Drago i M. Zagajski

Grzegorz Włodarczyk
DRAGO S.A. i TOWARZYSTWO HANDLOWO – PRZEMYSŁOWE M. ZAGAJSKI
S.A., czyli słów kilka o mini-konsorcjum
Poszukując informacji na temat spółki Drago S.A., kilkakrotnie przewinęło mi się
nazwisko Mieczysława Zagajskiego, dlatego postanowiłem pójść tym tropem, co z kolei
sprawiło, że natknąłem się na spółkę Towarzystwo Handlowo – Przemysłowe M.
Zagajski S.A. oraz kilka innych spółek, które moim zdaniem miały łącznie zadatki na
mini-konsorcjum. To co łączy dzisiaj w/w spółki, oprócz wspólnych elementów historii,
to brak znanych papierów wartościowych przez nie wyemitowanych.
Sam Mieczysław Zagajski to bardzo ciekawa postać dwudziestolecia międzywojennego.
Pochodził ze znanej i bogatej rodziny Zagajskich. W swoich wspomnieniach Jadwiga Maurer
stwierdza wręcz, że „żył na stopie milionera. Mieszkał w Warszawie, miał własny samolot”1.
Pochodził z Kielc i był przedstawicielem "Wietrzni” w Warszawie (także biznes rodziny
Zagajskich), eksportował wapno do krajów Europy, a nawet do U.S.A., posiadał wiele
nieruchomości (np. przy ul. Kolejowej 9/11 w Warszawie – zespół zabudowań magazynowo
– warsztatowych), pisał książki dotyczące szeroko pojętego budownictwa (np. „Sposób użycia
cementu glinowego”). Mieczysław Zagajski był także znanym w kraju kolekcjonerem dzieł
sztuki. Jego wielką liczącą ponad 7200 obiektów kolekcję zrabowali Niemcy. Kolekcja
Zagajskiego, w części, która przetrwała, do dziś zajmuje poczesne miejsce wśród prywatnych
zbiorów judaistycznych w Nowym Jorku. Wydany został katalog tej kolekcji, prezentujący
także polskie judaika2. Sam Mieczysław Zagajski wyjechał w roku 1935 do Nowego Jorku.
Spółka Towarzystwo Handlowo – Przemysłowe M. Zagajski S.A. miała siedzibę w
Warszawie, przy ul. Żórawiej 3 (tak, to nie błąd). Początkowo jej kapitał zakładowy wynosił
1
2
www.jankarski.org.pl/zachowac-pamiec/item/78-wspomnienia-jadwigi-maurer
www.judaica-art.com.pl
1
„jedynie” 180.000 zł, ale już w roku 1930 podwyższono go do sumy 1.000.000 zł. Spółka
posiadała swoje oddziały w Gdyni oraz Katowicach. Zakończyła swą działalność po wybuchy
II wojny światowej.
W roku 1930 w skład Zarządu spółki wchodzili:
1) Prezes Czesław Podleski,
2) Wiceprezes I-y - senator Jan Antoni Rogowicz ,
3) Wiceprezes II-gi dyr. Mieczysław Jazowski,
4) Dyrektor Zarządzający Mieczysław Zagajski,
5) Dyrektor Paweł Rotmil – doktor chemii, były chemik cukrowni „Michałów",
otrzymał także w Zurychu tytuł doktora filozofii za pracę elektrochemiczną:
„Elektrolytische Darstellung des Kaliumbichromates und Permanganates aus
Ferrochrom
und
Ferromangan",
dyrektor
Zjednoczenia
Fabryk
Tektury
Smołowcowej Sp. z o.o.,
W skład Komisji Rewizyjnej wchodzili:
1) Stanisław Krakauer,
2) Michał Wolski - polski działacz narodowy i plebiscytowy, aptekarz, farmaceuta. To
dzięki jego staraniom powstały Towarzystwo Kasyno („Casino”), Towarzystwo
Przemysłowców i Handlowców Polskich w Bytomiu oraz Polski Związek Drogistów,
3) Jakób Akawie,
4) Seweryn Parć.
Spółka w roku 1929 osiągnęła obrót towarowy w wysokości 3.850.000,00 zł. Rok ten był
rokiem olbrzymiego rozwoju spółki. To właśnie w nim Towarzystwo w szczególności:
1) objęło przedstawicielstwo firmy Oesterreichisch - Amerikanische Magnesit A. G,
Radenthein na magnezyt i heraklit,
2) podjęło kroki w celu założenia fabryki heraklitu w Polsce,
3) założyło spółkę dla wyrobu heraklitu w Polsce z kapitałem 2.000.000 zł (niestety póki
co nie udało mi się ustalić jaka to spółka),
4) pozyskało przedstawicielstwo firmy Ebano Asphalt Gesellsekaft m. b. H, —
Hamburg,
5) oddział Towarzystwa w Katowicach rozwijał się prężnie, zastępując z jednej strony
interesy spółki na Górnym Śląsku, z drugiej zaś — prowadząc dział artykułów
budowlanych i technicznych, a także dział sprzedaży
worków jutowych firm
2
„Stradom" i „Warta", oraz docelowo reprezentował Syndykat Fabryk Wyrobów
Jutowych w Polsce,
6) przy współudziale firmy „Związku Koksowni" w Katowicach oraz firmy
„Continentale" Straasen - Teerungs-Gesellschaft m. b. H. w Berlinie założono
Towarzystwo Budowy Dróg Smołowcowych „Smolodróg", które już w pierwszym
roku swego istnienia wykonało pomyślnie poważne roboty dla województwa
śląskiego,
7) założyło spółkę „Drago” S.A., w której Towarzystwo posiadało 55% udziałów, a która
zajmować się miała wyrobem i sprzedażą mieszanek benzolowych z benzolów firmy
„Związku Koksowni",
8) uzyskało szereg przedstawicielstw i to przeważnie firm zagranicznych,
9) z wykazanych zysków w sumie 33,538,43 zł na dywidendę przeznaczono kwotę
10.800,00 zł.
Spółka sprowadzała także do Polski cement „bauxytowy”, który reklamowany był hasłem
„Podczas deszczowej i mroźnej pory można betonować tylko szybko twardniejącym cementem
bauxytowym, dającym po 24 godzinach taką samą wytrzymałość, jak przy cemencie
portlandzkim dopiero po 28 dniach.3”
„Mini-konsorcjum” – spółki powiązane w większości kapitałowo i osobowo
3
„Gazeta Handlowa” z dnia 30 grudnia 1929 r.
3
Spółka „Drago” S.A. została założona w roku 1929 w Warszawie, jak już wcześniej
wspomniałem, przez Towarzystwo Handlowo – Przemysłowe M. Zagajski S.A., w której to
spółce Towarzystwo posiadało 55% akcji. Kapitał zakładowy „Drago” S.A. początkowo
wynosił 500.000 zł, jednakże już w roku 1931 spółka wydała nową emisję akcji, na sumę
700.000 zł (akcje II emisji właśnie wymieniane są podczas rejestracji dokumentów na
okaziciela – 150 sztuk), tak że kapitał zakładowy wzrósł do 1.200.000 zł, przy czym 50%
kapitału zakładowego w roku 1931 „przeszło w ręce kapitału zagranicznego, który zarazem
zapewnił firmie „Drago" odpowiednie nisko oprocentowane kredyty”4. Firma zajmować się
miała sprzedażą mieszanki benzynowo-benzolowej (paliw). Do władz spółki w maju 1931 r.
weszli:
1) Alfred Goldklang - Członek Dyrekcji Banku Handlowego i dyrektor Śląskiego
Banku Dyskontowego w Bielsku;
2) Franz A. Pabelick - także członek Rady Nadzorczej Kontynentalnego Towarzystwa
Drogowego" (Societe Routiere Contintntales S. A.);
3)
dr. Wiktor Kutten – znany przemysłowiec;
4)
prof. Wacław Iwanowski - białoruski narodowy działacz polityczny, kulturalny i
oświatowy, publicysta, wydawca, wykładowca akademicki;
5)
Leon
Skibiński — znany przemysłowiec (np. z Zakładów Mechanicznych,
Odlewni, Fabryki Maszyn i Narzędzi Rolniczych w Białogonie).
W skład Zarządu weszli znani już Czesław Podleski, Mieczysław Zagajski.
Już w pół roku później, dokładnie 28 listopada 1931 roku, na Nadzwyczajnym Walnym
Zgromadzeniu Akcjonariuszy, przy udziale wszystkich akcjonariuszy krajowych i
zagranicznych, doszło do wyborów uzupełniających do Rady Nadzorczej (skład Zarządu nie
uległ zmianie). Od tego dnia Radę Nadzorczą stanowili:
1)
prezes RN inż. Jerzy Wojnar z Katowic - naczelnik Wydziału Górniczo-
Przemysłowego Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, od 1924 dyrektor
generalny Związku Koksowni i Zakładów Impregnacyjnych w Katowicach,
2)
wiceprezes RN — Stefan Suryn – znany warszawski przemysłowiec,
także członek Rady Nadzorczej spółki Jurata Uzdrowisko na Półwyspie Helu
S.A.
3) dyr. Alfred Goldklang,
4) prof. Wacław Iwanowski,
4
„Gazeta Handlowa” z dnia 4 maja 1931 r.
4
5) dr Wiktor Kutten - prezes Związku Polskich Fabryk Portland-Cementu (swoją drogą
godnym jest polecenia, dla zainteresowanych, artykuł dr Kuttena – „Ustne umowy
kartelowe”),
6) Tadeusz Rozental,
7) Franciszek A. Pabelick,
8) inż. Leon Skibiński, Warszawa;
9) dr Bronisław Wałukiewicz - znany warszawski adwokat.
Garść dodatkowych ciekawostek :
1) Tak spółka Drago S.A. jak i Towarzystwo Handlowo – Przemysłowe M. Zagajski S.A.
łącznie podczas subskrypcji Pożyczki Narodowej w 1934 r. wyłożyły na ten cel
30.000,00 zł;
2) Spółka Drago S.A. współpracowała ściśle z Bezpłatną Poradnią Samochodową dla
samochodów używających mieszanek spirytusowych w Warszawie przy Al. Szucha
11/13;
3) W 1936 roku, gdy wydana została Mapa Samochodowa i Stanu Dróg w Polsce (przez
Polski Touring Klub), w aneksie mapy zostały wyszczególnione także miasta, w
których znajdowały się stacje „benzynowe” Drago S.A.;
4) W spółce Towarzystwo Handlowo – Przemysłowe M. Zagajski S.A. w latach 1938 –
1938 księgowość prowadził Ben Haus – znany polski ekonomista żydowskiego
pochodzenia.
5