publikacja 2 - Zawsze aktywny :: Witamy
Transkrypt
publikacja 2 - Zawsze aktywny :: Witamy
CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA! Opracowanie: Paulina Bąk, dr Grzegorz Kaczmarek Wykluczenie jako problem– znaczenie Wykluczenie społeczne, marginalizacja dotyczy różnych sfer życia, przejawia się brakiem lub niewystarczającym poziomem uczestnictwa w głównym nurcie społeczeństwa, ograniczonym dostępem do rynku pracy, edukacji, kultury, dóbr publicznych czy świadczeń społecznych. To tylko niektóre przykłady obszarów, z jakich możemy zostać wykluczeni. Praca ogrywa w życiu człowieka niezwykle istotną rolę, jest wartością samą w sobie, ale także instrumentem umożliwiającym nam zaspakajanie innych potrzeb życiowych. Żyjemy w gospodarce wolnorynkowej i nasza samoocena i poczucie wartości uzależnione jest w głównej mierze, na ile sprawnie umiemy się poruszać w tej sferze poruszać. Praca daje nam poczucie spełnienia, otwiera drzwi samorealizacji, brak jej powoduje, iż czujemy się niepotrzebni i bezużyteczni. Rynek pracy okazuje się jednak niedostępny dla wszystkich, wyrzuca poza nawias pewne kategorie osób: niepełnosprawnych, kobiety, więźniów, osoby starsze czy bezdomnych. Wykluczenie z tej sfery społecznej (gospodarczej) często przekłada się na marginalizację tych osób z pozostałych obszarów życia społecznego: społecznego, kulturalnego czy politycznego. Co zatem zrobić aby zatrzymać to „błędne koło” marginalizacji pewnych grup społecznych? Potoczne rozumienie wykluczenia Wykluczenie społeczne często kojarzone jest wyłącznie z kategorią osób ubogich, biednych, nazywanych underclass (klasą, podklasą ubogich). W świadomości społecznej kategoria wykluczonych, funkcjonuje także w odniesieniu do osób bezdomnych bądź niepełnosprawnych, jednak rzadziej stosowana jest w stosunku grup religijnych, wiekowych czy płciowych. Postrzeganie osoby wykluczonej jako ubogiej, jest zbyt daleko idącym uproszczenie. Jak podkreślają specjaliści nie możemy stawiać znaku równości pomiędzy zjawiskiem ubóstwa a wykluczeniem społecznym. Osoby ubogie nie musza być wykluczone i odwrotnie, osoby wykluczone niekoniecznie są ubogie. Kim jest zatem osoba wykluczona i co powoduje jej marginalizację (jakie cechy, właściwości, czynniki o tym przesądzają) i wreszcie kto stygmatyzuje, naznacza te osoby. 1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA! Wykluczenie – czynniki subiektywne i obiektywne Wielość światów w których żyjemy powoduje, iż nie jesteśmy wstanie uczestniczyć we wszystkich wydarzeniach, interakcjach, rolach społecznych, korzystać w pełni z możliwości jakie stwarza i oferuje nam życie zbiorowe. Oczywiście może to być kwestia naszego indywidualnego wyboru. Jednak w przypadku wykluczenia czy marginalizacji mówimy, iż czynniki uniemożliwiające nam uczestnictwo są niedobrowolne i niezawinione, zewnętrzne wobec jednostki, niezależne. I właśnie taką sytuację, opartą na niedobrowolnym nieuczestnictwie wynikającym z braku możliwości lub niezdolności nazwiemy wykluczeniem społecznym, stanowiącym bez wątpienia problem społeczny. Różne wymiary marginalizacji/wykluczenia: Ze względu na ich wzajemne powiązanie i sprzężenie zwrotne mogą one oddziaływać na zasadzie błędnego koła - stygmatyzacja, naznaczanie w jednej sferze może prowadzić do marginalizacji w innych (bezrobocie może stać się przyczyną wykluczenia z możliwości konsumpcji dóbr). W społeczeństwach współczesnych dostrzegamy obecność ludzi, którzy z rozmaitych powodów uczestniczą w życiu zbiorowy w mniejszym stopniu niż pozostali uczestnicy. 3 główne obszary problemów wykluczonych: 1) Problem z uczestnictwem - w sferze politycznej, gospodarczej, instytucjonalny 2) Problem z uprawnieniami - - prawa socjalne w zakresie zatrudnienia, mieszkania czy ochrony zdrowia 3) Problem z zasobami - np. wykształcenie, kompetencje, czy dostęp do dóbr publicznych np. do Internetu czy biblioteki; Według ustawy o pomocy społecznej – następujące czynniki społeczne wskazują na konieczność oddziaływania (jako zagrożenie wykluczeniem) m.in.: - niskie dochody, sieroctwo, bezdomność, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, przemoc w rodzinie, potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizm i narkomania. 2 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA! Przyczyny wykluczenia: Metafora społecznego domu1: jeśli ujmiemy społeczeństwo w kategorii domu społecznego i uznamy, że jego piętra stanowią poszczególne warstwy, klasy społeczne a pokoje na poszczególnych piętrach to pewne style życia, wykluczenie oznacza tu bycie poza domem. Pobyt poza domem może mieć miejsce z różnego powodu. Jakie są przyczyny przebywania poza domem? 1) Przyczyny mogą leżeć w samych wykluczonych lub ich bliskich – spowodowane różnymi deficytami, brakami: brakiem wykształcenia, niepełnosprawnością, chorobą; 2) Przyczyny leżą w innych – to ci, którzy nie są wykluczenie tzw. normalsi, wykluczają bo w ten sposób podnoszą swoja pozycję i nie muszą dzielić się dobrobytem, gdzie dobrobytem mogą być na przykład miejsca pracy 3) Przyczyną jest sama konstrukcja „społecznego domu” – jest za ciasny dla niektórych grup np. brak pokoi mieszących osoby innego wyznania, narodowości, płci, orientacji seksualnej 4) Przyczyną mogą być bezosobowe procesy (np. gospodarcze) powodujące, iż dla niektórych osób zabrakło miejsca (klęska żywiołowa np. trzęsienie ziemi burzące jedno skrzydło domu) Kto wyklucza – strategia asymilacji „innych/obcych” piętnowania i wykluczania Żyjemy w społeczeństwie nowoczesnym, które promuje równość szans, prawo do samookreślenia, odpowiedzialność jednostki za własny los, a jednocześnie postrzegamy świat w dychotomii „tacy sami”, „inni”/ „obcy”, którzy przeważnie są kłopotliwi , burzą ład i porządek społeczny, najlepiej ich odizolować, napiętnować a w konsekwencji poddać wykluczeniu społecznemu (Z. Bauman). Proces wykluczenia odbywa się przez tzw. stygmatyzację, naznaczenie, nadanie etykiety pewnym kategoriom osób. Przez proces naznaczenia tych osób narzucamy im określoną perspektywę postrzegania siebie i swojej sytuacji. Nie mam wątpliwości, iż za osoby stygmatyzowane uznać należy osoby niepełnosprawne w całej różnorodności tej kategorii, także osoby nieuleczalnie czy przewlekle chore, bezrobotnych (nie z własnej woli), samotne matki, osoby uzależnione od alkoholu czy narkotyków, osoby w podeszłym wieku, przedstawiciele mniejszości narodowych, religijnych czy rasowych. ale nawet osoby np. otyłe, bardzo niskie, czy bardzo wysokie. Zauważyć zatem należy, iż problem naznaczenia dotyczy licznych kategorii osób. 1 Metafora zaczerpnięta od dr hab. Ryszarda Szarfenberga 3 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZŁOWIEK – NAJLEPSZA INWESTYCJA! Konsekwencje dla jednostki Marginalizacja społeczna znajduje także wyraz w postawach i przekonaniach w ocenie sytuacji życiowej szans i możliwości uczestnictwa w życiu społecznym. Człowiek wykluczony ma często świadomość utraty lub zagrożenia emocjonalnego kontaktu z innymi ludźmi. Staje się człowiekiem samotnym. Człowiek samotny często traci poczucie osobistego bezpieczeństwa, żyje w stanie niepokoju i poczucia zagrożenia. W przypadku osób bezrobotnych , które nie mają możliwości podjęcia pracy ze względu na czynniki zewnętrzne, niezależne, sytuacja długotrwałego wykluczenia z rynku pracy prowadzić może do kumulacji negatywnych cech położenia materialnego czy społecznego jednostek. Tworzy się swoista subkultura bezrobotnych, oparta na bezczynności i beznadziejności w definiowaniu swojej sytuacji życiowej. Osoby w takim położeniu mogą odczuwać poczucie krzywdy i niepewności, przeżywać lęki i niepokoje. Jak pomagamy? Co możemy zrobić? Jak możemy „włączyć”? Włączenie osób wykluczonych, przywrócenie ich do głównych nurtów życia społecznego nie może obejmować prostego procesu integracji czy asymilacji, lecz zakładać ma burzenie utartych konwenansów uczestnictwa społecznego poprzez akceptacje inności. Celem działań jest ustanowienie: społeczeństwa dla wszystkich”, w których każda jednostka, ze swoimi prawami i obowiązkami, ma do odegrania czynną rolą. Proces ten musi opierać się na konkretnych działaniach praktycznych, pierwszym z nich jest uświadomienie istnienia problemu wykluczenia pokazanie, iż dotyczy on osób, żyjących obok nas, bądź nawet nas samych. Kolejny krok jaki pragniemy zrobić, to przedstawić skuteczne mechanizmy włączania, osób niegdyś wykluczonych. 4 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego