2 Projekt graficzny okładki – WSiP S.A. Nadzór redakcyjny

Transkrypt

Projekt graficzny okładki – WSiP S.A.
Nadzór redakcyjny
Magdalena Wojterska
Redaktor techniczny
Alicja Kasper
Program nauczania je˛zyka polskiego
dopuszczony do użytku szkolnego
przez Ministra Edukacji Narodowej
i wpisany do wykazu programów
na poziomie III etapu kształcenia.
Numer w wykazie: DKW–4014–72/99
ISBN 83-02-07344-X
 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Spółka Akcyjna
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna
Warszawa 1999
Wydanie pierwsze. Ark. druk. 4,25
Skład i łamanie: Agencja Poligraficzno-Wydawnicza ,,AMIGO’’, Warszawa
Druk i oprawa: Toruńskie Zakłady Graficzne ,,Zapolex’’
2
Spis treści
I. WSTE˛P – CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU . . . . . . . . . . . . .
6
II. CELE WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
III. TREŚCI NAUCZANIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
KLASA 1.
Słuchanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mówienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czytanie tekstów słownych i odczytywanie innych
tekstów kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pisanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nauka o je˛zyku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KLASA 2.
Słuchanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mówienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
tekstów kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pisanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nauka o je˛zyku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
KLASA 3.
Słuchanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mówienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
tekstów kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pisanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nauka o je˛zyku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
12
14
18
20
27
29
30
32
35
37
42
44
45
47
50
52
54
IV. SPOSOBY OSIA˛GANIA CELÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
V. PRZEWIDYWANE OSIA˛GNIE˛CIA UCZNIA . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
VI. UWAGI O PROGRAMIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3
Recenzenci programu:
mgr ALINA SAWICKA
prof. dr hab. JERZY PODRACKI
Autorki programu:
mgr TERESA BUGAJSKA, nauczycielka w szkole podstawowej w Kielcach, pracownik Wydawnictwa Pedagogicznego Zwia˛zku Nauczycielstwa
Polskiego w Kielcach.
Dorobek dydaktyczny: praca w charakterze nauczyciela je˛zyka polskiego
w szkolnictwie podstawowym; współautorstwo ksia˛żek metodycznych dla
nauczycieli je˛zyka polskiego.
mgr MARIA GUDRO, doradca metodyczny w Wojewódzkim Ośrodku
Metodycznym w Siedlcach.
Dorobek dydaktyczny: praca w charakterze doradcy metodycznego i nauczyciela je˛zyka polskiego w szkolnictwie podstawowym; upowszechnianie
aktywnych metod nauczania je˛zyka polskiego; autorstwo poradników
metodycznych dla nauczycieli; publikacje w wydawnictwach przedmiotowych; udział w programie ,,Nowa szkoła’’; przewodnicza˛ca SNaP.
mgr MAŁGORZATA MAŁACHOWSKA, doktorantka Instytutu Je˛zyka
Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
w szkolnictwie podstawowym i średnim; wysta˛pienia na konferencjach
naukowych; publikacje w wydawnictwach metodycznych i naukowych.
mgr ELŻBIETA TOMIŃSKA, doradca metodyczny w Wojewódzkim
Ośrodku Metodycznym w Lesznie.
Dorobek dydaktyczny: praca w charakterze doradcy metodycznego i nauczyciela je˛zyka polskiego w szkolnictwie podstawowym; prowadzenie dla
nauczycieli zaje˛ć z zakresu pomiaru dydaktycznego.
4
mgr GRAŻYNAWITAK-WCISŁO, nauczycielka w Szkole Podstawowej
w Michałówce k/Garwolina.
w szkolnictwie podstawowym i średnim; lekcje otwarte dla nauczycieli;
stosowanie nowatorskich metod nauczania.
mgr Teresa ZAWISZA-CHLEBOWSKA, nauczycielka w szkole podstawowej w Sochaczewie.
w szkolnictwie podstawowym i średnim; autorstwo programu nauczania dla
klasy humanistyczno-artystycznej; lekcje otwarte dla nauczycieli; stosowanie nowatorskich metod nauczania, publikacje w wydawnictwach przedmiotowych.
5
I. WSTE˛P – CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program nauczania je˛zyka polskiego dla gimnazjum jest kontynuacja˛
treści kształcenia zawartych w programie dla szkoły podstawowej pt. Słowa
jak klucze II. Proponujemy w nim usystematyzowane nauczanie przedmiotowe.
Przystosowany jest on do wymagań ,,Podstawy programowej’’ je˛zyka polskiego proponowanej przez MEN i potrzeb zreformowanej
szkoły, nie zakłada jednak rewolucji programowej. Treści nauczania
podporza˛dkowane sa˛ kształceniu umieje˛tności polonistycznych i komunikacyjnych niezbe˛dnych do funkcjonowania we współczesnym świecie, a także kształtowaniu systemu wartości jako podstawy kierowania
własnymi zachowaniami uczniów. Główna˛ idea˛ programu jest odejście od encyklopedycznego przekazu wiadomości. Uczeń ma
nie tyle wiedzieć: co? (znać na pamie˛ć), ile rozumieć: jak? i wiedzieć:
po co? Wiedza ma być funkcjonalna, licza˛ sie˛ wie˛c umieje˛tności znajdowania informacji, ich dobór, samodzielność myślenia i nawyk samokształcenia.
W programie znalazło to odzwierciedlenie w rozwia˛zaniach szczegółowych. Treściom kształcenia (wiedzy) przypisane sa˛ odpowiednie
umieje˛tności na dwóch poziomach: podstawowym (P) i ponadpodstawowym (PP). Poziom P obejmuje wymagania konieczne i podstawowe, którym odpowiadaja˛ stopnie: mierny i dostateczny. Poziom PP
to wymagania rozszerzaja˛ce i dopełniaja˛ce, a stopnie – dobry i bardzo dobry. Aby osia˛gna˛ć poziom PP, uczeń musi nabyć umieje˛tności z poziomu P. Podział na poziomy ułatwi nauczycielowi sprecyzowanie wymagań na poszczególne oceny i umożliwi osia˛gnie˛cie skuteczności w uczeniu dzieci bardziej i mniej zdolnych. Treści nauczania podzielono
na działy: ,,Słuchanie’’, ,,Mówienie’’, ,,Czytanie tekstów słownych i odczytywanie innych tekstów kultury’’, ,,Pisanie’’, ,,Nauka o je˛zyku’’.
Układ treści i umieje˛tności ma charakter spiralny, a wyróżnione działy
programu sa˛ zintegrowane – wzajemnie sie˛ przenikaja˛ i uzupełniaja˛. Treści
polonistyczne zostały powia˛zane z elementami filozofii, sztuk plastycznych
i muzycznych, a także z kultura˛ masowa˛ i edukacja˛ multimedialna˛.
Umożliwi to poszukiwanie zwia˛zków pomie˛dzy poszczególnymi dziedzinami tworzonej przez człowieka kultury.
6
Przy układaniu listy lektur uwzgle˛dniono naste˛puja˛ce kre˛gi tematyczne:
– wiara jako motywacja działania;
– dyskurs o przeszłości i przyszłości; poszanowanie tradycji, patriotyzm, bohaterstwo; zwia˛zki człowieka z natura˛;
– postawy życiowe i wybory moralne: dobro i zło, prawda i kłamstwo,
cnoty i wady, miłość i nienawiść, przyjaźń i wrogość, radość i ból,
cierpienie, wartości materialne i duchowe;
– dojrzewanie; proces dorastania do życia społecznego (uczuciowego
i rodzinnego); upływ czasu – przemijanie,
– inne teksty kultury.
W obre˛bie kre˛gów tematycznych lektury zostały ułożone w porza˛dku
alfabetycznym. Można je traktować jako przekaz i świadectwo wartości
takich, jak: miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, patriotyzm, wolność,
godność, wierność, altruizm, tolerancja, honor itp.
W klasie pierwszej proponujemy teksty z kre˛gu literatury mimetycznej
(naśladowczej), w drugiej – z literatury przekształcaja˛cej, w trzeciej –
z literatury kreacyjnej. Analiza tekstów literackich winna także uwzgle˛dniać
propedeutyke˛ nauki o literaturze, uwrażliwiać na specyfike˛ dzieła literackiego
i jego je˛zyk, służyć różnym sposobom rozumienia i interpretacji. Umożliwi to
uczniom odkrywanie wartości uniwersalnych, wspólnych dla ludzi różnych
epok i kultur. Teksty ze spisu lektur opatrzone gwiazdka˛ stanowia˛ kanon
zaczerpnie˛ty z ,,Podstawy programowej’’. Pozostałe utwory sa˛ propozycjami
autorek. Nauczyciel może zrezygnować z jakichś pozycji, zaproponować inne,
decydować o kolejności omawianych tekstów i o tym, w której klasie sa˛ one
wprowadzane. Pojawienie sie˛ w spisie lektur przykładów poezji i nowelistyki
z XIX i XX wieku jest zgodne z wymaganiami ,,Podstawy programowej’’, ale
tytuły konkretnych utworów pochodza˛ od autorek, dlatego nie zostały one
oznaczone ,,*’’.
W naszym zestawie znajduja˛ sie˛ fragmenty Biblii, mity, utwory
literackie dawne i współczesne, fragmenty publicystyki i inne teksty
kultury. Stwarza to szanse˛ na pogłe˛bienie rozumienia zjawisk kulturowych
przeszłości, a w konsekwencji – na bardziej świadome uczestnictwo
w kulturze współczesnej.
Lekcje je˛zyka polskiego winny wyrobić u uczniów nawyk wartościowania doste˛pnych tekstów kultury i nauczyć ich odbioru programów
telewizyjnych i audycji radiowych, adaptacji filmowych, poezji śpiewanej
i tekstów publicystycznych.
7
Celem kształcenia polonistycznego w gimnazjum jest także podnoszenie sprawności je˛zykowej uczniów, czyli zdobycie przez młodego
człowieka praktycznej umieje˛tności swobodnego i skutecznego posługiwania sie˛ je˛zykiem w mowie i piśmie. Chodzi nie tylko o właściwe stosowanie
słownictwa, zwia˛zków frazeologicznych, synonimów, peryfraz, o poprawne
budowanie zdań, przemyślane komponowanie całego tekstu, bezbłe˛dna˛
ortografie˛ i interpunkcje˛, ale także o umieje˛tność odpowiedniego formułowania myśli w zależności od sytuacji komunikacyjnej.
Elementy kultury masowej traktujemy jako nośnik przekazu, kształtuja˛cy postawy i oddziałuja˛cy na świadomość odbiorcy (pozytywnie
i negatywnie) oraz jako komentarz do tekstów literackich.
Lekcje je˛zyka polskiego w gimnazjum, realizowane zgodnie z tym
programem, winny być twórczym działaniem stymuluja˛cym aktywność
ucznia i jego humanistyczne dojrzewanie.
8
II. CELE WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA
• Przygotowywanie uczniów do życia w społeczeństwie poprzez:
– wyrabianie potrzeby respektowania zasad społecznego współżycia,
– uczenie tolerancji dla pogla˛dów i potrzeb innych ludzi,
– formowanie pozytywnego stosunku do świata,
– wzbudzanie poczucia własnej godności i wartości poprzez wpajanie
szacunku dla tradycji regionalnej, ojczystej, europejskiej,
– kształtowanie postaw etycznych i rozwijanie wrażliwości moralnej.
• Kształcenie umieje˛tności skutecznego komunikowania sie˛ z otoczeniem
(w różnych formach i sytuacjach) z wykorzystaniem wiedzy o je˛zyku,
jego budowie i funkcjonowaniu.
• Wdrażanie uczniów do prezentowania własnych pogla˛dów i opinii na
forum publicznym.
• Przysposabianie do uczestnictwa w kulturze; dostrzeganie cia˛głości
rozwoju kultury i trwałości ludzkich osia˛gnie˛ć oraz powia˛zań aktualnych
wydarzeń z przeszłościa˛.
• Przygotowanie do odbioru dzieła literackiego i innych tekstów kultury we
wzajemnych kontekstach.
• Umożliwianie odkrywania i rozumienia wartości uniwersalnych w literaturze, sztuce, w tradycji i życiu codziennym; tworzenie wewne˛trznie
akceptowanej hierarchii tych wartości.
• Przysposabianie do ustawicznego samokształcenia i bogacenia własnego
warsztatu pracy umysłowej; wyrabianie nawyku korzystania ze słowników, encyklopedii, programów komputerowych i innych źródeł wiedzy.
• Motywowanie i przygotowywanie do dalszego kształcenia.
9
10
III. TREŚCI NAUCZANIA
Klasa 1.
Słuchanie
Umieje˛tności:
Sytuacje słuchania
wymagania podstawowe (P)
wymagania ponadpodstawowe (PP)
Uczeń:
Zaje˛cia dydaktyczne (lekcyjne i pozalekcyjne)
– uważnie śledzi tok zaje˛ć, koncentruje sie˛
na wypowiedziach prowadza˛cego i uczestników, zapamie˛tuje przekazywane treści;
– wykazuje swoje uważne słuchanie poprzez wła˛czanie sie˛ w tok zaje˛ć, prośbe˛ o głośniejsze, wolniejsze mówienie,
o dopowiadanie, wyjaśnianie czegoś, zapisanie na tablicy itp.;
Rozmowy
– uczestniczy w rozmowie koleżeńskiej,
zachowuje postawe˛ sprzyjaja˛ca˛ mówia˛cemu, odbiera mówienie ciałem, gestem,
mimika˛, dźwie˛kami niewerbalnymi (okrzyki, westchnienia, śmiech itp.);
– swobodnie uczestniczy w rozmowie koleżeńskiej, potrafi dosłuchiwać sie˛ znaczeń
w głosie mówia˛cego:
– w sile i nate˛żeniu głosu – np. gniew,
zadowolenie, oburzenie itp.,
– w barwie i brzmieniu – np. smutek,
radość, żal, apatia itp.,
– w tempie mówienia – np. ekscytacja,
znudzenie itp.;
Dyskusje tematyczne
– uczestniczy w dyskusji na rozmaite tematy, uważnie słucha wypowiedzi in-
– swobodnie bierze udział w dyskusjach
tematycznych, potrafi słuchać selekty-
nych osób w celu skonfrontowania,
przedstawienia własnych wiadomości
na dany temat;
wnie w celu eliminowania z własnej
wypowiedzi informacji, które już sie˛ pojawiły;
Wywiad
– uważnie słucha w celu precyzyjnego formułowania pytań, potrafi odnajdywać
zwia˛zki mie˛dzy poszczególnymi wypowiedziami (pytaniami i odpowiedziami);
– słucha krytycznie, stosuje słowne przejawy słuchania aktywnego: wyraża empatie˛, zaciekawienie, zdziwienie, aprobate˛,
wa˛tpliwości i wczuwa sie˛ w role˛ mówia˛cego;
Komunikaty
– słucha komunikatów radiowych i telewizyjnych, potrafi powtórzyć najważniejsze
informacje i ła˛czyć je ze soba˛, rozumie
treść wysłanych komunikatów;
– potrafi wysłuchane informacje wykorzystać na lekcjach i w życiu;
– wycia˛ga wnioski z zasłyszanych informacji i komunikatów;
Instrukcje, polecenia
– słucha uważnie w celu zrozumienia treści
prostych instrukcji i poleceń;
– rozumie treść złożonych instrukcji i poleceń;
Reklamy radiowe i telewizyjne
– słucha krytycznie różnorodnych reklam;
– słucha krytycznie i potrafi odnajdywać
w reklamach ukryte wartościowanie
i ewentualne zamiary manipulacji;
11
12
Mówienie
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Treści kształcenia
Uczeń:
– dba o estetyke˛ wypowiedzi, mówi
wyraźnie, z zaznaczeniem akcentów logicznych;
– konstruuje wypowiedź spójna˛,
zgodna˛ z tematem;
– posługuje sie˛ poprawna˛ polszczyzna˛, unika powtórzeń;
akcent logiczny
intonacja
wywiad
rozmowa
– precyzuje problem i zadaje w
zwia˛zku z nim pytania;
– konstruuje logiczna˛ wypowiedź;
– dobiera właściwe słownictwo;
– prowadzi wywiad z osoba˛ z najbliższego otoczenia (je˛zyk potoczny);
komunikacja niewerbalna
dyskusja
– w dyskusji powołuje sie˛ na wypowiedzi innych osób;
– w dyskusji powołuje sie˛ na autorytety, stosuje cytaty, znane sentencje;
dyskusja
cytat
sentencja
opowiadanie
– opowiada treść utworu jednowa˛tkowego;
– opowiada przebieg jednego wa˛tku
z utworu wielowa˛tkowego;
– w opowiadaniu ustnym stosuje
inne formy (np. opis postaci, krajobrazu);
charakteryzowanie
– stosuje słownictwo nazywaja˛ce
cechy, wady i zalety;
– udowadnia złożoność natury ludzkiej i dostrzega zmiany za-
Estetyka wypowiedzi
Wypowiedź jednozdaniowa
i wielozdaniowa
– unika relatywizmu moralnego;
chodza˛ce w osobowości i poste˛powaniu;
streszczenie
– prezentuje najważniejsze wydarzenia utworu fabularnego, filmu,
widowiska teatralnego;
– zachowuje chronologie˛ wydarzeń
i
porza˛dek
przyczynowo-skutkowy;
sprawozdanie
– zdaje sprawozdanie z telewizyjnego programu przeznaczonego
dla młodzieży;
– dba o rzeczowość i sprawozdawczy charakter wypowiedzi;
– zdaje sprawozdanie z telewizyjnego programu rozrywkowego,
dodaja˛c własny komentarz krytyczny;
wygłaszanie tekstów z pamie˛ci
– przedstawia własna˛ interpretacje˛
utworu;
komentarz
modulacja głosu
tempo
przerzutnia
13
14
Czytanie tekstów słownych i odczytywanie innych tekstów kultury
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Doskonalenie techniki głośnego
czytania
– czyta głośno, płynnie
– czyta głośno, wyraziście teksty
o różnym zabarwieniu emocjonalnym, dobieraja˛c właściwe środki
ekspresji;
przecinek, kropka, wykrzyknik,
znak zapytania,
myślnik, nawias,
dwukropek, akapit, akcent
Czytanie różnych tekstów ukierunkowane na wybór określonych
informacji
– umie korzystać z różnych cze˛ści
ksia˛żki (wste˛pu, przedmowy, posłowia, indeksu, bibliografii);
– wybiera informacje potrzebne do
samodzielnej pracy;
– umie czytać tekst pobieżnie;
tytuł, podtytuł,
znak graficzny,
posłowie, epilog,
prolog
Czytanie utworów epickich, wierszy, dramatów, wła˛cznie z literatura˛ dawniejsza˛
– po cichym przeczytaniu tekstu odpowiada na pytania dotycza˛ce treści;
– odróżnia powieść historyczna˛ od
dokumentu;
– wskazuje elementy świata przedstawionego w utworze fabularnym (noweli, powieści, dramacie);
– dostrzega w utworach różne postawy bohaterów;
– rozpoznaje charakterystyczne cechy je˛zyka postaci literackich;
– przygotowuje samodzielnie wypowiedź dotycza˛ca˛ przeczytanego tekstu;
– odróżnia fikcje˛ od prawdy historycznej;
– rozróżnia fazy przebiegu akcji
w utworze (zawia˛zanie akcji,
punkt kulminacyjny, rozwia˛zanie
akcji);
– określa problematyke˛ utworu;
– dostrzega zmiany zachodza˛ce
w poste˛powaniu bohaterów;
– dobiera odpowiednie cytaty;
powieść historyczna
nowela
stylizacja
realizm
akcja
fabuła
wa˛tek
– dostrzega cechy dramatu, rozróżnia tragedie˛ i komedie˛;
– wskazuje postacie i sytuacje komiczne;
– rozpoznaje komizm słowny, sytuacyjny, komizm postaci;
– odróżnia tekst główny dramatu od
tekstu pobocznego;
– określa role˛ autora dramatu, reżysera, scenografa i aktora jako twórców sztuki teatralnej;
– odczytuje alegorie˛ i morał w
bajkach oraz prawdy ogólne w
przypowieści;
– rozróżnia fraszke˛, hymn, piosenke˛,
– określa funkcje˛ środków stylistycznych w tekstach literackich;
– rozpoznaje cechy bajki, ballady
satyry, przypowieści, fraszki, hymnu, piosenki;
– w utworach lirycznych wskazuje
środki stylistyczne: przenośnie˛,
powtórzenie, apostrofe˛, pytanie
retoryczne;
tragedia
komedia
komizm słowny
komizm sytuacyjny
komizm postaci
didaskalia
dialog
monolog
bajka, ballada, satyra, przypowieść
fraszka, hymn, piosenka, przenośnia,
powtórzenie, apostrofa, antyteza,
pytanie retoryczne, alegoria, symbol, ironia, kontrast, osoba mówia˛ca, wiersz wolny,
wiersz sylabiczny,
średniówka
– identyfikuje osobe˛ mówia˛ca˛;
Odczytywanie innych tekstów kultury
15
teatr, film
– podstawowy wyróżnik
sztuki literackiej: słowo;
– dostrzega podstawowe wyróżniki
sztuki teatralnej i filmowej;
– ocenia adaptacje˛ filmowa˛ i teatralna˛;
spektakl
widowisko
16
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
– dostrzega różnice mie˛dzy adaptacja˛ a pierwowzorem literackim;
– ocenia poste˛powanie bohaterów
teatralnych i filmowych;
przedstawienie
film animowany
oklaski
adaptacja
sztuki plastyczne
– określa tematyke˛, np. obrazu,
rzeźby, grafiki;
– potrafi wskazać dzieła wybitnych
twórców polskich;
– dba o estetyke˛ własnego wygla˛du
i otoczenia;
– rozróżnia rozmaite wytwory sztuki plastycznej (np. obraz, rzeźba,
płaskorzeźba, grafika);
sztuka realistyczna
grafika
malarstwo
rzeźba
płaskorzeźba
muzyka
– określa nastrój, tempo utworu muzycznego;
– potrafi wskazać dzieła wybitnych
polskich twórców muzyki;
– dostrzega ilustracyjny charakter
muzyki;
tempo
nastrój
czasopisma
– korzysta z różnych czasopism;
– poprawnie pisze tytuły czasopism;
– gromadzi materiały prasowe do
samodzielnej pracy;
katalogi
– korzysta z katalogu alfabetycznego
i rzeczowego w celu wyszukania
materiałów na zadany temat;
– korzysta ze zbiorów i warsztatu
informacyjnego biblioteki (także
za pomoca˛ automatycznych systemów wyszukiwania danych);
– podstawowe wyróżniki sztuki
teatralnej: żywe słowo, aktor,
charakteryzacja, scenografia,
dźwie˛k, światło;
– podstawowe wyróżniki sztuki
filmowej: obraz, dźwie˛k (słowo,
muzyka);
katalog alfabetyczny
katalog rzeczowy
wydawnictwa informacyjne
– pod kierunkiem nauczyciela korzysta ze słownika poprawnej polszczyzny, słownika frazeologicznego i interpunkcyjnego;
– samodzielnie korzysta ze słownika poprawnej polszczyzny, słownika frazeologicznego i interpunkcyjnego w celu bogacenia słownictwa i korekty własnych prac;
instrukcje
– czyta proste instrukcje i wykonuje
czynności zgodnie z zapisem;
– czyta instrukcje gier komputerowych, programów edukacyjnych
w celu wykorzystania ich w samodzielnej pracy;
reklama
– rozpoznaje je˛zykowe środki perswazji;
– dostrzega możliwości manipulowania odbiorcami;
artykuł hasłowy
perswazja
manipulacja
17
18
Pisanie
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Estetyka pisma
– dba o estetyke˛ pisma, właściwy kształt liter, ich poła˛czenie, odległość
mie˛dzy wyrazami;
– poprawnie stosuje akapity;
– zachowuje właściwe marginesy;
akapit
margines
Trójdzielna kompozycja wypowiedzi:
– konstruuje wypowiedzi pisemne
z zachowaniem trójdzielnej kompozycji, pamie˛taja˛c o właściwych
proporcjach mie˛dzy wste˛pem, rozwinie˛ciem i zakończeniem;
– redaguje plany szczegółowe różnych wypowiedzi pisemnych,
a naste˛pnie rozwija je;
– stosuje właściwe znaki graficzne
w tekście;
Opowiadanie z elementami innych
form wypowiedzi, np.: dialogu,
opisu postaci, krajobrazu itp.
– redaguje spójne i logiczne opowiadanie, wła˛czaja˛c elementy innych form wypowiedzi;
– redaguje opowiadanie, stosuja˛c
słownictwo charakterystyczne dla
innych wypowiedzi;
Streszczenie
– redaguje streszczenie krótkiego
utworu fabularnego, eliminuja˛c
wypowiedzi postaci i opisy nie
wpływaja˛ce na przebieg zdarzeń;
– redaguje streszczenie utworu fabularnego, zachowuja˛c chronologie˛ wydarzeń i porza˛dek przyczynowo-skutkowy;
– redaguje streszczenie jednego wa˛tku utworu wielowa˛tkowego,
wewne˛trzny i zewne˛trzny
porza˛dek wypowiedzi
plany różnych wypowiedzi
pisemnych
wa˛tek
chronologia
zaste˛puja˛c zdania podrze˛dne odpowiednia˛ cze˛ścia˛ zdania pojedynczego;
19
Charakterystyka postaci
literackiej i rzeczywistej
– redaguje charakterystyke˛ postaci
literackiej i rzeczywistej, stosuja˛c
słownictwo nazywaja˛ce cechy;
– redaguje charakterystyke˛ postaci
literackiej i rzeczywistej, używaja˛c słownictwa nazywaja˛cego
uczucia, stany psychiczne i reakcje zewne˛trzne;
charakterystyka
Sprawozdanie
– redaguje sprawozdanie z przebiegu wydarzenia fikcyjnego (tekstu
literackiego, filmu);
– redaguje sprawozdanie z przebiegu
wydarzenia fikcyjnego lub rzeczywistego, świadomie stosuja˛c składnie˛ typu informacyjnego;
sprawozdanie
Recenzja
– redaguje recenzje˛, zwracaja˛c
szczególna˛ uwage˛ na cze˛ść krytyczna˛ wypowiedzi;
– redaguje recenzje˛ w formie artykułu do gazetki;
recenzja
Rozprawka
– redaguje opinie˛ z uzasadnieniem
argumentów na określony temat;
– porza˛dkuje argumenty;
– sporza˛dza plan kompozycyjny
rozprawki;
komentarz
opinia
argument
List
– redaguje list poła˛czony z innymi
formami wypowiedzi do adresata
z własnego otoczenia;
– redaguje list poła˛czony z innymi
formami wypowiedzi do różnych
adresatów;
Pisma użytkowe
– redaguje protokół lekcji; formułuje
odwołanie, dedykacje˛, życzenia,
pozdrowienia, ogłoszenia;
– redaguje protokół dyskusji;
Notatka
– sporza˛dza notatke˛ w formie planu;
– redaguje notatke˛ w formie streszczenia;
protokół
20
Nauka o je˛zyku
Kształcenie je˛zykowe
Ortografia i interpunkcja
Umieje˛tności:
P
PP
Poje˛cia
Uczeń:
Składnia i fleksja
Rodzaje wypowiedzeń
pojedynczych
zdanie pojedyncze
podmiot, orzeczenie
równoważnik zdania
zawiadomienie
wykrzyknienie
– interpunkcja zdania
pojedynczego;
– posługuje sie˛ różnymi
rodzajami wypowiedzeń pojedynczych;
stosuje odpowiednia˛
interpunkcje˛;
– świadomie posługuje
sie˛ różnymi rodzajami
wypowiedzeń pojedynczych, dostosowuje je
do intencji, sytuacji, odbiorcy;
zdanie pojedyncze; wypowiedzenie rozwinie˛te;
wypowiedzenie
nierozwinie˛te
– stosuje w wypowiedzeniach różne rodzaje
podmiotów, orzeczeń,
rozwija podmioty i
orzeczenia w celu skuteczniejszego komunikowania sie˛; oddziela
przecinkiem jednorodne cze˛ści zdania;
– w wypowiedziach celowo używa różnorodnych określeń w odpowiednich formach fleksyjnych;
– stosuje podmiot w mianowniku, dopełniaczu
domyślny, szeregowy,
orzeczenie czasownikowe, imienne, z czasownikiem
modalnym
i z frazeologizmem;
równoważnik
zdania; podmiot:
w mianowniku,
w dopełniaczu,
podmiot domyślny, podmiot szeregowy; orzeczenie
czasownikowe, imienne, orzeczenie złożone,
Rodzaje wypowiedzeń
złożonych
typy zdań złożonych
współrze˛dnie
– interpunkcja w zdaniu
złożonym współrze˛dnie;
– konstruuje wypowiedzenia pojedyncze
i złożone;
– przekształca wypowiedzenia pojedyncze na
złożone i odwrotnie;
budowa wypowiedzeń
złożonych podrze˛dnie
– przydawkowe
– dopełnieniowe
– okolicznikowe
– interpunkcja w wypowiedzeniu złożonym
podrze˛dnie;
– stosuje odpowiednia˛ interpunkcje˛;
wyrazy nie be˛da˛ce cze˛ściami zdania
– oddzielanie
przecinkiem wyrazów poza
zwia˛zkami zdania;
– dostrzega istnienie wyrazów poza zwia˛zkami
w zdaniu;
– odczytuje funkcje wyrazów poza zwia˛zkami
w zdaniu;
– stosuje właściwa˛ interpunkcje˛;
– rozpoznaje w zdaniu
orzeczenie czasownikowe, imienne i orzeczenie z czasownikiem
modalnym;
– tworzy zdania z orzeczeniem czasownikowym, imiennym i z
czasownikiem modalnym oraz z orzeczeniem wyrażonym frazeologizmem;
– poprawnie pisze cza˛stki: -bym, -byś, -by;
– rozróżnia tryby i strony
czasownika;
zdanie złożone
współrze˛dnie
i podrze˛dnie
zdanie podrze˛dne
przydawkowe
zdanie podrze˛dne
dopełnieniowe
zdanie podrze˛dne
okolicznikowe
Odmienne cze˛ści mowy
Czasownik
funkcja w zdaniu
tryby czasownika
21
– pisownia partykuły
-by z osobowymi i nie-
tryby czasownika:
oznajmuja˛cy, roz-
22
Umieje˛tności:
P
PP
Poje˛cia
Uczeń:
osobowymi
czasownika;
kazuja˛cy przypuszczaja˛cy
formami
strony czasownika
– posługuje sie˛ czasownikami w różnych trybach
i stronach;
– umie przekształcać
strone˛ czynna˛ na bierna˛
strona czynna
(forma zwrotna)
strona bierna
odmiana czasownika
– poprawnie tworzy formy czasownika;
– świadomie stosuje różne formy czasowników
w różnych formach wypowiedzi;
koniugacja
formy nieregularne
czasownika
– poprawnie stosuje nieregularne formy czasowników;
Rzeczownik
funkcja w zdaniu
–
–
–
–
przydawka
dopełnienie
okolicznik
orzecznik
– oddziela przecinkiem
jednorodne cze˛ści zdania (podmiot szeregowy, przydawki);
– stosuje w zdaniu podmiot w mianowniku,
w dopełniaczu, podmiot
domyślny, szeregowy;
– tworzy zdania z podmiotem w mianowniku,
w dopełniaczu, z podmiotem
domyślnym
i szeregowym;
– stosuje w zdaniu rzeczownik w funkcji przydawki, dopełnienia okolicznika, orzecznika;
– świadomie stosuje rzeczownik w funkcji przydawki, dopełnienia okolicznika, orzecznika;
przydawka
dopełnienie
okolicznik
orzecznik
odmiana rzeczownika
– osobliwości w odmianie rzeczownika
– dostrzega osobliwości
w odmianie niektórych
rzeczowników;
– pisownia rzeczowników o osobliwej odmianie;
– poprawnie
zapisuje
osobliwe formy rzeczowników;
– używa
poprawnych
form
rzeczowników
o odmianie osobliwej;
– w wypowiedziach ustnych i pisemnych używa poprawnych form
rzeczowników odmieniaja˛cych sie˛ nieregularnie;
deklinacja
– wzbogaca wypowiedzi
ustne i pisemne przymiotnikami w funkcji przydawki
i
orzecznika;
– stosuje
odpowiednie
stopnie przymiotnika
ze wzgle˛du na przekazywana˛ informacje˛
i intencje˛ wypowiedzi;
przydawka
Przymiotnik
funkcja w zdaniu
– przydawka
– orzecznik
– stopniowanie
przymiotnika
– pisownia nie ze stopniem wyższym i najwyższym przymiotnika;
– pisownia przymiotników w stopniu wyższym i najwyższym;
– stosuje w wypowiedziach ustnych i pisemnych
przymiotnik
w funkcji przydawki
i orzecznika;
– poprawnie tworzy i zapisuje stopień wyższy
i najwyższy różnych
przymiotników;
23
– poprawnie pisze zakończenia -szy po spółgłoskach w stopniu wyższym i najwyższym
przymiotnika;
orzecznik
stopień równy,
wyższy,
najwyższy
przymiotnika
24
Umieje˛tności:
P
PP
Uczeń:
– odmiana przymiotnika
– odmiana przymiotnika z rzeczownikiem
– dostosowuje formy
przymiotnika do rzeczownika;
– buduje wypowiedzi
ustne i pisemne, stosuja˛c przymiotniki nazywaja˛ce, przeżycia,
uczucia;
– przydawka
– podmiot (np.
sześć gruszek)
– wskazuje w zdaniu liczebnik w funkcji
przydawki i podmiotu;
– stosuje w wypowiedziach ustnych i pisemnych liczebnik w
funkcji przydawki
i podmiotu;
– odmiana liczebnika
– dostosowuje formy
rzeczownika i czasownika do liczebnika;
Liczebnik
funkcja w zdaniu
Zaimek
funkcja w zdaniu
– odmiana zaimka
deklinacja
– zaste˛puje różne cze˛ści
mowy odpowiednimi
zaimkami;
– świadomie stosuje różne formy zaimków
w celu osia˛gnie˛cia spójności wypowiedzi;
Poje˛cia
Nieodmienne cze˛ści
mowy
Przysłówek
funkcja w zdaniu
– orzecznik
– pisownia przysłówków złożonych (wtem,
naprzód);
– okolicznik
Przyimek
– pisownia przyimków
złożonych i wyrażeń
przyimkowych;
Spójnik
Partykuła
25
– pisownia ła˛czna i rozła˛czna nie, by z różnymi cze˛ściami mowy;
– poprawnie pisze przysłówki złożone (wtem,
naprzód);
– stosuje stopień wyższy
i najwyższy przysłówka, poprawnie pisze nie
z przysłówkiem w stopniu wyższym i najwyższym;
– tworzy i stosuje odpowiednie stopnie przysłówka ze wzgle˛du na
przekazywana˛ informacje˛ i intencje˛ wypowiedzi;
– poprawnie pisze wyrażenia przyimkowe;
– poprawnie pisze przyimki złożone;
przyimek złożony
– poprawnie używa
spójnika jako wskaźnika stosunków mie˛dzy
wyrazami w zdaniu pojedynczym;
– poprawnie stosuje
spójniki jako wskaźniki
zespolenia w wypowiedzeniu złożonym;
– przekształca wypowiedzenia różnego typu,
stosuja˛c zamiennie
spójniki;
– zachowuje poprawna˛
interpunkcje˛;
spójnik
– poprawnie pisze partykułe˛: -nie, -by, -że, -no,
-li, czy;
– stosuje partykuły w wypowiedziach w celu zasygnalizowania posta-
partykuła
26
Umieje˛tności:
P
PP
Poje˛cia
Uczeń:
wy i uczuć nadawcy
wobec wypowiadanych treści;
Wykrzyknik
– poprawnie zapisuje
różne wykrzykniki,
stosuja˛c właściwa˛interpunkcje˛;
– dostrzega celowość
użycia wykrzyknika
w wypowiedzi ustnej
i pisemnej;
wykrzyknik
– stosuje w wypowiedziach odpowiednie
wykrzykniki dla uwydatnienia przeżyć,
wrażeń, emocji itp.;
LEKTURA
Kierunki pracy z lektura˛
Teksty
Wiara jako motywacja działania
Biblia (Ksie˛ga Rodzaju – obraz Edenu; Przypowieść o siewcy)*
K. Dickens Opowieść wigilijna*
F. Karpiński Pieśni religijne*
Pieśń o Rolandzie*
H. Sienkiewicz, wybrana powieść historyczna
(np. Quo vadis, Krzyżacy)*
Dyskurs o przeszłości i przyszłości; poszanowanie tradycji, patriotyzm; bohaterstwo; zwia˛zki
człowieka z natura˛.
I. Krasicki Świe˛ta miłość kochanej ojczyzny
A. Mickiewicz Pan Tadeusz (fragmenty)*, Do
M***
S. Mrożek Wesele w Atomicach
B. Prus Lalka (fragmenty); wybrana nowela
W.S. Reymont Chłopi (fragment)
T. Różewicz Oblicza ojczyzny
J. Tuwim Kwiaty polskie (fragment)
J. Wybicki Mazurek Da˛browskiego
S. Żeromski, wybrana nowela*
Literatura regionalna – dowolny tekst*
Postawy życiowe
i wybory moralne:
dobro i zło
prawda i kłamstwo
cnoty i wady
miłość i nienawiść
przyjaźń i wrogość
radość, ból, cierpienie
wartości materialne i duchowe
J. Conrad Tajfun
A. Fredro Zemsta*
E. Hemingway, wybrane opowiadanie*
J. Kochanowski Fraszki (wybór)*
I. Krasicki, bajki, Żona modna
A. Mickiewicz, bajki, Ballady, Dziady cz. II*
C.K. Norwid W Weronie
E. Stachura Prefacja
W. Szymborska Koniec i pocza˛tek
J. Twardowski, fraszki (np. Nie łabe˛dzi śpiew,
Z bliska, Ratunek)
27
Teksty
Dojrzewanie; proces
dorastania do życia
społecznego (uczuciowego, rodzinnego); upływ czasu
– przemijanie.
Z. Herbert Pan od przyrody
J. Tuwim Nauka
M. Twain Przygody Hucka
Wybrana powieść młodzieżowa (np. M. Musierowicz, E. Nowackiej, K. Siesickiej, H. Snopkiewicz, E. Niziurskiego, A. Bahdaja)*
INNE TEKSTY KULTURY*
Film fabularny: adaptacja filmowa; podstawowe elementy je˛zyka filmu
(uje˛cie, scena, sekwencja; ruch kamery).
Muzyka klasyczna – przykłady.
Przedstawienie teatralne, teatr telewizji, teatr radiowy.
Sztuki plastyczne – Biblia w malarstwie (np. Rubens, Rembrandt).
Utwory poezji śpiewanej (np. M. Grechuta, G. Turnau).
Wybrane teksty z czasopism młodzieżowych i czasopism dla dorosłych.
28
Klasa 2.
Słuchanie
Umieje˛tności:
Sytuacje słuchania
Uczeń:
29
Rozmowa
– swobodnie uczestniczy w rozmowie koleżeńskiej i towarzyskiej;
– stosuje w rozmowie słowne przejawy
słuchania aktywnego, np. pytania posuwaja˛ce naprzód mówienie, prośby o dopowiedzenia, ośmielanie, zache˛te˛;
Dyskusja problemowa
– uczestniczy w dyskusjach problemowych, słucha uważnie wypowiedzi dyskutantów w celu wyrobienia sobie własnego zdania, wykazuje tolerancje˛ dla
cudzych opinii;
– aktywnie uczestniczy w dyskusjach problemowych, potrafi stosować słowne przejawy słuchania aktywnego: wyrażanie
niezgody, odmiennego pogla˛du, wa˛tpliwości, potrzeby skorygowania, sparafrazowania;
Wywiad
– słucha krytycznie, przewiduje odpowiedzi rozmówcy i reaguje na nie;
– inspiruje wypowiedzi rozmówcy, kieruje
wywiadem;
Komunikaty
– potrafi na bieża˛co selekcjonować najważniejsze informacje, znajduje pomie˛dzy
nimi zwia˛zki;
– słuchaja˛c, potrafi odróżnić informacje
odopinii, wycia˛ga wnioski;
Dzienniki i sprawozdania radiowe i telewizyjne
– słucha uważnie, odróżniaja˛c informacje
od komentarzy i opinii, selekcjonuje usłyszane informacje;
– hierarchizuje i analizuje usłyszane informacje i potrafi je odtworzyć;
30
Mówienie
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Estetyka wypowiedzi
– utrwala umieje˛tności nabyte
w klasie poprzedniej;
– unika w swej wypowiedzi agresji
słownej, wulgaryzmów, kłamstwa;
– unika szablonów je˛zykowych;
– przewiduje skutki własnej wypowiedzi w różnych sytuacjach komunikacyjnych;
wulgaryzm
szablon je˛zykowy
je˛zyk potoczny
je˛zyk oficjalny
Wypowiedź wielozdaniowa
wywiad
– prowadzi wywiad z osoba˛ publiczna˛ w je˛zyku oficjalnym;
– reaguje na odpowiedź rozmówcy,
kieruje wywiadem, ściśle przestrzega tematu;
dyskusja
– w dyskusji popiera własna˛ wypowiedź cytatami;
– troszczy sie˛, aby wypowiedź nie
odbiegała od tematu i nie obrażała
uczestników dyskusji;
– uczestnicza˛c w dyskusji, określa
różne punkty widzenia, wykazuje
(w miare˛ możliwości), na czym
polegaja˛ zbieżności i rozbieżności
w wypowiedziach dyskutantów;
opowiadanie
– opowiada barwnie, spontanicznie,
z zachowaniem właściwej kompozycji i składni;
– opowiada, świadomie stosuja˛c
określony styl, stosuja˛c właściwa˛
intonacje˛, modulacje˛ głosu;
opis przeżyć
– opisuje własne przeżycia, stosuja˛c odpowiednie słownictwo i frazeologie˛;
– opisuje przeżycia postaci literackich i rzeczywistych, stosuja˛c odpowiednie słownictwo i frazeologie˛;
charakteryzowanie
– analizuja˛c fakty i różnorodne opinie o postaci, unika krytykanctwa
i powierzchowności sa˛dów;
– da˛ży do obiektywizmu w ocenie
zachowania postaci; dostrzega
krzywdza˛ce konsekwencje plotki,
obmowy, oszczerstwa;
streszczenie
– przedstawia zwie˛źle główna˛ myśl
tekstu popularnonaukowego, dokonuje selekcji materiału, zwraca
uwage˛ na zwie˛złość stylu wypowiedzi;
– dokonuje uogólnień treści tekstu
popularnonaukowego, artykułu,
uwypukla myśl przewodnia˛, dba
o spójność wypowiedzi;
sprawozdanie
– zdaje relacje˛ z telewizyjnego programu informacyjnego;
– odróżnia fakty od opinii;
– zdaje relacje˛ z programu publicystycznego, prezentuje własne stanowisko;
– stosuje składnie˛ charakterystyczna˛ dla argumentowania, wnioskowania;
– wybiera tekst odpowiedni do własnej interpretacji głosowej;
tekst popularnonaukowy
akcent zdaniowy
31
32
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Doskonalenie techniki głośnego
czytania
– doskonali technike˛ czytania;
– czyta różnorodne teksty je˛zykowe
biegle i poprawnie pod wzgle˛dem
dykcji, pauzowania, akcentowania;
Czytanie pobieżne
– korzysta z różnych cze˛ści ksia˛żki,
tabel, przypisów, komentarzy, tekstów pomocniczych, aneksów;
– sprawnie, szybko czyta; notuje
i hierarchizuje informacje;
przypis
aneks
Czytanie literatury pie˛knej, popularnonaukowej, publicystycznej,
literatury faktu, korespondencji
literackiej
– odróżnia informacje˛ od opinii;
– rozpoznaje gatunki liryczne już
poznane oraz: pieśń, elegie˛, sonet;
– dostrzega zróżnicowanie stylistyczne tekstów;
– rozróżnia rodzaje literackie: epike˛, liryke˛, dramat;
– odróżnia fakty od fikcji literackiej;
– określa idee˛ utworu;
– odkrywa w literaturze refleksje,
uczucia, postawy, da˛żenia wpisane w dzieła z różnych okresów
i kre˛gów kulturowych, porównuje
je ze współczesnościa˛;
– dostrzega zwia˛zki utworu z kontekstem biograficznym i historycznym;
– wykorzystuje doświadczenia czytelnicze do pracy nad soba˛;
– odczytuje metaforyke˛ i symbolike˛
utworu literackiego;
fakt, opinia, komentarz
literatura faktu
dziennik
pamie˛tnik
pieśń
elegia
sonet
epika
liryka
dramat
groteska
biografia
– wybiera ciekawe i wartościowe
filmy oraz przedstawienia teatralne; zwraca uwage˛ na kreacje bohaterów, ocenia gre˛ aktorów;
– dostrzega elementy je˛zyka filmu:
montaż, plany filmowe, ruch
i punkt widzenia kamery;
– klasyfikuje podstawowe gatunki
filmowe;
– samodzielnie i świadomie wybiera ciekawe i wartościowe filmy
odpowiednie do wieku;
– odróżnia fotografie˛ dokumentalna˛
od artystycznej;
– ogla˛da różnorodne albumy fotografii;
– potrafi dobrać fotografie zwia˛zane z przedstawianymi przez siebie
zagadnieniami;
radio, telewizja
– dostrzega odre˛bność przekazu radiowego, telewizyjnego i prasowego;
– dostrzega współistnienie różnych
dziedzin sztuki w przekazie radiowym i telewizyjnym;
– świadomie korzysta z radia, telewizji i prasy;
sztuki plastyczne
– ogla˛da różnorodne albumy sztuk
plastycznych i wyraża własne opinie;
– określa kompozycje˛ obrazu, perspektywe˛, dobór barw i ich funkcje˛ w budowaniu nastroju;
kolaż
perspektywa
kompozycja obrazu
muzyka
– dostrzega muzyczność poezji;
– rozpoznaje wybitne dzieła muzyczne;
rytm w poezji
(wiersz sylabotoniczny)
rytm w muzyce
teatr, film, fotografia
– wybitni twórcy
montaż
plany filmowe
dramat, melodramat
komedia
kryminał
science fiction
horror
thriller
film biograficzny
fotografia artystyczna
fotografia dokumentalna
33
34
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
czasopisma
– rozpoznaje cechy je˛zyka publicystyki;
– dostrzega różnice˛ mie˛dzy je˛zykiem publicystyki a je˛zykiem literatury;
– pod kierunkiem nauczyciela korzysta z różnych publikacji informacyjnych;
– samodzielnie korzysta z wydawnictw encyklopedycznych, antologii, dzieł zebranych, serii wydawniczych, wykorzystuje zbiory
muzealne jako źródło informacji;
instrukcje
– odczytuje różne kody ikoniczne
i symboliczne;
reklama
– dostrzega cechy charakterystyczne reklamy;
publicystyka
kody ikoniczne
kody symboliczne
– analizuje poprawność je˛zykowa˛
tekstów reklam;
– świadomie i krytycznie odbiera
różnorodne reklamy, oceniaja˛c
ich wartość estetyczna˛;
Pisanie
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Estetyka pisma
Organizacja wypowiedzi pisemnej
jak w klasie poprzedniej
35
Opowiadanie
– redaguje opowiadanie w narracji
pierwszoosobowej i trzecioosobowej;
– redaguje fragmenty dziennika
(pamie˛tnika);
– przekształca narracje˛ trzecioosobowa˛ na pierwszoosobowa˛ i odwrotnie;
Streszczenie
– redaguje streszczenie artykułu,
stosuja˛c je˛zykowe środki uzwie˛źlaja˛ce, rzeczowniki o znaczeniu
ogólnym, zaimki, imiesłowy;
– w streszczeniu zaste˛puje zdania
podrze˛dne imiesłowowym równoważnikiem zdania, stosuje zdania pojedyncze rozwinie˛te;
Opis przeżyć
– redaguje opis przeżyć, używaja˛c
wyrazów nazywaja˛cych uczucia;
– redaguje opis przeżyć, stosuja˛c
zwia˛zki frazeologiczne, nazywaja˛ce stany psychiczne i ukazuja˛ce
reakcje zewne˛trzne;
– analizuje zgromadzone opinie
i fakty;
– wycia˛ga wnioski;
– redaguje charakterystyke˛ postaci,
wykorzystuja˛c wyniki analizy;
– redaguje charakterystyke˛ postaci,
posługuja˛c sie˛ wyrażeniami
i zwia˛zkami frazeologicznymi
w celu nadania wypowiedzi charakteru ekspresywnego;
pamie˛tnik
dziennik
wspomnienie
zwia˛zek frazeologiczny
36
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Sprawozdanie
– redaguje sprawozdanie z wydarzenia autentycznego (z życia klasy, szkoły), prezentuja˛c własne
odczucia i punkt widzenia, stosuja˛c zwroty i wyrażenia o zabarwieniu uczuciowym;
– redaguje sprawozdanie z ważnego
wydarzenia z życia własnej miejscowości, dodaja˛c swój komentarz
i opinie˛;
Recenzja:
– świadomie dobiera w recenzji środki je˛zykowe uwypuklaja˛ce własna˛ opinie˛;
– redaguje recenzje˛, komentuja˛c
i oceniaja˛c poszczególne elementy utworu;
jak w klasie poprzedniej;
– planuje wypowiedź pisemna˛;
– próbuje redagować rozprawke˛ na
zadany temat według wcześniej
sporza˛dzonego planu;
filmu
koncertu itp.
Rozprawka
List
– redaguje list z opisem przeżyć;
Pisma użytkowe
– redaguje podanie i życiorys;
Notatka
– sporza˛dza notatke˛ w formie wykresu, tabeli, schematu;
teza
przesłanka
– redaguje list w sytuacji symulowanej (np. z punktu widzenia postaci literackiej, w konwencji epoki itp.);
podanie
życiorys
– wykorzystuje przypis jako notatke˛;
– redaguje przypis;
przypis
Nauka o je˛zyku
Umieje˛tności:
P
PP
Poje˛cia
Uczeń:
Składnia i fleksja
wypowiedzenie złożone
– zdanie złożone
z podrze˛dnym
podmiotowym
– interpunkcja w wypowiedzeniu złożonym;
– posługuje sie˛ wypowiedzeniem
złożonym
z podrze˛dnym orzecznikowym;
– zdanie złożone
z podrze˛dnym
orzecznikowym
– imiesłowowy
równoważnik
zdania
– posługuje sie˛ wypowiedzeniami
złożonymi
z podrze˛dnymi
podmiotowymi;
– interpunkcja w konstrukcjach z imiesłowowym równoważnikiem
zdania;
– stosuje imiesłowowe
równoważniki zdania,
zachowuja˛c odpowied˛ interpunkcje
˛; imie– nia
stosuje
różne typy
słowów w wypowiedzeniach;
złożonymi
z podrze˛dnymi podmiotowymi, dostosowuje je
do intencji, sytuacji
i odbiorcy;
złożonymi
z podrze˛dnymi orzecznikowymi,
dostosowuje je do intencji,
sytuacji
i
odbiorcy;
– celowo i poprawnie stosuje imiesłowowe równoważniki zdania;
– przekształca imiesłowowe równoważniki
zdania na zdania podrze˛dne i odwrotnie;
zdanie podrze˛dne
podmiotowe
zdanie podrze˛dne
orzecznikowe
imiesłowowy równoważnik zdania
37
38
Umieje˛tności:
P
PP
Poje˛cia
Uczeń:
Czasownik
nieosobowe formy
czasownika, imiesłowy
– pisownia
zakończeń
łszy, -wszy, pisownia
nie z imiesłowami;
– poprawnie pisze zakończenia -łszy, -wszy;
– poprawnie
zapisuje
cza˛stke˛ nie z imiesłowami;
imiesłów przymiotnikowy
imiesłów przysłówkowy
– rozpoznaje wyrazy
niepodzielne i podzielne słowotwórczo;
wyraz podzielny
i niepodzielny
słowotwórczo
Słowotwórstwo i słownictwo
wyrazy niepodzielne
i podzielne słowotwórczo
budowa słowotwórcza
wyrazu
wyraz podstawowy i pochodny
podstawa słowotwórcza
i formant
– tworzy wyrazy pochodne;
– wyodre˛bnia w wyrazie
pochodnym podstawe˛
słowotwórcza˛ i formant;
– poprawna pisownia
przedrostków roz-,
bez-, z-, wz-, weź(ws-, wes-), pisownia j
poprzedrostkach zakończonych spółgłoska˛;
wyrazy pochodne
utworzone za pomoca˛
przedrostków;
wyraz podstawowy
wyraz pochodny
formanty:
– przyrostki,
– przedrostki
sposoby tworzenia
wyrazów pochodnych
– od jednego wyrazu
podstawowego
– od wyrażeń przyimkowych
– od dwu i wie˛cej
wyrazów podstawowych
treść i zakres wyrazu
wyrazy nacechowane
emocjonalnie i wartościuja˛co
– poprawna pisownia wyrazów pochodnych
– tworzy wyrazy pochodne przez:
dodawanie przedrostków i przyrostków*,
odrzucanie końcowych cze˛ści wyrazów
podstawowych*,
oddzielanie formantu
od podstawy słowotwórczej*;
wyrazy pochodne,
w których zachodza˛
oboczności spółgłoskowe i samogłoskowe;
– dostrzega różnice mie˛dzy treścia˛ a zakresem
wyrazu;
– tworzy wyrazy pochodne od wyrażeń przyimkowych oraz od dwu
i wie˛cej wyrazów podstawowych;
– odróżnia wyrazy
nacechowane emocjonalnie od neutralnych;
– wybiera z tekstów literackich wyrazy nacechowane emocjonal-
wyraz złożony
– da˛ży do precyzji i bogactwa wypowiedzi, stosuja˛c wyrazy pochodne;
– stosuje wyrazy o znaczeniu ogólnym i szczegółowym ze wzgle˛du na
przekazywana˛ treść;
treść i zakres wyrazu
wyrazy nazywaja˛ce, poje˛cia ogólne i szczegółowe
39
40
Umieje˛tności:
P
PP
Poje˛cia
Uczeń:
– dostrzega wartość oceniaja˛co-ekspresywna˛
wyrazów;
skróty i skrótowce
– pisownia skrótowców;
– poprawnie odczytuje
popularne skróty
i skrótowce
wyrazy złożone, skróty
i skrótowce;
– dźwie˛czne
– bezdźwie˛czne
– pisownia wyrazów
z utrata˛ dźwie˛czności
w wygłosie;
– dostrzega różnice˛ pomie˛dzy wymowa˛ a zapisem spółgłosek
dźwie˛cznych i bezdźwie˛cznych;
– ustne – nosowe
z głoskami nosowymi;
– poprawnie wymawia
i zapisuje samogłoski
nosowe;
nie i określa źródło ich
zabarwienia (pozaje˛zykowe, społeczne,
kontekstowe, skojarzeniowe);
– poprawnie używa
w wypowiedziach wyrazów złożonych
i skrótowców, ocenia
ich przydatność i zrozumiałość;
skrót, skrótowiec
Fonetyka
podział głosek
– reaguje na błe˛dna˛ wymowe˛;
głoski:
– dźwie˛czne
– bezdźwie˛czne
– ustne
– nosowe
– mie˛kkie
– twarde
– mie˛kkie – twarde
– sposoby oznaczania
mie˛kkości;
upodobnienia mie˛dzywyrazowe pod wzgle˛dem dźwie˛czności
– umie poprawnie oznaczać mie˛kkość głosek;
wyrazy, mie˛dzy którymi zaszło upodobnienie;
rozbieżność mie˛dzy
wymowa˛ spółgłosek
w śródgłosie a ich zapisem
– pisownia wyrazów,
w których zaszło zjawisko wewna˛trzwyrazowego ubezdźwie˛cznienia
i udźwie˛cznienia;
z utrata˛ dźwie˛czności
w śródgłosie;
izapisuje samogłoski
nosowe oraz spółgłoski
dźwie˛czne i bezdźwie˛czne wewna˛trz
wyrazów;
uproszczenia grup
spółgłoskowych
– pisownia grup spółgłoskowych;
i zapisuje wyrazy,
w których zachodza˛
uproszczenia grup
spółgłoskowych;
upodobnienia pod
wzgle˛dem dźwie˛czności, upodobnienia mie˛dzywyrazowe
– uświadamia sobie
przyczyny różnic mie˛dzy wymowa˛ a pisownia˛ niektórych wyrazów;
uproszczenie grupy spółgłoskowej
41
LEKTURA
Teksty
Biblia (Ksie˛ga Rodzaju – wygnanie z Raju
i Ksie˛ga Wyjścia – we˛drówka do Ziemi
Obiecanej)*
Bogurodzica*
M. Białoszewski Pamie˛tnik z powstania warszawskiego (fragment)*
J. Twardowski Sprawiedliwość, O maluchach,
Pan Jezus niewierza˛cych
Dyskurs o przeszłości i przyszłości; poszanowanie tradycji,
patriotyzm; bohaterstwo; zwia˛zki człowieka z natura˛
M. Białoszewski Pamie˛tnik z powstania warszawskiego (fragment)*
J. Iwaszkiewicz Ikar
A. Kamiński Kamienie na szaniec*
J. Kochanowski, wybór pieśni, np. Serce roście*
Legendy arturiańskie
A. Mickiewicz Pan Tadeusz (fragmenty)*
T. Różewicz, np. Jak dobrze
J. Tuwim, wybór wierszy, np. Przy okra˛głym
stole, Kwiaty polskie (fragmenty)
Postawy życiowe
i wybory moralne:
dobro i zło
prawda i kłamstwo
cnoty i wady
radość, ból, cierpienie
S. Barańczak NN próbuje przypomnieć sobie
słowa modlitwy, Pan tu nie stał, Spójrzmy prawdzie w oczy
M. de Cervantes Don Kichote (fragmenty)*
K.I. Gałczyński Teatrzyk Zielona Ge˛ś
W. Gombrowicz; Ferdydurke (fragmenty)*
Z. Herbert, np. Modlitwa Pana Cogito, Kamyk
Homer Odyseja (fragment)*
J. Kochanowski Treny
B. Leśmian, np. Urszula Kochanowska
A. Mickiewicz, np. Niepewność, Żegluga
42
Teksty
Cz. Miłosz, np. Który skrzywdziłeś
Molier Ska˛piec
S. Mrożek, np. Na pełnym morzu
C.K. Norwid, np. Moja piosnka II, Pielgrzym
T. Różewicz, np. Prawa i obowia˛zki
H. Sienkiewicz Latarnik
J. Słowacki, np. Testament mój, Smutno mi,
Boże
E. Stachura, np. Życie to nie teatr, Co warto
W. Szymborska, np. Nic dwa razy, Muzeum
J. Twardowski, np. Zaufałem drodze
Wybrane przykłady korespondencji literackiej,
np. listy H. Sienkiewicza, J. Słowackiego,
J. Iwaszkiewicza
Dojrzewanie, proces
społecznego (uczuciowego, rodzinnego); upływ czasu
– przemijanie
W. Gombrowicz Ferdydurke (fragmenty)
N.H. Kleinbaum Stowarzyszenie umarłych poetów
A. de Saint Exupery Mały Ksia˛że˛*
S. Żeromski Syzyfowe prace*, Dzienniki (fragmenty)
Wybrana powieść młodzieżowa (np. M. Musierowicz, E. Nowackiej, K. Siesickiej.
H. Snopkiewicz, E. Niziurskiego, A. Bahdaja*
Film fabularny: klasyczne gatunki: western, melodramat, komedia, horror,
film sensacyjny, film fantastycznonaukowy.
Przedstawienia teatralne i telewizyjne; słuchowisko.
Teksty publicystyczne z czasopism młodzieżowych i czasopism dla
dorosłych.
Utwory poezji śpiewanej (np. B. Okudżawy, W. Wysockiego, L. Cohena).
43
44
Klasa 3.
Słuchanie
Umieje˛tności:
Sytuacje słuchania
Uczeń:
Referaty, wykłady, pogadanki,
prelekcje
– jest skoncentrowany na treści wypowiedzi innych osób, mobilizuje sie˛ pytaniem:
Czy potrafiłbym powtórzyć to, czego słucham?
– potrafi słuchać i notować;
– słuchaja˛c, potrafi wybrać najistotniejsze
fakty, informacje;
– selekcjonuje i porza˛dkuje usłyszane treści, wychwytuje nielogiczności w wypowiedziach innych;
Przemówienia, kazania
– słucha uważnie, odróżnia subiektywizm
od obiektywizmu, aprobate˛ od dezaprobaty, szczerość od udawania itp.
– słucha uważnie, odczytuja˛c intencje˛, odnajduje ukryta˛ perswazje˛, cel wypowiedzi;
Mówienie
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Estetyka wypowiedzi
– pogłe˛bia umieje˛tności zdobyte w młodszych klasach, dba o kulture˛ je˛zyka;
Wypowiedź wielozdaniowa
dyskusja
– da˛ży do osia˛gnie˛cia kompromisu;
– jest obiektywny i bezstronny
w ocenie wypowiedzi;
– zadaje pytania sprawdzaja˛ce i naprowadzaja˛ce;
– wyczerpuja˛co udziela odpowiedzi
na pytania innych;
45
opowiadanie
– opowiada swobodnie z zastosowaniem zwrotów do adresata
i środków pozaje˛zykowych;
opisywanie
– opisuje ustnie postać, przedmiot,
krajobraz;
charakteryzowanie postaci
– analizuje motywy poste˛powania
postaci;
– prowadzi wywiad z osoba˛fikcyjna˛
w sytuacji symulowanej (np.: postaci literackiej), negocjuje, stosuje parafraze˛, broni swojego stanowiska;
– potrafi prowadzić dyskusje˛;
– rozwia˛zuje sprzeczności;
– dokonuje podsumowania wyników dyskusji;
– dopełnia wypowiedzi innych;
kompromis
negocjacja
parafraza
– opowiada swobodnie z zastosowaniem dygresji;
dygresja
– analizuje uwarunkowania wewne˛trzne i zewne˛trzne poste˛-
wniosek
46
Umieje˛tności:
Uczeń:
powania postaci, dostrzegaja˛c
wpływ środowiska, tradycji,
kultury, religii;
sprawozdanie
– zdaje relacje˛ z wykładu, pogadanki prelekcji, porza˛dkuje usłyszane treści;
– dokonuje własnej interpretacji
utworów literackich;
– zdaje sprawozdanie z referatu,
przemówienia, kazania, odnajduja˛c ukryta˛ perswazje˛, cel wypowiedzi;
Poje˛cia
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Czytanie głośne
– doskonali technike˛ czytania; czyta biegle, poprawnie, głośno, wyraźnie i wyraziście;
– interpretuje tekst poprzez głośne
czytanie z odpowiednia˛intonacja˛;
– dokonuje uogólnień na podstawie
przeczytanego tekstu;
Czytanie różnorodnych tekstów literatury pie˛knej (tren, oda, przypowieść); publicystycznej; popularnonaukowej i fragmentów literatury naukowej (np. teksty źródłowe)
– rozumie ogólny sens czytanych
tekstów; umie korzystać z indeksów i bibliografii
– rozróżnia cechy poznanych już
gatunków literackich oraz trenu
i ody;
– czyta ze zrozumieniem różnorodne teksty literatury pie˛knej, publicystycznej, popularnonaukowej
i fragmenty literatury naukowej;
tren
oda
tekst źródłowy
reportaż
indeks
bibliografia
Rozpoznawanie
składni je˛zyka
gwary
archaizmów,
staropolskiego,
– rozpoznaje archaizmy, składnie˛
je˛zyka staropolskiego, gware˛;
– określa specyficzne cechy stylu
różnych tekstów;
gwara
archaizm
dialektyzm
Kreacyjny (oparty na wytworach
wyobraźni) i odtwórczy charakter
świata literatury
– rozróżnia kreacyjny (oparty na
wytworach wyobraźni) i odtwórczy charakter literatury;
– odkrywa w literaturze społeczne, patriotyczne i religijne po-
– ma świadomość wieloznaczności
wypowiedzi literackiej;
– odkrywa w literaturze wartości
uniwersalne i przenosi je do własnego świata wartości;
47
48
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
stawy bohaterów i konfrontuje je
z zachowaniami osób rzeczywistych;
– rozumie znaczenie poje˛ć i terminów z zakresu literatury i kultury;
– czytaja˛c różnorodne teksty, rozstrzyga dylematy moralne,
umieje˛tnie dokonuja˛c wyborów;
– posługuje sie˛ w sposób naturalny
i funkcjonalny poznanymi poje˛ciami i terminami z zakresu literatury i kultury;
teatr, film
– dostrzega różnice mie˛dzy tworzywem teatru i filmu;
– dostrzega tworzywo teatru telewizji jako poła˛czenie tworzyw teatru
i filmu;
radio, telewizja
– świadomie korzysta ze środków
masowego przekazu, dostrzega
możliwości ich destrukcyjnego
oddziaływania;
– analizuje komunikaty medialne,
odczytuje znaki i kody dosłowne
i metaforyczne;
– wykorzystuje media jako źródła
informacji i opinii w samodzielnym dochodzeniu do wiedzy;
media
komunikat (przekaz) medialny
sztuki plastyczne
– dostrzega zwia˛zek dzieła plastycznego z literackim, wyraża opinie˛;
– rozpoznaje znaczenia metaforyczne dzieł plastycznych;
sztuka abstrakcyjna
teatr telewizji
muzyka
– rozróżnia muzyke˛ ludowa˛, klasyczna˛ i popularna˛;
– świadomie i krytycznie odbiera
różne rodzaje utworów muzycznych – ojczystych (w tym muzyki
regionalnej) i muzyki innych narodów;
czasopisma
– świadomie wybiera czasopisma;
– poprawnie pisze tytuły czasopism;
– ocenia wiarygodność i poprawność je˛zykowa˛ różnorodnych czasopism;
– posługuje sie˛ poznanymi słownikami i encyklopediami;
– korzysta z poznanych wydawnictw informacyjnych;
– wykorzystuje słownik etymologiczny oraz słownik mitów i tradycji kultury;
– zdobywa informacje, wykorzystuja˛c różne źródła;
instrukcje
– rozumie treść różnorodnych instrukcji;
– tworzy różnorodne instrukcje
i wykorzystuje je w samodzielnej
pracy;
reklama
– ocenia treść i forme˛ reklam;
– w sloganach reklamowych dostrzega elementy tradycji literackiej i kulturowej, ocenia ich przydatność i sposób wykorzystania;
– umie korzystać ze środków przekazu i obronić sie˛ przed ich manipulacyjnym działaniem;
muzyka ludowa
muzyka klasyczna
muzyka popularna
etymologia
slogan
49
50
Pisanie
Umieje˛tności:
Poje˛cia
Uczeń:
Estetyka pisma
Organizacja wypowiedzi pisemnej
Opowiadanie
jak w klasach poprzednich
Streszczenie
Sprawozdanie
– redaguje sprawozdanie z wykładu, pogadanki, prelekcji;
– redaguje sprawozdanie z referatu,
przemówienia, kazania, przytaczaja˛c wypowiedzi mówcy;
– dokonuje uogólnień;
Recenzja
– redaguje różne recenzje (ksia˛żka,
podre˛cznik, film, koncert, widowisko itp.);
– dobiera w recenzji właściwe słownictwo w celu wartościowania
i opiniowania;
– wyraża i uzasadnia własne zdanie;
– ocenia wartość filmu (koncertu);
Rozprawka
– redaguje rozprawke˛ zgodnie
z planem kompozycyjnym;
– uogólnia, dochodzi do prawdy na
podstawie przeprowadzonej argumentacji;
– stosuje w rozprawce zwroty i wyrażenia uzasadniaja˛ce stanowisko
nadawcy;
– dobiera najtrafniejsze argumenty;
– ła˛czy fakty, syntezuje, dedukuje;
hipoteza
kontrargument
List oficjalny
– redaguje list oficjalny, stosuja˛c
właściwe słownictwo;
– redaguje list otwarty, uzasadniaja˛c własne stanowisko;
list otwarty
Pisma użytkowe
– redaguje list motywacyjny;
– redaguje curriculum vitae;
– redaguje przemówienie;
list motywacyjny
curriculum vitae
przemówienie
Notatka
– sporza˛dza notatke˛ w formie zbioru cytatów;
– posługuje sie˛ poznanymi technikami notowania;
– sporza˛dza mape˛ mentalna˛ (mape˛
myśli);
mapa mentalna
(mapa myśli)
51
52
Nauka o je˛zyku
Umieje˛tności:
P
PP
Poje˛cia
Uczeń:
Składnia
wypowiedzenie wielokrotnie złożone
– interpunkcja wypowiedzenia wielokrotnie złożonego;
– buduje poprawne pod
wzgle˛dem składniowym i interpunkcyjnym wypowiedzenia
złożone;
– przekształca różnorodne konstrukcje
składniowe w zależności od potrzeb komunikacyjnych i stylistycznych;
wypowiedzenie
wielokrotnie złożone
mowa zależna i niezależna
– interpunkcja mowy
zależnej i niezależnej;
– zapisuje poprawnie
pod wzgle˛dem składniowym i interpunkcyjnym mowe˛ zależna˛
i niezależna˛;
– świadomie stosuje
i przekształca w wypowiedziach mowe˛ zależna˛ i niezależna˛, wykorzystuja˛c ich funkcje
stylistyczne;
mowa zależna
mowa niezależna
– pisownia zakończeń
nazwisk żeńskich
i małżeństw;
– stosuje w wypowiedziach poprawne formy
nazw własnych, nazwisk żeńskich i małżeństw, nazw miejscowości;
Słowotwórstwo
– nazwy miejscowości
– nazwiska żeńskie
– nazwiska małżeństw
– pisownia zakończeń:
-ski, -cki, -dzki,
-ctwo, -stwo, -dztwo;
wyrazy o dosłownym
i przenośnym znaczeniu
nazwy własne, zakończenia nazwisk żeńskich i małżeństw oraz
zakończenia: -ski,
-cki, -dzki, -stwo,
-ctwo, -dztwo;
– dobiera wyrazy, które
najtrafniej wyrażaja˛
ża˛dane treści;
– parafrazuje teksty, wykorzystuja˛c wyrazy synonimiczne, wieloznaczne, przeciwstawne,
o zabarwieniu emocjonalnym, o znaczeniu
przenośnym, regionalne
i środowiskowe;
parafraza
– poprawnie stosuje i zapisuje neologizmy i zapożyczenia;
– ocenia poprawność
neologizmów i zapożyczeń, ich wartość komunikacyjna˛ i stylistyczna˛;
neologizm
zapożyczenie
– zwia˛zki frazeologiczne
– wyrazy, wyrażenia i zwroty ekspresywne
– neologizmy, zapożyczenia
– synonimy, antonimy, homonimy
wyrazy nazywaja˛ce
poje˛cia abstrakcyjne
i konkretne
– poprawna pisownia
wyrazów zapożyczonych;
– stosuje w swych wypowiedziach synonimy,
antonimy i homonimy;
53
– poprawnie stosuje w
swych wypowiedziach
wyrazy o znaczeniu
abstrakcyjnym i konkretnym;
synonim
antonim
homonim
LEKTURA
Teksty
K.K. Baczyński, wybrane wiersze (np.: Przypowieść, Modlitwa do Bogarodzicy)
Biblia (Ksie˛ga Rodzaju – stworzenie świata;
Przypowieść o talentach)*
J. Gaarder Świat Zofii (fragmenty dotycza˛ce
filozofii św. Augustyna i św. Tomasza
z Akwinu)
J. Kochanowski, wybrane psalmy*
Mity greckie (powstanie świata)*
Dyskurs o przeszłości i przyszłości; poszanowanie tradycji,
patriotyzm; bohaterstwo; zwia˛zki człowieka znatura˛.
M. Białoszewski, wybrane wiersze (np. Przesuwa sie˛ przegwiżdża)
S. Grochowiak, wybór wierszy (np. Rozmowa
o poezji, Pocałunek–krajobraz, Brueghel
(II)
J. Kochanowski Pieśń świe˛tojańska o Sobótce*
S. Lem Cyberiada
A. Mickiewicz Pan Tadeusz* (fragmenty), wybrane liryki (np. Nad woda˛ wielka˛ i czysta˛),
wybrany sonet
Cz. Miłosz Dolina Issy (fragmenty)
J.R.R. Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem
Współczesna powieść zaproponowana przez
uczniów lub nauczyciela
Wybór poezji barokowej (np. Z. Morsztyn,
J. A. Morsztyn, J. Potocki)*
Postawy
życiowe
i wybory moralne:
dobro i zło
D. Alighieri Boska Komedia (fragment)
A. Czechow, wybrana nowela*
Dzieje Tristana i Izoldy
54
Teksty
prawda i kłamstwo
cnoty i wady
radość i ból, cierpienie
Z. Herbert, wybrane wiersze (np. Sprawozdanie
z raju, Pan Cogito a ruch myśli, Dusza
Pana Cogito)
G. Herling-Grudziński, wybrane opowiadania
Horacy Ody (wybór)
S. Mrożek, wybrane opowiadanie (np. Ten,
który spada, Rewolucja)
B. Prus Faraon*
M. Rej Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)
J. Słowacki Balladyna (fragment)*
Sofokles Antygona*
Szekspir Romeo i Julia
W. Szymborska, wybrane wiersze (np. Radość
pisania, Okno)
S. Wyspiański Wesele (fragment)
Dojrzewanie; proces
społecznego (uczuciowego, rodzinnego); upływ
czasu – przemijanie
K.I. Gałczyński, wybrane wiersze (np. Zaczarowana dorożka)
B. Leśmian, wybrane wiersze (np. Dziewczyna,
W malinowym chruśniaku)
Cz. Miłosz, wybrane wiersze (np. Wiara, Nadzieja, Miłość)
C.K. Norwid, wybrane wiersze (np. Fortepian
Szopena, Daj mi te˛ wsta˛żke˛ błe˛kitna˛)
M. Wańkowicz Ziele na kraterze (fragment)
Wybrana powieść młodzieżowa (np. M. Musierowicz, E.Nowackiej, K. Siesickiej,
H. Snopkiewicz, E.Niziurskiego, A. Bahdaja)*
55
Film fabularny: elementy je˛zyka filmu – symbol i metafora w filmie.
Inne odmiany twórczości filmowej – film krótkometrażowy (dokumentalny,
animowany, poetycki).
Przedstawienia teatralne.
Teksty publicystyczne z prasy młodzieżowej i czasopism dla dorosłych;
recenzja poła˛czona z interpretacja˛, reportaż.
Utwory poezji śpiewanej (np. w wykonaniu J. Kaczmarskiego,
P. Gintrowskiego, A. Krzysztonia).
56
IV. SPOSOBY OSIA˛GANIA CELÓW
Program nasz ma charakter umieje˛tnościowy. Dlatego w celu osia˛gnie˛cia oczekiwanych wyników wychowania i kształcenia należy stosować
przede wszystkim aktywizuja˛ce uczniów metody i techniki:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
poszukiwań
dyskusji
dramy
projektu
grup eksperckich
burzy mózgów
pracy w małych grupach
przekładu intersemiotycznego
debaty
Zastosowanie takich metod i technik nauczania pozwoli uczniom
angażować sie˛ w pełni: uczyć i przeżywać, korelować operacje intelektualne z działaniami praktycznymi i doznaniami estetycznymi.
Organizowanie na lekcjach pracy zarówno indywidualnej, jak i grupowej umożliwi uczniom twórcze uczestniczenie w zaje˛ciach, zmusi ich do aktywnego uczenia sie˛. Uwzgle˛dnienie różnych możliwości
intelektualnych i emocjonalnych uczniów pozwoli na indywidualizowanie nauczania i różnicowanie zadań dydaktycznych w zależności od
tempa pracy uczniów.
Program wymaga takich sposobów kształcenia, by każdy uczeń mógł
indywidualnie rozwijać swoje możliwości intelektualne i zainteresowania.
Dlatego duży nacisk kładziemy na korelacje˛ treści w obre˛bie przedmiotu,
i mie˛dzy przedmiotami, co uwidocznione jest w treściach kształcenia, celach
ogólnych programu, w kierunkach pracy z lektura˛. Podkreślamy także
konieczność stwarzania sytuacji umożliwiaja˛cych uczniom samokształcenie,
twórcze rozwia˛zywanie problemów, komunikacje˛ samoocene˛.
Kształcenie powinno bardziej przypominać badanie niż objaśnianie.
Zmienia sie˛ wie˛c rola nauczyciela, który winien być osoba˛ organizuja˛ca˛
proces uczenia sie˛, wspomagaja˛ca˛ rozwój ucznia.
W programie zostały zaznaczone umieje˛tności podstawowe (P)
i ponadpodstawowe (PP), a zatem została ukierunkowana praca z uczniami
zdolnymi i z uczniami maja˛cymi trudności w nauce.
57
Zarówno jednym jak i drugim nauczyciel winien przygotować zestaw
ćwiczeń problemów, proponuja˛c im role˛ asystenta, eksperta, doradcy, lidera
grupy, różnicuja˛c stopień trudności.
W naszym programie uwzgle˛dniamy ścieżki mie˛dzyprzedmiotowe:
wychowanie do życia w rodzinie, wychowanie prozdrowotne, edukacje˛
filozoficzna˛, kulture˛ informacyjna˛. Można je korelować z treściami polonistycznymi, skupiaja˛c wokół określonych problemów, zagadnień, umieje˛tności. Podajemy przykłady tworzenia ścieżek mie˛dzyprzedmiotowych. Omawiaja˛c, np. Pieśni Jana Kochanowskiego w klasie 2., można kształcić
wybrane umieje˛tności:
• w edukacji ekologicznej uczeń:
– dostrzega zwia˛zek mie˛dzy przyroda˛ a człowiekiem i jego działalnościa˛,
– rozumie i ocenia wpływ działalności człowieka na przyrode˛;
• w edukacji filozoficznej uczeń:
– rozumie naturalny porza˛dek przyrody,
– tworzy hierarchie˛ wartości, analizuja˛c pogla˛dy innych,
– rozumie stoicka˛ postawe˛ wobec zmienności losu;
• w wychowaniu prozdrowotnym uczeń:
– rozumie współzależność mie˛dzy zdrowiem psychicznym a fizycznym,
– uświadamia sobie zalety życia w zgodzie z samym soba˛i środowiskiem
(społecznym, przyrodniczym);
• w kulturze informacyjnej uczeń:
– sporza˛dza notatke˛ biograficzna˛, wykorzystuja˛c zbiory i warsztat
informacyjny biblioteki.
Treści zawarte w ścieżkach mie˛dzyprzedmiotowych należy dobierać
zgodnie z planem pracy dydaktyczno-wychowawczej i potrzebami
uczniów. Kontekstem do omawianych utworów może być renesansowa
muzyka dworska oraz reprodukcje obrazów np. Jan Kochanowski i kanclerz
Zamoyski w Czarnolesie Karola Millera.
W procesie edukacji proponujemy korzystanie z szeroko poje˛tych środków
audiowizualnych, edukacyjnych programów komputerowych, kaset wideo
i magnetofonowych, płyt kompaktowych.
58
V. PRZEWIDYWANE OSIA˛GNIE˛CIA UCZNIA
Absolwent gimnazjum powinien:
h
Radzić sobie w różnych sytuacjach komunikacyjnych, dostosowywać
swoja˛ wypowiedź ustna˛ i pisemna˛ do odbiorcy i intencji.
h
Swobodnie, spójnie, logicznie i płynnie wypowiadać sie˛ na temat lektury
i innych tekstów kultury, własnych przeżyć, zainteresowań, zdarzeń
z życia codziennego i publicznego.
h
Opanować podstawowa˛ wiedze˛ systemowa˛ o je˛zyku, budować wypowiedź zgodnie z regułami systemu je˛zyka.
h
Aktywnie uczestniczyć w dyskusji tematycznej i problemowej: słuchać,
zadawać pytania, formułować problemy i rozwia˛zywać problemy,
wycia˛gać wnioski.
h
Wygłaszać w sposób twórczy różnorodne teksty z pamie˛ci z zachowaniem zasad sztuki mówienia i recytacji oraz wynikaja˛cych
z postaw ludycznych, emocjonalnych i estetycznych.
h
Słuchać uważnie, selektywnie i aktywnie: notować, wykazywać słowne
przejawy słuchania aktywnego (empatie˛, parafraze˛, zaciekawienie, wa˛tpliwości, zdziwienie, aprobate˛).
h
Czytać głośno, biegle, wyraźnie i wyraziście, oddaja˛c artykulacja˛
intencje˛ tekstu.
h
Czytać ze zrozumieniem, z ukierunkowaniem na wybór określonych
informacji, orientacyjnie i krytycznie różnorodne teksty (literatura,
publicystyka, instrukcje, słowniki, mapy, encyklopedie, przewodniki);
wykorzystywać programy komputerowe, inne kompendia wiedzy, odczytywać znaki pozaje˛zykowe.
h
Czytać teksty literackie i inne teksty kultury, zwracaja˛c uwage˛ na
różnorodność form przekazu, wielość środków wyrazu, je˛zyk symboli,
odmienność stylów.
h
Dostrzegać zwia˛zki utworów z biografiami twórców i czasem historycznym.
h
Odkrywać w literaturze i sztuce wartości uniwersalne, świadomie
uczestniczyć w kulturze współczesnej.
59
h
Pisać poprawnie je˛zykowo i stylistycznie dłuższe formy wypowiedzi,
pisma użytkowe, różnorodne gatunki wypowiedzi (zaproszenia, ogłoszenia, życzenia i dedykacje itp.); stosować różne techniki notowania.
h
Prezentować własne pogla˛dy, stanowisko, opinie i efekty pracy.
h
Tworzyć swój warsztat pracy umysłowej i doskonalić techniki samokształcenia.
h
Twórczo uczestniczyć w życiu szkolnym i społecznym, radzić sobie
w sytuacjach typowych i nietypowych.
*
W programie zostały zaznaczone umieje˛tności podstawowe (P) i ponadpodstawowe (PP). Aby stwierdzić, że uczeń osia˛gna˛ł umieje˛tności na
poziomie P lub PP, należy przygotować narze˛dzia pomiaru dydaktycznego. Sprawdziany i testy kontrolne winny obejmować zadania na wszystkich poziomach wymagań: koniecznym, podstawowym, rozszerzaja˛cym,
dopełniaja˛cym i wykraczaja˛cym (dla uczniów wybitnych). Zgodnie
z wymaganiami nowej szkoły proponujemy stosowanie oceny wspieraja˛cej ucznia (nauczyciel powinien oceniać to, czego uczeń sie˛ nauczył, a nie
to, czego nie umie). W toku całego procesu dydaktycznego należy
obserwować i systematycznie rejestrować osia˛gnie˛cia ucznia.
Program zakłada podmiotowe traktowanie ucznia w celu zwie˛kszenia:
– samodzielności uczenia sie˛,
– zainteresowania dalsza˛ edukacja˛,
– poczucia wiary we własne siły.
Kontrolowanie osia˛gnie˛ć uczniów powinno być systematyczne (bieża˛ce, okresowe, roczne).
Podstawa˛ sprawdzenia umieje˛tności je˛zykowych i redakcyjnych
uczniów, ich zdolności myślenia, nawyków ortograficznych i interpretacyjnych sa˛: wypracowania, testy, sprawdziany ortograficzne i interpunkcyjne.
Nauczyciel powinien przeprowadzić w semestrze co najmniej dwie prace
klasowe (wypracowania, testy), jedna˛ prace˛ klasowa˛ sprawdzaja˛ca˛ umieje˛tności je˛zykowe, ponadto prace klasowe sprawdzaja˛ce stopień opanowania
ortografii i interpunkcji.
60
Wypracowania należy opatrzyć recenzja˛ (komentarzem), uświadamiaja˛ca˛ uczniowi jego osia˛gnie˛cia, informuja˛ca˛ o zaległościach, ukierunkowuja˛ca˛ dalsza˛ prace˛. Przed napisaniem wypracowania uczniowie
winni otrzymać kryteria wymagań.
Kontroli i ocenie podlegaja˛ również ustne wypowiedzi uczniów,
technika czytania, stopień rozumienia czytanego tekstu, recytacja.
Należy wdrażać uczniów do samokontroli i samooceny, współpracy
w grupie, planowania własnej pracy. Oceniaja˛c, trzeba zwrócić uwage˛ na
formułowanie własnych sa˛dów przez uczniów, poprawność je˛zykowa˛,
dykcje˛, słownictwo, logike˛ wypowiedzi, a także sposób prezentacji. Oprócz
oceny tradycyjnej nauczyciel winien stosować ocene˛ opisowa˛, karte˛ oceny
ucznia, klasy, karte˛ samooceny ucznia, karty oceny projektów.
Musi ulec zmianie struktura lekcji je˛zyka polskiego, skierowana na
samodzielna˛, badawcza˛ prace˛ ucznia. Proponujemy naste˛puja˛ce ogniwa
lekcji: zaangażowanie, badanie, przekształcanie, prezentacja, refleksja,
ewaluacja. Tak skonstruowana lekcja pozwoli uczniom zdobyć umieje˛tności polonistyczne i umieje˛tności kluczowe.
Lekcja je˛zyka polskiego powinna kończyć sie˛ informacja˛ zwrotna˛
każdego ucznia do nauczyciela, np.:
Na lekcji nauczyłem sie˛ ...
Lekcja była dla mnie ...
Umieje˛tności zdobyte na lekcji ...
Lekcja była jak ...
Na lekcji miałem nastrój w kolorze ...
Informacja zwrotna pozwala nauczycielowi odpowiedzieć na pytanie,
czy cel lekcji został osia˛gnie˛ty, czy można kontynuować program.
61
VI. UWAGI O PROGRAMIE
Słuchanie
Słuchania i mówienia, a także słuchania i czytania głośnego w życiu
codziennym nie da sie˛ rozdzielić. Sa˛ to czynności zintegrowane, skuteczność jednej jest uzależniona od drugiej.
Słuchania nikt jednak do tej pory świadomie nie uczył, zazwyczaj
gine˛ło ono wśród innych umieje˛tności (mówienia, czytania). Z tego właśnie
powodu w naszym programie słuchanie zostało wyodre˛bnione jako
samodzielny dział kształcenia. Podkreślamy w ten sposób ważność tej
czynności w procesie komunikacji.
Trudnej sztuki słuchania, koncentrowania sie˛ na wypowiedziach innych
trzeba po prostu uczyć: celowo i systematycznie, w sposób zaplanowany.
Program nasz podejmuje próbe˛ uporza˛dkowania treści dydaktycznych
zwia˛zanych ze słuchaniem. W rubryce pierwszej umieszczone zostały
sytuacje słuchania (różnorodne wypowiedzi ustne) uszeregowane według
wymagań, jakie powinniśmy stawiać uczniom.
Wymagania te pojawiaja˛ sie˛ z kolei w rubryce ,,Umieje˛tności: wymagania podstawowe (P); wymagania ponadpodstawowe (PP)’’, czyli w szczegółowych czynnościach operacyjnych. Można je także odnaleźć w celach
ogólnych programu.
Stworzenie sytuacji dogodnych do słuchania różnorodnych wypowiedzi
(dyskusji, referatów, komunikatów, wiadomości, reportaży, przemówień,
komentarzy, słuchowisk itp.) umożliwi ćwiczenie rozmaitych typów słuchania i zwia˛zanych z tym czynności:
• słuchania uważnego (koncentracji uwagi, utrzymywania sie˛ w skupieniu, rozumienia słowa mówionego, wychwytywania nielogiczności,
nieszczerości, ukrytej perswazji itp.),
• słuchania aktywnego (stosowania słownych przejawów słuchania
aktywnego: empatii, zdziwienia, aprobaty, dezaprobaty, ośmielenia, zache˛ty itp.),
• słuchania selektywnego (tematycznego, nastawionego na wychwytywanie konkretnych informacji, wiadomości, np.: o sztuce, ekologii, twórcy,
dziele itp.),
• słuchania krytycznego (wyrażania wa˛tpliwości, prośby o uporza˛dkowanie lub dopowiedzenie, wyjaśniania, kształtowania własnej opinii),
62
• słuchania z notowaniem (ła˛czenia słuchania z pisaniem i z operacjami
myślowymi: rozumowaniem, wnioskowaniem, uogólnianiem, selekcjonowaniem itp.).
Wyrabianie postawy aktywnego i kulturalnego uczestnika rozmowy,
dyskusji, debaty itp. wymaga uwzgle˛dnienia relacji mie˛dzy mówia˛cym
i słuchaja˛cym a otoczeniem. Dobre (uważne, krytyczne, aktywne) słuchanie
jest warunkiem skutecznego porozumiewania sie˛ i szybkiego przyswajania
wiedzy.
Mówienie
Celem ćwiczeń w mówieniu jest kształcenie umieje˛tności:
• komunikowania sie˛ w różnych sytuacjach,
• kulturalnego wypowiadania sie˛ w różnych formach,
• posługiwania sie˛ polszczyzna˛ oficjalna˛ (np. wywiad) i nieoficjalna˛ (np. rozmowa z najbliższymi osobami, z kolegami).
Sprawne wypowiadanie sie˛ jest niezbe˛dnym czynnikiem procesu
komunikacji. W życiu codziennym, społecznym i publicznym, ludzie
cze˛ściej posługuja˛ sie˛ odmiana˛ mówiona˛ je˛zyka niż pisana˛. Dlatego
w naszym programie podkreślamy konieczność systematycznego kształcenia tej umieje˛tności.
Mówienie spontaniczne (be˛da˛ce reakcja˛ na jakiś bodziec) czy też
zaplanowane, uporza˛dkowane wia˛że sie˛ nierozerwalnie z kontekstem,
sytuacja˛ mówienia i odbiorca˛. Toteż na lekcjach je˛zyka polskiego należy
budować takie sytuacje dydaktyczne, aby uczniowie mogli tworzyć różnorodne formy i gatunki wypowiedzi: opisy, opowiadania, sprawozdania,
streszczenia, życzenia, prośby, rozkazy, komentarze, instrukcje itp. W jednej wypowiedzi moga˛ wysta˛pić elementy różnych gatunków mowy i form
wypowiedzi, dlatego od czystości gatunkowej ważniejsze jest konstruowanie wypowiedzi spójnej, logicznej, zgodnej z tematem, bogatej w różnorodne środki je˛zykowe.
Ze wzgle˛du na to w naszym programie formy wypowiedzi zamieszczone w rubryce ,,Treści kształcenia’’ sa˛ podporza˛dkowane umieje˛tnościom.
63
Dbałość o estetyke˛ wypowiedzi, mówienie wyraźne z zaznaczeniem
akcentów logicznych, posługiwanie sie˛ poprawna˛, bogata˛ polszczyzna˛
(środki stylistyczne, frazeologizmy, słownictwo wartościuja˛ce i oceniaja˛ce)
nierozerwalnie wia˛ża˛ sie˛ z kształceniem je˛zykowym.
Budowanie wypowiedzi na tematy zwia˛zane z lektura˛, zjawiskami
kultury, publicystyka˛, życiem codziennym należy ła˛czyć z kształceniem
umieje˛tności wyrażania własnych uczuć, formułowania sa˛dów i opinii,
relacjonowania zdarzeń, parafrazowania, argumentowania.
Stosowanie na lekcjach aktywnych metod nauczania, angażowanie
wszystkich uczniów, tworzenie okazji do rozmowy, dyskusji, debaty, pracy
w grupach ułatwi uczniom pełne uczestnictwo w procesie komunikacji,
pozwoli podejmować decyzje, bronić własnego stanowiska, wspólnie
rozwia˛zywać problemy.
Czytanie tekstów słownych
i odczytywanie innych tekstów kultury
Zadaniem tego działu programu jest rozwijanie umieje˛tności czytania
i rozumienia różnych tekstów kultury oraz właściwego na nie reagowania.
Obejmuje on doskonalenie techniki czytania (głośnego, cichego), analize˛
i interpretacje˛ utworów literackich, a także odczytywanie (odbiór) innych
tekstów kultury: sztuk plastycznych i muzycznych, teatru, filmu, fotografii,
telewizji, radia, instrukcji, znaków i wydawnictw informacyjnych, czasopism, reklam – a wie˛c szeroko rozumianego obrazu, słowa i dźwie˛ku.
Dostrzegamy konieczność systematycznych ćwiczeń doskonala˛cych
czytanie na poziomie informacyjnym, interpretacyjnym, krytycznym, w celu przygotowania absolwenta gimnazjum do samodzielnej nauki na kolejnym etapie kształcenia.
Kształcenie świadomości literackiej dokonuje sie˛ poprzez rozwijanie
umieje˛tności analityczno-interpretacyjnych oraz wprowadzenie niezbe˛dnych poje˛ć i terminów teoretycznoliterackich. W szkole podstawowej
wprowadzenie poje˛ć z obszaru poetyki ma charakter propedeutyczny,
a w gimnazjum naste˛puje systematyzowanie wiedzy.
Edukacja literacka, teatralna, filmowa, muzyczna i plastyczna jest
przygotowaniem do samodzielnego, świadomego odbioru dzieła literac-
64
kiego, filmu, sztuki teatralnej, utworu muzycznego i plastycznego. Uczniowie poznaja˛ terminologie˛ teatralna˛ i filmowa˛, znaki filmu i teatru. W każdej
klasie gimnazjalnej zaproponowano odpowiednie dla treści kształcenia
utwory literackie, zróżnicowane pod wzgle˛dem tematycznym i gatunkowym w zależności od zainteresowań uczniów i potrzeb wychowawczych.
Treści programowe dotycza˛ce radia i telewizji służa˛rozwijaniu umieje˛tności świadomego i krytycznego korzystania z programów telewizyjnych
i audycji radiowych oraz kształceniu umieje˛tności wyboru informacji z tych
programów.
Odczytywanie (odbiór) innych tekstów kultury to także czytanie, np.
przewodników, tabel, wykresów, map, wypisów z tekstów, instrukcji,
katalogów, materiałów reklamowych. W ten dział wpisane sa˛także wartości
wychowawcze, które prezentujemy we wste˛pie programu (kre˛gi tematyczne, wartości uniwersalne); oprócz walorów literackich dzieła uczeń powinien dostrzegać jego wartości wychowawcze, uniwersalne i umieć przenieść
je do otaczaja˛cej go rzeczywistości.
Pisanie
Umieje˛tność redagowania wypowiedzi pisemnych wymaga ustawicznego kształcenia. Dlatego program nasz przewiduje wiele ćwiczeń, które
maja˛ rozwijać kompetencje komunikacyjne ucznia, doskonalić świadome
i celowe posługiwanie sie˛ poprawna˛ polszczyzna˛.
Podkreślamy, że formy wypowiedzi należy traktować jako przydatne w codziennym porozumiewaniu sie˛, dlatego nie moga˛być wzorowane
na gatunkach literackich. Najważniejszymi wyznacznikami wypowiedzi
pisemnej sa˛: temat, intencja pisza˛cego, sytuacja wypowiedzi i cel, który
chce osia˛gna˛ć nadawca. Proponujemy także ćwiczenia w konstruowaniu
pism użytkowych i wypowiedzi przydatnych w codziennych kontaktach
mie˛dzyludzkich (np. odwołanie, dedykacja, życzenia, pozdrowienia, ogłoszenie, przemówienie, list oficjalny i osobisty, list motywacyjny).
Kształcenie umieje˛tności redagowania różnych form wypowiedzi jest
możliwe po osia˛gnie˛ciu przez ucznia sprawności ła˛czenia zdań w spójna˛
i logiczna˛ całość. Pomocne be˛da˛ tu umieje˛tności z nauki o je˛zyku.
65
Absolwent gimnazjum powinien pisać poprawnie pod wzgle˛dem
ortograficznym, interpunkcyjnym, gramatycznym i stylistycznym.
Program podkreśla ważność estetyki pisma oraz graficznej organizacji
tekstu (akapity, przenoszenie spójników i przyimków, marginesy).
Ćwiczenia w pisaniu pozostaja˛ w ścisłym zwia˛zku z pozostałymi działami programu, jak: słuchanie, mówienie, czytanie tekstów słownych i odczytywanie innych tekstów kultury, nauka o je˛zyku z ortografia˛ i interpunkcja˛.
Nauka o je˛zyku
Nauka o je˛zyku stanowi integralna˛ cze˛ść kształcenia je˛zykowego
i komunikacyjnego. Wiedza gramatyczna jest w naszym programie podporza˛dkowana wyrabianiu praktycznych umieje˛tności je˛zykowych przydatnych w mówieniu i w pisaniu. Lekcje je˛zyka polskiego maja˛ uświadomić
uczniom, że je˛zyk jest podstawowym narze˛dziem, którym be˛da˛ posługiwać
sie˛ zawsze bez wzgle˛du na zainteresowania, środowisko, uprawiany zawód
czy sytuacje˛.
Nie ma sprzeczności mie˛dzy nauka˛ o budowie je˛zyka a sztuka˛
komunikowania sie˛. Podkreślamy to w programie, integruja˛c wszystkie
działy kształcenia: nauka je˛zyka wyste˛puje w działach: ,,Słuchanie’’,
,,Mówienie’’, ,,Czytanie’’ i ,,Pisanie’’.
Aby skutecznie sie˛ porozumieć (w je˛zyku mówionym i pisanym),
uczeń musi budować różnorodne typy wypowiedzi (od prostych po
wielokrotnie złożone), starannie dobierać wyrazy, oceniać ich cechy
semantyczne i stylistyczne. W programie tym wiedza gramatyczna jest
sfunkcjonalizowana, wspiera kształcenie je˛zykowe i nauke˛ logicznego myślenia, wdraża do precyzji i staranności w posługiwaniu sie˛
je˛zykiem.
W gimnazjum uczniowie powinni poznać podstawowa˛ terminologie˛
je˛zykoznawcza˛, niezbe˛dna˛ do mówienia o strukturze wszelkich tekstów,
przydatna˛ w korzystaniu ze słowników i w zrozumieniu zamieszczonych
tam przepisów. W naszym programie terminologia ta została zebrana
w rubryce ,,Poje˛cia’’.
Znajomość pewnych elementów systemu je˛zyka (np. słowotwórstwa, fleksji, fonetyki) jest niezbe˛dna do zrozumienia zasad rza˛dza˛cych
ortografia˛ i interpunkcja˛ (tu potrzebna be˛dzie składnia). Dlatego
66
właśnie w programie wyste˛puje integracja treści gramatycznych z ortograficznymi i interpunkcyjnymi. Ułatwi to nauczycielowi prace˛ na lekcji
i wskaże możliwości korelacji.
Poprawność ortograficzna˛, dotycza˛ca˛ podstawowych zasad i reguł
ortograficznych poznanych przez uczniów w szkole podstawowej (pisownia wyrazów z ó, u, rz, ż, ch, h, pisownia wyrazów wielka˛ i mała˛ litera˛ itd.) należy doskonalić okazjonalnie na wszystkich lekcjach je˛zyka polskiego.
67
Program został opracowany na zlecenie
Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych
Spółka Akcyjna
Z programem tym zgodne sa˛ naste˛puja˛ce podre˛czniki:
M. Nagajowa – Świat w słowach i obrazach. Podre˛cznik do kształcenia
literackiego i kulturalnego dla klasy pierwszej gimnazjum
M. Nagajowa – Je˛zyk ojczysty. Podre˛cznik do kształcenia je˛zykowego dla
klasy pierwszej gimnazjum
W przygotowaniu:
W. Bobiński – Świat w słowach i obrazach. Podre˛cznik do kształcenia
literackiego i kulturalnego dla klasy drugiej gimnazjum
K. Orłowa, H. Synowiec – Je˛zyk ojczysty. Podre˛cznik do kształcenia
je˛zykowego dla klasy drugiej gimnazjum
68

2 Projekt graficzny okładki – WSiP S.A. Nadzór redakcyjny

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dzień Dziecka - plakat

Adam Kucza

Spis tres´ci

6. Mały ster

To nie jest gra planszowa! - Związek Pracodawców Gospodarki