LIST POETYCKI W ROSYJSKIEJ POSZJI ROMANTYCZNEJ Jan

LIST POETYCKI W ROSYJSKIEJ POSZJI ROMANTYCZNEJ
Jan OrZowskl
(Lublin, Polsko)
L l a t p o e t y c k i t o gatunek nieznany u s t n e j p o e z j i
ludowej.
J e a t o n wytworem p o e z j i p i s a n e j , a w l e c późniejszej niż p o s z c z e ­
gólne g a t u n k i f o l k l o r y s t y c z n e . J e s t o c z y w i s t e , że znane w
litera­
t u r z e rozwinięte s t r u k t u r y gatunkowe powstaZy z gatunków p r o s t y c h ,
które mlaZy z n a c z e n i e użytkowe. S t e f a n i a Skwarczyńska w swoim
Wstępie do n a u k i o l i t e r a t u r z e wyraziZa na t e n temat następujący
pogląd: " H i k t chyba n i e zaneguje związków g e n e t y c z n y c h
zachodzą­
c y c h pomiędzy opowiadaniem l i t e r a c k i m , p o w i a s t k a , nowela a s t r u k ­
turą o p o w i a d a n i a
p r o s t e g o , obsługującego n a s z e c o d z i e n n e życie;
pomiędzy l i s t e m l i t e r a c k i m , l i s t e m poetyckim a l i s t e m zwykZym.
Ta sama a u t o r k a postawiła w I n n e j p r a c y p y t a n i e : "czy l i s t
zwykZy, p o t o c z n y przeksztaZciZ a l f w p o e t y c z n y , c z y też p o e z j a
pokusiZa
a l e o u r o z m a i c a n i e f o r m a l n e , o t e p i e r w i a s t k i , które
2
posladaZ w s o b i e l i s t ? " .
Skwarczyńska wyraża o p i n i e lź t o wZaś-
nle p o e z j a l i r y o z n a w dążeniu do bezpośredniości, do s t w o r z e n i a
zZudy rzeczywistości aiegneZa po formą l i s t u - * .
L l B t w r o z u m i e n i u potocznym ma Jednak pewne r y g o r y f o r m a l ­
ne, które ograniczają możliwości k r e a o y j n e l i s t u p o e t y c k i e g o .
D l a t e g o g a t u n e k t e n przeetaZ odgrywać rolą komunikacyjną wyZacz­
nie
pomiędzy nadawcą a odbiorcą, u t r a c l Z swój intymny
by osiągnąć - z g o d n i e z z a m i e r z e n i e m
oharakter,
twórcy - s z e r s z y r e z o n a n s
spoZeczny 1 określony c e l e s t e t y c z n y . To doprowadzlZo do wzboga­
c e n i a treści l i s t u p o e t y c k i e g o i zróżnicowania Jego s t r u k t u r y
gatunkowej.
Owo zróżnicowanie p o z w a l a wyodrębnić obok l i s t u poe-
t y o k l e g o s e n s u 8 t r i o t o również - j a k t o określa PrzemysZawa Ma­
tuszewska
- "utwory p o e t y o k l e mające postać l i s t u " * . Różnorod­
ność odmian podobnych utworów dostrzegZa wcześniej cytowana J u z
S t e f a n i a Skwarczyńska pisząci
"/.../ od l i s t u p o e t y c k i e g o t r z e b a odróżnić l i s t wierszem
/.../ gdy l i s t p q e t y o z n y wyrastaZ z p o e z j i i elegaZ po formą
listową, aby wzmoo swoje w a l o r y e s t e t y c z n e , swoje bogaotwo w y r a ­
zowe, l i s t w i e r s z e m byZ b a r d z i e j pokrewny ohoćby nawet wierszom
miZosnym, których zaZożenie byZo n i e a k a d e m i c k i e , których oelem
-
J53
-
było zyskać przyohylnośó u k o c h a n e j . . . "
I n a c z e j mówiąc, l i s t wierszem, c z y też H e t rymowany ma
z punktu w i d z e n i a nadawcy c e l u t y l i t a r n y (wyrażenie prośby, z y s ­
k a n i e przychylności a d r e s a t a , p o d t r z y m a n i e wiązi u o z u c i o w e j l t p . ) ,
ma c h a r a k t e r o a o b i s t y l u b nawet intymny i n i e J e s t p r z e z n a c z o n y
do s z e r s z e g o o d b i o r u społecznego. L i s t p o e t y c k i n a t o m i a s t ma
w swym założeniu pozaużytkowy i wąsko pojmowany c e l Jednostkowy.
Przybierając .formą l i s t u j a k o środka wzmocnionej e k s p r e s j i , two­
r z y on określone wartości i d e o w o - e s t e t y c z n e , które mogą być i są
najczęściej p r z e z n a c z o n e do w i e l u odbiorców. D l a t e g o l i s t p o e t y c ­
k i k i e r o w a n y bywaZ n i e k i e d y do f i k c y j n e g o l u b zbiorowego a d r e s a ­
ta (Do przyjaciół Lermontowa, Do f a w o r y t a R y l e j e w a , Do O w i d i u s z a
P u s z k i n a 1 w i o l e i n n y c h ) . Jednak l i s t p o e t y c k i , którego celem j e s t
określone oddziaływanie na s z e r o k i krąg odbiorców s t a j e a l e rów­
nież utworem o c h a r a k t e r z e u t y l i t a r n y m , z a c z y n a odgrywać rolą
p o e z j i a g i t a c y j n e j . Tego r o d z a j u w i e r s z e , należące do l i r y k i apel a t y w n e j , cząeto powstawały w p o e z j i r o s y j s k i e j w o k r e s a c h do­
niosłych wydarzeń społeczno-politycznych.
L i a t p o e t y c k i - J a k wiadomo - ukształtował a l f Już w a n t y c z ­
n e j p o e z j i r z y m s k i e j ( B p l s t u i a e Horacego, B p l s t u i a e ex Pont o i
H e r o l d e s O w i d i u s z a ) , znany był w l i t e r a t u r z e średniowiecznej (na
przykład l i a t miłosny w p o e z j i prowaneąlsklej) 1 r e n e s a n s o w e j ,
s z e g e g o l n i e j e d n a k rozkwitał w d o b i e oświeceniowej.
W l i t e r a t u r z e r o s y j s k i e j l i s t p o e t y c k i pojawił a l e w epoce
k l a s y c y z m u . Posługiwali a l f tym gatunkiem T e o f a n P r o k o p o w i c z
(Do twórcy s a t y r y "Do swego rozumu"), A n t l o o h Kant e m i r (Do swego
rozumu). kichał /Łomonosow ( L i s t o pożytku szkła), A l e k s a n d e r Sumarokow (Do wierszopisów b e z S v s l n v c h J . D e n i s K o n w i z i n ( L i a t do
sług m o i c h ) . G a b r i e l Dlerżawin (.Do C h r a p o w i c k l e g o ) . L i s t p o e t y c k i
w c z a s a c h o w w i e o e n i a - j a k świadczą wymienione przykłady - k i e r o wano ,naJoząacieJ do zbiorowego a d r e s a t a . Jego tworoy n a d a l i mu
t r e a o dydalctyczną (Władcom i sędziom. Do p i e r w s z e g o sąsiada D i e r z a w i n a ) , s a t y r y c z n a (Do swego rozumu K a n t e m i r a ) , postać t r a k t a t u
( L i s t o pożytku szkła Łomonosowa) l u b w y p o w i e d z i o c h a r a k t e r z e
estetyczno-programowym ( l i s t y p o e t y c k i e Sumarokowa). W l i t e r a t u ­
r z e .oświeceniowej traktowano l i s t p o e t y o k l Jako odmianą ody l u b
utwór s a t y r y c z n y 1 d o p i e r o w p o e t y c e doby romantyzmu został on
wyodrębniony J a k o o d d z i e l n y i s w o i s t y gatunek l i t e r a c k i .
W l i t e r a t u r o z n a w s t w i e r a d z i e c k i m wyraża slą n i e k i e d y pogląd,
że Już w c z a s a c h romantyzmu l i s t p o e t y c k i Jako gatunek 1 1 t e r a o k i
wychodzi z mody". Pogląd t a k i n i e wydaje slą u z a s a d n i o n y Już c h o oiażby z t e g o wzglądu, że w r o s y j s k i e j p o e z j i r o m a n t y c z n e j po­
wstało o w l e r l e wląoej listów p o e t y c k i o h niż w p o e z j i k l a s y c y s t y c z n e j . Działo sią t a k przecież n i e t y l k o d l a t e g o , że p o e z j a
romantyczna była b o g a t s z a i o b f i t a z a ilościowo, l e c z d l a t e g o
przede w s z y s t k i m , że , l i s t e m p o e t y c k i m posługiwali slą wówczas
w różnym s t o p n i u właściwie wszyscy p r z e d s t a w i c i e l e r o s y j s k i e j
p o e z j i r o m a n t y c z n e j , ,werod n i c h Żukowekl, R y l e j e w , Kozłów, J a z y kow, P u e z k i a . B a r a t y n s k l , Lermontow, K a r o l i n a Pawłowa i w i e l u
i n n y c h . W l i r y c e P u s z k i n a , Jazykowa 1 Lermontowa wystąpuje po
kilkadziesiąt różny cl) utworów o s t r u k t u r z e l i s t u p o e t y c k i e g o . N i e
można zatem twierdzić, że wówozas rozpoozął ąie z m i e r z c h tego
g a t u n k u - l l t e r a o k l e g o (stało s i e t o Jednak w ówczesne- p o e z j i f r a n ­
c u s k i e j ' ) . Przełom romantyczny w l i t e r a t u r a c h słowiańskich,
zwłaszcza w , e o l s k i e j i r o s y j s k i e j , obfitował w l i s t y p o e t y c k i e
o b a r d z o zróżnicowanej treści.
'Oranioa pomiędzy l i s t e m p o e t y c k i m a l i s t e m rymowanym, c z y
w r e s z c i e w i e r s z e m "mająoym postać l i s t u " J e s t płynna i t r u d n a do
uchwycenia. Ze względów p r a k t y o z n y c h rozróżnienie t o n i e będzie
stosowane w n i n i e j s z e j p r a c y , w której brane są pod uwagę t e
utwory p o e t y c k i e romantyków r o s y j s k i c h , w których występują ohoaiażby t y l k o niektóre w y z n a o z n i k i komposyoyjne l i s t u . Należy do
n i c h , J a k wiadomo, u t y l i t a r n y c h a r a k t e r , pisemna f o r m a , f u n k c j o ­
n a l n a obecnos'o a d r e s a t a o r a z ścisły związek świata p r z e d s t a w i o ­
nego z realną rzeczywistością .
8
N a j b a r d z i e j rozpowszechnione wzorce l i s t u p o e t y c k i e g o p r z e ­
jęli romantyoy r o s y j s o y z r o d z i m e j l i t e r a t u r y oświeceniowej.
Z tego wzglądu gatunek t e n oząsto występował w t w o r o z o a c i poetów
p i e r w s z e g o d w u d z i e s t o l e c i a X U w i e k u , którzy p o z o s t a w a l i w k r f g u
t r a d y o j i k l a s y c y z m u l u b s e n t y m e n t a l i z m u . Swladosą o tym niektóre
utwory Mikołaja ^"•"«'"» (Do pięknej), W a s i l i j a P u s z k i n a (Do m i ­
łej, Epistoła do Żukowskiego), A l e k s a n d r a Woetokowa (Do R o t f j a n ) ,
Mikołaja Q n l e d i o z a (Do p r z y j a c i e l a , Do I . A. Kryłowa), K o n s t a n t i na B a t i u s z k o w a (Do Daszkowa, Moje p i e n a t y ) , J u r i j a J J i e l e d l n s k i e g o - M ^ e l e o k i e g o (Do T e m i r y ) 1 i n n y o h , m n i e j z n a n y c h owczesnyoh
poetów. Slągająo d o , t r a d y o j i p o e t y k i k l a s y o y s t y o z n e j romantycy
r o s y j s c y t w o r z y l i rownoozesnle nowe wzory l i s t u p o e t y c k i e g o
(zwłaszcza odmiany tego g a t u n k u - l i s t u w i e r s z e m ; i z n a o z n l e
w z b o g a c i l i j e g o treśo.
L i s t p o e t y c k i w d o b i e klaayoyzmu często służył poetqm Jako
wypowiedz o o h a r a k t e r z e programowo-estetyoznym. Tworoy później­
szego o k r e s u również spożytkowali tą formą p r e z e n t a c j i swego
c r e d o p o e t y c k i e g o . Rolą tą spełniały l i s t y adresowane do p r z y j a o i o T p o piórze, do f i k o y j n e g o p o e t y , n i e k i e d y do antycznego k l a ­
s y k a , do muzy l u b do p o e z j i . Utworami programowymi w tym z n a c z e ­
n i u były mlądzy I n n y m i i Epistoła do Zukoweklego W. P u s z k i n a , Do
p o e z j i Żukowskiego, B p l s t o Z a do H. I , G n i e d l o z a R y l e j e w a , Do poe­
t y . Do p r z y j a c i e l a w l e r s z o t w o r o y A. P u s z k i n a T w l e l e l n n y c h T T I s t
p o e t y c k i p t . Do moich w i e r s z y C k i l e d l c z a ma c h a r a k t e r wstąpu do
wydania wybranych utworów p o e t y . Właściwym a d r e s a t e m aą t u wszak­
że a z y t e l n i c y , do których zwraca slą twórca, zapewniając o s z l a ­
c h e t n y c h i n t e n c j a c h swej p o e z j i i wyrażając nadzieją, iż n i e
bądzie ona zapomniana.
Jeden z p i e r w s z y c h utworów piętnastoletniego P u s z k i n a - Do
p r z y . l a c l e l a wlerezotwórcy ma umowną formą l i s t u p o e t y c k i e g o , s k i e ­
rowanego do A r y s t a , który J e s t postacią fikcyjną.Aryst p r a g n i e
zostać poetą, a u t o r p r z e s t r o g a go p r z e d ciężarem i trudem tego
powołania, n i e szcządcząc mu różnych pouozeń:
-
j6C -
ApucT, He T O T nooT, K T O pmjuu ruiecTb yueeT
H, nepbflMM cxpunH, Oyuai-H He i s j e e T .
Xopomue C T H X M H C T S K Jierxo rmcaTb,
Kan BHTreHmreilHy $paHiyaoB nodexASTb.
(A. riymKMH, H j p y r y CTKXOTBOPuy)
P u s z k i n o w s k i e J u w e n l l i a p o e t y c k i e opieramy
s i e n a wzorcach
k l a s y c y s t y c z n y c h , czego n a j l e p s z y m przykładem J e s t właśnie c y t o ­
wany t u l i s t p o e t y c k i . Świadczy o tym metrum w i e r s z a ( d o s t o j n y
a l e k s a n d r y n ) o r a z l i c z n e odwo/ania do obrazów i s y m b o l i z a c z e r p ­
niętych s a n t y c z n e j m i t o l o g i i . J e s t t o widoozne już w początkowym
dwuwierszu:
ApacTt K T H a TOJine cjiymTejiel
napnacal
T H xouentb ocejwaTb ynpmcoro H e r a c a . . .
Do środków p o e t y k i k l a a y o y s t y c z n e j sięgali również i n n i a u ­
t o r z y tego r o d z a j u listów p o e t y o k i c h . P o t w i e r d z a t o wspomniana
już Epistoła do Żukowskiego W a s i l i j a P u s z k i n a o r a z Epistoła do
H. I . Oniad1cza R y l e j e w a (homeryokie
porównania a u t o r a były t u
a l u z j a do przekładowej działalności G n l e d i o z a , tłumaoza I l i a d y ) .
Oświeceniowy l i s t p o e t y c k i n a s y c o n y był o s e a t o patosem oby­
w a t e l s k i m , zawierał o s t r e a k c e n t y a a t y r y o z n e i p o u o s o n l a mara Ina.
Preromantyczna
i romantyozna p o e z j a r o s y j s k a kultywowała t e n g a ­
tunek l l t e r a o k i . J a k o przykład moga służyć utwory: Do T l b u l l i i s a
i Do wodza zwycięzców Żukowskiego, Do R o s j a n Wostokowa. Do fawo­
r y t a i Do A l e k s a n d r a I R y l e j e w a . W i e l e w i e r s z y o podobnym oharakt e r z e można wskazać w l i r y c e P u s z k i n a (Do L i o y n l u s z a . Do wielmoży.
Epistoła do c e n z o r a i i n n e ) . Związek t y c h utworów z tradyoją
oświeceniowa j e s t b a r d z o wyraźny. P r z e j a w i a s i e on w i c h s t r u k t u ­
rze
w e r s y ? l k a c y j n e j , w odwołaniach do m i t o l o g i i i p o s t a c i a n t y c z ­
n y c h (Do T l b u l l u s a . Do Łlcynluaza. Do O w i d i u s z a ) , w r e s z o l e w t o n a o j l m o r a l i z a t o r s k i e j l u b s a t y r y c z n e j . Swój w i e r s z Do faworytą
(K w r i e m i e n e z c z l k u ) R y l e J e w określił wreoz w p o d t y t u l e j a k o " n a ­
śladowanie s a t y r y P e r s J u s z a : Do R u b e l l i u s z a " . co oozywlśale miało
na c e l u odwrócenie uwagi c e n z u r y , a l e było też zarazem wyraźnym
ukłonem a u t o r a w stronę wciąż żywej w ówczesnej l i t e r a t u r z e r o ­
s y j s k i e j p o e t y k i k l a s y c y s t y c z n e j . Podobna r o l e odgrywał a n t y c z n y
k o s t i u m również w P u s z k i n o w s k i m
w i e r s z u Do Łlcynluaza.
Wyjątkowa popularność uzyskały w r o s y j s k i e j p o e z j i
romantycz­
n e j l i s t y p o e t y c k i e do przyjaciół. W d o b i e romantyzmu ukształto-
- 361 -
wał o s l e p o a z u o l e wspólnoty b r a c i p o e t y c k i e j , "sług P a r n a s u "
(określenia tego użył P u s z k i n ) , których łączyło duchowe p o k r e ­
wieństwo i w y s o k i e posłannlotwo społeczne, J a k i e nakładała n a
n i c h m i s j a p o e t y p r o r o k a . Sprzyjała temu doniosła r o l a
poezji
w duchowym życiu narodów, zwłaszcza słowiańskich, a także p o w s t a ­
nie
w i e l u ugrupowań i kółek l i t e r a c k i c h , które jednoczyły różnych
twóroów w dążeniu do r e a l i z a c j i określonych programów a r t y s t y c z ­
nych.
Wspomniane t u p o c z u c i e duchowej wspólnoty wybrańoów poetów,
p r z e c i w s t a w i o n y c h zwykłym " z j a d a c z o m c h l e b a " , t a k ujęła K a r o l i n a
Pawłowa w w i e r s z u skierowanym do Iwana Aksakowai
Ho U H r a n a m i H S sBeaAH Hofla,
Ha napa BeuHoro o O i e u ,
Ho a Hac X M B 8 csaraa rpeOa,
H we U T e R c K o r o Jtamb u e O a
JXm* X H S H M H H O T Oora z s e i i .
(K.
I l a u o B a , H. C. AiccanoBy)
0 duchowym pokrewieństwie poetów j e s z c z e wyraźniej pisał
P u s z k i n w liśoie p o e t y o k i m do Mikołaja Jazykowa, wysłanym a s i o ­
ła Michajłowskiegot
HtApeBJte tła^ocTHufl eona
I I O B T O B u e z coOofl c a a a y e r :
O H M zpeuu B A M H U X n y s ;
E A X H U A luajceHh M X ao-iayer;
J l p y r A P y r y qyxjnt no c y j u d e ,
O H M pojmą no aaoxaoaeHkB.
Kxaaych O B M A M C B O S Team:
fiaucoB, & S M B O K a Tefle.
(A.
HynntMH, K flauxoBy)
P u s z k i n j e s t również autorem listów p o e t y c k i o h o młodzień­
c z e j przyjaźni, która wzmacniają wspólne ideały i p r a g n i e n i a .
B a j b a r d z i e J znanym przykładem podobnego l i s t u J e s t n a p i s a n y
w 1818 r o k u w i e r s z Do Czaada.lewa
( i n o . i "Lubwi. nadleżdy. tlcho.1
sławy...").
Świadeotwa przyjaźni poetów u t r w a l o n e zostały w b a r d z o w i e ­
l u w i e r s z a c h , które maja postać l i s t u p o e t y c k i e g o . Podobne utwo­
ry
p i s a n o zresztą n i e t y l k o w o k r e s i e romantyzmu. Romantyzm
ukształtował Jednak swego r o d z a j u mode n a l i s t y adresowane do
przyjaciół poetów. Są one dość l i o z n e (zwłaszcza w p o e z j i J a z y k o ­
wa i P u s z k i n a ) , c z a a a m i b a r d z o o s o b i s t e i i n t y m n e , d l a t e g o n i e
zawsze p r z e z n a c z o n e były do d r u k u . W i e l e z n i c h przeohowało a l e
- 362 -
w archiwach adresatów, by uzyskać obieg l i t e r a c k i niekiedy do­
piero po k i l k u d z l s l e c i u latach o d śmierci i c h autorów.
L i s t bardzo osobisty, zatytuZowany Do p r z y j a c i e l a 'U. A. Żu­
kowskiego ( P o Jego powrocie z podróży) akierowaZ do wymienionego
adresata Iwan KozZow w roku 1822, dotknięty już nieszczęściem,
jakim byZa utrata wzroku. DmieściZ o tym wzmiankę we wspomnianym
liściet
OnflTfc T U asecbl onjiTfc cyjikflOD
Aaao use anecTe O B T Ł c T O O O O I
M saop, X O T R noryzmaft M O R
y* aeopoB j i p y r a He a c T p e q a e r ;
Ho c e p A U y BlMTHłlfl r o j o c TBOfl
rjyfloło B Aymy npoMuaev...
(H.
KoaioB,
K ąpyry B. A . łyKOBcitOMy)
Przyjazne l i s t y wierszem wymieniali z Innymi poetami Pusz­
kin,
Oniedicz, Żukowski, Wiaziemskl, Jazykow, Baratyński, Ba­
tiuszko w, KozZow i wielu innyoh romantyków. Owe
l i s t y ("drużea-
k i j e posZaniJa"! 1 odpowiedzi skZadaZy a l e niekiedy na a ta Za
wymiany korespondencji poetyokiej, co n a j l e p i e j i l u s t r u j e p n y kZad Jazykowa i Karoliny Jaenisoh-PawZoweJ. Znane są cztery
listy
tej poetki do Jazykowa 1 siedem listów, które otrzymaZa ona o d
tegoż nadawcy. Można w n i c h wyozytao sZowa przyjaźni, wdzlącznośoi i wzajemnego uznania (PawZowa tZumaozyZa na niemleokl n i e ­
które wiersze Jazykowa), a w końmi ostrą polemiką i nawet potąp l e n i e , Jakie wywoZaZ u PawZowej l i s t poetyoki Jazykowa zatytu­
Zowany Do CzaadaJewa^. Autor, gorliwy wyznawca poglądów sZowian o f l l s k i c h , n i e przeblerająo w sZowach, ostro pietnowaZ okoydent a l i s t y o z n e idee Czaadajewa ("ty caZujesz pantofle papieży").
Karolina PawZowa, odpowiadając Jazykowowi, napisaZa o tym J e g o
wierszui
M R S CTaaa atuie japa ara
H HenoHHTHa n qyx^a.
(K. O a s J i O B a , H . M .
fl...y)
Listem poetyckim posZugiwali sią romantycy w c e l u propago­
wania określonych i d e i spoZeozno-polltyoznyoh, f l l o z o f l o z n y c h
oraz estetyozno-programowwoh. ffajoiekawsze pod tym wzglądem s ą
należące do tego gatunku niektóre wiersze Puszkina (Do Lio-ynluSza.,
i
Do Bątluszkową,, Do księcia A. M . Core z altowa. Do CzaadaJewa
inne).
- 36.3
-
Tematem w i e l u listów p o e t y c k i c h , d o przyjaciół są.zwykZe,
male sprawy d n i a powszedniego. I l e k t o r e z owych utworów p i s a n e
byZy do okreąlonego o d b i o r c y , i n n e zaa.do zbiorowego a d r e s a t a
(Do o r z Y J a c i o Z Lermontowa, Do przyJaolóZ P u s z k i n a , Do B a t l u s z k o WB Żukowskiego 1 i n n e ) . Dominowały w nięh o z f s t o s z k o l n e 1 s t u ­
d e n c k i e w s p o m n i e n i a , b e z t r o s k i e mZodzieńcze zabawy i w i e c z o r y
p r z y winie.. Tego r o d z a j u w i e r s z a należą do t z w . p o e z j i b i e s i a d ­
n e j , niektóre maja c h a r a k t e r żartobliwych zaproszeń n a t o w a r z y s ­
k i e s p o t k a n i e , podczas którego znowu zadźwięczą puchary i p o l e j e
a l e wino ( n a p r z y k Z a d w i e r s z D e n i s a Dawydowa Do Buroowa. Z a p r o ­
s z e n i e na o o n c z ) . S p o t k a n i a w g r o n i e przyjaciół o p i e w a l i w i e l o ­
k r o t n i e P u s z k i n (Do P u s z o z l n a . Do W. 2. Dawydowa. Do przy.lacióZ)
i Jazykow (Do Wileńskiego, bo W u l f a T l u t o z e w T T S z e o l e l e w a 1 l n n a ) . 2ucJa K u s i a k , a u t o r k a p r a c y o liście .poetyckim w l i r y c e
P u s z k i n a , t a k pisze o z n a c z e n i u t y c h motywów w Jego p o e z j i :
" B i e s i a d a J a k o Jeden z motywów życia Intymnego zajęZa u p r z y ­
wilejowane m l e j s o e w l i s t a c h p o e t y o k i c h , manifestujących wartość
l i t e r a c k a t e m a t y k i i n t y m n e j , p r y w a t n e j , będących z r a c j i swego
p r z e z n a c z e n i a s w o i s t y m d z i e n n i k i e m t a k i e j t e m a t y k i . H i e znaczy t o
jednak, że motyw u c z t y wraz z j a j a t r y b u t a m i n i e p o j a w i a a l f
w pozostaZym d o r o b k u l i r y c z n y m p o e t y " 1 0 .
W p o e z j i r o m a n t y c z n e j r z a d z i e j występują l i s t y , w których
zawarte są pod adresem o d b i o r c y n i e aZowa p r z y j a z n e 1 s e r d e c z n e ,
l e c z wymówki i o s k a r z e n l a . Za p r z y k Z a d n i e c h posZuży P u s z k i n o w s k i
l i s t Do J u r l e w a . w którym a u t o r n i e e z e c z e d z i i r o n i i wymienionemu
w t y t u l e znajomemu o f i o e r o w i , f a w o r y t o w i f o r t u n y 1 pięknych k o ­
b i e t . Podobny c h a r a k t e r ma tegoż p o e t y B o l s t o Z a do k s . Oorozakowa. g d z i e a d r e s a t określony z o s t a Z J a k o " u r o o s y p o o h l e b c a , z Z o a l l w y gaduZa".
W l l r y e e Lermontowa teś znajdujemy l i s t y zabarwione ironią,
goryozą, a nawet gniewem. Świadczy o tym choolażby w i e r s z
Do B. g . . adresowany do t o w a r z y s z a z l a t s z k o l n y c h , MlchaZa S a t a r o w a , powstaZy po z e r w a n i u z n i m przyjaźni. Ten l i s t w i e r s z e m
ma c h a r a k t e r bardzo o s o b i s t y , r e j e s t r u j e przeżyola l i r y c z n e g o
"Ja" w c h w i l i rozozerowaniat
fl OTTOJMy yHuemiyB py«y,
A scnoMSB jipyzOy samy s a z B O C R B ;
H M T O C O M B O ( I ASJiZTk ae Oyxer cicyicy;
T a n x a p y e e i s e R U O dojthine me...
(M. JlepMORTOB, K 5: ir.l
L i s t y peZhe oskarżeń i n i e p r z y j a z n e wobeo o d b l o r o y można
też wskazać w p o e t y c k i e j spuśclżnle Jazykowa (Do Czaada.lowa)!
K a r o l i n y Paw/owej ( w i e r s z adresowany do E u d o k s j i R o s t o p c z y n y
"Jesteśmy s o b i e wspóZczesne. h r a b i n o . . . " ) .
A d r e s a t k a m i w i e l u r o m a n t y c z n y c h listów w i e r s z e m byZy k o b i e t y .
L i s t y t e są wyrazem zmian w o b y c z a j a c h s p o Z e o z n y c h , J a k i e dokony­
wa Zy e l f w owej epoce, a także świadectwem wzrastającej r o l i k o -
- }6i -
b i e t w życiu k u l t u r a l n y m . . Rozkwit p o e z j i miZoaneJ w l i t e r a t u r z e
r o s y j s k i e j p r z y n i o s Z w / a s c i w i e d o p i e r o romantyzm. Wtedy t e z po­
j a w i Z a i f w p o e z j i r o s y j s k i e j k u l t k o b i e c e j urody. L i r y k a miZosna przybięraZa najczęściej formf l i s t u w i e r s z e m , p i s a n e g o do k o ­
b i e t y , której p e r s o n a l i a n i e zawsze byZy u j a w n i a n e . D l a t e g o w i e ­
l e w i e r s z y miaZo konwencjonalny k r y p t o t y t u Z £o_22E» powtarzający
się . w i e l o k r o t n i e w l i r y c e Lermontowa, P u s z k i n a i i n n y c h roman­
tyków.
Dużo listów w i e r s z e m adresowano do k o b i e t wymienionych
z i m i e n i a 1 n a z w i s k a . Opiewano w n i c h urodę wybranych dam, z a l e ­
ty i c h c h a r a k t e r u . , w a l o r y I n t e l e k t u a l n e i t o w a r z y s k i e . Pqdobne
l i s t y kierowano do znanych k o b i e t , które sZynęZy z piękności i
w y b i t n e j r o l i w życiu i n t e l e k t u a l n y m i a r t y s t y c z n y m określonego
środowiska. Postacią t a k a byZa, na przykZąd, kąiężna Z l n a i d a
WoZkońska, w której s a l o n i e z b i e r a l i się ówcześni l u m i n a r z e r o ­
s y j s k i e g o życia l i t e r a c k i e g o . Wierszowane l i s t y poświecili J e j
m. i n . KozZow, P u s z k i n i B a r a t y n s k i . P u s z k i n p i a a Z o n i e j i J e j
salonie:
Ilapana nys a icpacoTit,
P y x o e HezHoit zepxMmh T U
BoJmeflHua C K i i n e r p a.soxHOBeHHH...
(A. IlynucitH, KHKrmte 3. A. Bo-iKOHCicofl)
L i s t y w i e r s z e m do k o b i e t znanych z piękności często wystę­
pują zwZaszcza w l i r y c e KozZowa (Do hrab^fly ZąwadowskleJ. Do h r a ­
b i n y P o t o c k i e j . Do księżny Z. A. Wo Ikona k i e.1). Baratyńskleno
(Do A. A. WoJajkowej) 1 PuązJtina (Do H, Uezakowe.1 1 l a n e ) . Owe
wierszowane l i s t y do k o b i e t s a niewątpliwie dominującym g a t u n ­
kiem r o m a n t y c z n e j l i r y k i miZoaneJ w p o e z j i r o s y j s k i e j .
Dokonany t u pobieżny i wybiórczy przegląd listów p o e t y c k l o h
doby romantyzmu p o t w i e r d z a wypowiedziany Juź sąd, że w owej epooe gatunek t e n J e s z c z e się n i e przeżyZ, a l e wręcz p r z e c i w n i e - r o z k w i t a Z różnorodnosola f o r m i rozwiązań a r t y s t y c z n y c h . Jego
e w o l u o j a zarysowaZa się b a r d z o wyraźnie: od k l a s y o y s t y o z n e j
umowności, dużego s t o p n i a s k o n w e n c j o n a l i z o w a n i a i dydaktyzmu do
l i s t u w i e r s z e m o b a r d z o zróżnicowanej treści i n i e k i e d y o s o b i s ­
tym l u b nawet intymnym o h a r a k t e r z e . Romantycy r o s y j s c y k u l t y w o ­
w a l i znane w l i t e r a t u r z e oświeceniowej formy l i s t u p o e t y c k i e g o ,
a l e równocześnie w z b o g a c i l i Jego wersyfikację 1 p r z e d e w s z y s t ­
kim tematykę (motywy przyjaźni, duchowej wspólnoty poetów, t e ­
mat l o s u i powoZania p o e t y , k u l t k o b i e c e j urody i I n n e ) . O d e s z l i
od k l a s y c y s t y c z n e j koturnowości Języka, który w i c h l l s t a o h poe­
t y c k i c h s t a Z się b a r d z i e j n a t u r a l n y 1 bezpośredni, w r e s z c i e n a ­
s y c i l i ów gatunek r e a l i a m i ówczesnego życia obyczajowego, towa­
r z y s k i e g o , l l t e r a c k o - a r t y s t y c z n e g o i spoZeczno-politycznego.
L i s t p o e t y c k i i Jego odmiana l i s t w i e r s z e m a t a Z się-bardzo r o z ­
powszechnionym i podatnym n a w s z e l k i e zmiany formaIno-treśćiowe
gatunkiem r o s y j s k i e j l i r y k i romantycznej.
P r z y p i s y i
1. Skwaroaynska, 3 . ,
Warszawa 1965, a. 231.
I i t i p do n a u k i o l i t e r a t u r z e ,
2.
S k w e r z y n s k a , S., T e o r i a l l e t u . Lwów 1937,
3.
I b i d e m , a. 337 -
t. I l l ,
a. 337.
338.
4. Matuszewska, P., L i s t n o y t y c k l w awiadomogoi l l t e r a o k l o . l
p o l s k i e g o O a w i e e e n l a . "Pamiętnik L i t e r a c k i " , 1970, z. 2,
e. 122 - 123.
5.
op. c i t . , a. 340.
Skwarosyńaka, S., T e o r i a l i e t u
6. Kparxan JtcrepaTypHDH 3HnnK.sonejiafl, T . 5, MocKoa 1988, c.906
7. P o r . o p i n i e M a t u s z e w s k i e j , P.t L i s t p o e t y c k i (w:) L i t e r a t u ­
r a P o l s k a . P r z e w o d n i k encyklotiedycmyr . t . i .
fanumn
1984,
8.
P o r . Skwarozyńeka, S., T e o r i a l l e t u
a. 37 -
38.
9. 0 l i s t a c h p o e t y c k i c h Pawiowej E. p a t r z w p r a c y : O r Z o w s k l , J .
L i s t p o e t y c k i w twórczości K a r o l i n y Pawiowej ( w t ) R u s i s t i c k y a b o r ­
n i * oi.omoucfco-iuhim irt- T- Pr.h. m m .
?7 _ 34.
T
10. K u s i a k , %., L i s t p o e t y c k i . Z problemów g e n o l o g l o m v c h
r y k i A l e k s a n d r a P u . S Ł n l / w r o S K . l i f e ! IF U?
li­
nOSTHttECKOE nOCJIAHME B pyCCKOft POMAHTHWECKOfl n033MM
P
e a
B
M
e
3 crsTke paccMaTpasaarcs <t>ytfmaoaapoaaHae z a s p a a o e r a i e c a o r o
n o u a x a a s p y c c x o a poMUTanecsot n o e e u . l a r o p AoaasuaaaT, f r o
poNaaTaaa yracjejosaJM » T O T xaap O T aoaaaa »aoxa uaccinsaMs, ao
•sa«urr«ihMO o f l o r a T u s (oeooeaso A . C. Hymaaa) ero łopsy a T « M B T H •7 ( M O T S B I I ApysecKOł Oecejm a secaioro napa, eaaacTaa noavos, ••OpaaaaKOB a y e , *e4yuT*i«ł D a p i a c a " , ry-ikra l e s c a o l apacorn s &p.
B 3»oxe poMaBTaatia noaraiecioe n o c i a a a e nojywuo $opny aackMa
s cTBXax, jameaaoro csolcTseaHoa uaccsuaeMy ycjoBaocra • A K A S J I T S <
•na, Ooiee tuTamsoro a o ^ a a i o r o a peaifcHoa zassą Torjiamaero s p e iteHi.
- J6Ó
THE
-
EPISTLE IN RUSSIAN ROMANTIC POETRY
J a n Orłowa let
The e p i s t l e i s a genre unknown I n f o l i c p o e t r y ; I t o r i g i n a ­
t e s f r o m w r i t t e n p o e t r y and assumes a s t r i c t l y l i t e r a r y f o r m .
Known t o the a n c i e n t s ( H o r a c e , O v i d ) , i t a p p e a r e d i n m e d i e v a l as
w e l l a s R e n a i s s a n c e p o e t r y , but f l o u r i s h e d m o s t l y i n the p e r i o d
o f the E n l i g h t e n m e n t . I n R u s s i a n p o e t r y the e p i s t l e appeared i n
t h e p e r i o d o f C l a s s i c i s m , where i t was p r a o t i s e d by s u c h a u t h o r s
as C a n t e m i r , Lomonosov, Sumarokov, P o n v i z l n and D e r z h a v i n .
S o v i e t l i t e r a r y c r i t i c s c l a i m t h a t t h e e p i s t l e went o u t o f
f a s h i o n i n t h e Romantic p e r i o d . T h i s v i e w seems u n j u s t i f i e d , as
many more e p i s t l e s were w r i t t e n by R u s s i a n Romantlo p o e t s than
by C l a s s i c i s t ones. T h i s was so n o t o n l y because Romantic p o e t r y
was much r i c h e r , but a l s o because a l m o s t a l l the R u s s i a n Roman­
t i c s p r a c t i s e d t h i s genre (Zhukovsky, P u s h k i n , Y a z y k o v , R y l e y e v ,
Baratynsley, K o z l o v , Lermontov, C a r o l i n e P a v l o v a and o t h e r s ) .
Numerous e p i s t l e s ,of v a r i o u s s o r t s c a n a l s o be f o u n d i n Push­
k i n ' s and Yazykov'a l i t e r a r y o u t p u t . The e p i s t l e cannot be r e ­
g a r d e d , t h e n , as a v a n i s h i n g l i t e r a r y f o r m i n R o m a n t i c i s m because
i t i s p r e c i s e l y i n t h a t epoch t h a t i s was r e c o g n i z e d a s a s e p a ­
r a t e genre.
R u s s i a n Romantlo p o e t s w r o t e a l l the t y p e s o f e p i s t l e s w h i c h
had appeared i n C l a s s i c i s t p o e t r y t t h e y e n r i c h e d , .however, the
o o n t e n t o f e p i s t l e s w i t h a d i s t i n c t c u l t o f woman s beauty (many
e p i s t l e s were a d d r e s s e d t o women), w i t h the f r i e n d s h i p and s p i r i ­
t u a l k i n s h i p o f p o e t s and o o n v i v i a l m o t i f s . The e p i s t l e , t h e n ,
u n l i k e t y p i c a l g e n r e s o f t h e E n l i g h t e n m e n t p e r i o d s u c h a s the
ode, the f a b l e and the h e r o i c poem, may be s a i d t o have a s s e r t e d
i t s preeenoe v e r y o l e a r l y I n t h e gamut o f g e n r e s p r a o t i s e d I n
R u s s i a n Romantlo p o e t r y .