PL - CORDIS

PL
PL
PL
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
Bruksela, dnia 26.6.2008 r.
COM(2008) 392 wersja ostateczna
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
NA TEMAT ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA OSÓB CIERPIĄCYCH NA
ZABURZENIA PRZEMIANY WĘGLOWODANÓW (CUKRZYCĘ)
PL
PL
SPIS TREŚCI
1.
Cel sprawozdania ......................................................................................................... 3
2.
Cukrzyca ...................................................................................................................... 3
2.1.
Zaburzenia metaboliczne ............................................................................................. 4
3.
Leczenie cukrzycy........................................................................................................ 5
4.
Zalecenia żywieniowe.................................................................................................. 5
4.1.
Naukowe podstawy zaleceń żywieniowych................................................................. 5
4.2.
Europejskie zalecenia dietetyczne................................................................................ 6
4.2.1.
Zalecenia Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia Europejskiego
Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą .......................................................................... 6
4.2.2.
Zalecenia krajowych organizacji diabetologicznych państw członkowskich.............. 6
4.3.
Streszczenie zaleceń żywieniowych ............................................................................ 6
5.
Informacje na temat żywności dla chorych na cukrzycę przekazane przez państwa
członkowskie i inne zainteresowane strony ................................................................. 7
5.1.
Aktualny stan prawny w niektórych państwach członkowskich.................................. 8
5.2.
Żywność sprzedawana aktualnie na rynku europejskim jako odpowiednia dla
chorych na cukrzycę..................................................................................................... 9
5.3.
Opinie innych zainteresowanych stron ........................................................................ 9
6.
Prawodawstwo ........................................................................................................... 10
6.1.
Aktualne ramy prawne ............................................................................................... 10
6.2.
Możliwe warianty legislacyjne .................................................................................. 11
7.
Wnioski ...................................................................................................................... 11
BIBLIOGRAFIA...................................................................................................................... 13
PL
2
PL
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
NA TEMAT ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA OSÓB CIERPIĄCYCH NA
ZABURZENIA PRZEMIANY WĘGLOWODANÓW (CUKRZYCĘ).
1.
CEL SPRAWOZDANIA
Dyrektywa 89/398/EWG w sprawie środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego1 występujących także pod nazwą żywności
dietetycznej przewiduje, że Komisja przedstawi sprawozdanie na temat celowości
szczególnych przepisów dotyczących żywności dla osób cierpiących na zaburzenia
metabolizmu węglowodanów (cukrzycę). Niniejsze sprawozdanie przedstawia w
skrócie zalecenia dietetyczne dla diabetyków, jak również aktualne prawodawstwo
europejskie dotyczące przeznaczonej dla nich żywności, co pozwoli na ocenę
celowości szczególnych przepisów dotyczących żywności przeznaczonej dla
diabetyków.
2.
CUKRZYCA
Cukrzyca stanowi grupę zaburzeń metabolicznych charakteryzujących się chroniczną
hiperglikemią (wysokim poziomem glukozy we krwi) oraz nietolerancją glukozy
spowodowaną niedoborem insuliny, ograniczoną skutecznością jej działania lub
obiema tymi przyczynami. Zwykle hormon insuliny produkowany przez trzustkę
kontroluje poziom glukozy we krwi poprzez przesyłanie glukozy z krwi do komórek,
gdzie jest użytkowana jako źródło energii.
Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała dwa podstawowe rodzaje cukrzycy:
Cukrzyca typu 1 (dawniej nazywana cukrzycą insulinozależną (IDDM) lub cukrzycą
typu dziecięcego), w której trzustka nie produkuje niezbędnej dla życia insuliny. Ten
typ cukrzycy rozwija się najczęściej u dzieci i młodzieży lecz jest także coraz
częściej diagnozowany w późniejszym wieku. Leczenie polega na zastrzykach z
insuliny oraz stosowaniu diety.
Cukrzyca typu 2 (dawniej nazywana cukrzycą insulinoniezależną (NIDDM) lub
cukrzycą dorosłych) powodowana jest niezdolnością ciała do odpowiedniej reakcji
na działanie produkowanej przez trzustkę insuliny. Cukrzyca typu 2 stanowi 90%
światowych przypadków cukrzycy. Występuje ona zwykle u dorosłych, lecz jest
także coraz częściej spotykana u osób młodych i dzieci. Ten rodzaj cukrzycy zwykle
leczony jest poprzez zmiany w trybie życia takie, jak zmiana sposobu odżywiania i
aktywność fizyczna, czasem w połączeniu z przyjmowaniem doustnych leków
przeciwcukrzycowych, niekiedy niezbędne mogą być też zastrzyki z insuliny.
1
PL
Dyrektywa Rady 89/398/EWG z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw
członkowskich odnoszących się do środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego
Dz.U. L 186 z 30.6.1989, s. 27.
3
PL
Istnieją także inne rodzaje cukrzycy wynikające z defektów genetycznych, chorób
trzustki oraz zaburzeń wywołanych przez leki lub środki chemiczne. Istnieje także
cukrzyca ciążowa występująca u kobiet ciężarnych i ustępująca zwykle po urodzeniu
dziecka. Kobiety, które przeszły cukrzycę ciążową są w większym stopniu zagrożone
zachorowaniem na cukrzycę w późniejszym wieku.
2.1.
Zaburzenia metaboliczne
Wpływ cukrzycy na metabolizm nie polega jedynie na zaburzeniu przemiany
węglowodanów, lecz także na zakłóceniach metabolizmu protein i tłuszczów
związanych z niedostatecznym działaniem insuliny na tkanki docelowe, co wynika z
niewrażliwości na insulinę lub z jej braku. Efektem jest niezdolność ciała do
przemiany glukozy w energię.
Cukrzyca zwykle przejawia się pod postacią hiperglikemii, wynikającej z obecności
glukozy we krwi w ilości nie pozwalającej na jej usunięcie. Poziom glukozy we krwi
na czczo i po jedzeniu (poposiłkowy) regulowane są przez częściowo różne
mechanizmy. Poposiłkowy poziom glukozy we krwi zależy głównie od składu
posiłku, podczas gdy poziom glukozy we krwi na czczo odzwierciedla przede
wszystkim poziom produkcji glukozy przez wątrobę.
Na poziom glukozy we krwi wpływają różne parametry związane ze sposobem
odżywiania, takie jak ilość, typ i właściwości spożywanego pokarmu. Zauważono, iż
niektóre powszechnie dostępne produkty zawierające ten sam typ i ilość
węglowodanów różnie wpływają na poziom glukozy we krwi (odpowiedź
glikemiczną). Różne odpowiedzi glikemiczne na pokarmy zawierające tą samą ilość
węglowodanów zależą przede wszystkim od poziomu wchłaniania w jelicie cienkim.
Głównym czynnikiem wpływającym na wchłanianie jest typ węglowodanów. Inne
czynniki, które mają wpływ na wchłanianie, to gotowanie i obróbka żywności.
Alkohol wpływa na poziom glukozy we krwi hamując produkcję glukozy przez
wątrobę, co prowadzi do obniżenia poziomu glukozy w osoczu. Natomiast alkohol
spożywany regularnie w dużych ilościach zmniejsza wrażliwość na insulinę
prowadząc do podniesienia poziomu glukozy w osoczu.
Niewłaściwie leczona cukrzyca zwiększa zagrożenie chorobami krążenia oraz
chorobami neurologicznymi i w konsekwencji przyczynia się do skrócenia życia.
Dochodzi także do komplikacji, takich jak utrata wzroku związana ze zmianami w
naczyniach krwionośnych i nerwach, powodowanych przez stale podwyższony
poziomu glukozy we krwi. Ścisła kontrola poziomu glukozy we krwi i ciśnienia krwi
może zmniejszyć ryzyko powikłań.
PL
4
PL
3.
LECZENIE CUKRZYCY
Celem leczenia osób dotkniętych cukrzycą jest unormowanie poziomu glukozy we
krwi oraz zminimalizowanie powikłań. Leczenie powinno być zindywidualizowane,
a pacjent musi połączyć kontrolę poziomu glukozy we krwi z dietą i aktywnością
fizyczną oraz w razie potrzeby z przyjmowaniem doustnych leków
przeciwcukrzycowych lub zastrzyków z insuliny.
4.
ZALECENIA ŻYWIENIOWE
W przeszłości zalecenia żywieniowe dla osób dotkniętych cukrzycą koncentrowały
się na spożyciu węglowodanów. Do lat osiemdziesiątych panowało przekonanie, że
kontrola stężenia glukozy we krwi możliwa jest jedynie przy ograniczeniu ich
spożycia. Zalecano takie ograniczenie spożycia węglowodanów (szczególnie
sacharozy), aby dostarczały one nie więcej niż 40% energii przyjmowanej w
pokarmach. Począwszy od lat siedemdziesiątych, badania naukowe wykazały, że
swobodniejsze spożycie węglowodanów nie ma negatywnego wpływu na poziom
glukozy we krwi i że, zgodnie z teorią opracowaną na początku lat osiemdziesiątych,
stężenie glukozy we krwi zależne jest nie od spożycia węglowodanów, ale od sumy
energii przyjmowanej w pokarmach. Dodatkowo stwierdzono, że dieta
wysokotłuszczowa przyczynia się do rozwoju powikłań cukrzycy takich, jak zmiany
naczyniowe prowadzące do choroby serca. W latach osiemdziesiątych zmieniono
zalecenia żywieniowe, zwiększając udział węglowodanów w sumie energii
przyjmowanej w pokarmach i zmniejszając udział energii pochodzącej z tłuszczów
(szczególnie tłuszczów nasyconych) i protein. Zalecano dietę bogatą w błonnik oraz
zwiększenie spożycia warzyw i owoców. Aktualnie, zalecenia żywieniowe dla osób
chorych na cukrzycę opierają się na tych samych co dla całej populacji zasadach
zdrowego żywienia, dostosowanych do indywidualnych potrzeb chorych.
4.1.
Naukowe podstawy zaleceń żywieniowych
W 2004 roku, J.I. Mannii, działając w imieniu Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy
i Żywienia Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą (DNSG przy EASD),
przeanalizował fakty naukowe będące podstawą porad żywieniowych dla osób
chorych na cukrzycę i przedstawił zalecenia. W załączniku I zaprezentowane są
główne punkty analizy.
W roku 2002 zespół kierowany przez M.J. Franz opublikował techniczną analizę
faktów naukowych będących podstawą zasad żywienia oraz zalecenia w zakresie
leczenia i zapobiegania cukrzycy i jej powikłaniom, które stały się podstawą
stanowiska w tej kwestii Amerykańskiego Stowarzyszenia Diabetologicznego.
Ogólne wnioski technicznej analizy M.J. Franziii były bliskie wnioskom J.I. Mannaii.
PL
5
PL
4.2.
Europejskie zalecenia dietetyczne
4.2.1.
Zalecenia Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia Europejskiego
Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą
W wielu krajach UE, na przykład w Danii, Finlandii, Grecji, Niemczech, Szwecji, na
Węgrzech i w Słowenii porady żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę oparte są
na zaleceniach Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia Europejskiego
Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą (DNSG przy EASD).
Zalecenia DNSG z 2004 r. uwzględniają informacje na temat roli różnych
nienasyconych kwasów tłuszczowych, znaczenia żywności o niskim indeksie
glikemicznym, możliwym działaniu ochronnym na serce przeciwutleniających
składników pokarmowych, potrzeby unikania nadmiernego spożycia protein oraz
korzyści płynących z aktywności fizycznej. DNSG podkreśla, że zalecenia
żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę są bardzo podobne do porad kierowanych
do całej populacji w ramach promocji zdrowia. Streszczenie zaleceń i porad
żywieniowych znajduje się w załączniku II.
4.2.2.
Zalecenia krajowych organizacji diabetologicznych państw członkowskich
Niektóre krajowe organizacje diabetologiczne wypracowały własne zasady tworzenia
ogólnego profilu odżywczego diety chorych na cukrzycę. Własne zalecenia
żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę wydają na przykład Francja, Szwecja i
Wielka Brytania. Zalecenia dotyczące makroskładników odżywczych są podobne, tj.
węglowodany powinny dostarczać około 45-60% sumy energii przyjmowanej w
pokarmach, tłuszcze <30-35%, a proteiny 10-15% energii. Udział różnych typów
kwasów tłuszczowych w sumie przyjmowanej energii także jest podobny: nasycone
kwasy tłuszczowe lub kwasy tłuszczowe trans mają dostarczać <10% energii;
wielonienasycone kwasy tłuszczowe – także <10% energii; około 10-20% energii ma
pochodzić natomiast z jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Także te
zalecenia są zgodne z poradami Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia
przy EASD.
Załącznik II zawiera konkretne zalecenia dotyczące stosowania diety w cukrzycy
wydane przez różne organizacje europejskie.
4.3.
Streszczenie zaleceń żywieniowych
Cukrzyca jest zaburzeniem metabolizmu makroskładników odżywczych. Głównym
celem leczenia jest kontrolowanie stężenia glukozy we krwi i zmniejszenie ryzyka
powikłań, takich jak zmiany naczyniowe lub neurologiczne. CW niektórych
przypadkach chorzy na cukrzycę muszą także dążyć do osiągnięcia optymalnego
stężenia substancji lipidowych we krwi. Te cele mogą być osiągnięte na różne
sposoby, włącznie ze stosowaniem odpowiedniej diety.
Obie techniczne analizy faktów naukowych będących podstawą stosowania diety
przez chorych na cukrzycę: przygotowana dla Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy
i Żywienia Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą (DNSG przy EASD)
oraz opracowana dla Amerykańskiego Stowarzyszenia Diabetologicznego wskazują,
że w świetle dowodów naukowych ogólnym zaleceniem żywieniowym dla osób
PL
6
PL
chorych na cukrzycę jest stosowanie zdrowej diety, co możliwe jest w oparciu o
zwykłe produkty.
Podobnie brzmią zalecenia żywieniowe dla chorych na cukrzycę wydawane w
różnych państwach członkowskich. Generalnie, zalecenia żywieniowe dla osób
chorych na cukrzycę są takie same jak zasady zdrowego żywienia dla całej populacji.
Nie ma potrzeby wykluczania z jadłospisu konkretnych produktów spożywczych lub
składników pokarmowych, natomiast ważne jest stosowanie ogólnie zrównoważonej
diety. Osoby chore na cukrzycę muszą planować posiłki w sposób, który pozwoli im
zminimalizować wahania stężenia glukozy we krwi, i wybrać dietę odpowiadającą
ich indywidualnym potrzebom, uwzględniającą proporcje oraz poziom wchłaniania
spożywanych makroskładników odżywczych. Generalnie zaleca się osiągnięcie lub
utrzymanie optymalnej wagi ciała. Główną część diety powinny stanowić pokarmy
bogate w węglowodany. Szczególnie zalecane są produkty bogate w błonnik i o
niskim indeksie glikemicznym (na przykład warzywa strączkowe, pełnoziarniste
produkty zbożowe i makaron). Udział tłuszczów w diecie nie powinien przekraczać
35%, przy czym jednonienasycone kwasy tłuszczowe (znajdujące się na przykład w
oliwie z oliwek i oleju rzepakowym) powinny dostarczać 10-20% energii. Zarówno
nasycone kwasy tłuszczowe (zawarte na przykład w produktach pochodzenia
zwierzęcego i jadalnych tłuszczach stałych) jak i wielonienasycone kwasy
tłuszczowe (znajdujące się na przykład w olejach roślinnych, jadalnych tłuszczach
miękkich i rybach) powinny, każde z osobna, dostarczać nie więcej niż 10% ogółu
energii przyjmowanej w pokarmach, natomiast spożycie protein powinno
odpowiadać indywidualnym potrzebom.
Oto ogólne zalecenia żywieniowe:
•
dieta powinna być zróżnicowana;
•
podstawowym składnikiem posiłków i przekąsek powinny być produkty bogate
w skrobię, takie jak produkty pełnoziarniste, pieczywo, ziemniaki i inne bogate
w skrobię warzywa;
•
należy spożywać dużo warzyw i owoców – co najmniej pięć porcji dziennie;
•
produkty mleczne oraz mięso, ryby lub ich substytuty (wyroby z soi, orzechy
itp.) należy spożywać w umiarkowanej ilości; oraz
•
należy ograniczać spożycie produktów tłustych lub słodkich oraz alkoholu.
Streszczenie szczegółowych porad żywieniowych znajduje się w załączniku I.
5.
INFORMACJE
NA TEMAT ŻYWNOŚCI DLA CHORYCH NA CUKRZYCĘ PRZEKAZANE
PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE I INNE ZAINTERESOWANE STRONY
Komisja zwróciła się do państw członkowskich o informacje na temat aktualnego
stanu zaleceń żywieniowych, uregulowań dotyczących żywności sprzedawanej jako
odpowiednia dla chorych na cukrzycę, umieszczania oznaczenia „odpowiednie dla
diabetyków” oraz najważniejszych produktów dostępnych na ich rynku. Na
zapytanie Komisji odpowiedziało osiemnaście państw członkowskich.
PL
7
PL
5.1.
Aktualny stan prawny w niektórych państwach członkowskich
Poniżej znajduje się krótkie streszczenie informacji przekazanych przez państwa
członkowskie na temat ich krajowych przepisów. Szczegółowe streszczenie znajduje
się w załączniku III.
Zalecenia żywieniowe - generalnie, zalecenia żywieniowe dla osób chorych na
cukrzycę odpowiadają zasadom zdrowego żywienia dla całej populacji choć, w razie
potrzeby, są dostosowywane do indywidualnych potrzeb. W wielu krajach porady
żywieniowe oparte są na zaleceniach DNSG przy EASD.
Uregulowania dotyczące żywności dla osób chorych na cukrzycę – pięć państw
członkowskich ustanowiło normy dotyczące ich składu. We Francji istnieją normy
dotyczące składu „produktów niskowęglowodanowych”; na Węgrzech dla
produktów, które „mogą być spożywane przez diabetyków” oraz z oznaczeniami
„(nazwa produktu) diabetyczny” lub „dla diabetyków;” w Niemczech, Hiszpanii i na
Słowacji istnieją wymogi co do składu produktów, które mogą być oznaczane jako
„odpowiednie dla diabetyków”.
Prawo francuskie (dekret nr 91-827 wraz z późniejszymi zmianami) przewiduje, że
w produktach przedstawianych jako żywność niskowęglowodanowa całkowita waga
przyswajalnych węglowodanów nie może przekroczyć 50% wagi węglowodanów
zawartych w odpowiadających im zwykłych produktach. Niemniej, po spełnieniu
pewnych określonych warunków, proporcje mogą sięgnąć 70% dla produktów
bogatych w skrobię oraz żywności zawierającej fruktozę lub sorbit. Na produktach
tych musi znajdować się opis zawierający oznaczenia „niskowęglowodanowy” lub
„obniżona zawartość węglowodanów”. Dodatkowo podana musi być zawartość
przyswajalnych węglowodanów wraz ze wzmianką „należy uwzględnić w dziennej
dawce przepisanej przez lekarza”.
Prawo niemieckie (Verordnung über diätetische Lebensmittel § 12) dotyczące
produktów przeznaczonych dla osób chorych na cukrzycę określa jakie cukry mogą
być do nich dodane i pod jakimi warunkami. Istnieją także ograniczenia wartości
energetycznej chleba oraz zawartości węglowodanów w piwie. W następstwie opinii
wydanej przez środowisko naukowe uregulowania te są analizowane.
Prawo hiszpańskie ogranicza zawartość węglowodanów w produktach spożywczych,
dodawane cukry i zawartość tłuszczu. Istnieją wymogi dotyczące oznakowań
produktów zawierających sorbit lub aspartam.
Prawo węgierskie przewiduje ograniczenia zawartości węglowodanów oraz
używania cukrów prostych i dwucukrów włącznie z fruktozą.
Prawo słowackie przewiduje ograniczenia zawartości węglowodanów, wartości
energetycznej oraz zawartości tłuszczu, protein pochodzenia zwierzęcego,
cholesterolu i soli.
Przepisy dotyczące używania oznaczenia „odpowiednie dla diabetyków” – na
Węgrzech, w Republice Słowacji, w Niemczech i w Hiszpanii produkty muszą
spełniać wymogi co do składu produktów określone w prawodawstwie krajowym. W
większości pozostałych państw członkowskich, które przekazały dane, oznaczenie
PL
8
PL
musi być zgodne z zasadami oznakowania środków spożywczych specjalnego
przeznaczenia żywieniowego. W świetle konkluzji DNSG przy EASD mówiącej, iż
istnienie specyficznych produktów dla diabetyków nie znajduje naukowego
uzasadnienia, niektóre państwa członkowskie odradzają używanie tego typu
oznaczeń.
5.2.
Żywność sprzedawana aktualnie na rynku europejskim jako odpowiednia dla
chorych na cukrzycę
Wymieniane przez państwa członkowskie przykłady żywności sprzedawanej jako
odpowiednia dla chorych na cukrzycę zawierały czekoladę, słodycze, napoje,
herbatniki oraz dżemy zawierające fruktozę, poliole lub sztuczne słodziki
zastępujące sacharozę. Jak wspomniano wyżej, we Francji „produkty
niskowęglowodanowe” muszą spełniać wymogi co do składu produktów określone w
prawodawstwie krajowym. Można zamieścić informację, iż mogą one być zalecane
przez lekarza w ramach diety odpowiedniej dla niektórych chorych na cukrzycę.
Czysta lub płynna fruktoza oraz sorbit, które mają być używane jako słodziki, są
także ujęte w prawie francuskim jako produkty odpowiednie dla diety
niskowęglowodanowej. W Niemczech ustawodawstwo krajowe dotyczące żywności
dla chorych na cukrzycę zawiera szczegółowe przepisy dotyczące chleba i piwa. Do
produktów podlegających przepisom o oznakowaniu żywności zaliczają się:
pieczywo, dżemy, czekolada, słodycze, desery oraz produkty mleczne zawierające
fruktozę i/lub poliole zastępujące sacharozę. W Portugalii niektóre z produktów
spożywczych przeznaczonych do żywienia jelitowego zaliczają się do środków
spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i są odpowiednie dla
chorych na cukrzycę. Dodatkowo, niektóre zwyczajne produkty spożywcze o
obniżonej wartości energetycznej, w których sacharoza zastąpiona została przez
fruktozę, poliole lub sztuczne słodziki, są sprzedawane jako „odpowiednie dla
diabetyków”. Niemniej żaden z tych zwykłych środków spożywczych nie został
poddany odpowiedniej procedurze, która pozwala na wykazanie, iż środki
spożywcze przeznaczone do normalnego spożycia są odpowiednie do zastosowania
w ramach specjalnego przeznaczenia żywieniowego.
5.3.
Opinie innych zainteresowanych stron
Z informacji przekazanych przez państwa członkowskie i zainteresowane strony
wynika, że wiele organizacji prowadzących badania nad cukrzycą lub wspierających
osoby chore nie popiera istnienia produktów żywnościowych produkowanych lub
adresowanych do chorych na cukrzycę. Stoją one na stanowisku, że promocja tych
produktów może zmniejszyć skuteczność ogólnych zaleceń żywieniowych dla
chorych na cukrzycę, ponieważ zalecenia te są takie same, jak zasady zdrowego
żywienia dla całej populacji. Niektóre państwa członkowskie zauważają, że zwykłe
produkty o ograniczonej zawartości tłuszczu, cukru lub o obniżonej wartości
energetycznej mogą ułatwiać chorym na cukrzycę stosowanie się do zaleceń
żywieniowych.
Z drugiej strony, niektórzy pacjenci i organizacje producentów uważają, że nowe
produkty spożywcze o dowiedzionym pozytywnym działaniu mogą być
opracowywane i używane jako element ulepszonej diety. Mogłyby do nich należeć
produkty różniące się od powszechnie spożywanych substytutów na przykład ilością
i rodzajem zawartości tłuszczu lub błonnika, bądź też mające niski indeks
PL
9
PL
glikemiczny. Według tych organizacji istnieje duże pole dla rozwoju gotowych
produktów spożywczych przygotowanych przemysłowo oraz dla żywności typu fast
food. Uważają one, że udoskonalona wersja tej żywności może być odpowiednia dla
całej populacji, pomagając w prowadzeniu stylu życia, który pozwoli zmniejszyć
ryzyko zachorowania na cukrzycę.
6.
PRAWODAWSTWO
6.1.
Aktualne ramy prawne
Żywność dietetyczna została zdefiniowana w art. 1 ust. 2 dyrektywy 89/398/EWG
(dyrektywa ramowa) poprzez trzy główne cechy charakterystyczne:
•
jest ona wyraźnie odmienna od zwykłych produktów (specjalny skład lub
sposób produkcji);
•
jest przeznaczona dla specyficznej grupy odbiorców, a nie dla całej populacji;
•
zaspokaja specyficzne potrzeby żywieniowe osób dla których
przeznaczona, co jest poparte ogólnie przyjętymi danymi naukowymi.
jest
Niektóre grupy produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego wymienione w
załączniku do powyższej dyrektywy podlegają przepisom dyrektyw szczegółowych,
które określają skład i/lub zasady etykietowania tak, by zapewnić odpowiednie
używanie produktu i dostarczanie minimalnej i/lub maksymalnej ilości
odpowiednich składników. Niektóre z tych produktów mogą być jedynym źródłem
odżywiania, jak na przykład preparaty do początkowego żywienia niemowląt lub
niektóre dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego.
Produkty te muszą spełniać całkowite potrzeby żywieniowe jednostki, gdyż w
niektórych przypadkach nie istnieją alternatywne źródła odżywiania. Inne produkty,
takie jak produkty zbożowe, żywność dla niemowląt i produkty mające zapewnić
utratę wagi ciała mogą być postrzegane jako „produkty praktyczne” (ang.
convenience products), gdyż konkretne potrzeby żywieniowe osób, dla których są
przeznaczone, mogą też być zaspokojone poprzez staranny dobór zwykłych
produktów.
Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego nie wymienione w
załączniku mogą być wprowadzane do obrotu zgodnie z przepisami art. 9 dyrektywy
ramowej. Według tych przepisów, producenci lub importerzy muszą wypełnić dwa
obowiązki proceduralne przy sprzedaży tych produktów:
PL
•
Muszą zawiadomić właściwy organ danego państwa członkowskiego, że
produkt zostaje wprowadzony do obrotu i jednocześnie przekazać wzór
używanej etykiety. Jeśli produkt jest następnie wprowadzany do obrotu w
innym państwie członkowskim, muszą powtórzyć procedurę powiadomienia.
•
Muszą zachować do dyspozycji właściwych organów dokumentację
zawierającą badania naukowe oraz dane potwierdzające zgodność produktu z
definicją środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego,
innymi słowy potwierdzające, że produkt zaspokaja specyficzne potrzeby
żywieniowe grupy, dla której jest przeznaczony.
10
PL
Produkty zgodne z przepisami dyrektywy ramowej i odpowiednich szczegółowych
dyrektyw mogą być swobodnie rozpowszechniane na terenie Wspólnoty. Kontrole
przeprowadzane przez odpowiednie władze muszą być zgodne z odpowiednimi
przepisami wspólnotowymi i powinny mieć miejsce po wprowadzeniu do obrotu.
Państwa członkowskie są też odpowiedzialne za zagwarantowanie, że produkty
wprowadzane do obrotu według przepisów art. 9 dyrektywy 89/398/EWG są
rzeczywiście żywnością dietetyczną.
Oznakowanie żywności dietetycznej, podobnie jak innej żywności, powinno być
zgodne z przepisami dyrektywy 2000/13/WE o oznakowaniu żywności. Dodatkowo,
zgodnie z dyrektywą ramową, oznakowanie powinno zawierać:
6.2.
•
szczególne cechy żywieniowe produktu;
•
szczególne cechy ilościowe lub jakościowe składu w odniesieniu do
przewidzianego użycia; oraz
•
wartość energetyczną produktu, zawartość protein, węglowodanów i tłuszczu.
Możliwe warianty legislacyjne
Na aktualnym etapie Komisja zidentyfikowała trzy możliwe warianty przepisów
regulujących kwestię żywności przeznaczonej dla osób cierpiących na zaburzenia
przemiany węglowodanów (cukrzycę):
7.
A.
Przyjęcie dyrektywy Komisji określającej specyficzne wymogi co do składu
takich produktów.
B.
Zmianę dyrektywy ramowej 89/398/EWG tak, by produkty te zostały usunięte
z załącznika I, co oznaczałoby, że nie podlegałyby one szczegółowej
dyrektywie, ale mogłyby być wprowadzane do obrotu zgodnie z przepisami art.
9.
C.
Zmianę dyrektywy ramowej 89/398/EWG tak, by produkty żywnościowe
przeznaczone dla chorych na cukrzycę nie były nią objęte, co oznacza, że
produkty te nie mogłyby być sprzedawane jako środki spożywcze specjalnego
przeznaczenia żywieniowego.
WNIOSKI
Niniejszy raport uwzględnia obie techniczne analizyii oraz iii faktów naukowych
będących podstawą stosowania diety przez chorych na cukrzycę. Obie analizy
wskazują, że osoby chore na cukrzycę powinny stosować zdrową dietę w oparciu o
zwykłe produkty żywnościowe. W świetle tych analiz, nie ma podstaw do
formułowania specyficznych wymogów co do składu produktów przeznaczonych dla
osób chorych na cukrzycę.
PL
11
PL
Zwrócono się do Komitetu Naukowego ds. Żywności o komentarz do wniosków
naukowych niniejszego sprawozdania, szczególnie w odniesieniu do naukowych
podstaw definicji kryteriów określających skład żywności przeznaczonej dla osób
cierpiących na diabetes mellitus. Komitet stoi na następującym stanowisku: Wybory
żywieniowe dokonywane przez osoby chore na cukrzycę mogą wpływać na związane
z chorobą długoterminowe zagrożenie dla zdrowia. Pożądany skład diety osób
chorych na cukrzycę jest podobny do zalecanego całej populacji. Dlatego osoby
chore na cukrzycę powinny być w stanie zaspokoić swoje potrzeby żywieniowe w
oparciu o zwykłe produkty. Nie ma podstaw naukowych dla specyficznych wymogów
co do składu środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego dla
diabetyków. Niemniej, diabetycy powinni mieć dostęp do informacji na temat potrzeb
żywieniowych w cukrzycy i na temat składu produktów, co pozwoli im wybrać
zrównoważoną dietę odpowiadającą ich indywidualnym potrzebomv.
W konsekwencji, w świetle tych rozważań, Komisja proponuje wprowadzenie w
dyrektywie 89/398/EWG takich zmian, aby szczegółowa dyrektywa nie była
niezbędna dla tej kategorii żywności. Najodpowiedniejsze i najbardziej wyważone
rozwiązanie kwestii żywności przeznaczonej dla osób cierpiących na zaburzenia
przemiany węglowodanów (cukrzycę) zostanie opracowane i przedstawione w
ramach zmiany tej dyrektywy. W tym kontekście przeanalizowane i ocenione
zostaną różne opcje strategiczne, biorące pod uwagę możliwy postęp naukowy i
technologiczny oraz inne ważne i uzasadnione czynniki takie, jak np. stan prawny
państw członkowskich oraz konsekwencje dla zdrowia i skutki społecznogospodarcze.
PL
12
PL
BIBLIOGRAFIA
PL
i.
Światowa Organizacja Zdrowia. Definicja, diagnoza i rodzaje cukrzycy (diabetes
mellitus) oraz jej powikłania. Raport z konsultacji WHO. Część 1: Diagnoza i
rodzaje diabetes mellitus. WHO/NCD/99.2. 1999, Genewa, Departament
Monitorowania Chorób Niezakaźnych.
(http://whqlibdoc.who.int/hq/1999/WHO_NCD_NCS_99.2.pdf)
ii.
Mann, J.I. et al. Evidence-based nutritional approaches to the treatment and
prevention of diabetes mellitus. Nutrition, Metabolism, and Cardiovascular Diseases
(2004) 14: 373-394.
iii.
Franz M.J. et al. Evidence-based nutrition principles and recommendations for the
treatment and prevention of diabetes and related complications (Technical review).
Diabetes Care, 2002, 25: 148-198.
(http://care.diabetesjournals.org/cgi/content/full/25/1/148)
iv.
Amerykańskie Stowarzyszenie Diabetologiczne. Nutrition principles and
recommendations in diabetes (Position statement). Diabetes Care, 2004, 27, Suppl. 1:
S36-S46. (http://care.diabetesjournals.org/cgi/content/full/27/suppl_1/s36 )
v.
Sprawozdanie ze 132-go posiedzenia plenarnego Komitetu Naukowego ds.
Żywności, które odbyło się 15, 16 i 17 kwietnia 2002 w Brukseli, s. 5.
http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scf/out132_en.pdf
13
PL