(projekt dokumentu – marzec, parafia B) Małżeństwo zawierane

(projekt dokumentu – marzec, parafia B) Małżeństwo zawierane

1
KOMISJA DS. DUSZPASTERSTWA RODZIN
(projekt dokumentu – marzec, parafia B)
Małżeństwo zawierane przez chrześcijan, jako przymierze małżeńskie, jest rzeczywistością
ludzkiej miłości wyniesioną do godności sakramentu i jako takie stanowi uprzywilejowane miejsce
udzielania się Łaski Boga, budując jednocześnie głęboka wspólnotę życia i miłości małżeńskiej,
ustanowioną i wyposażoną przez Stwórcę (GS, 47). Miłość łącząca kobietę i mężczyznę, jako uczucie specyficznie ludzkie, kierowana w sposób wolny przez osobę ku osobie, obejmująca dobro całego
człowieka i obdarzająca szczególną godnością możliwości ekspresji ciała i ducha a także uszlachetniająca je jako elementy i szczególne znaki przyjaźni małżeńskiej (GS, 49) domaga się wyłączności,
wierności oraz uczciwości i jako taka otwiera się na przekazywanie życia.
Rodzina, budowana na fundamencie takiego małżeństwa jest, jak naucza Sobór Watykański
II, pewnego rodzaju szkołą pełniejszego człowieczeństwa, dlatego też stanowi nieodzowny element
kształtowania przestrzeni istnienia człowieka. Staje się sanktuarium życia, nie tylko biologicznego,
ale też i duchowego, dlatego też Kościół znajduje w rodzinie, zrodzonej z sakramentu, swoją kolebkę i miejsce, w którym wchodzi w pokolenia ludzkie, a one – w Kościół (FC, 15).
Troska, zatem, o instytucje małżeństwa i rodziny jest nie tylko jednym z wielu zadań, ale
przede wszystkim jest naglącą koniecznością, wzywającą wspólnotę Kościoła do podjęcia wysiłków
w kierunku przypominania o ich godności, a także do umacniania ich i coraz częściej również
chronienia.
I.
Aktualna sytuacja w Archidiecezji Poznańskiej
1. Współczesna sytuacja małżeństwa i rodziny
Małżeństwo i rodzina, kształtowana na bazie tegoż małżeństwa, podlega jak wszystkie
rzeczywistości ziemskie przemianom, których charakter niesie ze sobą skutki zarówno pozytywne
jak i negatywne. Przemiany te oddziaływają na różnych płaszczyznach i posiadają rozmaity zakres.
Można wskazać na przemiany o charakterze globalnym, zakorzenione w procesach ogólnoświatowych, ale również na przemiany zachodzące raczej w granicach lokalnych. Za każdym razem
jednak ich bezpośrednie skutki dotykają owej podstawowej komórki życia społecznego, jaką jest
rodzina.
U podstaw przemian stoją konkretne przyczyny, które ująć można w dwie zasadnicze grupy:
a) Przyczyny pozytywne
Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci na kształt i funkcjonowanie małżeństwa i rodziny
miały wpływ przemiany dotykające poszczególnych jej członków:
Fundamentalną rolę odegrała ewolucja odczytywania miejsca kobiety w świecie
współczesnym. Ten długotrwały proces, nacechowany wielkim dynamizmem, prowadzi do rozpoznania właściwego kobiecie miejsca w społeczeństwie (MD).
Również przemiany w odczytywaniu postaci mężczyzny jako męża i ojca, mimo iż wiązane
są często z pojęciem kryzysu ojcostwa i męskości nie mogą być odczytywane jedynie według klucza
2
negatywnego. Wiele elementów będących owocem tych przemian pozwoliło w sposób nowy i twórczy spojrzeć na podstawowe więzi budujące małżeństwo i rodzinę.
Także ważny proces formułowania i promowania praw dziecka, przebiegający przez długie
dziesięciolecia i będący kontynuacją wielowiekowych procesów odkrywania dziecka jako niezależnej i samodzielnej osoby, stanowi jedną z istotnych pozytywnych przyczyn przemian we
współczesnym spojrzeniu na małżeństwo i rodzinę.
Nauczanie Kościoła, które w czasie pontyfikatu Jana Pawła II, wniosło wiele elementów jednoznacznie pozytywnych w spojrzeniu na cielesność, płciowość, relację małżeńska, niewątpliwie
otwarło nowe perspektywy nie tylko dla refleksji teologicznej, ale przede wszystkim dla kształtowania postaw wśród chrześcijan realizujących swe powołanie w małżeństwie. Bardzo czytelnym
znakiem afirmacji tej drogi ku świętości stała się beatyfikacja pary małżeńskiej, która właśnie poprzez sakrament małżeństwa realizowała swoją świętość.
Intensywnie rozwija się również ruch Obrony Życia, gromadząc wielu ludzi, przede
wszystkim w pozytywnym działaniu na rzecz tworzenia przestrzeni cywilizacji miłości. Modlitwa i
działania wydawnicze przekładają się na realną pomoc w sytuacjach, w których życie to jest bezpośrednio zagrożone lub też poprzez warunki bytowe wystawione na trudy i uciążliwości.
Kolejnym znakiem czasów jest pojawienie się w ostatnich dziesięcioleciach licznych ruchów
i stowarzyszeń osób żyjących w małżeństwie, które wspólnie pragną szukać dróg doskonalenia
swego życia małżeńskiego i rodzinnego w wierności Ewangelii i Nauczaniu Kościoła. Wymienić
trzeba choćby, takie jak Eqiupe Notre Dame, Wspólnoty Kościoła Domowego, Ruch Spotkania
Małżeńskie, Ruch Rodzin Nazaretańskich. Każde z nich, zgodnie ze swoim charyzmatem odpowiada na potrzebę stałej formacji małżonków i rodziców jak również dzieci i innych członków
rodziny.
Aktualnie obserwowanym zjawiskiem jest też coraz wyraźniejsze zaangażowanie się
młodych małżeństw w ruchy formacyjne i ewangelizacyjne. Zaangażowanie to nie ma charakteru
powszechnego, ale tworzy swoistą elitę, która jasno deklaruje wierność zasadom Kościoła i według
nich kształtuje życie małżeńskie i rodzinne.
b) Przyczyny negatywne
Współcześnie pojawiły się również zjawiska wpływające destrukcyjnie na rzeczywistość
małżeństwa i rodziny. Mają one bardzo zróżnicowany charakter. Ich szczegółowy opis przekracza
ramy niniejszego dokumentu.
Podstawowym zagadnieniem dotyczącym sytuacji małżeństwa i rodziny w Kościele
współczesnym, w tym również w Archidiecezji Poznańskiej, staje się problem wiary w sakramentalność małżeństwa. W wielu wypadkach, jak pokazują badania socjologiczne, brak wśród osób decydujących się na zawarcie sakramentalnego związku małżeńskiego, zrozumienia istoty sakramentu,
co zakorzenione jest prawdo podobnie w braku bądź niedojrzałości ich osobistej wiary.
Wiąże się z tym również przemiana w sposobie przeżywania czasu bezpośrednio poprzedzającego decyzję o małżeństwie. Nie jest to już często czas dojrzewania do decyzji o wspólnym życiu,
czym był do niedawna okres narzeczeństwa. Staje się on okresem wypróbowywania, realizowanym
w formie tzw. wolnych związków, mieszkania na próbę. Przemiany te niewątpliwie w istotnym
stopniu wiążą się ze zmianami kulturowo- społecznymi, które miały miejsce na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. W tym kontekście niepokojącym zjawiskiem jest coraz powszechniejsza akceptacja tego typu postaw, ze strony pokolenia rodziców. Wyraża się ona w przyzwoleniu na wspólne
zamieszkanie, a czasem nawet wręcz zachęcaniu do takiego kroku.
3
Przemiany związane są także z tzw. rewolucją seksualną lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, której skutki odczuwane są po dzień dzisiejszy, między innymi w postaci głęboko zakorzenionego relatywizmu moralnego w odniesieniu do dziedziny płciowości. Zjawiska te narastają
wraz z zmianą pokoleniową, gdy w dorosłość wkraczają potomkowie ówczesnej młodzieży, dla
których pewne wartości nie są nowinką kulturową, ale stanowią przekazaną przez rodziców normalność.
Taka, ujawniająca coraz częściej swe skutki postawa, będąca konsekwencją wspomnianych
wyżej procesów, odrzuca wszelką długoterminową odpowiedzialność za podejmowane decyzje. W
konsekwencji prowadzi to do odkładania na nieokreśloną przyszłość decyzji o zawarciu stałego
związku, jak również do negowania nierozerwalności związku małżeńskiego.
Z tego typu przemianami związane jest też narastające zjawisko prywatyzowania najistotniejszych instytucji społecznych, kształtujących do tej pory oblicze społeczeństw. Polega ono na
traktowaniu instytucji małżeństwa i rodziny jako rzeczywistości całkowicie oderwanych od płaszczyzny życia publicznego, a zatem zamkniętych na wpływy z zewnątrz (w tym wpływy wymagań
etycznych i moralnych).
Nie bez znaczenia również, jest tutaj zjawisko o odmiennym charakterze, które choć posiada
niewątpliwie znamiona pozytywne, to jednak prowokowało i prowokuje nadal także negatywne
skutki. Chodzi tu o feminizm, nazywany w niektórych źródłach, feminizmem walczącym. Sprowadza on mężczyznę i kobietę do roli dwóch odrębnych światów skazanych na nieustanną i wrogą
konfrontację. Ten odłam ruchu feministycznego, często bardzo hałaśliwy w manifestowaniu swych
poglądów, oddziałuje na opinię publiczną w sposób bardzo skuteczny, kształtując często popularne
poglądy.
Do grupy przyczyn negatywnych należy dołączyć również szereg zjawisk które będąc z jednej strony przyczynami, równocześnie stanowią już skutek dokonujących się przemian. Należy do
nich niewątpliwie plaga rozwodów, które coraz częściej dotykają społeczeństwo. Tym bardziej, gdy
weźmie się pod uwagę zatrważające statystyki, i w konsekwencji samonapędzającą się machinę
kolejnych związków.
Tak kształtująca się struktura związana jest z systemem prawnym, zarówno tym obowiązującym, jak i proponowanym poprzez różne inicjatywy ustawodawcze. Propozycje ustaw wymierzonych w nierozerwalność i stabilność małżeństwa i rodziny, promują wręcz model pozarodzinny jako
bardziej opłacalny. W taką logikę postępowania wpisuje się szereg decyzji na płaszczyźnie ekonomicznej, które nie tylko nie realizują konstytucyjnego zapisu o ochronie rodziny, ale wręcz
zmierzają do pogorszenia sytuacji rodzin.
Obok tego typu przepisów prawnych, należy zauważyć szereg propozycji prawnych
zmierzających do bezpośredniego zanegowania małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny i
odebrania mu szczególnej opieki prawnej, jaką do tej pory cieszy się on na mocy zapisów konstytucyjnych. Są to wszelkie inicjatywy ustawodawcze zmierzające do wyposażenia w szereg przywilejów przysługujących małżeństwom także konkubinatów, jak również związków zawieranych
między osobami tej samej płci.
Do tego przeglądu przyczyn negatywnych dodać należy także taką sytuację społeczną, która
może utrudniać funkcjonowanie rodzin. Chodzi tu o zjawiska takie, jak trudna sytuacja mieszkaniowa, bezrobocie, pogarszający się w związku z tym poziom materialny wielu rodzin. Nie bez
znaczenia dla rzeczywistości małżeństwa i rodziny jest coraz silniej obecna i coraz mniej kontrolowana brutalizacja życia, przejawiająca się również na płaszczyznach społecznie akceptowanych i
dopuszczanych, takich jak środki przekazu czy też reklama.
Te pokrótce wymienione przyczyny zmian, stanowią swoisty kontekst, w który wpisują się
4
działania duszpasterskie Kościoła wobec małżeństwa i rodziny. Mają one na celu wspomaganie
zjawisk pozytywnych i przeciwdziałanie temu co jest ewidentnie destrukcyjne.
W Archidiecezji Poznańskiej działania duszpasterskie wobec małżeństw i rodzin podejmowane są zarówno na płaszczyźnie diecezjalnej jak i parafialnej.
Działania diecezjalne
Zgodnie z zapisami Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin Diecezjalne Duszpasterstwo
Rodzin czyli system kościelnych działań, które zmierzają do urzeczywistnienia zbawczego planu,
dotyczącego małżeństwa i rodziny (DDR), realizowane jest w Archidiecezji Poznańskiej w ramach
struktur, których istnienie jest owocem prawie trzydziestoletnich już działań, podejmowanych przez
wiele osób najpierw w formach nieoficjalnych, choć zawsze za przyzwoleniem biskupa.
Funkcję koordynującą pełni Referat Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin Kurii Metropolitalnej w Poznaniu, w którym na stałe pracują Diecezjalny Duszpasterz Rodzin i Diecezjalna Doradczyni Życia Rodzinnego. Do zadań Referatu należy czuwanie nad całością działań podejmowanych na
rzecz rodziny w Archidiecezji Poznańskiej, organizacja katechez przygotowujących do małżeństwa,
jak również koordynacja działania sieci poradni dla narzeczonych. Do zadań Referatu, poprzez
działania Diecezjalnej Doradczyni Życia Rodzinnego, należy również troska o merytoryczne przygotowanie osób mogących podejmować posługiwanie w Duszpasterstwie Rodzin. Dokonuje się to
aktualnie w ramach Podyplomowego Studium Rodziny na Wydziale Teologicznym UAM. Jego
ukończenie w cyklu dwuletnim stanowi jeden z warunków uzyskania misji kanonicznej do nauczania etyki życia małżeńskiego.
Biorąc pod uwagę odległości między poszczególnymi ośrodkami w naszej Archidiecezji,
działania Duszpasterstwa Rodzin zostało podzielone na rejony i tak obok rejonu centralnego – w
Poznaniu, ustanowiono dwa ośrodki, jeden w Szamotułach, drugi w Lesznie. W każdym z ośrodków odbywają się regularne, comiesięczne spotkania pracowników Duszpasterstwa Rodzin. Pracę
ośrodków pozapoznańskich koordynują osoby świeckie mianowane przez Arcybiskupa Poznańskiego. Do ich zadań należy troska o prowadzenie katechez przedmałżeńskich i funkcjonowanie poradni dla narzeczonych na terenie podległych im rejonów. Swoje działania podejmują w ścisłej współpracy z Archidiecezjalnym Duszpasterzem Rodzin i Archidiecezjalną Doradczynią Życia
Rodzinnego.
W bezpośrednim związku z Referatem Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin Kurii Metropolitalnej pozostaje Rada Duszpasterstwa Rodzin, której przewodniczy Archidiecezjalny Duszpasterz Rodzin. W Archidiecezji Poznańskiej Rada Duszpasterstwa Rodzin, zgodnie ze swoją tradycją, jest ciałem koordynującym działania Duszpasterstwa Rodzin w zakresie przygotowania narzeczonych do małżeństwa oraz w zakresie poradnictwa rodzinnego. Do jej zadań należą poza tym,
głos doradczy w pracach Referatu Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin Kurii Metropolitalnej, jak
również opiniowanie kandydatów na Doradców Życia Rodzinnego na wszystkich szczeblach, a
także troska o odpowiedni poziom pracy doradców (m. in. poprzez przeprowadzanie regularnych
hospitacji katechez i działań poradni).
Działania parafialne
Struktury diecezjalne duszpasterstwa rodzin znajdują swą kontynuację w dekanatach i poszczególnych parafiach Archidiecezji Poznańskiej.
Z uwagi na specyfikę podejmowanych działań i ich organizację dokonać należy podziału na
dekanaty i parafie poznańskie i pozapoznańskie. W dekanatach i parafiach poznańskich funkcjonuje
program katechez dla narzeczonych prowadzonych przez grupy wykładowców – pracowników
Duszpasterstwa Rodzin. Trud organizacji katechez spada głównie na wyznaczone dla poszczegól-
5
nych dekanatów, osoby świeckie. Parafie, w których odbywają się katechezy zapewniają pomieszczenia, a kapłani z tych parafii prowadza dwie katechezy w całym cyklu. Parafie poznańskie organizują również poradnie dla narzeczonych.
Poza Poznaniem funkcjonuje dekanalna struktura działań Duszpasterstwa Rodzin, a trud organizacyjny spada najczęściej na księdza dziekana, bądź wyznaczonego kapłana a także na wspomnianego wyżej opiekuna rejonu Duszpasterstwa Rodzin.
W dekanatach wyznaczony jest kapłan pełniący funkcję dekanalnego Referenta Duszpasterstwa Rodzin. Funkcje dekanalnego Referenta Duszpasterstwa Rodzin ograniczają się do formalnego, w wielu wypadkach, czuwania nad przebiegiem katechez przedmałżeńskich w dekanacie
(szczególnie w dekanatach pozapoznańskich) a także do sporadycznego kontaktu z Referatem Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin Kurii Metropolitalnej i do sporządzania ewentualnych sprawozdań.
Obok wymienionych już działań nie można pominąć działalności najistotniejszej, choć bardzo często, w świadomości wiernych i duszpasterzy, nie wiązanej z duszpasterstwem rodzin. Chodzi o wykonywaną z dużym wysiłkiem pracę z dziećmi i młodzieżą. Starania te towarzyszą pracy z
rodzinami i dla rodzin, bowiem jest to wysiłek duszpasterski, którego celem jest właściwe ukształtowanie człowieka i chrześcijanina. Nawet, jeżeli nie jest to praca określana mianem duszpasterstwa rodzin to związana jest ona z kształtowaniem życia rodzinnego.
2. Przygotowanie do małżeństwa i do życia w rodzinie
W Archidiecezji Poznańskiej, od wielu już lat, w działaniach Duszpasterstwa Rodzin kładzie się nacisk na zagadnienie przygotowania do małżeństwa. Idąc za wskazaniami Adhortacji
apostolskiej Jana Pawła II Familiaris consortio, jak również dokumentami Episkopatu Polski, zakładającymi trzy etapy przygotowania do małżeństw: przygotowanie dalsze, bliższe i bezpośrednie,
działania Duszpasterstwa Rodzin skupiły się na przygotowaniu bliższym dokonującym się w ramach tzw. katechizacji przedmałżeńskiej.
Według przyjętych zasad katechizacja przedmałżeńska odbywa się w formie przynajmniej 6
spotkań (każde 2 razy po 45 minut), obejmujących 12 wykładów. Spotkania te powinny się odbywać w terminie sąsiadującym z Mszą św. lub nabożeństwem w parafii, aby ułatwić narzeczonym
uczestniczenie w nich. Zakończenie katechezy przedmałżeńskiej jest połączone zazwyczaj z Mszą
św. (oraz okazją do Spowiedzi św.) i uroczystym wręczeniem zaświadczeń o ich ukończeniu.
Do prowadzenia katechez, oprócz kapłanów, zaproszeni są katolicy świeccy, podejmujący
tematy dotyczące bezpośrednio problematyki małżeńsko-rodzinnej. Są to osoby nauczające zgodnie
z nauką Kościoła, posiadające odpowiednie specjalistyczne przygotowanie i wyposażone w misję
kanoniczną do nauczania etyki życia małżeńskiego i rodzinnego, a także związane z grupą Duszpasterstwo Rodzin poprzez uczestniczenie we wspólnych comiesięcznych dniach skupienia, corocznych rekolekcjach formacyjnych i w permanentnym podnoszeniu kwalifikacji.
W Archidiecezji Poznańskiej katecheza przedmałżeńska według powyższych zasad prowadzona jest w 8 dekanatach poznańskich w 28 parafiach oraz w 19 dekanatach pozapoznańskich.
W dekanatach poznańskich odbywa się co najmniej jeden cykl katechez w ciągu miesiąca dwa razy w tygodniu przez trzy tygodnie. W dekanatach pozapoznańskich, odbywają się jeden do
dwóch cykli w ciągu roku, jeden raz w tygodniu (najczęściej w niedzielę) przez sześć tygodni.
W wielu parafiach na Mszę św. kończącą katechezę dla narzeczonych zapraszani są ich
rodzice. Uczestniczą oni również w specjalnie dla nich przeznaczonej konferencji na temat ich roli,
jako przyszłych teściów.
6
Obok katechez przedmałżeńskich, istnieją również propozycje alternatywne, stwarzające
warunki dla osób poszukujących pogłębienia tematyki małżeńskiej i rodzinnej. W dwóch ośrodkach
akademickich w Poznaniu działających przy parafii p.w. św. Roch, a także przy klasztorze OO.
Dominikanów, odbywają się semestralne katechezy dla studentów, w których pogłębiony i bardziej
rozbudowany materiał katechez przedmałżeńskich, przekazywany jest w czasie całego semestru
akademickiego.
W Poznaniu, inną formą przygotowania bliższego do małżeństwa, są tzw. Wieczory dla zakochanych, czyli spotkania przeznaczone dla narzeczonych, przeprowadzane wg. metody Spotkań
Małżeńskich. Są to dwie serie (jesienią i wiosną) weekendowe, będące pod względem merytorycznym odpowiednikiem katechez przedmałżeńskich.
Diecezjalni doradcy życia rodzinnego z Archidiecezji Poznańskiej, w lipcu każdego roku,
prowadzą także cykl wakacyjny katechezy przedmałżeńskiej, przeznaczony dla narzeczonych z całej
Polski, odbywający się w parafii OO. Dominikanów w Ustroniu - Hermanicach.
W Archidiecezji Poznańskiej przygotowanie bezpośrednie obejmuje trzy spotkania w poradni dla narzeczonych (dwa grupowe i jedno indywidualne). Są to spotkania obowiązkowe dla
wszystkich narzeczonych, również dla pracowników służby zdrowia, jak i dla par oczekujących na
urodzenie dziecka (w tym ostatnim przypadku, prowadzący spotkanie Doradca Życia Rodzinnego,
dostosowuje tematykę spotkania indywidualnego do sytuacji). Ze spotkań w poradni nie zwalnia
udział w żadnej z form przygotowania bliższego. W przygotowanie bezpośrednie wpisują się również spotkania z duszpasterzem, przewidziane przez Kodeks Prawa Kanoniczego i zalecenia dokumentów Kościoła.
3. Poradnictwo rodzinne
Kolejną istotną płaszczyzną działań Duszpasterstwa Rodzin jest poradnictwo rodzinne, które
w Archidiecezji Poznańskiej w dużej mierze związane jest z działaniami przygotowującymi do
małżeństwa. Praca w tym zakresie prowadzona jest głównie w tzw. poradniach dla narzeczonych, w
których realizuje się także część przygotowania do małżeństwa.
W Archidiecezji Poznańskiej funkcjonuje blisko sto poradni dla narzeczonych – w większych parafiach miejskich oraz w siedzibach dekanatów pozapoznańskich. Wszyscy kandydaci do
małżeństwa mają w ten sposób zapewniony dość łatwy dostęp do poradni dla narzeczonych W poradniach pracują osoby przygotowane w ramach Studium Rodziny przy Papieskim Wydziale Teologicznym, które jest poprzednikiem aktualnie działającego Podyplomowego Studium Rodziny przy
Wydziale Teologicznym UAM. Osoby te biorą udział w permanentnej formacji dokonującej się w
ramach comiesięcznych spotkań formacyjno–szkoleniowych, jak również w dorocznych rekolekcjach Duszpasterstwa Rodzin.
W niektórych parafiach poradnie dla narzeczonych rozszerzają swą działalność na
małżeństwa, głównie w zakresie nauki naturalnych metod planowania rodziny oraz poradnictwa
ogólnego w sytuacjach kryzysowych. W wielu parafiach funkcjonują również poradnie
specjalistyczne. Oferują one pomoc w zakresie porad psychologicznych, pedagogicznych i
prawnych. Tego typu poradnie funkcjonują najczęściej z inicjatywy księży proboszczów i działają
dzięki bezinteresownemu zaangażowaniu specjalistów z rożnych dziedzin. Jest to jednak działanie
niewystarczające wobec narastającego zapotrzebowania szczególnie w mniejszych ośrodkach.
Szczególną rolę pełni Archidiecezjalna Poradnia Rodzinna, która znalazła swą siedzibę przy
parafii p.w. Najświętszego Zbawiciela w Poznaniu. Służy ona pomocą i radą w zakresie różnych
dziedzin nauki związanych z życiem małżeńskim i rodzinnym. Wśród osób szukających pomocy
znajdują się głównie mieszkańcy Poznania i okolic, ale również i dalszych części Archidiecezji Poznańskiej.
7
4. Obrona życia
Duszpasterstwo Rodzin w Archidiecezji Poznańskiej poprzez przygotowanie do małżeństwa
i do życia rodzinnego, jak również poprzez poradnictwo rodzinne, koncentruje swoje działania na
życiu ludzkim, stanowiącym wartość przeżywaną we wspólnocie.
Działania na rzecz obrony życia podejmowane są na trzech podstawowych płaszczyznach:
modlitwa, praca edukacyjno-formacyjna, pomoc bezpośrednia matkom oczekującym urodzin dziecka, samotnym matkom oraz rodzinom wielodzietnym. Taki zakres działań sprawia, że dotychczasowa praca ma przede wszystkim charakter pozytywnego budowania środowiska otwartego na życie, tworzenia przestrzeni, w której może rozwijać się cywilizacja życia i miłości.
Pierwszą, a co za tym idzie fundamentalną postawą, jest dzieło modlitwy podejmowanej w
intencji obrony Życia, w pierwszym rzędzie, życia nienarodzonych. Jest to również zaangażowanie
modlitwy w budowanie szacunku dla życia. Postawa ta przejawia się następujących dziełach o wymiarze diecezjalnym i parafialnym:
W święto Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny - 25 marca, obchodzony jest Dzień Świętości Życia, podkreślany poprzez uroczystą liturgię Mszy św. w Katedrze Poznańskiej i w
kolegiatach leszczyńskiej i szamotulskiej. Uroczystościom połączonym z przyjęciem przyrzeczeń
duchowej adopcji, przewodniczy Arcybiskup Poznański i Biskupi Pomocniczy. W roku duszpasterskim 2002/2003 po raz pierwszy idea duchowej adopcji dziecka poczętego została zaproponowana
jako element Programu Duszpasterskiego Archidiecezji Poznańskiej.
Obchodom Dnia Świętości Życia towarzyszą coraz liczniej wydarzenia podkreślające piękno
i istotną wartość daru Stwórcy. Skierowane są one do różnych środowisk i grup wiekowych. W Poznaniu stałym, tradycyjnym elementem stał się przemarsz z kościoła OO. Dominikanów na Plac A.
Mickiewicza pod hasłem Kochajmy dzieci organizowany w niedzielę przed lub po Dniu Świętości
Życia. Gromadzi on całe rodziny na radosnym świętowaniu.
Swoistą kontynuacją Dnia Świętości Życia jest dziękczynienie za dzieło Duchowej Adopcji,
w dniu święta Młodzianków Męczenników – 28 grudnia.
Działania edukacyjne i formacyjne mające na celu obronę życia nienarodzonych, dokonują
się głównie poprzez działalność wydawniczą, prowadzoną m.in. przez Fundację Głos dla Życia.
Wydaje ona dwumiesięcznik Głos dla Życia (około 800 egz. kolportowanych w diecezji), a także
prowadzi kolportaż wydawnictw i innych materiałów pro-life. Istotnym elementem tego typu działania jest również udział osób zaangażowanych w Duszpastertwo Rodzin w szkolnych rekolekcji,
katechez przedmałżeńskich, katechezie szkolnej, w czasie których poruszana jest tematyka świętości życia.
Działania modlitewne i edukacyjno–formacyjne są uzupełniane poprzez bezpośrednią pomoc
osobom znajdującym się w sytuacji stwarzającej zagrożenie dla poczętego życia. Są to dziania o
konkretnym charakterze. Realizują je domy Samotnej Matki w Lesznie, Kiekrzu i Wiktorowie
prowadzone i utrzymywane przez diecezjalne Caritas i Fundację Pomocy Samotnej Matce Pro vita.
Innym wymiernym działaniem na płaszczyźnie materialnej jest pomoc świadczona rodzinom wielodzietnym przez fundację Głos dla życia w ramach programu Patronat nad Rodziną. Ogromnie rozpowszechnioną formą pomocy jest też działanie parafialnych punktów Caritas, które docierają do
najbardziej potrzebujących rodzin w parafiach.
8
Dla wspierania wyżej wymienionych działań powołany został Diecezjalny Fundusz Obrony
Życia (statut w: Miesięcznik Kościelny Arch. Poznańskiej, 4/1999). Ze środków tego Funduszu
finansowana jest działalność Archidiecezjalnej Poradni Rodzinnej.
5. Rodzina w przypadkach trudnych
Podejmowane w Archidiecezji Poznańskiej działania na rzecz małżeństwa i rodziny biorą
również pod uwagę sytuacje trudne oraz takie, które Adhortacja apostolska Familiaris consortio
charakteryzuje jako nieprawidłowe (FC 79-85). Niektóre z tych działań zostały opisane we
wcześniejszych punktach, natomiast wobec osób znajdujących się w specyficznym położeniu Duszpasterstwo Rodzin wychodzi z konkretnymi propozycjami.
Od 2003 roku, dla osób żyjących w separacji (często po cywilnym rozwodzie), które trwają
w wierności złożonej sakramentalnej przysiędze, działa w Poznaniu grupa duszpasterska - Duszpasterstwo osób porzuconych przez współmałżonka. Jest to jedna z nielicznych w Polsce propozycja
dla osób w podobnej sytuacji. Spotkania formacyjno–modlitewne dla tej grupy odbywają się co
miesiąc. Natomiast w okresie Wielkiego Postu odprawiane są ćwiczenia rekolekcyjne.
Małżeństwa, które borykają się z problemem bezdzietności, mogą znaleźć duchowe wsparcie i umocnienie w spotkaniach Duszpasterstwa małżeństw bezdzietnych, działającego od 2001
roku. Charakter grupy i jej liczebność sprawiają, iż spotkania mające charakter formacyjny i modlitewny odbywają się co dwa miesiące, natomiast rekolekcje dla tych małżeństw odprawiane są dwa
razy w roku, w Adwencie i Wielkim Poście.
Mankamentem obydwu wymienionych form duszpasterzowania jest niewątpliwie ich lokalny charakter, koncentrujący się na Poznaniu i okolicach, co siłą rzeczy ogranicza ich dostępność
osobom mieszkającym w innych rejonach Archidiecezji Poznańskiej.
Swoistą formą wychodzenia naprzeciw potrzebom małżeństw bezdzietnych jest propozycja
Chrześcijańskiego Ośrodka Mediacyjno - Adopcyjnego Pro familia, który roztacza swą opiekę nad
małżeństwami, które pragną zaadoptować dzieci.
Szczególną formą oddziaływania duszpasterskiego w sytuacji trudnej jest propozycja odbywających się przy Archidiecezjalnej Poradni Rodzinnej spotkań osób przeżywających dramat po
utracie dziecka.
Z uwagi na narastający społecznie problem istotną formą pomocy, realizowaną przez
Archidiecezjalną Poradnię Rodzinną, są dyżury skierowane do osób homoseksualnych i ich rodzin.
Ważną formą duszpasterstwa działającego na terenie Archidiecezji Poznańskiej jest duszpasterstwo osób żyjących w związkach niesakramentalnych. Forma ta skierowana jest do osób,
które zawarły ponowny związek cywilny. Opiekę duszpasterską w Poznaniu roztaczają nad nimi
dwa ośrodki: przy kościele OO. Karmelitów i przy klasztorze OO. Dominikanów.
II. Nauczanie Kościoła
Większość chrześcijan w swoim życiu rozpoznaje powołanie do życia w małżeństwie i
rodzinie. Jest to dla nich droga, na której szukają, odkrywają i realizują swoje osobiste powołanie
do świętości. Kodeks Prawa Kanonicznego określa małżeństwo jako przymierze, przez które
mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury do dobra
9
małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione
przez Chrystusa do godności sakramentu (KPK, kan. 1055). Małżeństwo staje się ikoną Bożej miłości.
Związek kobiety i mężczyzny, który dojrzewa, aż do momentu, kiedy stają się oni dla siebie
bezinteresownym, wzajemnym darem, jest chciany przez Stwórcę. W akcie stwórczym, Bóg powołując do istnienia człowieka, stworzył go jako mężczyznę i kobietę, obdarzając każde z nich
całkowitą, niepowtarzalną oryginalnością, aby we wzajemnym oddaniu się mogli stanowić najbardziej podstawową wspólnotę. Kobieta i mężczyzna równi są sobie w godności jako osoby ludzkie i
wezwani do wzajemnego obdarowywania się, w sposób najpełniejszy ukazują swą jedność w
małżeństwie w zjednoczeniu ciał, które może być autentycznym znakiem takiej jedności jedynie,
gdy dokonuje się w «prawdzie i miłości». Wtedy też posiada ono dojrzałość właściwą osobom ludzkim stworzonym na obraz i podobieństwo Boże (Rdz 1,27; 2, 8-25).
Małżeństwo zawierane między chrześcijanami, ustanowione przez Stwórcę i unormowane
Jego prawami, zawiązuje się przez wyrażenie zgody przez zawierających je mężczyznę i kobietę.
Aktu tego dokonują sami małżonkowie jako szafarze łaski sakramentu w liturgii, której przewodniczy biskup lub prezbiter (KPK, kan. 1057-1062).
Najprawdziwszy znak jedynej, nierozerwalnej i wiernej miłości, która łączy męża i żonę,
czyli akt małżeński może być właściwie rozumiany tylko w kategoriach bezinteresownego daru z
siebie. W akcie tym małżonkowie oddają się sobie, stają się darem dla siebie w całkowitej ufności.
Stają wobec siebie, podobnie jak pierwsi rodzice w raju, w nagości wyrażającej wzajemne zawierzenie i otwartość (MNS, 19nn). W konsekwencji ich miłość, pojmowana jako dar, wezwana
jest do swoistego promieniowania i otwierania się na dar nowego życia. Dlatego też akt małżeński
zachowuje swe pełne i święte znaczenie, gdy realizuje równocześnie te dwa wezwania: do komunii
– jedności małżeńskiej oraz otwarcia się na dar nowego życia. Postrzegając w ten sposób udzielającą się miłość mężczyzny i kobiety, wyrażającą się w akcie ukierunkowanym na obdarowywanie
siebie nawzajem szczęściem i umacniającym wzajemną jedność a równocześnie otwartym na dzielnie się tą miłością z potomstwem, który Bóg zechce ich obdarzyć Kościół zachęca małżonków zarówno do wielkoduszności w przekazywaniu życia, jak i odpowiedzialności za wychowanie potomstwa.
Kościół w pełni akceptuje planowanie rodziny za pomocą metod opartych na rozpoznawaniu
biologicznego rytmu płodności i stosowaniu okresowej wstrzemięźliwości (HV, 14) wpisują się
bowiem one w wewnętrzną naturę aktu małżeńskiego i zgodne są z obiektywnymi kryteriami moralności umacniając wierność i małżeńską, zachęcając do czułości i sprzyjając wychowaniu do poszanowania wzajemnej wolności (KKK, 2370).
Na fundamencie, jakim jest chrześcijańskie małżeństwo, dążące do kształtowania jedności i
otwarte na dar nowego życia, buduje się wspólnota rodzinna, której podstawowym celem jest tworzenie, umacnianie i kształtowanie komunii międzypokoleniowej. W dzieło to wpisują się zadania
poszczególnych członków rodziny. Każdy z nich na właściwy sobie sposób i zgodnie z miejscem,
jakie zajmuje w tej wspólnocie powołany jest do budowania jej, poprzez miłość wyrażaną w służbie, dzielenie się dobrami, radościami i trudnymi doświadczeniami życia (LR, 8). Tak pojmowana
wspólnota miłości opierającą się na podstawowej relacji, jaką jest miłość małżonków, która dla dobra rodziny nie może w żadnym wypadku być zdyskredytowana przez jakąkolwiek inną relację wewnątrz czy poza rodzinną, już od pierwszych wieków chrześcijaństwa nazywana jest Kościołem domowym. Nazwa ta od początku wyraża przekonanie, iż rodzina jest właściwym i naturalnym niejako
miejscem budowania Królestwa Bożego. Mężczyzna i kobieta, zatem, jako małżonkowie i jako
rodzice wobec swego potomstwa, ale również jako córki i synowie wobec swych własnych rodziców a także jako krewni, uczestniczą w potrójnej misji Jezusa Chrystusa: prorockiej, kapłańskiej i
królewskiej, właśnie w rzeczywistości rodziny, w której zostali postawieni (FC, 51-54).
10
Innymi słowy to ich rodzina jest miejscem, w którym we wspólnocie dążą do zjednoczenia z
Bogiem, biorąc w ten sposób udział w życiu i posłudze Kościoła Powszechnego. W tym kontekście
cele i zdania rodziny nie ograniczają się tylko do zobowiązań wewnątrz rodzinnych, ale otwierają
się na zadania wobec całej wspólnoty Kościoła, najpierw wspólnoty parafialnej, potem diecezjalnej
a wreszcie wspólnoty Kościoła Powszechnego.
Wynika z tego pierwszorzędne zadanie rodziny, jakim jest wychowanie nowego pokolenia
chrześcijan. Rodzina posiada niczym niezastąpione pierwszeństwo w wychowaniu młodego pokolenia, również Kościół pragnie wychowywać przede wszystkim przez rodzinę na fundamencie
właściwego jej charyzmatu (PSPR, 14). Inne instytucje powołane do wychowywania i kształcenia
dzieci i młodzieży mogą pełnić swe funkcje jedynie przy współpracy z rodziną. W rodzinie, bowiem
młody człowiek w ciągu całego procesu dojrzewania będzie w stanie uformować się jako człowiek i
chrześcijanin, odkryć swe powołanie, przygotować się do jego realizacji. W tym sensie rodzina staje
się najważniejszą szkołą życia małżeńskiego i może stać się środowiskiem słusznie nazywanym
pierwszym seminarium.
Małżeństwo zawierane w obliczu Boga, będąc przymierzem wyniesionym do godności
sakramentu, jest jednocześnie instytucją społeczną ze wszystkimi - również prawnymi - tego konsekwencjami (K, 10). Rodzina kształtująca się na takim fundamencie, widziana jako wspólnota
realizująca wzajemne obdarowywanie się sobą, stanowi jednocześnie podstawowy fundament życia
społecznego i najefektywniejszy z możliwych sposób na uformowanie dobrego członka społeczeństwa. W konsekwencji również społeczeństwo, z całym systemem ustawodawczym i prawnym,
zobowiązane jest do roztoczenia opieki nad instytucja będącą jego fundamentem.
Dla kształtowania tak rozumianego małżeństwa i rodziny konieczny jest intensywny proces
przygotowania. Organizowanie przygotowania do małżeństwa spoczywa według Kodeksu Prawa
Kanonicznego na ordynariuszu miejsca, a potem na wszystkich duszpasterzach, którzy mają obowiązek troszczyć się o to, aby własna wspólnota kościelna świadczył pomoc wiernym, dzięki której
stan małżeński zachowa ducha chrześcijańskiego i będzie się doskonalił (KPK, kan. 1063n.). Ojciec
Święty Jan Paweł II wzywa do podejmowania intensywnych wysiłków w kierunku tworzenia i popierania lepszych i intensywniejszych programów przygotowania do małżeństwa, aby wyeliminować, na ile to możliwe, trudności, z którymi boryka się tyle małżeństw, a bardziej jeszcze po to aby
stworzyć pozytywne warunki powstawania i dojrzewania udanych małżeństw (FC, 66). Wprowadzony przez Adhortację apostolską Familiaris consortio trzyetapowy czas przygotowania (przygotowanie dalsze, bliższe i bezpośrednie) ukazuje jak bardzo rozległe, czasochłonne i pracochłonne jest
kształtowanie przestrzeni, w której wzrastać będzie dobre i święte małżeństwo, a na jego fundamencie dobra i święta rodzina.
Na konieczność podejmowania troski o przygotowanie do małżeństwa i otoczenie opieką
czasu wzrastania i kształtowania się miłości między kobieta a mężczyzną wskazuje również II Polski Synod Plenarny, wymieniając wśród konkretnych form przygotowania, obok katechez przedmałżeńskich, również różnego rodzaju rekolekcje i dni skupienia dla zakochanych (PSPR, 41-43).
Z dotychczasowych doświadczeń Duszpasterstwa Rodzin wyrasta Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin, wskazujące w ramach przygotowania bliższego do małżeństwa, nową formę w postaci
katechez parafialnych dla młodzieży ponadgimnazjalnej, realizowaną przy współpracy grup duszpasterskich, w których działać mają kapłani, osoby świeckie, pracownicy Duszpasterstwa Rodzin
oraz specjaliści z różnych dziedzin (DDR, 24-26).
III.Zadania stojące przed Archidiecezją Poznańską
Z dokonanego powyżej oglądu sytuacji duszpasterstwa rodzin i małżeństw, oraz działań po-
11
dejmowanych w Archidiecezji Poznańskiej, wynikają konkretne postulaty i propozycje działań.
Biorąc pod uwagę, iż istniejące struktury Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin w Archidiecezji Poznańskiej zakorzenione są w długoletniej już historii, podstawowym postulatem jest sprecyzowanie w formie odpowiednich aktów prawa partykularnego i dostosowanie do aktualnych potrzeb
zadań, jakie powinny wypełniać konkretne podmioty tej struktury, a szczególnie Rada Duszpasterstwa Rodzin i Dekanalni Referenci Duszpasterstwa Rodzin oraz Doradcy Życia Rodzinnego.
1. Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie
Biorąc pod uwagę wyzwania w związku z wprowadzaniem nowej formy przygotowania bliższego, jaką jest katecheza parafialna dla uczniów szkół ponad gimnazjalnych, dotychczasowa katecheza przedmałżeńska może być traktowana była jako element przygotowania bezpośredniego do
małżeństwa. Uczestnicy spotkań parafialnych zwolnieni będą z części materiału wykładanego w ramach katechez przedmałżeńskich (struktura katechez przedmałżeńskich opierająca się na schemacie
12 tematów ujętych w 6 spotkaniach, zostanie dostosowana, aby umożliwić praktyczne włączenie
się w część tych spotkań).
Spotkania z młodzieżą ponadgimnazjalną przy parafiach, zawierające elementy przygotowania do małżeństwa i życia w rodzinie, według programu i zasad podanych przez Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin i komisję katechetyczną, wpisując się w przygotowanie bliższe do małżeństwa,
mają stać się również pomocą w procesie rozeznawania właściwego powołania. Tym samym nie
będąc traktowane jako definitywne i kompletne przygotowanie do zawarcia sakramentalnego związku małżeńskiego (ewentualne zaświadczenie o zakończeniu cyklu spotkań nie jest dokumentem
zwalniającym z kolejnych etapów przygotowania), mogą w sposób bardzo istotny przyczynić się do
przygotowania właściwej przestrzeni, do przywrócenia i podkreślenia społecznego i religijnego
znaczenia okresu narzeczeństwa, bowiem czas przeprowadzania tych spotkań sprzyja kształtowaniu
w młodzieży właściwych postaw. Jest to też nadzwyczaj cenna okazja dla formowania wiary młodych ludzi w łaskę działającego w sakramencie małżeństwa, Chrystusa.
Dokonywać się to może przede wszystkim poprzez świadectwo chrześcijańskich par małżeńskich wchodzących w skład grup duszpasterskich, obok duszpasterza, doradcy życia rodzinnego i
specjalistów z różnych dziedzin.
Przygotowanie bezpośrednie do małżeństwa, obok udziału w katechezie przedmałżeńskiej
(lub w jej części), obejmować winno również spotkanie w poradni dla narzeczonych oraz trzy
spotkania z księdzem proboszczem. Podczas tych spotkań poruszyć należy tematykę teologii
małżeństwa, etyki życia małżeńskiego i liturgii sakramentu małżeństwa.
W ramach przygotowania bezpośredniego zaleca się pomoc w umożliwienie parom
narzeczonych odbycia dnia skupienia, połączonego możliwością odbycia spowiedzi
przedmałżeńskiej.
Na tym etapie przygotowania należy rozwijać i propagować alternatywne, w stosunku do
katechezy przedmałżeńskiej, formy uwzględniające nowe sposoby przekazu treści dotyczących
małżeństwa (np. metoda ewangelizacyjna czy też metoda Spotkań małżeńskich lub inne metody
aktywizujące). Wprowadzając nowe propozycje, zarówno o zasięgu diecezjalnym jak i parafialnym,
w trosce o zgodność przekazywanych treści z nauczaniem Kościoła, należy skonsultować je z
Referatem Duszpasterstwa Rodzin.
2. Poradnictwo rodzinne
Biorąc pod uwagę coraz większe potrzeby w zakresie poradnictwa rodzinnego należy podjąć
działania na trzech płaszczyznach. W odniesieniu do dotychczas działających poradni dla
12
narzeczonych konieczne jest stałe pogłębianie wiedzy i formacji osób prowadzących poradnie.
Związane jest to również z polepszaniem warunków, przede wszystkim poprzez wyposażenie
poradni w nowe materiały dydaktyczne (ulotki, książki, kasety audio i video), jak również
umożliwienie zakupu lub wypożyczenia odpowiednich materiałów.
Koniecznym wydaje się również rozszerzenie zakresu działań pracy poradni o naukę naturalnych metod planowania rodziny i prowadzenie bieżących konsultacji. Może to pociągać za sobą
konieczność pewnych zmian organizacyjnych, zwłaszcza w małych miejscowościach. Często, ze
względu na dyskrecję, konieczne będzie tworzenie poradni dekanalnych, z dobrą parafialną informacją o ich pracy. Potrzeba także tworzenia nowych poradni specjalistycznych o pełnym zakresie
poradnictwa na wzór Archidiecezjalnej Poradni Rodzinnej (szczególnie w rejonach – Leszno,
Szamotuły).
Ważnym elementem działań, do tej pory w wielu wypadkach nie dającym pożądanych
efektów, jest stworzenie właściwego obiegu informacji, co wymaga zacieśnienia współpracy miedzy
Referatem Duszpasterstwa Małżeństw i Rodzin Kurii Metropolitalnej i kapłanami pracującymi w
parafiach. Dotyczy to różnych form informowania o możliwości korzystania z poradnictwa.
Potrzeba również aktywnego wyszukiwania w parafiach osób nadających się i chętnych do
podjęcia współpracy w Duszpasterstwie Rodzin. Związana jest za tym także, troska o skierowanie
takich osób na Podyplomowe Studium Rodziny (także w charakterze wolnego słuchacza, jeżeli nie
spełniają warunku wyższych studiów magisterskich).
W praktyce duszpasterskiej Archidiecezji Poznańskiej potrzeba także tworzenia sieci
poradni dla małżeństw i rodzin. W odróżnieniu od tzw. poradni dla narzeczonych, działanie
dekanalnych, czy rejonowych poradni rodzinnych przybierać powinno odmienny charakter, typowo
poradniczy, nie zaś edukacyjny. Byłyby one miejscami, w których małżeństwa i członkowie rodzin
mogliby znaleźć poradę w sytuacjach wątpliwości i niepewności, niekoniecznie jeszcze w
momentach, gdy w relacjach małżeńskich i rodzinnych zaistnieją problemy często trudne już do
rozwiązania.
Uzupełnieniem działalności poradni rodzinnych, a jednocześnie bazą dla ich działania są poradnie specjalistyczne z dyżurami np. psychologa, pedagoga, prawnika. Zauważa się konieczność
tworzenia małych parafialnych czy dekanalnych poradni tego typu, będących wydatnym odciążeniem dla działającej Archidiecezjalnej Poradni Rodzinnej. Tego typu punkty poradnictwa specjalistycznego opierać się mogą na wolontariuszach, zaproszonych do współpracy spośród parafian, ze
zwróceniem jednak uwagi na ich fachowość a także wierność nauce Kościoła o małżeństwie i rodzinie.
Również Archidiecezjalna Poradnia Rodzinna domaga się nieustannych zmian i rozszerzania. Dostrzegalna jest konieczność zwiększenia liczby dyżurujących specjalistów, poszerzenia
zakresu poradnictwa o nowe specjalności, poszukiwanie nowych form dofinansowania pracy poradni ze środków publicznych, bowiem pozyskanie prawdziwie fachowej pomocy o charakterze stałym
w instytucji na szczeblu diecezjalnym nie może opierać się wyłącznie na wolontariacie.
3. Obrona życia
Działania na rzecz obrony życia domagają się nieustannie coraz intensywniejszego
propagowania. Zarówno dzieło modlitwy jak i pozytywnej formacji tworzącej środowisko ludzi
otwartych na cywilizację życia i miłości, musi być ciągle na nowo przedstawiane i ukazywane.
Konieczne jest wykorzystywanie jak najszerszej gamy środków przekazu i informacji, jest to
bowiem droga na której może dokonać się zjednoczenie ludzi opowiadających się za życiem.
Ważnym elementem formacyjnym jest niewątpliwie katecheza, zarówno szkolna jak i para-
13
fialna, w której swoje stałe miejsce powinno znaleźć pozytywne nauczanie o świętości i nienaruszalności życia, od chwili poczęcia aż do naturalnej śmierci. Wystrzegać się należy w tym kontekście, ograniczania się jedynie do polemiki ze środowiskami nie przyjmującymi idei nienaruszalności życia, bowiem istotne jest kształtowanie świadomości dzieci i młodzieży, otwartej na ten wielki
dar Boga. Katechezie szkolnej towarzyszyć powinna także troska o właściwą organizację przedmiotu Wychowanie do życia w rodzinie.
Etap bliższego i bezpośredniego przygotowania do małżeństwa jest też nadzwyczaj ważnym
czasem dla ukazania nauczania o świętości życia. Tym bardziej, że bliska staje się perspektywa zawarcia małżeństwa oraz decyzja o poczęciu i narodzinach dziecka. Zmieniająca się nieustannie
sytuacja społeczno-kulturowa domaga się szukania nowych i przekonywujących argumentów w podejmowanym w czasie katechez dialogu z młodymi ludźmi.
Obrona życia to również działania podejmowane na płaszczyźnie praktycznej w momencie
bezpośredniego zagrożenia tego życia. Ciągle jako zadanie staje przed Archidiecezją Poznańską
propagowanie i podtrzymywanie inicjatyw i instytucji mających na celu taką właśnie bezpośrednią
pomoc. Do tych instytucji należą między innymi Domy Samotnej Matki, telefon zaufania, ośrodek
mediacyjno–adopcyjny.
4. Rodzina w przypadkach trudnych
Trudności wynikające z przyczyn opisanych w pierwszej części dokumentu, w coraz bardziej widoczny sposób znaczą rzeczywistość małżeństwa i rodziny. Jest to ciągle bardziej zasadnicze wyzwanie, które staje wobec Duszpasterstwa Rodzin Archidiecezji Poznańskiej, zarówno na
płaszczyźnie profilaktyki (co jest przedmiotem opisywanych wcześniej działów pracy Duszpasterstwa Rodzin), jak i w odniesieniu do skutków owych przemian, tzn. działania odnoszące się do
rodzin i osób bezpośrednio nimi dotkniętych.
W pierwszym rzędzie są to potrzeby osób, które pomimo faktycznego rozpadu związku
małżeńskiego, trwają w wierności złożonej przysiędze małżeńskiej, często biorąc na siebie cały trud
utrzymania i wychowania dzieci zrodzonych w tych związkach. Rolą działań duszpasterskich jest
dawanie rzeczywistego wsparcia duchowego i jeżeli istnieje taka potrzeba również materialnego,
takim osobom, których życie jako przykład wierności i chrześcijańskiej konsekwencji nabiera
szczególnej wartości świadectwa wobec świata i Kościoła (FC, 83). Ważnym postulatem jest rozszerzenie zasięgu duszpasterstwa osób porzuconych przez współmałżonka, poprzez stworzenie
przynajmniej w większych ośrodkach miejskich, grup analogicznych do działającej w Poznaniu.
Istotną przyczyną wielu trudności i dramatów rodzinnych jest niewątpliwie zła sytuacja
materialna. W takim przypadku nieodzowna jest współpraca między Duszpasterstwem Rodzin i instytucjami, których celem jest udzielanie pomocy charytatywnej. Wśród nich pierwsze miejsce zajmuje Caritas zarówno diecezjalna jak i jej parafialne zespoły. Podejmowane już działania,
zmierzające do celu, jakim jest poprawa bytu rodziny w trudnej materialnie sytuacji, powinny dążyć
do zacieśnienia działań dokonujących się na dwóch płaszczyznach, tj. działalności charytatywnej i
formacyjnej. Tego typu połączenie może pomóc w faktycznym rozwoju rodzin i ich wychodzeniu z
sytuacji kryzysowych, a niekiedy już patologicznych.
Dobrą pomocą mogą być też organizowane przez zespoły Caritas i parafie formy wypoczynku dzieci i młodzieży z ubogich rodzin. Wówczas łatwiej jest znaleźć czas na różnego typu działania profilaktyczne i formacyjne.
Miejscem współdziałania mogą być również różnorodne formy działań samopomocowych,
takich jak świetlice parafialne, grupy pomocy w nauce itp. Propagowanie i stymulowanie takich
działań konieczne jest szczególnie na terenie parafii, która jest zawsze miejscem najbliższego
kontaktu, a co za tym idzie najpełniej rozpoznawanych potrzeb.
14
Działania o zasięgu diecezjalnym jak również podejmowane na terenie parafii czy dekanatu
(rejonu) domagają się szerokiego i skutecznego nagłaśniania przy wykorzystaniu tradycyjnych form
informacji parafialnych (takich jak ogłoszenia duszpasterskie, czy plakaty w gablotach
parafialnych). Najistotniejszą, a co za tym idzie również najskuteczniejszą formą pomocy pozostaje
jednak osobisty kontakt duszpasterza z osobami zainteresowanymi. W sytuacjach trudnych,
wiążących się często z poczuciem zawstydzenia, indywidualna, dyskretna informacja udzielana przy
okazji udzielania Sakramentu Pojednania czy podczas odwiedzin duszpasterskich ma nieocenione
znaczenie.
Wykaz dokumentów:
DDR
Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin,
Warszawa 2003
EV
Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, Poznań 1995.
FC
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, Wrocław 1995
GS
Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie
współczesnym Gaudium et spes, W: Sobór Watykański II
Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznań 2002
HV
Paweł VI, Encyklika Humanae vitae, Wrocław 1994.
K
Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską,
28.07.1993, w: http://www.mateusz.pl/dokument/konkordt.htm
KKK
Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallotinum, Poznań 1994
KPK
Kodeks Prawa Kanonicznego, Pallotinum, Poznań 1984
LR
Jan Paweł II, List do rodzin, Poznań 1994
MD
Jan Paweł II, List apostolski Mulieris dignitatem, Pallottinum, Poznań
1996
MNS
Jan Paweł II, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Chrystus odwołuje się
do «początku», katechezy środowe, RW KUL Lublin 2001
PAS
Archidiecezjalny Synod Poznański 1968. Statuty. Poznań 1968
PDM
Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja Episkopatu Polski o
przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim, Poznań 1986.
15
PSA
Poznański Synod Archidiecezjalny 1992-1993. Dokumenty. Poznań 1993.
PSPR
Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie, W: II Polski Synod
Plenarny (1991-1999), Pallottinum, Poznań 2001