histopatologia nowotworów ośrodkowego układu nerwowego

HISTOPATOLOGIA NOWOTWORÓW
OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO
Ewa Matyja
KLASYFIKACJA NOWOTWORÓW OŚRODKOWEGO UKŁADU
NERWOWEGO wg WHO 2016
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Rozlane nowotwory astroglejowe i oligodendroglejowe
Inne nowotwory astroglejowe
Nowotwory ependymalne (wyściółkowe)
Inne glejaki
Nowotwory splotu naczyniówkowego
Nowotwory neuronalne i mieszane neuronalno-glejowe
Nowotwory rejonu szyszynki
Nowotwory embrionalne (pochodzenia zarodkowego)
Nowotwory nerwów czaszkowych i rdzeniowych
Oponiaki
Nowotwory mezenchymalne nie-meningotelialne
Nowotwory melanocytarne
Chłoniaki
Guzy histiocytarne
Nowotwory germinalne
Rodzinne zespoły nowotworowe
Nowotwory okolicy siodła tureckiego
Nowotwory przerzutowe
ROZLANE NOWOTWORY ASTROGLEJOWE



Rozlany gwiaździak (diffuse astrocytoma), IDH-mutant
o Gwiaździak gemistocytarny, IDH-mutant
Rozlany gwiaździak (diffuse astrocytoma), IDH- wildtype
Rozlany gwiaździak, NOS



Gwiaździak anaplastyczny (anaplastic astrocytoma), IDH-mutant
Gwiaździak anaplastyczny (anaplastic astrocytoma), IDH-wildtype
Gwiaździak anaplastyczny, NOS



Glejak złośliwy (glioblastoma, GBM), IDH-wildtype
Glejak złośliwy (glioblastoma), IDH-mutant
Glejak złośliwy, (glioblastoma), NOS
WHO GII
WHO IV
WHO GIII
GLIOBLASTOMA, (glioblastoma), WHO GIV
-
GBM, IDH-wildtype – rozwija się po krótkim okresie objawów klinicznych de novo
tzw. IDH-wildtype primary glioblastoma (ok. 55 r.ż.) - 90%
GBM, IDH-mutant – rozwija się z rozlanego gwiaździaka WHO GII lub GIII, IDHmutant secondary glioblastoma (poniżej 45 r.ż.) - 10%
GBM - histopatologia
1/ różne elementy komórkowe,
2/ różne wzory utkania nowotworowego
Wykładniki morfologiczne GBM
1/ Proliferacja mikronaczyń
- kłębuszkowa
2/ Martwica
- mikromartwice otoczone pseudopalisadowymi
- martwica ischemiczna
GBM - warianty histopatologiczne
- Gliosarcoma
- Giant cell glioblastoma
- Epithelioid glioblastoma
ROZLANY GLEJAK LINII ŚRODKOWEJ
– diffuse midline glioma, H3 K27-mutant, WHO GIV
OLIGODENDROGLIOMA, IDH-mutant i 1p/19q codeleted
-
Skąpodrzewiak - oligodendroglioma, IDH-mutant i 1p/19q codeleted, WHO GII
Skąpodrzewiak anaplastyczny – anaplastic oligodendroglioma, IDH-mutant i 1p/19q
codeleted, WHO GIII
Oligodendroglioma NOS
INNE GUZY ASTROGLEJOWE

Gwiaździak włosowatokomórkowy (pilocytic astrocytoma, PA), WHO GI
- pilomyxoid astrocytoma
 Gwiaździak podwyściółkowy olbrzymiokomórkowy (subependymal giant cell
astrocytoma, SEGA), WHO GI
 Żółtakogwiaździak pleomorficzny (pleomorphic xanthoastrocytoma, PXA), WHO GII
 Żółtakogwiaździak pleomorficzny anaplastyczny, WHO GIII
GWIAŹDZIAK WŁOSOWATOKOMÓRKOWY, WHO GI
Miejsca predylekcyjne: nn. wzrokowe, podwzgórze, wzgórze, jądra podstawy, półkule
mózgu, móżdżek, pień mózgu, rzadziej rdzeń kręgowy.
PA - histopatologia
• Zbite obszary zawierające dwubiegunowe komórki oraz obszary mikrotorbielkowe
• Włókna Rosenthala i EGBs (eosinophilic granular bodies)
• Hiperchromazja i polimorfizm jąder komórkowych
• Naczynia o pogrubiałych zeszkliwiałych ścianach, struktury „kłębuszkowate”
ŻÓŁTAKOGWIAŹDZIAK PLEOMORFICZNY, WHO GII
Wiek: Dzieci i młodzi dorośli
Lokalizacja: powierzchownie w półkulach, często płat skroniowy, wciągnięcie opon
MRI: guz dobrze odgraniczony z częścią litą i torbielowatą
PXA - histopatologia
• Komórki gemistocytopodobne, olbrzymie, wielojądrowe
• Znaczny pleomorfizm komórkowy
• Nagromadzeniem ciał lipidowych (zmiany ksantomatyczne)
• EGBs
• Gęsta sieć włókien retikulinowych
• Nacieki limfoidalne wokół naczyń
Genetyka: często mutacja BRAF V600E
GWIAŹDZIAK PODWYŚCIÓŁKOWY OLBRZYMIOKOMÓRKOWY, WHO GI
- występuje w zespole stwardnienia guzowatego /TSC/
- wychodzi ze ścian komór bocznych
- często zwapnienia i wylewy krwi w obrębie guza
SEGA - histopatologia
- komórki gemistocytopodobne, wrzecionowate,
- dwukierunkowe różnicowanie: glejowe(GFAP) i neuronalne (NF, synaptofizyna)
NOWOTWORY GLEJU WYŚCIÓŁKOWEGO





Podwyściółczak - subependymoma, WHO GI
Wyściółczak śluzowobrodawkowaty - myxopapillary ependymoma, WHO GI
Wyściółczak - ependymoma, WHO GII
Wyściółczak - ependymoma, RELA fusion-positive
Wyściółczak anaplastyczny - anaplastic ependymoma, WHO GIII
WYŚCIÓŁCZAK, (ependymoma), WHO GII
Lokalizacja: każde miejsce wzdłuż układu komorowego i kanału kręgowego- najczęściej
komora IV, kanał centralny rdzenia kręgowego (segmenty szyjne i szyjno-piersiowe)
Wiek: dzieci (30% guzów neuroepitelialnych u dzieci poniżej 3 r.ż), młodzi dorośli
MRI- guz dobrze odgraniczony
Wyściółczak - histopatologia
• Rozety prawdziwe i pseudorozety
• Kanały przypominające kanał centralny rdzenia
• Struktury brodawkowate
• Okołojądrowe przejaśnienie cytoplazmy
• Komórki wrzecionowate, dwubiegunowe, tworzące pęczki
EPENDYMOMA RELA FUSION-POSITIVE, WHO GII lub III
WYŚCIÓŁCZAK ŚLUZAKOWOBRODAWKOWATY, WHO GI
Lokalizacja: rejon nici końcowej rdzenia kręgowego, czasem w odcinku szyjnopiersiowym rdzenia, w komorze bocznej bądź w obrębie tkanki podskórnej okolicy
okołokrzyżowej
Wiek: dzieci i młodzi dorośli
Wyściółczak śluzakowobrodawkowaty - histopatologia
• Układy brodawkowate komórek wokół unaczynionego zrębu
• Podścielisko brodawek- tkanka łączna zawierająca naczynia krwionośne ze
zwyrodnieniem myksoidnym
INNE GLEJAKI
 GLEJAK STRUNIAKOWATY III KOMORY (chordoid glioma III ventricle), WHO GII
- rzadko występujący, wolno rosnący, w przedniej części komory trzeciej
- pierwotnie opisany jako oponiak z ekspresją GFAP
- w 1998 roku sklasyfikowany, jako odrębna jednostka kliniczno-patologiczna
 GLEJAK ANGIOCENTRYCZNY (angiocentric glioma, WHO GI)
- w wywiadzie padaczka
- Lokalizacja: kora mózgu (płat czołowo-ciemieniowy, skroniowy)
- Przebieg kliniczny łagodny
- Zabieg operacyjny – wyleczenie
 ASTROBLASTOMA
GUZY SPLOTU NACZYNIÓWKOWEGO
Wewnątrzkomorowe, brodawkowate nowotwory wychodzące z nabłonka splotu
naczyniówkowego. Najczęstsze guzy w 1-szym roku.
 Brodawczak splotu naczyniówkowego, WHO GI
 Atypowy brodawczak splotu naczyniówkowego, WHO GII
 Rak splotu naczyniówkowego, WHO GIII
BRODAWCZAK SPLOTU NACZYNIÓWKOWEGO
• Lokalizacja: komory mózgu
• Wiek: niemowlęta, dzieci i młodzi dorośli
• MRI: duży guz wewnątrzkomorowy, często ze zwapnieniami
RAK SPLOTU NACZYNIÓWKOWEGO
• Zaburzenie struktury brodawkowatej
• Zagęszczenie komórkowe, atypia jąder, martwica, mitozy
• Naciekanie struktur mózgu, rozsiew drogą płynu mózgowo-rdzeniowego
GUZY NEURONALNE I MIESZANE NEURONALNO-GLEJOWE











Nowotwór dysembrioplastyczny neuroepitelialny (dysembryoplastic neuroepithelial
tumour, DNT), WHO GI
Zwojak (gangliocytoma), WHO GI
Zwojakoglejak (ganglioglioma),WHO GI lub zwojakoglejak anaplastyczny, WHO GIII
Gwiaździak i zwojakoglejak desmoplastyczny wieku dziecięcego, WHO GI
Papilarny guz glejowo-neuronalny, WHO GI
Glejowo-neuronalny guz IV komory tworzący rozety (RGNT), WHO GI
Rozlany guz glejowo-neuronalny opon miękkich, stopień złośliwości nieokreślony
Nerwiak komórkowy ośrodkowy (central neurocytoma), WHO GII
Nerwiak komórkowy pozakomorowy, WHO GII
Tłuszczakonerwiak móżdżku (cerebellar liponeurocytoma), WHO GII
Przyzwojak (paraganglioma), WHO GI
DYSEMBRIOPLASTYCZNY NOWOTWÓR NEUROEPITELIALNY (dysembryoplastic
neuroepithelial tumour, DNT), WHO GI
- Lokalizacja: płat skroniowy , inne obszary kory
- klinika - długotrwała, lekooporna padaczka /częściowe napady padaczkowe, zwykle
początek < 20r.ż./
- Wiek : dzieci i młodzi dorośli z padaczką lekkooporną
- MRI- topografia korowa, wieloguzkowość, towarzysząca dysplazja kory mózgowej
DNT- histopatologia
- specyficzne elementy glioneuronalne
- „pływające neurony” w śluzowym podłożu
- guzki glejowe
Warianty morfologiczne:
- forma prosta /simplex form/
- forma złożona /complex form/
- forma niespecyficzna
ZWOJAKOGLEJAK (ganglioglioma), WHO GI-III
- Wiek: przed 18 r.ż.
- Lokalizacja: płat skroniowy, zwykle powierzchownie, może występować w innych
rejonach półkul mózgu, w pniu mózgu, móżdżku i rdzeniu kręgowym
- MRI: guz dobrze odgraniczony lito-torbielowaty
Ganglioglioma - histopatologia:
• Stopień złośliwości zależny od stopnia anaplazji komponentu glejowego
• Mieszana populacja komórek neuronalnych i nowotworowego elementu glejowego
• EGBs
• Immunoekspresja GFAP w komponencie glejowym i NF oraz synaptofizyny
w komponencie neuronalnym
GWIAŹDZIAK I ZWOJAKOGLEJAK DESMOPLASTYCZNY WIEKU NIEMOWLĘCEGO (DIA I
DIG), WHO GI
Lokalizacja - rejon nadnamiotowy z zajęciem zwykle więcej niż jednego płata
Wiek: niemowlęta i małe dzieci
MRI- duże torbielowate guzy wciągające powierzchowne warstwy kory mózgu i
często przylegające do opony twardej
DIA, DIG – histopatologia
- Wydłużone komórki astroglejowe, przeplatające się z włóknami kolagenowymi i
retikulinowymi
- Populacja neuronalna: niedojrzałe, drobne komórki neuronalne, atypowe komórki
zwojowe
- Immunoekspresja GFAP w komponencie glejowym oraz NF i synaptofizyny w
komponencie neuronalnym
GUZY POCHODZENIA ZARODKOWEGO (embrionalne), WHO GIV
 Rdzeniak (medulloblastoma), genetycznie zdefiniowane
- Medulloblastoma, WNT-activated
- Medulloblastoma, SHH-activated
- Medulloblastoma, non-WNT/non-SHH
 Rdzeniak (medulloblastoma), histologicznie zdefiniowane
- Klasyczny
- Desmoplastyczny/guzkowy z nasiloną strukturą guzkową
- Olbrzymiokomórkowy/anaplastyczny
 Guzy embrionalne z wielowarstwowymi rozetami, C19MC-altered
- Nabłoniak rdzeniakowy (medulloepithelioma)
- CNS neuroblastoma
- CNS ganglioneuroblastoma
 CNS guzy embrionalne, NOS
 Atypowy nowotwór potworniakowo/pałeczkowaty (atypical teratoid/rhabdoid
tumor, AT/RT)
- Nowotwór z obszarami utworzonymi przez duże rabdoidne komórki i pola
złożone z komórek niskozróżnicowanych
- Elementy mezenchymalne
- Elementy nabłonkowe
- Ekspresja licznych antygenów: vimentyny, EMA, cytokeratyn, GFAP, S-100,
synaptofizyny, NF, NSE, INI1, rzadziej SMA
GUZY NERWÓW CZASZKOWYCH I NERWÓW OBWODOWYCH
Często występują w połączeniu z NF.
- Nerwiak osłonkowy (schwannoma), WHO GI
- Nerwiakowłókniak (neurofibroma), WHO GI
- Złośliwy nowotwór osłonek nerwów obwodowych (malignant peripheral nerve
sheath tumour, MPNST), WHO low grade / high grade
NERWIAK OSŁONKOWY /schwannoma/
- Nerwiak osłonkowy komórkowy
 typ Antoni A
 typ Antoni B
- Nerwiak splotowaty
- Nerwiak barwnikowy – melanotyczny
MPNST (malignant peripheral nerve sheath tumour), ok. 50% ma związek z NF1
Stopień złośliwości: WHO low grade (15%), WHO high grade (85%):
MPNST warianty:
- MPNST nabłonkowo-podobny (epithelioid MPNST) - 5%, bez związku z NF1,
- MPNST z różnicowaniem wielokierunkowym - związek z NF1
- MPNST z różnicowaniem perineuralnym
OPONIAKI (meningiomas)
-
Oponiak meningotelialny /meningothelial meningioma/
Oponiak włóknisty /fibroblastic meningioma/
Oponiak przejściowy (mieszany) /transitional meningioma/
Oponiak piaszczakowaty /psammomatous meningioma /
Oponiak naczyniakowaty /angiomatous meningioma/
Oponiak drobnotorbielkowy /microcystic meningioma/
Oponiak wydzielniczy /secretory meningioma/
Oponiak z naciekami limfocytarno-plazmocytarnymi
Oponiak metaplastyczny /metaplastic meningioma/
-
Oponiak struniakowaty /chordoid meningioma /
Oponiak jasnokomórkowy /clear cell meningioma/
Oponiak atypowy /atypic meningioma/
-
Oponiak brodawkowaty /papillary meningioma /
Oponiak rabdoidny /rhabdoid meningioma /
Oponiak anaplastyczny (złośliwy) /anaplastic meningioma/
WHO GI
WHO GII
WHO GIII
Naciek mózgu stanowi wystarczające kryterium dla rozpoznania atypowego oponiaka,
WHO GII
NOWOTWORY MEZENCHYMALNE NIE-MENINGOTELIALNE










Solitary fibrous tumour/haemangiopericytoma (obłoniak, HPC), WHO GII lub III
Naczyniak płodowy (haemangioblastoma), WHO GI
Nowotwory kostno-chrzęstne /chondroma, osteoma, osteochondroma/, WHO GI
Tłuszczak, naczyniakotłuszczak /lipoma, angiolipoma/, WHO GI
inne
Złośliwe nowotwory kostno-chrzęstne /chondrosarcoma, osteosarcoma,
osteochondrosarcoma/, WHO GIV
Histiocytoma włóknisty złośliwy /malignant fibrous histiocytoma/
Mięśniakomięsak /leiomyosarcoma/
Mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy /rhabdomyosarcoma/
Naczyniak krwionośny zarodkowy (haemangioblastoma)
Zespół von HIPPEL-LINDAU’A (VHL)
- naczyniak krwionośny zarodkowy w obrębie OUN (haemangioblastoma), WHO GI
- inne zmiany w obrębie OUN (ependymoma, papilloma plexus choroidei,
medulloblastoma)
- zmiany pozamózgowe („haemangioblastoma” lub angioma retinae, carcinoma
clarocellulare renis, pheochromocytoma)
PIERWOTNE ZMIANY BARWNIKOWE
(melanocytarne)
Rozlane lub ograniczone, łagodne lub złośliwe guzy, wychodzące z melanocytów opony
miękkiej
- Melanocytoza opon (meningeal melanocytosis)
- Melanomatoza/czerniakowatość opon (meningeal melanomatosis)
- Melanocytoma opon (meningeal melanocytoma)
- Czerniak złośliwy (malignant melanoma)
NOWOTWORY POCHODZĄCE Z KOMÓREK ROZRODCZYCH (GERMINALNE)
Lokalizacja: okolica szyszynki, linia środkowa ciała
Wiek: dzieci, młodzi dorośli
Nowotwory wydzielające ( AFP, β-HCG) i niewydzielające





Zarodczak (germinoma)
Rak zarodkowy (embryonal carcinoma)
Guz pęcherzyka zarodkowego (yolk sac tumour)
Rak kosmówki (choriocarcinoma)
Potworniak (teratoma):
- dojrzały
- niedojrzały
- z transformacją złośliwą
 Mieszane nowotwory z pierwotnych komórek rozrodczych
NOWOTWORY OKOLICY SIODŁA TURECKIEGO
-
-
Gruczolak przysadki (adenoma hypophysis), WHO GI
Rak przysadki (carcinoma hypophysis)
Czaszkogardlak (craniopharyngioma), WHO GI
odmiany:
- szkliwiakowata
- brodawkowata
Guz komórek ziarnistych części nerwowej przysadki (granular cell tumour), WHO GI
Pituicytoma, WHO GI
Spindle cell oncocytoma, WHO GI
NOWOTWORY MIĄŻSZU SZYSZYNKI
-
Szyszyniak /pineocytoma/, WHO GII
Szyszyniak zarodkowy /pineoblastoma/, WHO GIV
Nowotwory miąższu szyszynki mieszane /o przejściowym różnicowaniu
CHŁONIAKI I NOWOTWORY UKŁADU KRWIOTWÓRCZEGO
NOWOTWORY PRZERZUTOWE