. Według danych Komendy Głównej Policji, w roku 2012 statystyki samobójstwa wzrosły o 20 procent. Jak twierdzi prof. Heitzman,
prezes Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, milion Polaków zażywa
leki antydepresyjne, 45 proc. obawia się o swoją psychiczną równowagę,
85 proc. ocenia warunki życia w naszym kraju jako szkodliwe dla zdrowia
psychicznego. Należy pamiętać na każdym etapie rozwoju społecznego,
że każdy człowiek ma swoją godność, prawo do godnego życia, bycia bezpiecznym na terenie swojego kraju i poza jego granicami, a także prawo do
budowania swojej przyszłość według marzeń i możliwości intelektualnych
oraz psychofizycznych.
Istotnym czynnikiem umacniającym państwo są wartości i normy moralne, na których się ono opiera. A to oznacza, że państwo ma służyć dobru
ludzi, nie może ignorować wartości i zasad moralnych. Uznawanie takich
wartości, jak: sprawiedliwość społeczna, prawa człowieka i rodziny, braterstwo, prawo osobowe i społeczno – polityczne, realizacja obowiązków
społecznych, wolność sumienia, tolerancja, prawda, nadają państwu siły.
Moralny wymiar państwa nie uprawnia jednak rządzących do ingerowania w prywatne życie obywateli. Państwo nie może również używać wobec nich środków represji, o ile postępowanie ludzi nie narusza porządku
212 | WSGE
prawnego. Państwo, dysponując siłą administracyjną i militarną, powinno jej używać wyłącznie do zwalczania przestępczości i wykroczeń, dbać
o bezpieczeństwo i porządek publiczny, a także ochrony dobra materialnego i moralnego obywateli, obrony terytorium i suwerenności.
Rola państwa demokratycznego to przede wszystkim utrzymanie porządku prawnego w społeczeństwie. A głównym zadaniem państwa nie
jest rozszerzanie mocy, lecz urzeczywistnianie prawa w stosunkach społecznych wewnątrz, w relacjach z innymi podmiotami życia międzynarodowego w Unii Europejskiej i nie tylko. Państwo przeniknięte żywiołem
prawa uświadamia sobie granice swej mocy, uświadamia sobie, że zadaniem
władzy, która stanowi jego podstawę, jest służenie wyższym wartościom
o charakterze duchowym, a nie panowanie (Kowalak 2002). Czy tak jest,
jak powinno być w państwie demokratycznym, w państwie prawa? Jakże
często po wygranych wyborach, niekiedy na podstawie pustych obietnic
i kłamstw, władza państwowa zapomina, w sposób zamierzony, o jej podstawowej roli w państwie i odpowiedzialności za społeczeństwo. Jakże często z braku merytorycznego przygotowania i doświadczenia w sprawowaniu władzy podejmowane decyzje są nieracjonalne, a społecznie bardzo
kosztowne, za które nie ponoszą żadnej odpowiedzialności materialnej
i moralnej.
Państwo w każdym przypadku musi służyć społeczeństwu w osiąganiu
dóbr. Nie może być ono dobrem najwyższym. Istnieje ono dla dobra
wspólnego, obejmującego sumę warunków życia społecznego, dzięki którym jednostki, rodziny i zrzeszenia mogą pełniej i łatwiej osiągać własną
doskonałość.
Wychodząc z założenia, że życie społeczne nie jest chaosem, lecz określają je prawa natury zachodzących w nim zjawisk, można dążyć do dokładniejszego sprecyzowania kondycji społeczeństwa zapewniającej trwanie,
przetrwanie oraz rozwój narodu i wskazać, że bezpieczeństwo społeczne to
taki stan życia społecznego w państwie, w którym stosunek człowieka do społeczeństwa oparty byłby na zasadach wynikających z istoty i natury osoby
ludzkiej oraz społeczeństwa (Orczyk 2004).
Definicja Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1984 roku określa
bezpieczeństwo społeczne jako ochronę dawaną przez społeczeństwo
swoim członkom, polegającą na zapobieganiu ekonomicznej i społecznej nędzy, która może być spowodowana redukcją zarobków, chorobą,
macierzyństwem, dyskryminacją w sektorze zatrudnienia, bezrobociem,
niepełnosprawnością, podeszłym wiekiem, śmiercią. Międzynarodowa
WSGE | 213
Organizacja Pracy podkreśla w swoim stanowisku, iż wzrost gospodarczy
jest niezbędnym, lecz niewystarczającym warunkiem zmniejszenia ubóstwa na świecie. Redukcja ubóstwa wymaga znacznej reorientacji polityki
na rzecz ubogich. W proces budowy bezpieczeństwa społecznego są angażowane zarówno instytucje państwowe, jak i organizacje pozarządowe,
rodziny i jednostki.
Realizacja koncepcji zrównoważonego rozwoju, jako idei zintegrowania polityki środowiskowej, gospodarczej i społecznej państwa w celu osiągnięcia stabilnego rozwoju gospodarczego i społecznego, jest gwarantem
bezpieczeństwa społecznego, bo oznacza, że rozwój ma na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia, w sposób umożliwiający
realizację tych samych dążeń następnym pokoleniom. Aby osiągnąć postęp na rzecz zrównoważonego rozwoju, niezbędna jest integracja działań
w trzech kluczowych obszarach, a mianowicie: wzrostu gospodarczego
i równomiernego podziału korzyści, ochrony zasobów naturalnych i środowiska, rozwoju społecznego. Dlatego też państwo demokratyczne w tym
zakresie powinno spełniać dwie podstawowe funkcje (oprócz innych). Po
pierwsze – przewidywanie na podstawie profesjonalnych prognoz i po
drugie – tworzenie godnych warunków życia i rozwoju dla następnych pokoleń. A jak jest w Polsce, jeśli nie ma prognozy, na której można byłoby
oprzeć długookresowy rozwój gospodarczy, a tym samym tworzyć racjonalny system bezpieczeństwa społecznego?
System pomocy zagrożonym wykluczeniem
Jak już zostało określone na początku rozważań problemu, wykluczenie odnosi się do sytuacji, w której jednostki zostają z różnych przyczyn
pozbawione możliwości uczestniczenia w życiu publicznym. Ale na wykluczenie społeczne wpływa wiele czynników, a przede wszystkim bezrobocie i brak perspektyw rozwoju. W społeczeństwie istnieją grupy, które
w większym stopniu są narażone na marginalizację. Do tych grup zalicza
się: dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych społecznie, dzieci wychowujące się poza rodziną biologiczną, kobiety samotnie wychowujące
dzieci, ofiary patologii życia rodzinnego, osoby o niskich kwalifikacjach
zawodowych, osoby bezrobotne, osoby bezdomne, osoby niepełnosprawne, osoby chore psychicznie lub chronicznie, samotne osoby starsze, osoby
opuszczające zakłady karne, osoby należące do mniejszości etnicznych lub
narodowych, osoby uzależnione i ich rodziny.
214 | WSGE
Ze względu na złożoność zjawiska wykluczenia działania mające na
celu pomoc osobom wykluczonym społecznie są prowadzone wielotorowo,
przy współpracy wielu podmiotów i instytucji (Łojewska 2012). Do systemu
pomocy zagrożonym wykluczeniem zalicza się pomoc społeczna jako
instytucja polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których
nie są w stanie pokonać własnymi siłami. Zadaniem pomocy społecznej
jest również zapobieganie sytuacjom, które mogą skutkować wykluczeniem społecznym, poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin w trudnej sytuacji i ich integracji
ze środowiskiem, np. znalezienie zatrudnienia.
Na dzień dzisiejszy podstawowym aktem prawnym stanowiącym o organizacji pomocy społecznej, rodzaju świadczeń i trybu ich udzielania
jest ustawa z dnia 12.03.2004 roku. W myśl tej ustawy pomocy społecznej
udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub
ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony handlu żywym
towarem, potrzeby ochronny macierzyństwa lub wielodzietności, braku
umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo – wychowawcze, trudności w przystosowaniu do życia po
zwolnieniu z zakładu karnego, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej,
klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Pomoc społeczną organizują i realizują organy administracji rządowej
i samorządowej, współpracując na zasadach partnerstwa z organizacjami
społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim i innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, a także osobami fizycznymi i prawnymi.
Obowiązek zapewnienia realizacji zadań pomocy społecznej spoczywa
na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji
rządowej w zakresie ustalonym ustawą o pomocy społecznej. Największą
rolę odgrywa w zakresie pomocy osobom wykluczonym społecznie gmina
i powiat, które wykonują zadania w największym stopniu poprzez ośrodki
pomocy społecznej – w gminie i powiatowe centra pomocy rodzinie.
Zadania gminy w myśl ustawy z 2004 r. zostały określone aż w 48. sprawach, które są realizowane głównie przez Ośrodki Pomocy Społecznej.
W każdej gminie działa jeden ośrodek bez względu na liczbę mieszkańców na terenie danej gminy. W M. st. Warszawie, uwzględniając strukturę
administracyjną miasta, w ramach dzielnic działa 18 ośrodków pomocy
społecznej.
WSGE | 215
Powiatowe centra pomocy rodzinie są to jednostki wykonujące zadania
powiatu w zakresie pomocy społecznej. Każdy powiat w Polsce ma jedno
centrum pomocy rodzinie. W M. st. Warszawie utworzono Warszawskie
Centrum Pomocy Rodzinie. Zadania powiatowych centrów pomocy rodzinie w miastach na prawach powiatu realizują miejskie ośrodki pomocy
społecznej, które mogą być nazywane miejskimi ośrodkami pomocy rodzinie.
Najważniejszymi obszarami pracy pomocy centrów pomocy rodzinie
na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest pomoc dzieciom pozbawionym opieki rodziców biologicznych, pomoc w integracji
ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się do życia,
a także pomoc osobom mającym trudności przystosowania się do życia
w społeczeństwie po zwolnieniu z zakładu karnego. Oprócz tych zadań
powiatowe centrum pomocy rodzinie realizują również zadania w ramach
programów na rzecz osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji społecznej oraz przestrzegania praw osób niepełnosprawnych, dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych, sportu, turystyki i rekreacji, sprzętu rehabilitacyjnego, likwidacji barier architektonicznych oraz dofinansowanie
kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej.
Na szczeblu województwa jednostką organizacyjną jest Regionalny
Ośrodek Polityki Społecznej. Zadaniem takiego ośrodka jest działanie
o charakterze strategicznym i organizacyjnym. Jego działanie nie jest skierowane bezpośrednio do osób wymagających wsparcia w trudnej sytuacji
życiowej. Natomiast w oddzielnych sytuacjach kryzysowych może nieść
pomoc lub wsparcie powiatowym centrum pomocy rodzinie głównie
w formie finansowej.
Oprócz już wspomnianych instytucji zajmujących się pomocą społeczną, istnieją jeszcze programy unijne na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu realizowane przez pomoc społeczną. Z funduszy
Europejskiego Funduszu Społecznego realizowane są często Programy
Aktywności Lokalnej, w ramach których organa pomocy społecznej prowadzą dodatkowe działania aktywizujące i integrujące społeczność lokalną, nierzadko w partnerstwie z urzędami gmin, szkołami, poradniami psychologiczno – pedagogicznymi i organizacjami pozarządowymi.
W Polsce są tworzone na podstawie ustawy również domy pomocy
społecznej. Pobyt w takim domu przysługuje osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można
216 | WSGE
zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. Podział tych
domów zależy od kategorii grup osób wymagających opieki. Na prowadzenie takich domów opieki zezwolenie daje wojewoda.
Należy nadmienić, że oprócz wyżej wymienionych organów i instytucji
pomocy istnieją w Polsce jeszcze inne, takie jak: ośrodki wsparcia, rodzinne domy pomocy, mieszkania chronione, ośrodki interwencji kryzysowej,
punkty konsultacyjne, poradnie psychologiczno – pedagogiczne,
wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy, leczenie chorych uzależnionych
i organizacje pozarządowe. To oznacza, że wszystkie te organa i instytucje
oraz organizacje pozarządowe są nakierowane na niesienie pomocy
ludziom znajdującym się w życiowej potrzebie z różnych przyczyn,
niekiedy zupełnie nieprzewidywalnych.
Rodzi się pytanie: dlaczego stan ubóstwa i wykluczenia w Polsce jest
tak wysoki mimo istnienia systemu pomocy rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym? Odpowiedzi na tak postawione pytanie może być
wiele, ale w sytuacji wielkiego bezrobocia (ok. 15%) i braku perspektyw
rozwoju może być tylko jedna. Bez rozwoju gospodarczego i radykalnej
poprawy na rynku pracy, zwłaszcza dla młodzieży z wyższym wykształceniem, zasadniczej poprawy rządzenia państwem i racjonalnego podziału dóbr – poprawienie sytuacji w zakresie ubóstwa i wykluczenia nie jest
możliwe. Należy przyjąć jako wartość niezbędną – pracę, która daje człowiekowi nie tylko środki do egzystencji, lecz rozwija jego osobowość, spełnia jego ambicje dążenia do wytyczonego celu. Dzięki niej człowiek staje
się wartościową jednostką społeczną. A przecież młody człowiek zdobywa
wiedzę i umiejętności na uczelniach różnego typu i profilu nie po to, aby
po ukończeniu emigrować za pracą do innych krajów, tylko tworzyć dobro
u siebie, w swojej ojczyźnie, w Polsce.
References
Firlit – Fesnak G., Szylko - Skoczny (2008), Polityka społeczna, Warszawa:
PWN.
Kowalak T. (2002), Polityka społeczna, Białystok: WSE.
Loranty K. (2004), Bezpieczeństwo społeczne RP, Warszawa: AON.
Łojkowska M. (2012), System pomocy rodzinom zagrożonym wykluczeniem
społecznym w Polsce, Warszawa: FIO.
Pokruszyński W. (2012), Bezpieczeństwo społeczne – kategoria bezpieczeństwa narodowego RP, Warszawa: DW ELIPSA.
WSGE | 217