EUTANAZJA

EUTANAZJA
POJĘCIE
EUTANAZJA (gr. eu –
dobry, łagodny, godny;
thanatos – śmierć) –
sposób postępowania lub
działanie sprowadzające
bezboleśnie śmierć jako
uwolnienie od bólu
• w tym znaczeniu często
nazywana „zabijaniem z litości”
lub „śmiercią z godnością”
RYS HISTORYCZNO-PRAWNY
EUTANAZJA
• już u ludów wędrownych (praktyka porzucania ludzi
starych i niedołężnych oraz zabijania dzieci)
• na wyspie Kos (Morze Egejskie) starcom, będącymi
„ekonomicznym ciężarem”, podawano napój z trucizną
• Sparta - zabijanie upośledzonych dzieci
• Ganges - nawet charakter rytualny
• Platon:
• przedłużanie życia ludzi nieuleczalnie chorych
niecelowe  zalecał lekarzom zaprzestanie terapii
pacjenta, który nie wykazuje dostatecznych sił
witalnych
• lekarz powinien pozwolić umrzeć takim osobom, a
„mających duszę nikczemną i nieuleczalną nawet
zabić” (Państwo 409,1).
Arystoteles:
• zalecał, aby „żadne kalekie dziecko nie było dalej wychowywane
(Polityka VII, 14).
jedynie lekarze z kręgu Hipokratesa odrzucali
zabijanie dzieci i pomoc przy uśmiercaniu, poddając
terapii również osoby nieuleczalnie chore
[mniejszość w starożytności]
kolejni zwolennicy
•F. Bacon (1561-1626), Nowa Atlantyda
(1605): zadaniem lekarza nie tylko
przywracać zdrowie, ale również – gdy
nie ma nadziei na wyleczenie – pomóc
choremu umrzeć, „bo jedynym co
możemy dla tego człowieka uczynić w
tym momencie jest eutanazja”.
XIX w. pod wpływem filozofii D. Hume’a (1711-76) i
A. Schopenhauera przychylność dla samobójstwa
•  postulat, aby nieuleczalnie chorym przyznać prawo do
śmierci, a lekarzowi do uśmiercania swoich pacjentów
• F. Nietzsche (1844-1900), uważał człowieka za twórcę i
absolutnego pana swojego życia
• gloryfikacja człowieka mocnego i wartościowego prowadziła u
Nietzschego do powstania pojęcia życia „bezwartościowego” i
„nie-człowieka”
• darwinizm społeczny
• ideologia nazistowska - człowieka oceniano nie wg godności, ale
wg wymiernych osiągnięć i pożytku dla społeczeństwa i narodu
prawnik K. Binding (1841-1920) i psychiatra
A. Hoche (1865-1943) Die Freigabe der
Vernichtung lebensunwerten Leben (Leipzig
1920) wniosek,
•aby ludzkie życie straciło właściwość dobra
chronionego przez prawo, gdy nie ma wartości dla
społeczeństwa.
• hitlerowska akcja niszczenia psychicznie chorych
oraz ludzi nieproduktywnych (ok. 275 tys. ludzi w
Niemczech)
antropologia identyfikująca
człowieczeństwo z
racjonalnymi i duchowymi
zdolnościami człowieka
•J. Fletcher
•G. Williams
historia debaty na temat eutanazji 
• tendencje, które uzależniają ochronę życia od przydatności
społecznej człowieka
• godność osoby zostaje zredukowana do biologicznej i
ekonomicznej sprawności
• człowiek traci prawo do życia, gdy staje się dla drugich ciężarem.
obecnie tendencje proeutanazyjne
• litość i współczucie wobec człowieka cierpiącego
• prawo człowieka do wyboru momentu swojej śmierci
• por. dr J. Kevorkian z USA
• Ph. Nitschke –konstruktor maszyny śmierci
prężnie działające towarzystwa zabiegające o
przyznanie człowiekowi prawa do śmierci:
• Concern for Dying (150 tys. członków),
• The Society for Right to Die (50 tys. członków),
• stowarzyszenie Hemlock w Kalifornii (7 tys. członków).
na świecie działa ok.. 30 ruchów na rzecz
legalizacji eutanazji
• m.in. w Australii, Belgii, Danii, Francji, Hiszpanii, Indiach,
Japonii, Kanadzie, Niemczech, Norwegii, Nowej Zelandii,
Południowej Afryce, Szwajcarii, Szwecji, USA, Zimbabwe
STAN PRAWNY
Obecnie eutanazja jest legalna w
Holandii i Belgii.
W 1993 r. parlament holenderski
immunitet nietykalności lekarzom
w przypadkach eutanazji za zgodą
pacjenta
W 1995 r. ustawą objęto także
osoby cierpiące
fizycznie/psychicznie
10 IV 2001 r. - zgodne z prawem
uśmiercanie chorych, jeżeli
zostaną spełnione trzy warunki:
•1° pacjent nieuleczalnie chory,
•2° przeżywa cierpienia nie do zniesienia,
•3° dobrowolnie, jednoznacznie i po raz kolejny wyraża życzenie śmierci
w Belgii – ustawa o eutanazji - 16 V 2002 r.
warunkiem dopuszczenia aktywnej pomocy w umieraniu jest nie tylko „sytuacja bez
wyjścia, spowodowana wypadkiem czy nieuleczalną chorobą”, lecz także przypadek
„trwałych i nieznośnych cierpień fizycznych lub psychicznych, które ie doprowadzą do
śmierci w przewidywanym czasie”.
Pacjent musi złożyć ustne  pisemne oświadczenie, ważność przez 5 lat.
•możliwość, aby w tym czasie mogło się zmienić nastawienie w sprawie decyzji o poddaniu się eutanazji
nie zostaje uwzględniona
Eutanazje także, gdy pacjent np. po wypadku – pozbawiony świadomości, w stanie,
który nie rokuje przeżycia
•W tekście ustawy podkreśla się, że prośba o eutanazję nie może nastąpić „pod wpływem zewnętrznego
nacisku”.
•jednak możliwość delikatnej sugestii ze strony rodzinnego otoczenia
OPIS I PODZIAŁY EUTANAZJI
może być dokonana za zgodą lub bez zgody osoby
poddanej śmierci.
eutanazja dobrowolna - gdy chory samodzielnie wyraża
świadome żądanie pozbawienia go życia
eutanazja niedobrowolna = spowodowanie śmierci
człowieka chorego, gdy ten nie jest w stanie wyrazić
swojej woli (np. jest nieprzytomny)
przez eutanazję w
ścisłym i właściwym
sensie należy rozumieć
czyn lub zaniedbanie,
które ze natury lub w
intencji działającego
powoduje śmierć w
celu usunięcia
wszelkiego cierpienia
eutanazja czynna – z użyciem metod medycznych, których
bezpośrednim celem jest skrócenie ludzkiego życia
eutanazja bierna - nieuzasadnione zaprzestanie leczenia w
celu przyśpieszenia śmierci
eutanazja może mieć charakter
• zabójstwa lub
• samobójstwa
• samodzielnego lub
• wspomaganego przez innych
OCENA MORALNA
ARGUMENT Y ZA EUTANAZJĄ
1’ o wartości życia decyduje jego jakość
2’ jest korzystna dla pacjenta, gdy spotyka go nieznośne cierpienie
3’ absolutyzacja wolności --. każdy człowiek ma prawo dokonywać suwerennych
decyzji dotyczących jego życia i momentu śmierci
•jeśli pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażenia woli, a ogromnie cierpi, lekarz może
domniemywać, że chory życzyłby sobie śmierci, gdyby mógł to wyrazić 
4’ jest wyjściem naprzeciw potrzeb umierającego
5’ jest wyrazem humanizmu wrażliwego na ból
OCENA MORALNA
ARGUMENT Y PRZECIW EUTANAZJI
przeciwnicy eutanazji
odwołują się głównie
do etyki
personalistycznej,
podkreślającej
godność osoby
ludzkiej, uważają
eutanazję za moralne
zło
1’ prawo naturalne (por. „nie zabijaj”)
jest stanowczym wezwaniem do
uszanowania zasady nienaruszalności
życia fizycznego i integralności osobistej;
2’ zaakceptowanie eutanazji
przekreśla wartość życia
wspólnotowego
• społeczeństwo, zamiast być wspólnotą i
miejscem dla każdego, staje się enklawą dla
wybranych: bogatych i zdrowych;
3’ prawna aprobata eutanazji może
spowodować zaniechanie troski i
opieki nad chorymi; (nie zawsze
szczere są motywy współczucia i
litości);
4’° legalizacja eutanazji zmienia
spojrzenie na główne zadanie
lekarza; wprowadzenie eutanazji
niszczy nieodwracalnie zaufanie
pacjenta do lekarza;
5’ po legalizacji eutanazji może pojawić się
niebezpieczeństwo zawierania umów między rodziną
a lekarzem w celu przyspieszenia śmierci chorego;
6’ kwestia stopnia pewności co do
nieuleczalności danej choroby; choć aktualnie
jakaś choroba nie rokuje szans wyleczenia,
może stać się uleczalna; postęp medycyny
odbywa się w dużej mierze dzięki tzw.
przypadkom beznadziejnym, skłaniającym do
stosowania nowatorskich zabiegów i leków;
7’ legalizacja eutanazji sprawi, że osoby
nieuleczalnie chore będą czuły presję wybierania
wcześniejszej śmierci, gdyż w złym tonie będzie
trwanie w cierpieniach aż do naturalnego końca.
UPORCZYWA TERAPIA
UPORCZYWA TERAPIA,
terapia nieefektywna –
forma aktywności
medycznej stosowana w
sytuacji, kiedy proces
chorobowy osiągnął
punkt, w którym
proponowana interwencja
lecznicza przestaje służyć
dobru pacjenta
RYS HISTORYCZNY
pojęcie „terapia nieuzasadniona” (uporczywa)
używane już 3500 lat temu.
• egipski papirus – 5 przypadków terapeutycznego przecięcia
szyjnego rdzenia kręgowego + stwierdzenie, że było to, w
opisanych sytuacjach, terapią nieuzasadnioną
Przysięga Hipokratesa:
• „Do jakiegokolwiek domu wejdę, wejdę doń dla pożytku chorych,
wolny od wszelkiej chęci krzywdzenia szkodzenia”.
• = zalecenie stosowania terapii proporcjonalnej, a zaniechania
terapii uporczywej.
tekst Hipokratesa:
•Nie będę stanowczo wykonywał wycięcia
chorym na kamień, pozostawiając to
ludziom zawodowo wykonującym ten zabieg”
• pośrednio zaleca zasadę terapii
proporcjonalnej: lekarz nie powinien
podejmować się terapii niosącej większe
ryzyko, niż spodziewane korzyści
nowoczesna medycyna przedłuża naturalny przebieg choroby i
umierania
• lekarz ma trawo w niektórych sytuacjach zaniechać stosowania
„środków nadzwyczajnych” i pozwolić choremu umrzeć z godnością, kiedy
śmierć jest nieunikniona
•obyczaje lekarskie, zawarte w niepisanych zasadach, jak również w
kodeksach etyki zawodowej, uznają uporzywą terapię za postępowanie
niewłaściwe
Polski Kodeks etyki lekarskiej w art. 32:
•„lekarz nie ma obowiązku stosowania reanimacji lub uporczywej terapii.
Decyzja o zaniechaniu reanimacji ub uporczywej terapii należy do lekarza i
zależy od oceny szans leczniczych”.
OPIS MEDYCZNY
obecnie choroba nieuleczalna trwa znacznie
dłużej niż w przeszłości
sztucznie przedłużone życie - z nawracającymi
ciężkimi powikłaniami  decyzja o
kontynuowaniu/ograniczeniu nadmiernej terapii
•terapia, która dotychczas była skuteczna, z czasem staje się
szkodliwa i powiększa cierpienia pacjenta, zakłócając proces
jego umierania
• wykonywanie dalszych rutynowych czynności medycznych
traci sens, staje się formą uporczywej terapii
do działań tych należą m.in..:
• transport chorego do szpitala (w prawdopodobieństwie
wywołania zgonu)
• chemioterapia (gdy okazuje się nieskuteczna, pogarsza stan
chorego)
• nazbyt ryzykowne zabiegi operacyjne,
• uporczywe wykonywanie upustów płynów z jam ciała w
krańcowym okresie uogólnionej choroby nowotworowej,
• zabiegi endoskopowe, naczyniowe (np.. przęsłowanie lub
udrażnianie naczyń wieńcowych serca w niektórych ciężkich
stanach terminalnych),
• dializoterapia,
operacyjne udostępnianie naczyń żylnych w celu podawania
pozajelitowo leków, płynów i substancji odżywczych,
umieszczanie umierającego na oddziale intensywnej terapii,
próba sztucznego przedłużania życia chorego przez
podawanie pozajelitowe kosztownych środków odżywczych,
reanimacja,
stosowanie respiratora, tIenoterapii i kardiowersji
elektrycznej i kardiostymulacji
• w stanie śmierci klinicznej u krańcowo wyniszczonego chorego wstanie
terminalnym z powodu uogólnionej choroby nowotworowej lub innej
choroby o jednoznacznie złym rokowaniu, kiedy istnieje pewność, że
działanie takie nie może mu pomóc.
nie jest natomiast uporczywą
terapią leczenie niektórych
powikłań u chorych w stanach
terminalnych, np..:
•stosowanie antybiotyków lub innych leków
przeciwbakteryjnych w przypadku
powikłań infekcyjnych,
•leczenie odleżyn,
•troska o możliwie właściwe odżywianie
•leczenie niewydolności krążenia i
niedomogi oddechowej.
Nade wszystko nie należy
zaniechać stosowania środków
•przeciwbólowych,
•przeciwdepresyjnych,
•uspakajających i
•leczenia tzw. bólu totalnego poprzez
uzupełnienie terapii somatycznej
odpowiednią psychoterapią, a także
stosowania innych form opieki
paliatywnej.
Szczególny problem medyczny stanowi stosowanie
intensywnej terapii w przypadku śmierci mózgowej,
jeżeli z ciała zmarłego mają być pobrane n komórki,
tkanki lub narządy do przeszczepu.
• należy w takiej sytuacji
• utrzymać pracę serca,
• stosować respirator i
• starać się utrzymać odpowiednie ciśnienie krwi do czasu
pobrania materiału do transplantacji
działanie takie nie powinno być interpretowane jako
uporczywa terapia; pomimo że nie może ono pomóc
zmarłemu, pomaga innym chorym, którym komórki,
tkanki lub narządy będą transplantowane
ASPEKTY ETYCZNE
-
KWESTIA DECYZJI TERAPEUT YCZNYCH
Czy przyjąć koncepcję terapii uporczywej, a więc
nieuzasadnionej?
Jeżeli tak, to wg jakich kryteriów podejmować
stosowne decyzje?
Czy odrzucić pojęcie uporczywej terapii i leczyć
chorych umierających do końca tak intensywnie,
jak to jest obecnie technicznie możliwe?,
czy traktować śmierć jako formę uwolnienia się od
cierpienia, które samo w sobie nie ma żadnej
wartości?
Czy traktować śmierć człowieka jako element
techniki medycznej?
Czy zrezygnować z takiego postępowania u
chorych w stanie terminalnym?
Jeżeli tak, to wg jakich kryteriów
podejmować stosowne decyzje?
Czy uznać śmierć człowieka za naturalny
proces, będący integralną częścią ludzkiego
istnienia?
Czy pozwolić człowiekowi umrzeć śmiercią
naturalną, będącą ważnym dla tego
człowieka elementem jego istnienia?
decyzje typowo lekarskie
muszą być rozpatrywane
wg kryteriów bardziej
etycznych niż czysto
klinicznych.
decyzje „kliniczne” w
stanach terminalnych nie
mogą być podjęte bez
rozważenia, co jest dobrem
dla chorego
odrzucenie dobra
uniemożliwia
podejmowanie
jakichkolwiek racjonalnych
decyzji w tej dziedzinie
KRYTERIA W PODEJMOWANIU
DECYZJI
1° Nie jest konieczne stosowanie
środków nieproporcjonalnych.
• w świetle godności ludzkiej leczenie przy
zastosowaniu „środków nadzwyczajnych” u
człowieka umierającego może być zaniechane;
zaniechać można takich działań, które są
nadmiernie kosztowne, niebezpieczne dla
chorego, nasilając ból, są trudne do zastosowania
i kiedy nie przynoszą istotnych dobrych efektów
choremu
KRYTERIA W PODEJMOWANIU
DECYZJI
2° Zaniechanie uporczywej terapii
nie może być formą eutanazji.
•zwolennicy eutanazji proponują
zaniechanie terapii w celu rozbawienia
człowieka życia lub podawanie choremu
środków farmakologicznych (także
stosowanie czynnych zabiegów) w celu
pozbawienia go życia
zaniechania uporczywej terapii
nie jest pozbawieniem
człowieka życia,
jest zapewnieniem choremu
godnych warunków umierania
jest okazaniem szacunku dla
śmierci naturalnej i
niezakłócaniem jej działaniami
nieuzasadnionymi
eutanazja jest
negowaniem
szacunku dla
śmierci
naturalnej i
zastąpieniem jej
śmiercią
sztucznie
wywołaną
KRYTERIA W PODEJMOWANIU
DECYZJI
3’ Za moment śmierci człowieka
przyjmuje się śmierć mózgu. Jest to
szczególnie istotne w kontekście działań
terapeutycznych związanych z
transplantologią
•taka definicja śmierci  sztuczne podtrzymywanie
oddechu (za pomocą respiratora) oraz innych
czynności życiowych po „śmierci mózgowej” nie jest
uporczywą terapią