kosmologiczne sympozjum w walencji

KONFERENCJE I SYMPOZJA
Zagadnienia Filozoficzne
w Nauce
XXVII / 2000, s. 134–135∗
Michał HELLER
KOSMOLOGICZNE SYMPOZJUM W WALENCJI
Uniwersytet w Walencji (Hiszpania) obchodził 500 lat swojego
istnienia. Władze uniwersytetu postanowiły uczcić tę okazję cyklem
naukowych konferencji. Jedną z nich była „szkoła” zatytułowana „Historical Development of Modern Cosmology” — szkoła, ponieważ
studenci astronomii mieli obowiązek „zaliczyć” wszystkie odczyty.
Poza tym szkoła miała wszystkie cechy międzynarodowej konferencji naukowej. Odbywała się ona w Walencji w dniach 18-20 września
2000 r.
Okrągła rocznica uniwersytetu, a także koniec stulecia, skłaniają
do spojrzenia wstecz. Zapewne z tego powodu tematem konferencji
była nie ty-le sama kosmologia ile raczej jej najnowsza historia, rodzaj podsumowania osiągnięć mijającego wieku. Ale z wyważeniem
proporcji. Ostatnia dekada stulecia była szczególnie bogata w osiągnięcia. Najnowsze techniki obserwacyjne (teleskopy nowej generacji,
orbitalny teleskop Hubble’a, programy „Bumerang” i ”Maksima 1”
w badaniach promieniowania tła) zaczęły przynosić spektakularne rezultaty. W związku z tym na konferencji mówiono nawet o tym, że
w kosmologii ustalił się pewien konkretny paradygmat (świat jest płaski, dominuje w nim ciemna materia, na którą w znacznej mierze
składa się energia pochodząca od stałej kosmologicznej). Nic więc
dziwnego, że w tym kosmologicznym podsumowaniu szczególnie była
reprezentowana ostatnia dekada.
Ideą konferencji było to, żeby o różnych kosmologicznych osiągnięciach mówili, o ile możności, ci, którzy się do nich przyczynili.
UWAGA: Tekst został zrekonstruowany przy pomocy środków automatycznych; możliwe są więc pewne błędy, których sygnalizacja jest mile widziana
([email protected]). Tekst elektroniczny posiada odrębną numerację stron.
∗
2
Michał HELLER
W dużej mierze zamierzenie się powiodło. W spisie wykładowców
pojawiły się nazwiska, które mają już ustaloną pozycję w dwudziestowiecznej kosmologii; a więc m.in.: Virginia Trimble (kierownik
szkoły), Igor Novikov, Malcolm Longair, Jaan Einasto, Joseph Silk,
John Barrow, J. Narlikar, Edward Kolb, Bernard Jones. Wymienić
także należy znanych historyków astronomii i kosmologii: M. Hoskin
oraz H. Kragh. Lista prelegentów była znacznie dłuższa; wszystkie
referaty były na dobrym i bardzo dobrym poziomie.
Podczas trwania konferencji można było zaobserwować wielki renesans kosmologii Lemaı̂tre’a. Oczywiście nie może dziś być mowy
o dosłownym powrocie do prac Lemaı̂tre’a, ale w jego ideach dostrzega się obecnie zalążki wielu dzisiejszych osiągnięć. Po latach
niedostrzegania, lub nawet pomniejszania, jego zasług, słusznie się to
obecnie Lemaı̂tre’owi należy. Przynajmniej częściowo ten jego sukces
można wytłumaczyć tym, że najnowsze obserwacje wymagają ponownego wprowadzenia do równań stałej kosmologicznej, czego Lemaı̂tre
zawsze się domagał (m.in. w swoich dyskusjach z Einsteinem).
Zjazd w Walencji ujawnił (niejako mimochodem) pewien efekt
upadku reżimu komunistycznego i dawnego Związku Radzieckiego.
Obecnie nie ma barier (poza finansowymi) utrudniających komunikację między uczonymi. Wielu dawnych radzieckich uczonych pracuje
na Zachodzie. Nic dziwnego, że w tej sytuacji wzrasta zainteresowanie uczonych i historyków zachodnich dziejami radzieckiej nauki.
W naukach ścisłych, także w kosmologii, radzieccy uczeni mieli wielkie osiągnięcia, o których teraz chętnie mówią na międzynarodowych
zjazdach. W Walencji słyszeliśmy na ten temat sporo z ust Igora Nowikowa i Jaana Einasto (Estonia). Ich wypowiedzi były naznaczone
rysem osobistych wspomnień (a także doświadczeń) i wielkiej fachowości. W dyskusji Malcolm Longair przestrzegł jednak przed zbytnim
upraszczaniem. On sam poświęcił kilka lat swojego życia na pobyt
w Moskwie, gdzie podjął się tłumaczenia rosyjskich artykułów naukowych na angielski. Przyznał on, że Rosjanie mieli wybitne osiągnięcia,
ale były one zanurzone w morzu przeciętności, a niekiedy miernoty.
Tak bywa, gdy nauką rządzi ideologia.
KOSMOLOGICZNE SYMPOZJUM W WALENCJI
3
Zjazdowi towarzyszyły wykłady dla szerszej publiczności. Wygłosili je: Virginia Trimble na temat „Astronomia przy końcu Milenium”
oraz Edward Kolb na temat „Przed Wielkim Wybuchem”. Jeden referat podczas zjazdu był poświęcony popularyzacji idei kosmologicznych na początku XX w. i jeden popularyzacji przez NASA obecnych
osiągnięć nauki o Wszechświecie. Przy okazji dowiedzieliśmy się, że
NASA poświęca 2% swojego budżetu na cele związane z popularyzacją. NASA przygotowuje także witrynę internetową, poświęconą
sympozjum w Walencji, której celem będzie przybliżenie szerokiej
opinii publicznej tematyki omawianej podczas tego sympozjum.
Michał Heller