Recenzja - Wydział Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury

Prof. dr hab. Małgorzata Mańka, czł. koresp. PAN
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Katedra Fitopatologii Leśnej
ul. Wojska Polskiego 71 c
60-625 Poznań
Recenzja
osiągnięcia naukowego „Identyfikacja i biologia sprawców brudnej plamistości jabłek”
oraz dorobku naukowego doktor Ewy Mirzwy-Mróz,
w związku z postępowaniem o nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego
w dziedzinie nauk rolniczych, w dyscyplinie ogrodnictwo
Sylwetka Habilitantki
Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz, po studiach na Wydziale Rolniczym Akademii Rolniczej
im. K. A. Timiriaziewa w Moskwie (obecnie Rosyjski Państwowy Uniwersytet Rolniczy-MSHA
im. K.A. Timiriaziewa), uzyskała w 1992 roku tytuł zawodowy magistra inżyniera rolnictwa,
w specjalności ochrona roślin. Promotorem nagrodzonej pracy dyplomowej był dr Yuriy
Mikhaylovich Stroykov z Katedry Fitopatologii.
Po studiach podjęła pracę w Katedrze Fitopatologii na Wydziale Ogrodnictwa
(obecnie Wydział Ogrodnictwa, Biotechnologii
i Architektury Krajobrazu) SGGW
w Warszawie, na stanowisku technicznym (1993-1997). W 1997 roku została słuchaczem
stacjonarnych studiów doktoranckich na tym samym Wydziale a w 2000 r. uzyskała stopień
naukowy doktora nauk rolniczych w zakresie ogrodnictwa, na podstawie rozprawy
doktorskiej: „Występowanie w Polsce septoriozy paskowanej liści pszenicy powodowanej
przez Mycosphaerella graminicola (Fuckel) Schroeter”, wykonanej pod promotorstwem prof.
dr hab. Czesława Zamorskiego z Katedry Fitopatologii SGGW w Warszawie. Od owego roku
do chwili obecnej jest zatrudniona na etacie adiunkta w Katedrze Fitopatologii,
przekształconej później w Samodzielny Zakład Fitopatologii, na obecnym Wydziale
Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu, SGGW w Warszawie.
1
Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz jest członkiem Polskiego Towarzystwa Fitopatologicznego,
(od 2012 roku – skarbnikiem Zarządu Oddziału Warszawskiego PTFit), a z tego tytułu także
członkiem European Foundation for Plant Pathology i członkiem International Society
for Plant Pathology. Ponadto jest członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego
i Polskiego Towarzystwa Mykologicznego.
Brała aktywny udział w ponad trzydziestu konferencjach krajowych (8 referatów
i 14 posterów) i międzynarodowych (13 posterów).
Habilitantka
współpracowała
lub
współpracuje
z
ośrodkami
krajowymi
i zagranicznymi: Cereal Research Non-profit Company w Szeged (Węgry), Iowa State
University (USA), Zakładem Botaniki i Mykologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
w Lublinie oraz z jednostkami swojej Uczelni (Samodzielny Zakład Przyrodniczych Podstaw
Ogrodnictwa, Katedra Sadownictwa i Katedra Roślin Warzywnych i Leczniczych). Odbyła
liczne staże średnio- i krótkoterminowe w jednostkach naukowych na Ukrainie, w Belgii,
Czechach i na Węgrzech.
Dorobek naukowy
Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz jest autorem 19 rozpraw naukowych i jednej pracy
przeglądowej w czasopismach wymienionych na liście MNiSW. Siedem z nich opublikowała
w czasopismach z Journal Citation Report: Plant Disease, Journal of Plant Pathology, Acta
Scientiarum Polonorum Hortorum Cultus i Sylwan. Pozostałe prace ukazały się w Acta
Agrobotanica, Acta Agrophysica, Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin
i Phytopathologia Polonica (obecnie Phytopathologia). Ponadto do dorobku wchodzą dwie
prace w recenzowanych materiałach konferencyjnych i jedna w nierecenzowanych
materiałach tego typu.
Według różnych baz danych index Hirscha wynosi 1 do 2 (wg Web od Science – 1,
a według Google Scholar – 2). Sumaryczny impact factor wynosi 7,86 a łączna liczba
punktów za publikacje w czasopismach wymienionych na liście MNiSW – 213. Liczba
cytowań według bazy Web of Science (WoS) wynosi 2 (w tym 1 autocytowanie), według
Publish or Perish – 4, a ustalona w oparciu o czasopisma indeksowane w bazie Google
Scholar – 21 (bez autocytowań – 8).
Inne elementy dorobku publikacyjnego Habilitantki to współautorstwo 2 skryptów
z fitopatologii i autorstwo kilku rozdziałów w trzech monografiach, 22 abstraktów
2
w krajowych materiałach oraz 13 abstraktów w zagranicznych materiałach z konferencji
i sympozjów, a także 11 prac popularno-naukowych.
Habilitantka ma też w dorobku 31 sekwencji nukleotydowych zgłoszonych (jako
pierwszy autor) i opublikowanych w Bazie NCBI (http://www.ncbi.nlm.nih.gov).
Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz kierowała projektem badawczym finansowanym przez
KBN i była głównym wykonawcą w dwóch kolejnych projektach badawczych finansowanych
z tego samego źródła. Była też kierownikiem grantu wewnętrznego SGGW. Ponadto, była
dwukrotnie głównym wykonawcą projektów polsko-czeskich i kierowała projektem polskowęgierskim, a także uczestniczyła (jako lider i jako uczestnik) w zadaniach unijnego projektu
REGPOT (2011-2014).
Recenzowała również publikacje do druku w czasopismach krajowych (3) oraz
w czasopiśmie znajdującym się w bazie Journal Citation Reports – Plant Disease (2).
W pracy badawczej dr Ewy Mirzwy-Mróz da się wyróżnić kilka wątków.
Od początku pracy na SGGW zajmowała się, w zespole Katedry Fitopatologii,
chorobami infekcyjnymi roślin ozdobnych. Później Jej zainteresowania badawcze skupiły się
na powodowanych przez grzyby chorobach zbóż. Następnie poświęciła się badaniu chorób
roślin sadowniczych, co zaowocowało m.in. osiągnięciem habilitacyjnym. Od 2014 roku
przedmiotem zainteresowania Habilitantki stały się także choroby drzew leśnych
i parkowych, a zwłaszcza ich etiologia. Ostatnia dekada to także okres zastosowania
do identyfikacji patogenicznych grzybów technik biologii molekularnej, których znajomość
Habilitantka stale pogłębia.
Prace nad infekcyjnymi chorobami roślin ozdobnych dotyczyły chryzantem.
Wykazano w nich, że odporność uprawianych w Polsce odmian chryzantem na białą rdzę
chryzantemy powodowaną przez grzyb Puccinia horiana (obiekt kwarantannowy), jest
bardzo zróżnicowana, a nawet stwierdzono immunię u niektórych spośród nich. Z kolei
rozpracowano etiologię więdnięcia i zamierania chryzantem, ustalając, że najważniejszymi
jednostkami chorobowymi są zgnilizna twardzikowa (sprawca: Sclerotinia sclerotiorum),
wertycylioza (sprawca: Verticillium dahliae), szara pleśń (sprawca: Botryotinia fuckeliana)
i ryzoktonioza (sprawca: Thanatephorus cucumeris). Dwie pierwsze najczęściej występowały
w uprawach chryzantem.
Prace nad etiologią, patogenezą i epidemiologią chorób zbóż powodowanych przez
grzyby, prowadzone w zespole Katedry Fitopatologii i we współpracy z jednostkami hodowli
roślin,
przyniosły
interesujące
wyniki
w
3
postaci
wstępnego
udokumentowania
występowania i dynamiki rozwoju nowych wówczas chorób – brunatnej plamistości liści
pszenicy (sprawca: Pyrenophora tritici-repentis) i septoriozy paskowanej liści pszenicy
(sprawca: Mycosphaerella graminicola).
Znaczną wartość dla hodowli odpornościowej zbóż miały prace nad oceną podatności
różnych genotypów pszenżyta i pszenicy na porażenie przez grzyby rdzawnikowe – Puccinia
striiformis (wywołujący rdzę żółtą zbóż i traw), Puccinia graminis (wywołujący rdzę
źdźbłową zbóż i traw) i Puccinia recondita (wywołujący rdzę brunatną pszenicy i pszenżyta).
Niezbyt dobrze rozpoznana w latach 1990. choroba – septorioza paskowana liści pszenicy,
stała się przedmiotem rozprawy doktorskiej Habilitantki: „Występowanie w Polsce
septoriozy paskowanej liści pszenicy powodowanej przez Mycosphaerella graminicola
(Fuckel) Schroeter”, której promotorem był prof. dr hab. Czesław Zamorski. Autorka opisała
występowanie i rozwój septoriozy paskowanej liści pszenicy w warunkach Polski a także
cykl rozwojowy patogena. Przebadała też polową podatność genotypów pszenicy ozimej
na M. graminicola a także zakres jego roślin gospodarzy w Polsce, stwierdzając że stanowi
zagrożenie zwłaszcza dla upraw pszenicy ozimej, a tylko sporadycznie dla pszenicy jarej
i pszenżyta (nie porażał jęczmienia, owsa ani żyta). Były to badania o charakterze
nowatorskim w kraju.
Tematyka pracy doktorskiej była przez Habilitantkę kontynuowana i rozwijana
w kilku kolejnych projektach badawczych (KBN, wewnętrzne SGGW, międzynarodowe),
o czym mowa wyżej. Badania te poszerzyły wiedzę o chorobach pszenicy ozimej i kukurydzy
w Polsce, na Węgrzech i w Czechach. Współpraca międzynarodowa przyniosła jedną
rozprawę oraz kilka wystąpień na konferencjach.
W 2005 roku Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz rozpoczęła badania nad nabierającą
znaczenia chorobą jabłoni, brudną plamistością jabłek. Realizowała je m.in. w ramach dwóch
grantów (wewnętrzny SGGW i MNiSzW) oraz we współpracy z ośrodkiem w USA. Przyniosły
one rozeznanie etiologii tej choroby, powodowanej przez kompleks gatunków grzybów, jej
szkodliwości (zwłaszcza podczas przechowywania jabłek) i występowania na innych
gatunkach drzew owocowych. Były to wszystko informacje nowe dla warunków polskich.
Oryginalne osiągniecie stanowi także ustalenie, że grzyb Aureobasidium pullulans (zaliczany
do sprawców brudnej plamistości jabłek, a pospolicie występujący też w glebie) nie
powinien być zaliczany do kompleksu, a jedynie traktowany jako jeden z grzybów
sadzakowych.
Od czterech lat Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz, wraz ze współpracownikami z różnych
jednostek SGGW, pracuje nad nowym patogenem borówki wysokiej, Valdensinia heterodoxa,
4
znanym jako grzyb występujący na liściach drzew, krzewów i roślin zielnych dzikorosnących
w Polsce. Wystąpienie choroby w jednym roku prowadzi do spadku plonu w następnym
i stanowi nowe u nas zagrożenie plantacji tej rośliny. W przewodzie doktorskim mgr. inż.
Wojciecha Kukuły, który przygotowuje rozprawę na temat „Biologia i epidemiologia grzyba
Valdensinia heterodoxa jako sprawcy plamistości liści borówki wysokiej”, Habilitantka jest
promotorem pomocniczym.
W ramach najnowszych swoich zainteresowań Habilitantka bada wraz ze
współpracownikami niektóre grzyby wywołujące kompleks chorobowy zamierania dębów
oraz plamistości liści brzozy (Asteroma leptothyrioides, Discula betulina i Septoria betulae),
skupiając się zwłaszcza na identyfikacji, morfologii i charakterystyce molekularnej
zebranych izolatów. Uzupełnieniem tych prac jest próba określenia wrażliwości patogenów
na fungicydy.
Ogół
dorobku
naukowego
Pani
dr
Ewy
Mirzwa-Mróz
(łącznie
ze
scharakteryzowanym poniżej osiągnięciem naukowym) stanowi istotny wkład w poznanie
ważnych gospodarczo i interesujących przyrodniczo chorób wybranych zbóż i roślin
sadowniczych, poszerzając naszą wiedzę i dostarczając podstaw do opracowania metod
skutecznej ochrony przed tymi chorobami.
Osiągnięcie naukowe
Oceniane osiągnięcie naukowe stanowi książka autorstwa Habilitantki pt.:
Identyfikacja i biologia sprawców brudnej plamistości jabłek. Jest to pozycja licząca 137
stron, wydana w 2013 roku przez Wydawnictwo Wieś Jutra w Warszawie (ISBN: 978-8362815-13-5).
Wartość opracowania zasadza się na zebraniu i przeanalizowaniu obfitego materiału
pochodzącego ze wschodnich i środkowych rejonów Polski, z punktu widzenia
występowania i szkodliwości brudnej plamistości jabłek. Choroba ta od niedawna występuje
w Polsce w coraz większym nasileniu, na drzewach owocowych niechronionych chemicznie
lub w sadach niewłaściwie chronionych. Może stanowić coraz większy problem również
w sadach z ograniczonym programem ochrony, wpisujących się w obowiązujący
i propagowany system integrowanej ochrony roślin (IPM).
Habilitantka w ciągu czterech lat uzyskała ponad 1500 izolatów grzybów, spośród
których 228 reprezentowało gatunki wywołujące brudną plamistość jabłek. Ich
5
patogeniczność wobec jabłek potwierdziła w doświadczeniu infekcyjnym opisanym
w rozdziale 4.1. W opisie nie ma, niestety, wzmianki o spełnieniu ostatnich postulatów
Kocha, czyli o reizolacji patogenów z chorych jabłek i porównaniu ich z użytymi do inokulacji
izolatami. Patogenami okazały się Peltaster fructicola, Phialophora sessilis, Microcyclosporella
mali, Microcyclospora malicola, Microcyclospora pomicola i Peltaster sp., czyli kompleks
gatunków odmienny od opisanych w pracach z innych regionów Europy i świata. Spośród
tych gatunków bardzo częstym występowaniem na ternie naszego kraju wyróżniał się
Microcyclosporella mali, stanowiąc ponad 90% wszystkich izolatów sprawców choroby.
Osiągnięciem Autorki jest określenie zakresu roślin gospodarzy, na których objawy brudnej
plamistości występują, i identyfikacja patogenów, które powodują chorobę na gruszy
(Phialophora sessilis, Microcyclosporella mali, Microcyclospora malicola i Microcyclospora
pomicola) oraz na śliwkach (M. mali). Dodatkowy walor pracy to ustalenie listy roślin
sadowniczych nie mających objawów choroby (malina, antypka, ałycza, brzoskwinia
i czereśnia).
Na uwagę zasługuje też zbadanie cyklów rozwojowych M. mali, M. malicola
i M. pomicola, a w szczególności określenie ich sposobu zimowania. Te zagadnienia,
interesujące poznawczo, mają duże znaczenie dla ochrony drzew przed chorobą.
Identyfikacja i molekularna charakterystyka patogenów jabłoni Microcyclospora malicola,
Microcyclospora pomicola i Microcyclosporella mali została dokonana po raz pierwszy
w Polsce. Dwadzieścia sekwencji nukleotydowych zostało zdeponowanych w Banku Genów
(1 sekwencja Peltaster sp., 1 sekwencja P. fructicola, 2 sekwencje P. sessilis, 12 sekwencji
M. mali {wcześniej Pseudocercosporella sp.}, po 2 sekwencje M. malicola i M. pomicola).
Do istotnych walorów pracy należy też opisanie rozwoju gatunków rodzaju Peltaster
na powierzchni kutykuli jabłek, wnoszące nowe elementy do wiedzy o potencjalnej
szkodliwości tych patogenów. Charakterystykę sprawców brudnej plamistości jabłek
uzupełniają informacje dotyczące dynamiki wzrostu ich kolonii na różnych pożywkach.
Praktyczny aspekt opracowania podnosi też szczegółowy opis objawów choroby
występujących na jabłkach w Polsce, ilustrowany znakomitymi zdjęciami, podobnie jak
różne aspekty morfologii patogenów, również świetnie sfotografowane przez Habilitantkę.
Bogaty materiał zawarty w książce może być przydatny do uzupełnienia programów
ochrony drzew sadowniczych przed chorobami i wyzyskany w hodowli nowych odmian
jabłoni.
W opinii recenzenta warte jest odnotowania, że opisane i przebadane zjawisko
występowania w coraz większym nasileniu brudnej plamistości jabłek (choroby bynajmniej
6
nie najważniejszej dla produkcji jabłek w Polsce), stanowi interesujący przykład zajmowania
niszy ekologicznej – powierzchni jabłek – przez kompleks patogenów innych, niż dotychczas
uważane za pierwszoplanowe (np. Venturia inaequalis).
W redakcji książki występują pewne niedociągnięcia stylistyczne i formalne.
Stosowany jest niepoprawny zapis „grzyb z gatunku” podczas gdy powinno być „grzyb
gatunku”. Mamy też do czynienia z brakiem konsekwencji w nazewnictwie – w tym samym
akapicie (str. 30, dół) jest mowa raz o płytkach Petriego, a raz o szalkach.
W spisie treści nie ma rozróżnienia w tytułach rozdziałów traktujących o kolejnych
etapach postępowania w części MATERIAŁ I METODYKA i w odpowiadających im
rozdziałach w części WYNIKI. Przykład może stanowić rozdział 4.1. prawidłowo
zatytułowany „Oznaczanie typów morfologicznych grzybni, izolowanie sprawców brudnej
plamistości jabłek i wykazanie ich chorobotwórczości”, którego odpowiednik stanowi
rozdział 5.1. zatytułowany identycznie, podczas gdy jego tytuł powinien mieć brzmienie:
„Typy morfologiczne grzybni, sprawcy brudnej plamistości jabłek i ich chorobotwórczość”.
Załącznik drugi jest niejasno zatytułowany. Zapewne chodzi o „Udział różnych
gatunków patogenów w populacji sprawców brudnej plamistości jabłek w wybranych
regionach Polski”.
Charakterystyka dorobku dydaktycznego Habilitantki
Zakres tematyczny zajęć dydaktycznych prowadzonych przez Panią dr Ewę MirzwęMróz w ciągu dwudziestu dwóch lat pracy na SGGW jest szeroki. Na studiach stacjonarnych
i niestacjonarnych na wydziałach Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu
oraz Rolnictwa i Biologii a także na Wydziale Rolniczym (oddział Leśna Podlaska)
realizowała różne przedmioty z szeroko pojętego zakresu fitopatologii, mykologii i ochrony
roślin. Programy połowy tych przedmiotów były w całości lub części Jej dziełem autorskim.
Od 2014 pracuje też nad wdrożeniem technologii e-learning do nauczana
przedmiotów z zakresu etiologii chorób roślin.
Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz wypromowała 10 magistrów i 8 inżynierów, na dwóch
wydziałach. Jedna z prac magisterskich (Joanna Bator, 2005. Badania nad rozwojem
teleomorfy grzyba Mycosphaerella graminicola) uzyskała wyróżnienie JM Rektora SGGW.
7
Jest to aktywność w zakresie przekraczającym zazwyczaj realizowane na stanowisku
adiunkta zajęcia dydaktyczne.
Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz uzyskała dwukrotnie nagrodę zespołową Rektora SGGW,
a także dyplom uznania za osiągnięcia w zakresie dydaktyki. Otrzymała też nagrodę Rektora
za osiągnięcia organizacyjne.
Konkluzja
Na podstawie analizy dorobku naukowego oraz osiągnięcia naukowego, a także
dorobku organizacyjnego, dydaktycznego i udziału w życiu naukowym, stwierdzam,
że Pani dr Ewa Mirzwa-Mróz jest dobrze przygotowana do samodzielnej pracy
naukowej i spełnia warunki określone w ustawie o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 roku
(Dz. U. z 2003 r., Nr 65, poz. 595; Dz. U. z 2005 r., nr 164, poz. 1365; Dz. U. z 2011 r.
nr 84, poz. 455) oraz w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia
1 września 2011 roku, wymagane do uzyskania stopnia naukowego doktora
habilitowanego w dziedzinie nauk rolniczych, w dyscyplinie ogrodnictwo.
Prof. dr hab. Małgorzata Mańka, czł. koresp. PAN
Poznań, 16 października 2015 roku
8