EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM
Transkrypt
EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM
sq lm ed ia. pl w. ww Ukáad graficzny © CKE 2013 po br an oz Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczĊcia egzaminu. UZUPEàNIA ZDAJĄCY KOD PESEL Miejsce na naklejkĊ z kodem EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY Instrukcja dla zdającego 1. SprawdĨ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 21 stron (zadania 1–34). Ewentualny brak zgáoĞ przewodniczącemu zespoáu nadzorującego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kaĪdym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. UĪywaj dáugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uĪywaj korektora, a báĊdne zapisy wyraĨnie przekreĞl. 5. PamiĊtaj, Īe zapisy w brudnopisie nie bĊdą oceniane. 6. Podczas egzaminu moĪesz korzystaü z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkĊ z kodem. 8. Nie wpisuj Īadnych znaków w czĊĞci przeznaczonej dla egzaminatora. 7 MAJA 2015 Godzina rozpoczĊcia: 14:00 Czas pracy: 150 minut Liczba punktów do uzyskania: 60 MBI-R1_1P-152 sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 1. (2 pkt) Wiele związków chemicznych wystĊpujących w komórce to makrocząsteczki, które skáadają siĊ z monomerów poáączonych ze sobą odpowiednimi wiązaniami. Na schemacie przedstawiono fragment makrocząsteczki, w której zaznaczono rodzaj wiązania chemicznego wystĊpującego miĊdzy monomerami fragmentu tej cząsteczki. a) Podaj nazwĊ wiązania chemicznego zaznaczonego na schemacie, a takĪe nazwĊ monomerów poáączonych tym wiązaniem. Nazwa wiązania: ............................................ Nazwa monomerów: ....................................... b) SpoĞród wymienionych związków chemicznych wybierz ten, w którym wystĊpują przedstawione na schemacie wiązania chemiczne. PodkreĞl nazwĊ tego związku. celuloza skrobia kolagen fosfolipidy kwas deoksyrybonukleinowy Zadanie 2. (1 pkt) OceĔ, czy poniĪsze informacje dotyczące porównania komórki prokariotycznej i eukariotycznej są prawdziwe. Zaznacz P, jeĞli informacja jest prawdziwa, albo F – jeĞli jest faászywa. 1. W niektórych strukturach komórek eukariotycznych wystĊpują rybosomy bardzo podobne do tych, które są obecne w komórkach prokariotycznych. P F 2. Jądra komórkowe obecne w komórkach prokariotycznych są mniejsze niĪ wystĊpujące w komórkach eukariotycznych. P F 3. Zarówno u prokariontów, jak i eukariontów wystĊpują struktury wewnątrzkomórkowe otoczone podwójną báoną. P F Zadanie 3. (1 pkt) Uzupeánij poniĪsze zdania tak, aby poprawnie charakteryzowaáy enzymy. PodkreĞl w kaĪdym nawiasie wáaĞciwe okreĞlenie. A. Enzymy wystĊpują (we wszystkich Īywych komórkach / wyáącznie w komórkach o duĪej aktywnoĞci metabolicznej). B. AktywnoĞü enzymów (zaleĪy / nie zaleĪy) od pH Ğrodowiska. C. Enzymy (podwyĪszają / obniĪają) energiĊ aktywacji reakcji. Strona 2 z 21 MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 4. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono aktywny i bierny transport jonów sodu (Na+) i potasu (K+) przez báonĊ komórkową neuronu. powierzchnia I transport aktywny transport bierny biaáko báonowe powierzchnia II Na podstawie: H. WiĞniewski, Biologia z higieną i ochroną Ğrodowiska, Warszawa 1995. a) OkreĞl, która powierzchnia báony – I czy II – jest powierzchnią zewnĊtrzną báony neuronu. OdpowiedĨ uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b) Podaj nazwĊ biaáka przedstawionego na schemacie, które jest odpowiedzialne za aktywny transport jonów sodu i potasu. ...................................................................................................................................................... Zadanie 5. (1 pkt) Mucyny, które są glikoproteinami, wystĊpują w Ğlinie ludzkiej wydzielanej przez komórki nabáonkowe Ğlinianek. Glikoproteiny powstają w procesie glikozylacji, polegającej na tym, Īe podczas modyfikacji potranslacyjnej do áaĔcuchów polipeptydowych doáączane są fragmenty cukrów. SpoĞród wymienionych struktur komórkowych (1–6) wybierz tylko te, które biorą bezpoĞredni udziaá w syntezie i wydzielaniu mucyn przez komórki Ğlinianek. Uporządkuj wybrane struktury w kolejnoĞci ich udziaáu w procesie powstawania tych substancji. 1. jąderko 2. mitochondrium 3. aparat Golgiego 4. pĊcherzyki ulegające fuzji z lizosomami 5. siateczka wewnątrzplazmatyczna szorstka 6. pĊcherzyki ulegające fuzji z báoną komórkową ...................................................................................................................................................... Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 1a) 1 1b) 1 Strona 3 z 21 2. 1 3. 1 4a) 1 4b) 1 5. 1 sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 6. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono zestaw badawczy do doĞwiadczenia, w którym badano proces oddychania zachodzący podczas kieákowania nasion grochu. gumowa rurka korek kolba zlewka z roztworem wody wapiennej (Ca(OH)2) szklana rurka kieákujące nasiona grochu zwilĪona wata zlewka z wodą zabarwioną atramentem Na podstawie: http://meritum.mscdn.pl a) OkreĞl, które procesy zaobserwuje siĊ w czasie przeprowadzania przedstawionego doĞwiadczenia. Zaznacz T (tak), jeĞli ten proces moĪna zaobserwowaü, albo N (nie) – jeĞli tego procesu nie moĪna zaobserwowaü. 1. 2. 3. PĊcznienie nasion grochu. ZmĊtnienie wody wapiennej. Podciąganie wody z atramentem do szklanej rurki. T T T N N N b) Opisz, jaka powinna byü próba kontrolna do tego doĞwiadczenia. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 7. (1 pkt) Przeprowadzono eksperyment, którego celem byáo ustalenie substratu bĊdącego Ĩródáem tlenu wydzielanego podczas fotosyntezy. W doĞwiadczeniu wykorzystano ciĊĪki izotop tlenu: 18O. DoĞwiadczenie przeprowadzono na dwóch próbach, w których zastosowano: • w próbie 1. – wodĊ z izotopem tlenu • w próbie 2. – dwutlenek wĊgla wzbogacony izotopem tlenu. Po przeprowadzeniu doĞwiadczenia w obu próbach stwierdzono obecnoĞü izotopu, ale w róĪnych produktach fotosyntezy – co przedstawiono uproszczonymi równaniami zapisanymi poniĪej. Legenda: ciĊĪki izotop tlenu 18O oznaczono symbolem O*. próba 1. CO2 + 2H2O* ĺ [CH2O] + O2* próba 2. CO2* + 2H2O ĺ [CH2O*] + O2 Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, PoznaĔ 2012. Na podstawie przedstawionego doĞwiadczenia sformuáuj wniosek, w którym okreĞlisz substrat stanowiący Ĩródáo tlenu wydzielanego podczas fotosyntezy. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Strona 4 z 21 MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 8. (2 pkt) Procesy zachodzące podczas fotosyntezy polegają na przeksztaácaniu energii Ğwietlnej w energiĊ chemiczną zgromadzoną w związkach organicznych. a) Uporządkuj wymienione procesy (A–E) zachodzące podczas fotosyntezy, zgodnie z kolejnoĞcią ich zachodzenia. Zapisz ich oznaczenia literowe we wáaĞciwej sekwencji. A. synteza trioz B. absorbcja Ğwiatáa przez chlorofil C. synteza heksoz D. synteza ATP i NADPH2 E. wzbudzanie elektronów chlorofilu ...................................................................................................................................................... b) Podaj czynnik Ğrodowiskowy, który ogranicza wystĊpowanie organizmów fotosyntetyzujących w morzach i oceanach na gáĊbokoĞci poniĪej 100 m. ...................................................................................................................................................... Zadanie 9. (3 pkt) Amyloplasty są strukturami obecnymi w komórkach niektórych roĞlin. W peáni rozwiniĊte i aktywne funkcjonalnie amyloplasty wystĊpują m.in. w miĊkiszu bulwy ziemniaka, w bielmie ziarniaków zbóĪ oraz w liĞcieniach fasoli. Charakterystyczne dla amyloplastów jest wystĊpowanie w nich ziaren skrobi. a) Na podstawie przedstawionych informacji amyloplastów a ich lokalizacją w roĞlinie. wykaĪ związek miĊdzy funkcją ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b) Zaproponuj przebieg doĞwiadczenia, które umoĪliwi wykrycie amyloplastów w wybranym organie roĞlinnym. W odpowiedzi uwzglĊdnij materiaá badawczy, odczynnik chemiczny oraz sposób odczytania wyniku. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 6a) 1 6b) 1 Strona 5 z 21 7. 1 8a) 1 8b) 1 9a) 1 9b) 2 sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 10. (2 pkt) Dokonano obserwacji mikroskopowej Īywych komórek skórki liĞcia spichrzowego cebuli umieszczonych w 5% roztworze sacharozy i obserwacji takich samych komórek umieszczonych w wodzie wodociągowej. Zaobserwowano, Īe – w porównaniu z komórkami umieszczonymi w wodzie wodociągowej – Ğciany komórek umieszczonych w roztworze sacharozy nie zmieniáy ksztaátu, natomiast protoplast ulegá obkurczeniu. WyjaĞnij, dlaczego objĊtoĞü protoplastu ulegáa zmianie, a ksztaát opisanych komórek pozostaá niezmieniony. ObjĊtoĞü protoplastu: ................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Ksztaát komórek: ......................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 11. (2 pkt) Mechanizm dziaáania komórek szparkowych związany jest z przemieszczaniem siĊ jonów i związków organicznych miĊdzy komórkami szparkowymi i epidermalnymi. Zwáaszcza zmiany stĊĪenia jonów K+, które wpáywają na stopieĔ uwodnienia cytoplazmy, są ĞciĞle powiązane ze stanami otwarcia lub zamkniĊcia szparki. Stwierdzono, Īe wzrost stĊĪenia K+ skutkuje zwiĊkszeniem uwodnienia cytoplazmy komórek szparkowych. W tabeli poniĪej przedstawiono zawartoĞü jonów potasu w komórkach aparatu szparkowego bobu. Na podstawie: H. Marschner, Marschner's Mineral Nutrition of Higher Plants, Academic Press Elsevier, 2012. a) Uzupeánij tabelĊ, wykorzystując okreĞlenia podane w nawiasach – tak, aby ilustrowaáa ona poprawną zaleĪnoĞü wystĊpującą w aparatach szparkowych. ZawartoĞü jonów K+ / aparat szparkowy (10-14 mol) ObjĊtoĞü komórek szparkowych (mniejsza, wiĊksza) Stan aparatu szparkowego (otwarty, zamkniĊty) 424 20 b) WyjaĞnij, w jaki sposób zmniejszenie stopnia rozwarcia szparek wpáywa na utrzymanie zrównowaĪonej gospodarki wodnej roĞliny, w sytuacji zmniejszonej dostĊpnoĞci wody w podáoĪu. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Strona 6 z 21 MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 12. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono kwiaty roĞlin okrytonasiennych: A – kwiat trawy ze zredukowanym okwiatem, oraz B – kwiat czyĞüca (jasnotowate) z okwiatem zróĪnicowanym na kielich i koronĊ. sáupek prĊcik sáupek prĊcik A B Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną Ğrodowiska, Warszawa 1986. Podaj, który z kwiatów – A czy B – jest wiatropylny. OdpowiedĨ uzasadnij, uwzglĊdniając jedną widoczną na rysunku cechĊ budowy, bĊdącą przystosowaniem do wiatropylnoĞci. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 13. (1 pkt) Kapusta czerwona ma liĞcie fioletowe. Za barwĊ są odpowiedzialne antocyjany – barwniki znajdujące siĊ w soku komórkowym, w komórkach skórki liĞcia. Przeprowadzono doĞwiadczenie, w którym trzy kilkumilimetrowe skrawki skórki z liĞcia kapusty umieszczono na szkieákach podstawowych: I. – w kropli kwasu octowego II. – w kropli zasady amonowej III. – w kropli wody destylowanej. Zaobserwowano, Īe skrawki skórki liĞcia kapusty umieszczone w kwasie octowym zmieniáy barwĊ na czerwoną, a w roztworze zasady amonowej – na zielono-niebieską. Natomiast skrawki umieszczone w wodzie destylowanej nie zmieniáy barwy i pozostaáy fioletowe. Sformuáuj problem badawczy odpowiadający przedstawionemu doĞwiadczeniu. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 10. 2 Strona 7 z 21 11a) 1 11b) 1 12. 1 13. 1 sq lm ed ia. pl Zadanie 14. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono zaleĪnoĞü miĊdzy wysyceniem hemoglobiny tlenem a ciĞnieniem parcjalnym tlenu. procentowe wysycenie hemoglobiny po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony 100 A 80 60 B 40 20 C 20 40 60 80 100 120 140 ciĞnienie parcjalne tlenu [mm Hg] Na podstawie: M. Berg, J.L. Tymoczko, L. Stryer, Biochemia, Warszawa 2009. OkreĞl, który z punktów (A–C) zaznaczonych na wykresie wskazuje wysycenie hemoglobiny typowe dla naczyĔ wáosowatych páuc. OdpowiedĨ uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 15. (3 pkt) W celu zbadania, czy trzustka wydziela enzymy trawiące skrobiĊ, przygotowano dwie probówki z wodnym roztworem skrobi, przy czym w obu probówkach zapewniono Ğrodowisko lekko zasadowe. Do pierwszej probówki dodano zmieloną surową trzustkĊ zwierzĊcą (zestaw 1), a do drugiej – taką samą porcjĊ zmielonej trzustki ugotowanej (zestaw 2). Do kaĪdej z probówek dodano po kilka kropli páynu Lugola (wodny roztwór jodu w jodku potasu). Skrobia pod wpáywem tego odczynnika zabarwia siĊ na kolor ciemnoniebieski. Nieco krótsze áaĔcuchy dekstryn barwią siĊ na kolor fioletowy, jeszcze krótsze – barwią siĊ na kolor czerwono-brunatny. Krótkie áaĔcuchy cukrowe nie reagują z páynem Lugola. a) OkreĞl, który zestaw – 1 czy 2 – jest próbą badawczą. OdpowiedĨ uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b) Przedstaw zmiany zachodzące podczas doĞwiadczenia, na podstawie których moĪna stwierdziü, Īe trzustka wydziela enzymy trawiące skrobiĊ. W odpowiedzi uwzglĊdnij badany proces. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Strona 8 z 21 MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony c) WyjaĞnij, dlaczego w tym doĞwiadczeniu zapewniono lekko zasadowe Ğrodowisko mieszaniny w probówkach. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 16. (2 pkt) Hormony to substancje chemiczne, które regulują metabolizm komórek, tkanek i narządów. WiĊkszoĞü hormonów syntetyzowana jest przez komórki gruczoáów dokrewnych, ale niektóre syntetyzowane są przez komórki nerwowe. Na schematach A i B przedstawiono oba typy komórek, a poniĪej podano przykáady hormonów wydzielanych przez te komórki. glukagon kortyzol oksytocyna A. komórka gruczoáowa wazopresyna B. komórka nerwowa naczynie krwionoĞne naczynie krwionoĞne .................................................................. ................................................................. Na podstawie: http://www.trinity.edu SpoĞród wymienionych powyĪej nazw hormonów: a) wybierz i wpisz w wyznaczone miejsca pod schematami A i B po jednym przykáadzie hormonu, którego sposób wydzielania ilustruje ten schemat. b) wypisz nazwy tych dwóch hormonów, których dziaáanie prowadzi do wzrostu poziomu glukozy we krwi. ...................................................................................................................................................... Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 14. 1 15a) 1 Strona 9 z 21 15b) 1 15c) 1 16a) 1 16b) 1 sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 17. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono trzy obrazy mikroskopowe próbki krwi pacjenta po dodaniu do niej okreĞlonych przeciwciaá. Badanie wykonano w celu oznaczenia grupy krwi pacjenta. Próba A Próba B Próba C erytrocyty pacjenta po dodaniu przeciwciaá anty-A po dodaniu przeciwciaá anty-B po dodaniu przeciwciaá anty-Rh Podaj grupĊ krwi, którą ma badany pacjent. W odpowiedzi uwzglĊdnij ukáad grupowy krwi AB0 oraz czynnik Rh. Grupa krwi pacjenta: ……………………………………………… Zadanie 18. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono poziom przeciwciaá w surowicy krwi w pierwotnej odpowiedzi immunologicznej (po podaniu w szczepionce antygenu) i we wtórnej odpowiedzi immunologicznej (po ponownym podaniu tego samego antygenu). Na podstawie: P. Hoser, Fizjologia organizmów z elementami anatomii czáowieka, Warszawa 1996. a) OceĔ, czy poniĪsze stwierdzenia są wáaĞciwą interpretacją informacji przedstawionych na wykresie. Zaznacz T (tak), jeĞli są, albo N (nie) – jeĞli nie są. Przeciwciaáa w surowicy krwi pojawiają siĊ po upáywie kilku dni od pierwszego podania antygenu w szczepionce. Ponowne podanie antygenu skutkuje spadkiem poziomu przeciwciaá 2. w surowicy krwi. Po ponownym podaniu antygenu szczytowy poziom przeciwciaá 3. w surowicy krwi jest osiągany szybciej niĪ po pierwszym podaniu antygenu. 1. Strona 10 z 21 T N T N T N MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony b) WyjaĞnij przyczynĊ róĪnicy w czasie upáywającym od podania antygenu do rozpoczĊcia produkcji przeciwciaá – w obu typach odpowiedzi immunologicznej. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... c) WĞród rodzajów odpornoĞci wymienionych poniĪej podkreĞl trzy, które opisują przedstawioną odpowiedĨ immunologiczną. swoista nieswoista wrodzona nabyta czynna bierna Zadanie 19. (1 pkt) Przeprowadzono test, który miaá okreĞliü wpáyw danego antybiotyku na pewien szczep bakterii. Uproszczony opis testu i jego wyników przedstawiono poniĪej. Z jednej komórki bakteryjnej wyhodowano koloniĊ bakterii oznaczoną na rysunku cyfrą 1. Z pojedynczych komórek bakterii pobranych z kolonii 1. wyhodowano trzy kolonie oznaczone cyfrą 2. Z pojedynczych bakterii pochodzących z kolonii 2. uzyskano dziewiĊü kolonii oznaczonych na rysunku cyfrą 3. NastĊpnie bakterie kaĪdej z tych kolonii poddano dziaáaniu tego samego antybiotyku i w takim samym stĊĪeniu. Bakterie wszystkich kolonii zginĊáy – z wyjątkiem kolonii 3H. 1. 2. 3. A B C D E F G H I OkreĞl prawdopodobną przyczynĊ uzyskania przedstawionych wyników. W odpowiedzi uwzglĊdnij podáoĪe genetyczne tego zjawiska. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 17. 1 Strona 11 z 21 18a) 1 18b) 1 18c) 1 19. 1 sq lm ed ia. pl w. ww po br an oz Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 20. (2 pkt) Stadium larwalne wystĊpuje w rozwoju osobniczym zwierząt, które skáadają jaja o iloĞci Īóátka niewystarczającej do peánego rozwoju od zarodka do imago, czyli postaci dojrzaáej páciowo. Jednym z czynników ograniczających wzrost roĞlinoĪernych owadów jest dostĊpnoĞü azotu zawartego w pokarmie roĞlinnym. Stwierdzono, Īe zawartoĞü azotu w liĞciach babki lancetowatej spada, gdy zwiĊksza siĊ zawartoĞü CO2 w powietrzu. Na wykresie przedstawiono wzrost larw motyla Junonia coenia Īerujących na babce lancetowatej, rosnącej w warunkach normalnego i podwyĪszonego stĊĪenia CO2 w powietrzu. Na podstawie: C.J. Krebs, Ekologia, Warszawa 1997. a) WyjaĞnij, uwzglĊdniając podane informacje, dlaczego przy róĪnym stĊĪeniu CO2 w powietrzu masy ciaáa larwy Junonia coenia siĊ róĪnią. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b) Przedstaw rolĊ stadium larwalnego w cyklu rozwojowym owada. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Strona 12 z 21 MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 21. (3 pkt) Parzydeákowce są wodnymi dwuwarstwowymi zwierzĊtami tkankowymi. Dorosáe postaci (polip i meduza) mają zróĪnicowane rozmiary – od rozmiarów kilkumilimetrowych do kilkumetrowych. ZwierzĊta te nie mają ukáadu krwionoĞnego, wydalniczego ani oddechowego. PoniĪej przedstawiono schemat budowy mikroskopowej fragmentu Ğciany ciaáa stuábi – przedstawiciela parzydeákowców. 1 2 komórka interstycjalna komórka gruczoáowa komórka nabáonkowo-miĊĞniowa wiü komórka parzydeákowa komórka zmysáowa wodniczka pokarmowa komórka nerwowa Na podstawie: T. UmiĔski, H. WiĞniewski, Biologia, Warszawa 1999. a) OkreĞl, którą cyfrą – 1 czy 2 – oznaczono na schemacie epidermĊ (ektodermĊ). OdpowiedĨ uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b) Podaj nazwy dwóch etapów trawienia pokarmu i okreĞl ich lokalizacjĊ w organizmie parzydeákowców. Nazwa etapu I: .................................................... Lokalizacja: .................................................. Nazwa etapu II: ................................................... Lokalizacja: ................................................. c) WyjaĞnij, dlaczego parzydeákowce, nawet te o duĪych rozmiarach ciaáa, nie mają narządów sáuĪących do wymiany gazowej. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 20a) 1 Strona 13 z 21 20b) 1 21a) 1 21b) 1 21c) 1 sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 22. (1 pkt) PoniĪej wymieniono procesy (A–D) dotyczące kwasów nukleinowych i zachodzące u organizmów eukariotycznych. Wybierz wáaĞciwe nazwy procesów spoĞród A–D i przyporządkuj je do nazw produktów 1. i 2., które powstają w wyniku przebiegu tych procesów. Zapisz ich oznaczenia literowe. A. replikacja B. translacja C. transkrypcja D. odwrotna transkrypcja 1. DNA ……………….…………………….. 2. RNA ………………………..…………….. Zadanie 23. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono strukturĊ fragmentu genu ȕ-globiny. ekson intron ekson intron 240 120 500 550 ekson 250 par zasad Na podstawie: M. Berg, J.L. Tymoczko, L. Stryer, Biochemia, Warszawa 2009. a) OkreĞl wielkoĞü produktu transkrypcji przedstawionego fragmentu genu ȕ-globiny, wyraĪając ją liczbą zasad azotowych. ...................................................................................................................................................... b) Podaj cechĊ przedstawionego genu, która umoĪliwia rozpoznanie, Īe jest to gen wystĊpujący w DNA jądrowym komórek eukariotycznych. ...................................................................................................................................................... Zadanie 24. (1 pkt) Na chromosomie 22 poáoĪony jest gen akrozyny – biaáka, które umoĪliwia plemnikowi przenikniĊcie do komórki jajowej i jej zapáodnienie. Mutacja w tym genie powoduje mĊską niepáodnoĞü. Na tym samym chromosomie zlokalizowany jest takĪe gen TP53, którego mutacja jest przyczyną genetycznie uwarunkowanego zespoáu predyspozycji do nowotworów. OceĔ, czy informacje dotyczące mechanizmu dziedziczenia genu akrozyny są prawdziwe. Zaznacz P, jeĞli informacja jest prawdziwa, albo F – jeĞli jest faászywa. 1. Gen akrozyny jest sprzĊĪony z pácią. P F 2. W komórkach somatycznych kobiet obecne są dwa allele genu akrozyny. P F 3. Nosicielem mutacji w genie akrozyny moĪe byü wyáącznie mĊĪczyzna. P F Strona 14 z 21 MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 25. (2 pkt) U pewnego gatunku owada, dominujący allel genu (B) zlokalizowany na chromosomie páci X koduje biaáko niezbĊdne w procesie kariokinezy. Allel recesywny tego genu (b) w stanie homozygotycznym wywoáuje efekt letalny. Samice tych owadów mają parĊ chromosomów páci XX, a samce – XY. OkreĞl prawdopodobieĔstwo urodzenia siĊ Īywego potomstwa heterozygotycznej samicy i zdrowego samca. Uzasadnij odpowiedĨ í zapisz krzyĪówkĊ genetyczną. ƃ Ƃ PrawdopodobieĔstwo urodzenia siĊ Īywego potomstwa: ................................. %. Zadanie 26. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono kariotyp prawidáowej gamety pewnego owada, a poniĪej – kariotypy dwóch zmutowanych gamet: 1. i 2. gameta prawidáowa gameta 1. gameta 2. Na podstawie: S. Frejlak, M. Niemierko, Poradnik metodyczny do nauczania biologii, Warszawa 1983. a) Opisz róĪnicĊ miĊdzy gametami zmutowanymi (1. i 2.) a gametą prawidáową. Gameta 1.: ................................................................................................................................... Gameta 2.: ................................................................................................................................... b) Podaj przyczynĊ mutacji, która doprowadziáa do powstania gamet 1. i 2. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 22. 1 23a) 1 Strona 15 z 21 23b) 1 24. 1 25. 2 26a) 1 26b) 1 sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 27. (2 pkt) SkrzyĪowano dwie karáowate roĞliny pewnego gatunku: jedna z nich miaáa kwiaty czerwone, a druga – kwiaty biaáe. W pokoleniu potomnym wszystkie roĞliny miaáy kwiaty róĪowe. WĞród nich 75% stanowiáy roĞliny karáowate, a 25% – roĞliny wysokie. Uwaga: poniĪsze informacje wykorzystaj do rozwiązania polecenia 27b). MiĊdzy allelami genu mogą wystĊpowaü podane niĪej formy dominacji (I–III): I. Dominacja caákowita – u heterozygot cechy warunkowane przez allel dominujący ujawniają siĊ w peáni. II. Dominacja niecaákowita – u heterozygot cechy warunkowane przez allel dominujący ujawniają siĊ tylko czĊĞciowo. III. Kodominacja (wspóádominowanie) – u heterozygot ujawniają siĊ cechy warunkowane przez obydwa allele. a) Uzupeánij poniĪszą legendĊ – wpisz obok literowych oznaczeĔ alleli warunkowane przez nie warianty cech. NastĊpnie, na podstawie tej legendy, zapisz genotypy form rodzicielskich. Zastosuj litery: A i a – na okreĞlenie alleli warunkujących wysokoĞü roĞlin B i b – na okreĞlenie alleli barwy kwiatów. Legenda: A – allel warunkujący …………………… B – allel warunkujący …………………… a – allel warunkujący …………………… b – allel warunkujący …………………… Genotypy rodziców: ……………………………………………………………………………. b) OkreĞl, które z wymienionych powyĪej form dominacji (I–III) wystĊpują miĊdzy 1. allelami warunkującymi wysokoĞü roĞlin przedstawionego gatunku: ……………...…….…, 2. allelami warunkującymi barwĊ kwiatów tych roĞlin: ……………………… . Zadanie 28. (1 pkt) Analizowano sposób dziedziczenia trzech cech u pewnej roĞliny. KaĪda cecha warunkowana jest jednym genem. Wykonano odpowiednie dwugenowe krzyĪówki, a ich wyniki zamieszczono w tabeli. Genotypy rodziców Genotypy potomstwa i liczba osobników potomnych AaBb x aabb AaDd x aadd AaBb – 102 AaDd – 179 Aabb – 103 Aadd – 18 aaBb – 98 aaDd – 22 aabb – 97 aadd – 181 Strona 16 z 21 MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Na podstawie analizy wyników z tabeli podaj, która para genów jest sprzĊĪona. OdpowiedĨ uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 29. (2 pkt) PĊcherz páawny to cienkoĞcienny, báoniasty narząd wystĊpujący u wielu ryb, peániący funkcjĊ narządu hydrostatycznego. W rozwoju zarodkowym pĊcherz páawny ryb, jak i páuca páazów, rozwijają siĊ z uchyáka gardzieli. a) Zaznacz poprawne dokoĔczenie zdania. PĊcherz páawny ryb i páuca páazów są przykáadem A. dryfu genetycznego. B. konwergencji. C. dywergencji. D. koewolucji. b) Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedĨ A albo B, która jest poprawnym dokoĔczeniem poniĪszego zdania, oraz jej uzasadnienie spoĞród odpowiedzi 1–4. PĊcherz páawny ryb i páuca páazów to narządy 1. mają cienkoĞcienną báoniastą strukturĊ. 2. peánią odmienne funkcje w organizmie. 3. wystĊpują u róĪnych gromad krĊgowców. 4. rozwijają siĊ z tych samych struktur zarodkowych. A. analogiczne, poniewaĪ B. homologiczne, Zadanie 30. (2 pkt) Prawdopodobnie pierwotne ssaki mogáy odbieraü promieniowanie ultrafioletowe za pomocą specjalnych receptorów, jednak wiĊkszoĞü zwierząt utraciáa tĊ zdolnoĞü. Zespóá naukowców University College w Londynie, badający arktyczne renifery, dowiódá, Īe zwierzĊta te widzą niedostrzegalne dla ludzkiego oka promieniowanie ultrafioletowe (UV). DziĊki temu mają moĪliwoĞü dostrzeĪenia struktur, które pocháaniają ultrafiolet, np. porostów, moczu wilków. Na podstawie: A.M. Hodge, Oczy Rudolfa, „ĝwiat Nauki”, nr 10, 2011. a) Podaj nazwĊ rodzaju doboru, który doprowadziá do utrwalenia siĊ zdolnoĞci widzenia ultrafioletu przez renifery. ………………………………………………………………………………………………… b) OkreĞl znaczenie przystosowawcze utrwalenia siĊ zdolnoĞci widzenia ultrafioletu przez renifery. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 27a) 1 27b) 1 Strona 17 z 21 28. 1 29a) 1 29b) 1 30a) 1 30b) 1 sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Informacja do zadaĔ 31.í32. Na maáej bezludnej wyspie Hirta, na której brak duĪych drapieĪników, ekolodzy od wielu lat prowadzili badania populacji zdziczaáych owiec rasy Soay. Zajmowali siĊ m.in. monitorowaniem liczebnoĞci caáej populacji oraz okreĞlaniem, ile spoĞród wszystkich máodych owiec wydaje na Ğwiat potomstwo. Wyniki badaĔ przedstawiono w tabeli. LiczebnoĞü populacji owiec Soay Odsetek máodych owiec wydających na Ğwiat potomstwo 200 250 300 350 400 450 500 550 80 71 62 50 40 30 20 13 Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, PoznaĔ 2012. Zadanie 31. (2 pkt) Na podstawie danych z tabeli narysuj wykres liniowy przedstawiający odsetek máodych owiec wydających na Ğwiat potomstwo w zaleĪnoĞci od liczebnoĞci populacji owiec na wyspie Hirta. Strona 18 z 21 MBI_1R sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 32. (1 pkt) Sformuáuj zaleĪnoĞü wynikającą z przedstawionych danych oraz wyjaĞnij jej przyczynĊ. W odpowiedzi uwzglĊdnij jeden czynnik wewnątrzpopulacyjny. ..................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Zadanie 33. (3 pkt) Na duĪych gáĊbokoĞciach oceanicznych, które uwaĪano za caákowicie pozbawione Īycia z powodu ekstremalnych warunków, w tym braku Ğwiatáa, odkryto kominy hydrotermalne wystĊpujące wokóá Ĩródeá gorącej wody, bogatej w siarczki. Okazaáo siĊ, Īe w tych miejscach powstają bogate ekosystemy. Teren wokóá nowo powstającego komina zasiedlają bakterie chemosyntetyzujące, które uzyskują niezbĊdną im energiĊ przez utlenianie H2S. NastĊpnie pojawiają siĊ odĪywiające siĊ bakteriami maáĪe, Ğlimaki i kraby. Niektóre z nich Īyją w symbiozie z bakteriami chemosyntetyzującymi, podobnie jak osiadáe wieloszczety – rurkoczuákowce. Te ostatnie tworzą gĊste „zaroĞla” dáugich rurek. Kraby i ryby ogryzają wystające z rurek gaáązki skrzelowe, które odrastają dziĊki regeneracji. WyĪsze piĊtro drapieĪników tworzą oĞmiornice, ukwiaáy i wiele gatunków ryb. Szczątki organizmów są zjadane przez kraby i niektóre miĊczaki. Na podstawie: D. Walicka, A. Gójska, Kominy hydrotermalne – Ğrodowisko wystĊpowania organizmów Īywych, „Ochrona ĝrodowiska i Zasobów Naturalnych”, nr 41, 2009. a) Przedstaw rolĊ opisanych bakterii w biocenozie wystĊpującej w pobliĪu kominów hydrotermalnych. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b) OkreĞl, jaki rodzaj sukcesji ekologicznej (pierwotna czy wtórna) zostaá opisany w tekĞcie. OdpowiedĨ uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... c) Podaj jeden poziom troficzny, na którym wystĊpują opisane kraby. OdpowiedĨ uzasadnij. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt MBI_1R 31. 2 Strona 19 z 21 32. 1 33a) 1 33b) 1 33c) 1 sq lm ed ia. pl po br an oz ww w. Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony Zadanie 34. (2 pkt) W restytucji ekologicznej (procesie odtwarzania zniszczonych siedlisk i ekosystemów) wykorzystuje siĊ dwie strategie: bioremediacjĊ i wspomaganie biologiczne. Bioremediacja polega na uĪyciu róĪnych organizmów do usuwania zanieczyszczeĔ Ğrodowiska, natomiast we wspomaganiu biologicznym organizmy wykorzystuje siĊ w celu wprowadzenia niezbĊdnych substancji do zdegradowanych Ğrodowisk. Jednym z przykáadów restytucji jest stosowanie roĞlin bobowatych (motylkowatych) jako nawozu zielonego na glebach zuboĪonych przez przemysá wydobywczy. Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, PoznaĔ 2012. a) WyjaĞnij, uwzglĊdniając charakterystyczną wáaĞciwoĞü stosowanych roĞlin, czy opisany przykáad uĪycia roĞlin bobowatych naleĪy zaliczyü do bioremediacji, czy – do wspomagania biologicznego. ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... b) OceĔ, czy dziaáania przedstawione w tabeli są przykáadami restytucji ekologicznej. Zaznacz T (tak), jeĞli dziaáanie jest przykáadem restytucji ekologicznej, albo N (nie) – jeĞli nim nie jest. 1. 2. 3. Wykorzystanie zdolnoĞci drobnoustrojów do degradacji zanieczyszczeĔ ropopochodnych. Stosowanie organizmów wskaĨnikowych do okreĞlenia stopnia skaĪenia Ğrodowiska. Uprawa roĞlin mających zdolnoĞü do kumulacji w swoich tkankach metali ciĊĪkich. Nr zadania Wypeánia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt Strona 20 z 21 34a) 1 T N T N T N 34b) 1 MBI_1R sq lm ed ia. pl w. ww po br an oz MBI_1R Egzamin maturalny z biologii Poziom rozszerzony BRUDNOPIS (nie podlega ocenie) Strona 21 z 21