Cukrzyca w przedszkolu

1

Dziecko z cukrzycą w
przedszkolu
Lek. med. Bożenna Klonowska
specjalista chorób dziecięcych, diabetolog, endokrynolog
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy w Olsztynie.
Oddział Pediatryczny VI Endokrynologiczny
„Troska o dziecko jest pierwszym i podstawowym sprawdzianem stosunku człowieka do człowieka”
Jan Paweł II
( Nowy Jork, 2.10.1979r.)
3

Dzieci niepełnosprawne.
Obowiązkiem naszym jest stworzenie im warunków do prawidłowego rozwoju, nauki i zabawy.
Potrzebują szczególnego wsparcia.
Powinny przebywać wśród rówieśników.
Nie możemy bać się im pomóc.
4

Wzrost zachorowań na cukrzycę.
W ostatnich latach wzrost zachorowań na cukrzycę typu 1 zwłaszcza u najmłodszych dzieci.
W naszym województwie co roku przybywa około 40-50 dzieci z tą chorobą.
Postawa personelu medycznego, rodziców i opiekunów przyczynia się do dobrego samopoczucia i pełnej
sprawności fizycznej i intelektualnej tych dzieci.
5

Epidemiologia
Populacja 0 - 14 lat 1.9 mld:
cukrzyca typu 1 – 490.1 tys,
nowe rozpoznania 77.8 tys,
roczny wzrost zachorowań 3%
IDF Diabetes Atlas 2011
7

Liczby nie kłamią....
50 mln ludzi obecnie choruje na cukrzycę w EUROPIE
Ponad 3 mln chorych na cukrzycę w POLSCE
1/3 POLAKÓW nie wie, że ma cukrzycę
Co 5 sekund na świecie doagnozuje się świeżą cukrzycę
8
●
9
●
10
●
Cukrzyca typu 1 - najczęstsza choroba przewlekła u dzieci
Choroba z autoagresji - własny układ odporności niszczy własne komórki beta w trzustce wydzielające
insulinę
Przy rozpoznaniu cukrzycy
80 – 90 % komórek beta jest zniszczonych - brak insuliny
11

Przyczyny cukrzycy typu 1
Dlaczego?
Jest wiele czynników decydujących o wystąpieniu cukrzycy:
- Predyspozycja genetyczna.
- Autoagresja.
- Czynniki środowiskowe
Cukrzyca nie jest chorobą zakaźną.
Nie można się nią zarazić.
12

Czynniki genetyczne w cukrzycy
Bliźnięta monozygotyczne – większe ryzyko zachorowania ( 30-55% ryzyka)
Dziedziczenie wielogenowe
Geny predysponujące
Geny ochronne
13

Czynniki środowiskowe
Infekcje wirusowe
Niedobór witaminy D
Teoria higieny
Teoria akceleracji
Żywność:
Związki toksyczne (m.in.N-nitrozo-pochodne)
Wczesne karmienie mlekiem krowim
Gluten
Stres
14

Czynniki immunologiczne
Przeciwciała:
ICA
Anty GAD
IA2
IAA
15

Cukrzyca
Jest to choroba polegająca na zaburzeniu regulacji poziomu glukozy we krwi z powodu braku, niedoboru lub
niewłaściwego działania insuliny lub nadmiaru hormonów podwyższających cukier
Niedobór lub brak insuliny u dzieci wynika z uszkodzenia komórek beta trzustki.
16

Cukrzyca.
* Brak, niedobór lub nieprawidłowe działanie insuliny utrudnia przechodzenie cukru- glukozy do komórek.
Cukier służy komórkom jako źródło energii potrzebnej do wykonywania różnych funkcji.
W sytuacji braku cukru w komórkach, komórki mięśni nie mogą się kurczyć, komórki wydzielnicze wydzielać,
komórki tłuszczowe gromadzić zapasów tłuszczu, komórki wątroby zapasów glikogenu.
19

Odkrycie insuliny
Insulina została odkryta w 1922 roku przez Fredericka Bantinga i jego asystenta Charlesa
Besta
W 1923 roku za odkrycie insuliny Banting otrzymał Nagrodę Nobla.
21

Budowa insuliny
Insulina zbudowana jest z 2 łańcuchów aminokwasów połączonych mostkami siarczkowymi
22

W obecności insuliny – glukoza przedostaje się do komórek
23

Insulina powoduje:
- Przechodzenie glukozy i
aminkwasów z krwi do komórek
Spalanie glukozy w komórkach
Powstawanie glikogenu i białek
Zahamowanie spalania tłuszczów
Odkładanie tkanki tłuszczowej
Transport jonów
Wydłużenie życia komórek i ich odnowę
24

To jak działa insulina?……..
Obniża poziom cukru we krwi
Jest niezbędna do:
Zagospodarowania weglowodanów – na bieżące potrzeby i na zapas
Wykorzystania tłuszczu jako rezerwy energetycznej
Wykorzystania białek jako materiału budulcowego
Również w sytuacji, gdy człowiek nie przyjmuje przez kilkanaście godzin żadnego posiłku – insulina
jest wydzielana przez zdrową trzustkę
w celu hamowania uwalniania glukozy m.in. z zapasów zgromadzonych w wątrobie.
26

… przypomnijmy sobie……
W cukrzycy typu 1 istnieje bezwzględny niedobór insuliny
W skutek reakcji autoimmunologicznych dochodzi do całkowitego zniszczenia komórek
beta w warunkach fizjologicznych produkujących insulinę
Całość insuliny musi być dostarczona z zewnątrz !!!
27

28

Brak insuliny – glukoza nie przedostaje się z krwi do wnętrza komórek
Przed erą insuliny
Cukrzyca typu 1 była choroba śmiertelną !
Leczenie dietetyczne było jedyną możliwością przedłużenia życia.
Aby przetrwać, stosowano diety niskokaloryczne, praktycznie pozbawione
węglowodanów.
29

Prewencja cukrzycy
Niestety obecnie nie istnieje skuteczny sposób zmniejszenia ryzyka zachorowalności na cukrzycę typu 1.
Wykazano, że regularne chodzenie, minimum 30 minut dziennie, może zmniejszyć ryzyko wystąpienia
cukrzycy typu 2 nawet o 35-40%.
Aktywność fizyczna i Zdrowa dieta
Kontrolowanie ciśnienia krwi
Zaprzestanie palenia tytoniu
Regularne badania i Samoobserwacja
30

Objawy cukrzycy
Chudnięcie
Niechęć do zabawy
Rozdrażnienie
Narastające osłabienie
Wzmożone pragnienie
Wielomocz
Odwodnienie
Oziębienie
Suchość skóry i śluzówek
Zajady
31

Rozpoznanie cukrzycy
2 x przygodny poziom cukru > 200mg/dl
Poziom cukru na czczo => 126
W OGTT po 2 godz. poziom cukru > 200
32

Czy odróżniasz pojęcia?
Diabetyk
Diabetolog
Dietetyk
33

Jak wygląda dzień diabetyka
Przed każdym posiłkiem
Waży jedzenie
Oblicza zawartość węglowodanów, białka i tłuszczu
Oblicza dawkę insuliny
Kłuje palec i oznacza cukier
Podaje insulinę
34

Przybornik diabetyka
Wstrzykiwacz insuliny zwany penem, służy do podawania insuliny
Glukometr służy do oznaczania stężenia glukozy w krwi. Po nałożeniu kropelki krwi na
pasek testowy wyświetla się na ekranie stężenie glukozy.
Pompa insulinowa to urządzenie wielkości telefonu komórkowego. Insulina podawana jest
przez cienką rurkę zakończoną wkłuciem w tkance podskórnej.
35

Musi mierzyć cukier
Nakłuwa palec
Kropelkę krwi nakłada na pasek testowy
Odczytuje z glukometru stężenie glukozy
Mierzy cukier 4-6-8-10 razy dziennie:
przed jedzeniem,
w czasie wysiłku,
kiedy źle się czuje,
w nocy.
36

Podaje insulinę wstrzykiwaczem – penem
4-5 lub więcej razy dziennie
insulinę można podawać strzykawką lub przez pompę
37

Pompa insulinowa
Urządzenie do podawani insuliny
Mniej zastrzyków
Większa wygoda
38

39

40

41

Utrzymanie normoglikemii
Rozpoznanie cukrzycy
Leczenie cukrzycy
Leczenie cukrzycy
zaakceptowanie choroby,
edukacja,
modyfikacja stylu życia,
stosowanie zasad zdrowego odżywiania,
umiarkowany ale systematyczny wysiłek fizyczny,
samokontrola,
stała współpraca z lekarzem
42

43

44

Leczenie cukrzycy – dieta to 1/3 sukcesu.
Zasady zdrowego żywienia
Zasady leczenia cukrzycy typu 1
Obliczanie wymienników
Ważenie wszystkich produktów
Obliczanie wymienników węglowodanowych
1 WW = 10g węglowodanów = 40kcal
Obliczanie wymienników białkowo-tłuszczowych
1 WBT = 100kcal z białka i tłuszczu
1g węglowodanów = 4kcal
1g białek = 4kcal
1g tłuszczu = 9kcal
Obliczenie dawki insuliny
Przelicznik insulina/wymiennik x wymienniki
47

Indeks glikemiczny
to wskaźnik zawartości cukru w produkcie węglowodanowym
określa wzrost glukozy we krwi, po spożyciu danego produktu.
48
●
49

50

Leczenie cukrzycy - wysiłek fizyczny.
51

Wysiłek fizyczny a zdrowie osoby chorej na cukrzycę
Poprawa wrażliwości na insulinę
Poprawa bilansu energetycznego
Poprawa wydolności fizycznej
Redukcja ryzyka chorób układu krążenia (m.innymi poprzez korzystne działanie na RR, parametry
krzepnięcia krwi)
Poprawa samopoczucia
52

Środki ostrożności przed wysiłkiem fizycznym
Odpowiednie obuwie
Odpowiednie nawodnienie
Unikanie urazów, rozgrzewka
Unikanie ćwiczeń w ekstremalnych temperaturach
Częsta samokontrola w trakcie wysiłku!!!
54

UWAGA
Nie należy podejmować wysiłku fizycznego przy wyjściowej glikemii niższej niż 70 mg/dL bez spożycia
węglowodanów prostych!
( np. sok, coca-cola , owoc)
3.
57

Wysiłek fizyczny
Długotrwały wysiłek tlenowy ( trening) - Korzystny wpływ do 72 godzin po wysiłku
- powoduje obniżenie glikemii w trakcie i po wysiłku nawet do kilkunastu godzin po ćwiczeniach
Krótkotrwały wysiłek – bardzo intensywny - Niekorzystny - wysiłek beztlenowy - może prowadzić do
hiperglikemii i ketozy
58

Działanie wysiłku fizycznego na organizm diabetyka
Długotrwały wysiłek powoduje mniejsze zapotrzebowanie na insulinę
ryzyko hipoglikemii
Konieczny pomiar cukru przed w trakcie i po wysiłku
Dodatkowy posiłek – węglowodany
59

Aktywność fizyczna
Cukrzyca nie może ograniczać dziecka
Wysiłek fizyczny w cukrzycy jest zalecany
Musi być indywidualizowany
Umiejętnie zastosowany
Aby zapobiegać niedocukrzeniom i nie sprowokować hiperglikemii i kwasicy ketonowej
60

Aktywność fizyczna
Dziecko chore na cukrzycę podczas wysiłku fizycznego np.: wędrówki w plenerze,
bieganie, pływanie, wycieczka, musi przebywać w towarzystwie osób znających
zasady postepowania w czasie niedocukrzenia
Podczas aktywności fizycznej w najbliższym otoczeniu dziecka powinien znajdować się
glukometr oraz szybko przyswajalne węglowodany, np.. sok owocowy, posłodzona
herbata, płynna glukoza.
61

Kiedy nie ćwiczyć
Jeżeli stężenie glukozy we krwi jest wysokie nie powinno się ćwiczyć
Konieczna dodatkowa dawka insuliny
Mięśnie nie spalą glukozy bez insuliny, zmusza się je do pracy na głodzie
Optymalne stężenie glukozy przed wysiłkiem to 100-180mg/dl
62

63

Zdrowy styl życia
Skąd czerpać wiedzę o cukrzycy?
Z prasy ( Radia, Telewizji)
Z internetu
Z książek, broszur
Od rodziców
Ze szkoleń
64

Prasa
Zebra
Diabetyk
Active – Ciesz się życiem
Pen
Gluko.mag
65

Internet
www.mojacukrzyca.org
www.diabetica.pl
www.zyciezcukrzyca.pl
www.cukrzyca-dzialdowska.pl
www.cukrzyca.pl
www.pompiarze.pl
www.pompyinsulinowe.pl
www.pompy-medtronic.pl
66

Książki
Ragnar Hanas „Cukrzyca typu 1 u dzieci młodzieży i dorosłych”
Anna Noczyńska „Wiadomości o cukrzycy typu pierwszego Poradnik”
Zespół lekarzy z Kliniki Pediatrii WUM
„Mam cukrzycę typu 1”
68

Edukacja w cukrzycy
Dlaczego?
Do kogo jest kierowana?
Po co się spotykamy?
69

O czym marzy pacjent z cukrzycą ?
Przestać myśleć o chorobie
O „czymś” co sterowałoby chorobą
Żeby cukrzyca sama się leczyła
Żeby mieć zdrową - nową trzustkę lub urządzenie które samo wszystko zrobi ☺
„chcemy być zdrowi !!!!”
Powikłania cukrzycy
71

72

Leczenie cukrzycy - insulina.
73

Zasady leczenia cukrzycy typu 1
Powikłania dotyczą leczenia i wyrównania cukrzycy
Obliczanie wymienników
Ważenie wszystkich produktów
Obliczanie wymienników węglowodanowych
1 WW = 10g węglowodanów = 40kcal
Obliczanie wymienników białkowo-tłuszczowych
1 WBT = 100kcal z białka i tłuszczu
1g węglowodanów = 4kcal
1g białek = 4kcal
1g tłuszczu = 9kcal
Obliczenie dawki insuliny
Przelicznik insulina/wymiennik x wymienniki
74

Czym dysponujemy obecnie?
Urządzenia do podawania insuliny
wstrzykiwacze typu pen
pompy insulinowe
Urządzenia do pomiaru glikemii
Glukometry
Systemy ciągłego pomiaru glikemii (CGM)
Urządzenia zintegrowane
Pompa + glukometr + CGM
75

76

77

78

79

Pompy insulinowe
Informacje na ekranie pompy
Zestaw infuzyjny Quick-set®
Wybór miejsca wkłucia
Wybierz najlepsze miejsce
Zalecane
Brzuch
Biodra i pośladki
Pozostałe możliwe:
Zewnętrzna powierzchnia uda
ramiona
Należy regularnie zmieniać miejsce wkłucia, by uniknąć:
Ryzyka infekcji
Nieprzewidywalnego wchłaniania insuliny
Przerostów
Blizn
80

SAMOKONTROLA
Sposób odżywiania
Kontrola masy ciała
Wysiłek fizyczny
Pomiary glikemii i prowadzenie dzienniczka
Rozpoznawanie niedocukrzenia i wysokich glikemii
dopasowanie dawek insuliny
Kontrola RR
Pielęgnacja stóp
81

82

83

84

85

86

87

88

89

Jak funkcjonuje zdrowy organizm?
Jak funkcjonuje zdrowy organizm?
Pompa insulinowa
Ostre powikłania cukrzycy
Hiperglikemia
Kwasica ketonowa
90

Hiperglikemia.
Wysoki poziom cukru we krwi jest dla organizmu niekorzystny.
Słodka krew - wolniej krąży i źle spełnia swoją rolę.
Cukier – glukoza wnika w struktury ścian komórkowych, komórek krwi, łączy się trwale z różnymi białkami,
zaburzając ich prawidłowe funkcjonowanie.
91

Hiperglikemia.
Poziom cukru we krwi przekracza próg nerkowy 160-180 mg/dl,
Przy stężeniu > 250 może rozwijać się kwasica ketonowa ( sprawdzić poziom acetonu w moczu),
Objawy – pragnienie, apatia, zmęczenie, płytki, szybki oddech, nudności, wymioty, bóle brzucha, senność –
świadczą o rozwijającej się kwasicy ketonowej.
92

93

Objawy hiperglikemii
Przyczyny podwyższonej glikemii
Brak podania insuliny
Spożycie zbyt dużej ilości węglowodanów
Brak odpowiedniej aktywności
Choroba
Wysoki poziom stresu
94

Postępowanie w hiperglikemii
Przy podwyższonym poziomie cukru we krwi dobrze robi odroczenie posiłku, przyjęcie dodatkowej
porcji wody, wysiłek fizyczny.
Przy poziomie > 250 należy podać wodę, dawkę korekcyjną insuliny, wstrzymać posiłek i wysiłek
fizyczny, zbadać aceton, kontrolować cukier co godzinę.
95

Kwasica ketonowa.
Przedłużający się niedobór insuliny zaburza równowagę w organizmie,
Samopoczucie chorego gwałtownie się pogarsza, występują bóle głowy, nudności, bóle brzucha, wymioty,
bardzo znaczne odwodnienie, duszność, narasta osłabienie, senność, która może prowadzić do śpiączki
ketonowej.
98

Kwasica ketonowa.
W sytuacji braku energii z glukozy komórki czerpią ją z innych źródeł.
Spalają tłuszcze, jednak powstają wtedy produkty uboczne w postaci acetonu i innych ciał ketonowych.
Ciała ketonowe w nadmiarze są „trucizną” a bardzo duże ich stężenie w mózgu powoduje wyłączenie świadomości i
śpiączkę.
Organizm pozbywa się ich z moczem i z powietrzem wydychanym.
99
100
102
103

Leczenie kwasicy ketonowej.
Leżenie,
Wstrzymanie przyjmowania posiłków,
Pojenie wodą z cytryną po łyżeczce, po łyku
Podawanie insuliny co 4-6 godzin i korekty co 2 godziny,
Pomiary cukru glukometrem co godzinę,
W razie braku poprawy po 4 - 6 godzinach złego samopoczucia konieczna hospitalizacja.

Hiperglikemia – kwasica ketonowa
postępowanie
Uzupełnić niedobór insuliny !!!
Ustalić przyczynę kwasicy
Upewnić się czy zestaw infuzyjny i pompa działają prawidłowo
Dopóki nie ma ostrych objawów kwasicy (wymioty, zaburzenia świadomości) – NIE wpadać w panikę
Uwaga:
W sytuacji pogorszenia stanu zdrowia, nudności i wymiotów należy skontaktować się z
rodzicami / lekarzem !!!!!

Przyczyny kwasicy ketonowej.
Niedobór lub brak insuliny,
- Najczęściej początek choroby,
W trakcie trwania choroby
- przewlekle złe wyrównanie,
- brak badań pc,
- dodatkowa infekcja,
- opuszczenie dawki insuliny,
- zatkanie drenu w pompie,
- błąd pokarmowy, zatrucie pokarmowe,
- stres.
W trakcie wychodzenia z remisji choroby.

Ostre powikłania cukrzycy cd. Hipoglikemia.
Zaburzenia funkcjonowania organizmu z powodu spadku poziomu cukru we krwi.
Objawy stresowe – niepokój i drżenie, bicie serca, drętwienie warg i języka, palców, drażliwość, głód, nudności, bladość, zimny
pot,
Objawy mózgowe – osłabienie, zmęczenie, brak koncentracji uwagi, zaburzenia pamięci, mowy, widzenia, uczucie gorąca,
pocenie, zaburzenia równowagi, zachowania, problemy z oceną sytuacji, senność
śpiączka hipoglikemiczna, drgawki.
104

105

106

108
Objawy hipoglikemii
Przyczyny hipoglikemii
Dieta
Ruch
Insulina
Leki
Alkohol

Postępowanie w hipoglikemii
Zmierzyć poziom cukru
Podać słodkie jedzenie lub picie
Jeśli nieprzytomny:
*Ułożyć
bezpiecznie
*Podać glukagon
109

110

113
ZWRÓĆ UWAGĘ na objawy
Bladość
Zimny pot
Drżenie rąk
Nogi jak z waty
Gorsze widzenie
Ból brzucha
Głód
Nagła zmiana zachowania
- agresja/wesołkowatość
Senność, „Absence”
Ból głowy
Splątanie
Zaburzenia pamięci
Postępowanie w niedocukrzeniu
Hipoglikemia – postępowanie
Hipoglikemia lekka
Spożycie węglowodanów prostych
Unikanie węglowodanów złożonych
Zatrzymanie pompy na 20 -30 minut
Zaprzestanie wysiłku fizycznego
Hipoglikemia ciężka
Utrata świadomości
Podanie glukozy w żelu
Sok z cukrem, coca-cola
Utrata przytomności / drgawki
Glukagen,Glukoza dożylnie
Kontrola glikemii !

Zastrzyk
Glucagen HypoKit
114

Powikłanie ciężkiego niedocukrzenia
115

Hipoglikemia - zapobieganie
117
Prawidłowe wyliczenie WW i WBT w posiłku oraz odpowiedniej dawki insuliny na posiłek
Właściwy rozkład proporcji bolusa
( na WW i WBT)
Przemyślane postępowanie podczas wysiłku fizycznego
Przemyślane postępowanie podczas hiperglikemii !

Przewlekłe powikłania cukrzycowe.
Retinopatia ( uszkodzenie wzroku),
Nefropatia ( utrata białka z moczem, nadciśnienie tętnicze, niewydolność nerek),
Neuropatia ( zaburzenia ze strony serca, żołądka, jelit, układu moczowego, drętwienia, mrowienia, zaburzenia czucia
bólu),
Stopa cukrzycowa ( zaburzenia czucia i ukrwienia kończyny, rana, owrzodzenie, zgorzel, nadkażenie bakteryjne).
Zawał, udar mózgu.
Hemoglobina glikowana (HbA1c):
Stałe połączenie hemoglobiny
z glukozą
Ocenia średnie stężenie glukozy
z 2-3 miesięcy poprzedzających pomiar (czas życia erytrocytów)
Im wyższa HbA1c, tym większe ryzyko rozwoju powikłań cukrzycowych
120

121

122

123

124

Powikłania oczne - retinopatia
Powikłania nerkowe – nefropatia
niewydolność neresk
Neuropatia cukrzycowa.
Zgłaszane problemy – małe dzieci
Brak pomocy w opiece nad dzieckiem, matka przebywa z dzieckiem aby mu pomóc
Brak pielęgniarki w przedszkolach ?
Oczekiwania pomocy:
mierzenie cukru ( odczytanie pomiaru)
podanie insuliny ( zwykle kontakt tel. z rodzicem, dziecko samo podaje insulinę)
dopilnowanie, aby dziecko zjadło posiłek
znajomość objawów niedocukrzenia, reakcja
przygotowanie do wysiłku fizycznego ( pomiar cukru, dokarmienie…)
125
126
127
129

Zgłaszane problemy cd.
Lęk przed oznaczaniem glikemii, dzieci przestają mierzyć cukry
lęk przed reakcją rówieśników
lęk przed reakcją opiekunów
Brak miejsca gdzie dziecko może podać insulinę
Brak pielęgniarki
Nieznajomość problemu niedocukrzenia
nakaz pracy umysłowej w trakcie niedocukrzenia
zakaz zjedzenia dodatkowego posiłku w trakcie zajęć
Zakaz wychodzenia do toalety w trakcie zajęć
Zwalnianie z wykonywania wysiłku fizycznego
nakaz ćwiczenia przy hipo/hiperglikemii
Proponowanie indywidualnego toku nauczania z powodu braku odpowiedniej opieki
Na stołówce – brak pomocy w zważeniu posiłku

Standardy polskie?
Daniel Witkowski
Joanna Pietrusińska
Alicja Szewczyk
Renata Wójcik
One są wsród nas
DZIECKO Z CUKRZYCĄ
W SZKOLE I PRZEDSZKOLU
Informacje dla pedagogów i opiekunów

W placówce zapewniającej opiekę dzienną rodzic powinien zapewnić
* informację o cukrzycy
* wszystko co niezbędne do prawidłowej opieki diabetologicznej, glukometr, paski do krwi i moczu , insulinę

Placówka prowadząca opiekę dzienną powinna zapewnić:
* Odpowiednie miejsce do badania glukozy we krwi oraz podawania insuliny ( prywatność podczas badania)
* kontrolę glukozy we krwi i odpowiednią interwencję w przypadku hipoglikemii gdziekolwiek
130

131

Placówka prowadząca opiekę dzienną powinna zapewnić:
Placówka prowadząca opiekę dzienną powinna zapewnić:
* osobę do wykonania powyższych procedur we właściwym czasie, kiedy dziecko jest
w przedszkolu, na wycieczce oraz podczas nadprogramowych zajęć organizowanych
przez placówkę.
132
138

Oczekiwania od
chorych na cukrzycę
Dzieci mogą realizować opiekę diabetologiczną w przedszkolu za zgodą rodziców w stopniu odpowiednim
do właściwego rozwoju oraz własnego doświadczenia w zakresie cukrzycy. Zakres możliwości
uczestnictwa dziecka w opiece diabetologicznej powinien być uzgodniony z personelem, rodzicem i
zespołem ds. opieki medycznej. Wiek, w którym dzieci zdolne są do aktywnego udziału w opiece
diabetologicznej, jest rzeczą indywidualną, ponadto powinno się wziąć pod uwagę możliwości dziecka pod
tym względem oraz jego chęci.

Pytania
1. Jak przygotować dziecko z cukrzycą do wysiłku
fizycznego?
2. Co to jest piramida zdrowia?
3. Jakie przybory służą do podawania insuliny?
4. Ile cukru zawiera puszka słodkiego napoju?
5. Jaki rodzaj wysiłku zalecamy w cukrzycy? Jak
przygotować dziecko do wysiłku?
6. Dlaczego trzeba zwrócić uwagę czy dziecko z cukrzycą
zjadło cały posiłek?
7. Wymień objawy hiperglikemii.
8. Wymień objawy kwasicy ketonowej.
9. Wymień objawy hipoglikemii.
10. Co zrobić jeśli dziecko z cukrzycą straci przytomność?