uwarunkowania rozwoju diagnoza

1
STUDIUM UWARUNKOWAŃ
I KIERUNKÓW
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY PRZEMYŚL
POWIAT PRZEMYŚL
WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE
UWARUNKOWANIA ROZWOJU
DIAGNOZA
2
ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA:
CZĘŚĆ TEKSTOWA
1. Podstawa prawna opracowania.
2. Materiały wejściowe.
3. Opracowania istniejące.
4. Podstawowe dane o gminie.
5. Uwarunkowania geograficzne gminy.
6. Gmina w strukturze funkcjonalnej województwa.
7. Struktura osadnicza gminy.
8. Uwarunkowania środowiska przyrodniczego.
9. System ochrony środowiska przyrodniczego.
10. Uwarunkowania społeczno – gospodarcze.
11. Rolnicza przestrzeń produkcyjna.
12. Środowisko kulturowe i system jego ochrony.
13. Komunikacja.
14. Infrastruktura techniczna.
15. Bibliografia.
16. Zespół autorski.
CZĘŚĆ GRAFICZNA
1. Mapa rolniczej przestrzeni produkcyjnej
- klasyfikacja bonitacyjna gleb,
- zagroŜenia gleb,
- struktura władania gruntami.
2. Mapa struktury uŜytkowania gruntów.
3. Mapa obszarów górniczych.
4. Mapa środowiska przyrodniczego i systemów jego ochrony..
5. Mapa stanu zasobów dziedzictwa kulturowego.
6. Inwentaryzacja fotograficzna obiektów zabytkowych (9 plansz).
7. Mapa stanowisk archeologicznych.
8. Mapa infrastruktury społecznej, technicznej i komunikacji.
3
1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA.
Prawidłowa gospodarka przestrzenna stanowi bazę rozwoju gminy w
szczególności w zakresie działań inwestycyjnych i gospodarki gruntami.
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowani przestrzennym
(tekst jednolity z 1999 r., Dz. U. nr 15, poz. 139 z póŜniejszymi zmianami) traktuje Studium jako model opracowania planistycznego o
charakterze ogólnym, sporządzany dla gminy w jej granicach administracyjnych.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego jest analizą istniejących uwarunkowań obejmującą zagadnienia
przyrodnicze, kulturowe, społeczne i techniczne, które stanowią o potrzebach i moŜliwościach długofalowego rozwoju gminy.
Studium nie jest przepisem gminnym i nie stanowi podstawy prawnej
dla decyzji związanych z realizacją gospodarki przestrzennej (art. 6
ust. 7 ustawy), jest natomiast dokumentem planistycznym sporządzanym dla obszaru całej gminy określającym kierunki polityki przestrzennej prowadzonej przez samorząd gminy.
Studium jest punktem odniesienia i Ŝródłem informacji koordynacyjnych dla dokumentów planistycznych o randze przepisu gminnego
(miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego) oraz dla
decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydawanych w trybie art. 44 ustawy o z.p. bez planu miejscowego.
Zgodnie z dyspozycją ustawy o z.p. Studium składa się z dwóch
części:
- uwarunkowań rozwoju, o treści ustalonej art. 6 ust. 4 ustawy, stanowiącej zbiór informacji oceniających stan zagospodarowania
gminy , są materiałem pomocniczym dla zasadniczej części Studium,
- kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, o treści
ustalonej art. 6 ust. 5 ustawy, zasadniczej części Studium, które
określają rozwój gminy. Kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy podlegają Zatwierdzeniu w formie uchwały Rady
Gminy.
O sporządzeniu Studium dla obszaru gminy Przemyśl zdecydowała
Rada Gminy Przemyśl podejmując w tej sprawie w dniu 16 marca
1999 r. uchwałę nr V/34/99.
1. MATERIAŁY WEJŚCIOWE.
1.1.
1.2.
-
-
Materiały metodyczne.
Poradnik metodyczny Min. Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa opracowany w roku 1996 przez Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie.
Materiały mapowe i problemowe.
mapy topograficzne w skali 1:25000 PPGKL opracowane w OPGK
Kraków w 1987 r. na podstawie mapy 1:10000 z 1981 r. wg znaków umownych wzór 1966 r. Druk – GEOKART Rzeszów.
Opracowania fizjograficzne problemowe wykonane przez ZUFiGI
mgr. Emil Nowak w Rzeszowie.
Opracowanie fizjograficzne dla potrzeb planu ogólnego gminy z
1981 r.
4
2. OPRACOWANIA PLANISTYCZNE ISTNIEJĄCE.
-
-
Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Przemyśl zatwierdzony przez Radę Gminy Przemyśl w dniu
28.XII. 1990 r. uchwałą nr 28/V/90 (Dz. Urz. Woj. Przemyskiego
nr 2, poz. 22 z dnia 16.I. 1991 r.).
Miejscowy Plan Szczegółowy Zagospodarowania Przestrzennego
terenów budownictwa jednorodzinnego „Fort I” w Ostrowie zatwierdzony przez Radę Gminy Przemyśl w dniu 20.IX.1990 r.
uchwałą nr 15/III/90 (Dz. Urz. Woj. Przemyskiego nr 20, poz. 151
z dnia 9.XI.1990 r.).
4. PODSTAWOWE DANE O GMINIE .
- powierzchnia gminy
- liczba mieszkańców
- gęstość zaludnienia
- gminy sąsiednie
- 108,39 km²
- 8687
- 80 mk/km²
- gmina miejska Przemyśl,
- Medyka,
- śurawica,
- Rokietnica,
- Fredropol,
- Krzywcza,
- Krasiczyn.
- rolnictwo,
- rekreacja i wypoczynek
- 16,
- funkcja podstawowa
- funkcja uzupełniająca
- liczba sołectw/wsi
- struktura uŜytkowania terenów:
- uŜytki rolne
58 % (6287 ha),
- lasy i grunty leśne 33,6 % (3642 ha),
- grunty pod wodami
1,2 % ( 130 ha),
- tereny zabudowane 2,4 % ( 260 ha),
- drogi, komunikacja
2,8 % ( 304 ha),
- tereny inne
2,0 % ( 216 ha).
- struktura uŜytków rolnych:
- grunty orne
77 % (4865 ha),
20,5 % (1157 ha),
- uŜytki zielone
- sady
2,5 % ( 142 ha).
- obszary prawnie chronione:
- Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego (2444 ha)
- Przemysko – Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu (4664 ha),
- florystyczny rezerwat przyrody „Szachownica Kostkowata” w Krównikach (16,67 ha),
- rezerwat leśno-krajobrazowy „Przełom Hołubli” w WapowcachHołubli (ok. 2,0 ha w obszarze gminy Przemyśl),
- Obszar Górniczy ZłoŜa gazu Ziemnego „Przemyśl,
- Obszar Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP- 430 „Dolina Sanu” z proponowanymi strefami ochrony (ONO i OWO),
- główne połączenia komunikacyjne:
- droga krajowa nr 28 relacji Wadowice – Medyka (gr. państwa)
- droga wojewódzka nr 881 relacji śurawica – Łańcut,
- droga wojewódzka nr 884 relacji Przemyśl – Domaradz,
5
- droga wojewódzka nr 885 relacji Przemyśl – Hermanowice (gr.
państwa),
- lokalna linia kolejowa Przemyśl – Malhowice (gr. państwa) aktualnie niewykorzystywana do przewozów kolejowych. Stacje osobowe w Stanisławczyku i w Malhowicach (dawne tranzytowe połączenie kolejowe Przemyśl – Ustrzyki Dolne).
5. UWARUNKOWANIA GEOGRAFICZNE GMINY.
Gmina Przemyśl, podmiejska dla miasta Przemyśla, leŜąca we wschodniej części województwa podkarpackiego na pograniczu Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Przemyskiego dzieli się na dwa wyodrębnione terytorialnie obszary o zróŜnicowanej budowie morfologicznej i o odmiennych
walorach naturalnego środowiska przyrodniczego. Łącznikiem obu obszarów jest miasto Przemyśl.
Obszar północno-zachodni połoŜony po zachodniej stronie miasta stanowi fragment Pogórza Przemyskiego i charakteryzuje się duŜym zalesieniem i wysokimi walorami krajobrazowymi. W tej części gminy konfiguracja terenu jest mocno zróŜnicowana, tutaj występuje najwyŜsze wyniesienie terenu – 409,7 m.n.p.m. i punkt najniŜszy – 195,4 m.n.p.m. w dolinie Sanu pod wsią Ostrów. Lasy stanowią zaczątek (rubieŜ wschodnią)
duŜych kompleksów leśnych pokrywających Pogórze Przemyskie.
W obszarze południowo-wschodnim połoŜonym popołudniowej i wschodniej stronie miasta Pogórze Przemyskie (rubieŜ wschodnia tego mezoregionu juŜ o wyłagodzonej konfiguracji) przechodzi w płaskie tereny leŜące w obrębie Kotliny Sandomierskiej. Lasy w tej części gminy występują
juŜ w niewielkim areale wyłącznie w granicach Pogórza Przemyskiego.
Niewielkie fragmenty południowe i południowo – zachodnie gminy leŜące
w obrębie Pogórza Przemyskiego pokryte są lasami stanowiącymi
wschodni zaczątek duŜego kompleksu leśnego.
Stycznie do granicy [południowej obszaru północno-zachodniego gminy
przepływa rzeka San, dla której tereny tej część gminy są zlewnią. Obszar południowo-wschodni stanowi zlewnię rzeki Wiar będącej dopływem
Sanu. Wiar przepływa przez wypłaszczone tereny przestrzeni rolniczej
na kierunku północ - południe. Większe potoki w gminie to; Łętownianka
– dopływa Sanu ( w obszarze północno-zachodnim) oraz Jawor i Potok
Malinowski – dopływy Wiaru.
Obszar gminy naleŜy do Podkarpackiej Dzielnicy klimatycznej charakteryzującej się korzystnymi warunkami klimatycznymi dla produkcji rolnej.
Okres wegetacyjny trwa 200 – 220 dni, średnie temperatury roczne wynoszą 7,0 – 8,1ºC, roczna suma opadów wynosi 600 – 700 mm, dominują wiatry z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego, pokrywa
śnieŜna zalega średnio 70 dni.
6
6. GMINA W STRUKTURZE FUNKCJONALNEJ WOJEWÓDZTWA.
PołoŜenie w układzie pasm funkcjonalnych.
Podmiejska dla miasta Przemyśla Gmina Przemyśl leŜy w centralnym
paśmie aktywności społeczno – gospodarczej przebiegającym wzdłuŜ
dróg krajowych nr 77 i nr 28 oraz linii kolejowej Kraków – Medyka.
Pasmo charakteryzuje się silnym zurbanizowaniem z tendencją wzrostową (korytarz osadnictwa).
PołoŜenie to stwarza warunki dla wzmoŜonego rozwoju gospodarczego
związanego z funkcją zaplecza Ŝywieniowego i osadnictwa typu miejskiego dla sąsiedniego Przemyśla oraz bardzo dobre warunki dla wzmoŜonej aktywności gospodarczej w dziedzinach produkcyjnych i składowo
- magazynowych. Połączenia; drogowe (drogi krajowe i wojewódzkie) i
kolejowe posiadają charakter transeuropejski (drogowo-kolejowe przejście graniczne w Medyce na Ukrainę). Istotnym elementem aktywizującym gminę w tym zakresie byłoby uruchomienie drogowo-kolejowego
przejścia granicznego z Ukrainą w Malhowicach w ciągu drogi wojewódzkiej nr 885 i linii kolejowej Przemyśl-Malhowice (dawnej kolejowej
drogi tranzytowej przez Ukrainę do Ustrzyk Dolnych i Zagórza).
PołoŜenie w układzie węzłowym.
Gmina nie posiada wykształconego własnego ośrodka wzrostu o znaczeniu lokalnym co wynika bezpośrednio z jej stricte podmiejskiego charakteru. Bezpośrednie sąsiedztwo z miastem Przemyślem stanowiącym
węzeł / ośrodek o znaczeniu regionalnym pozwala na pełne wykorzystanie przez społeczność gminy koncentrowanej tutaj infrastruktury społecznej i gospodarczej (administracja, szkolnictwo ponadpodstawowe i
wyŜsze, lecznictwo podstawowe i ponadpodstawowe specjalistyczne,
kultura, handel, zatrudnienie, itp.).
PołoŜenie w układzie strefowym – strefa produkcji rolnej.
Gmina leŜy w obszarze występowania najkorzystniejszych, w skali województwa podkarpackiego, warunków naturalnych dla rozwoju rolnictwa.
Według waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej Instytutu Upraw,
NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach wartość jej wskaŜników dla
obszaru gminy Przemyśl wynosi 88 punktów, przy średniej krajowej 67
punktów. Równoczesne połoŜenie gminy w Głównym Korytarzu Osadniczo – Infrastrukturalnym stwarzać moŜe narastanie konfliktów międzyfunkcjonalnych.
Obszary ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego – walory turystyczne.
Cały obszar północno-zachodni gminy oraz fragment zachodni zalesiony
jej obszaru południowo-wschodniego, przynaleŜne do Pogórza Przemyskiego, stanowią Przemysko-Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu.
Kompleksy leśne w obrębie tego Obszaru Chronionego Krajobrazu naleŜą do Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego. Tereny leśne Lasów Państwowych znajdują się równocześnie w tzw. strefie wzmoŜonego
wypoczynku mieszkańców miasta Przemyśla o zasięgu do 10 km od
granic miasta.
7
Walory krajobrazowe Pogórza Przemyskiego oraz status funkcjonalny
lasów stwarzają przesłanki dla rozwoju funkcji i bazy wypoczynku krótkookresowego, weekendowego dla miasta. Występujące w obszarze gminy, z dogodnym dojazdem siecią drogową, liczne obiekty kulturowe o
znaczeniu przyrodniczym i historycznym, w tym obiekty forteczne będące
przedmiotem szczególnego zainteresowania turystycznego, stanowią
waŜne elementy dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym
i są szansą dla rozwoju funkcji turystycznej w gminie ukierunkowanej na
turystykę poznawcza i edukacyjną. Funkcje turystyczne mogą być wiązane z propagowaniem zdrowej Ŝywności w formie gospodarstw agroturystycznych.
Obszar górniczy gazu.
Na obszarze gminy występują złoŜa gazu ziemnego. W obrębie Obszaru
Górniczego ZłoŜa Gazu Ziemnego „Przemyśl” w obszarze gminy znajduje się w zasadzie cała jej część północno-zachodnia (z wyłączeniem zachodniego fragmentu terenów leśnych) oraz pasmo północne części południowo-wschodniej. Eksploatację złoŜa prowadzi PGNiG S.A. Sanocki
Zakład Górnictwa Nafty i Gazu w Sanoku na podstawie Koncesji nr
100/94 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z 1994 roku oraz decyzji koncesyjnej nr GW/wk/MN/2923/97 Ministra
Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
26.VIII.1997 r. Fakt ten stwarza określone utrudnienia w zagospodarowywaniu terenów, w szczególności dla rozwoju osadnictwa na duŜych
obszarach gminy.
PołoŜenie w układzie komunikacyjnym.
Przez obszar gminy przebiegają; na krótkich odcinkach droga krajowa nr
28 relacji Wadowice – Medyka oraz drogi wojewódzkie; nr 881 relacji
śurawica-Łańcut, nr 884 relacji Przemyśl-Domaradz i nr 885 relacji
Przemyśl-Hermanowice (granica państwa w Malhowicach). Węzłem
wszystkich tych dróg jest miasto Przemyśl. Drogi powyŜsze wiąŜą obszar
gminy z miastem oraz z ośrodkiem wojewódzkim w Rzeszowie, stwarzają równieŜ dogodne połączenia regionalne i międzyregionalne.
PołoŜenie w układzie tranzytowym infrastruktury technicznej.
W systemie tranzytowej infrastruktury technicznej podstawowe funkcje
ośrodka obsługi komunikacyjnej pełni miasto Przemyśl.
Przez teren gminy przebiega linia kolejowa lokalna Przemyśl – Malhowice (obecnie niewykorzystywana). Stacje kolejowe osobowe znajdują się
w miejscowościach; Stanisławczyk i Malhowice.
Droga wojewódzka nr 885 Przemyśl-Hermanowice (gr. państwa) oraz
opisana wyŜej linia kolejowa uzupełniać mogą funkcje tranzytowe przemyskiego ośrodka obsługi komunikacyjnej z chwilą uruchomienia w
Malhowicach drogowo-kolejowego przejścia granicznego z Ukrainą.
Brak lotniska – komunikacja lotnicza odbywa się z odległego o ok. 85 km
Rzeszowa.
Przez obszar południowo-wschodni gminy przebiega tranzytem gazociąg
transgraniczny Hermanowice – Strachocina ze stacją redukcyjnopomiarową I-go i II-go stopnia w miejscowości Stanisławczyk.
8
PołoŜenie w systemie infrastruktury społeczno – gospodarczej.
W systemie infrastruktury społeczno – gospodarczej niektóre podstawowe funkcje usługowe pełni miasto Przemyśl pełniące równocześnie funkcje ponadpodstawowe jako ośrodek powiatowy. Funkcje ponadpodstawowe pełni ponadto ośrodek wojewódzki w Rzeszowie.
Zabezpieczenie usług wyŜszego rzędu w dziedzinie szkolnictwa ponadpodstawowego i wyŜszego.
Na terenie gminy Przemysl brak jest szkół ponadpodstawowych średnich
i zawodowych. MłodzieŜ z terenu gminy uczęszcza do tego typu szkół
przede wszystkim w Przemyślu (w promieniu zasięgu ok. 8 km) i Jarosławiu (ok.. 28 km).
NajbliŜsze szkoły wyŜsze znajdują się w Przemyślu, najbliŜsze duŜe
ośrodki akademickie – w Krakowie, Lublinie i w Rzeszowie.
Zabezpieczenie usług w dziedzinie ochrony zdrowia.
Podstawowe i ponadpodstawowe usługi w dziedzinie ochrony zdrowia
zapewnia mieszkańcom gminy miasto Przemyśl, gdzie znajdują się:
-szpital wojewódzki z 14-toma oddziałami i poradniami specjalistycznymi,
-szpital wojskowy,
-przychodnie rejonowe,
-poradnie specjalistyczne,
-niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej,
-prywatne gabinety lekarskie i stomatologiczne.
Zabezpieczenie usług w dziedzinie obsługi administracyjnej.
Ponadpodstawowe usługi w dziedzinie obsługi administracyjnej zapewniają; Starostwo Powiatowe w Przemyślu oraz Urząd Wojewódzki i
Urząd Marszałkowski w Rzeszowie. Siedziba władz samorządowych
gminy znajduje się w Przemyślu.
Zewnętrzny rynek pracy.
Zewnętrzny rynek pracy dla obszaru gminy Przemyśl stanowią ośrodki
miejskie; Przemyśl, Jarosław i Rzeszów.
7. STRUKTURA OSADNICZA GMINY.
Obszar gminy Przemyśl podzielony jest pod względem administracyjnym
na 16 sołectw:
ᔢ w obszarze północno-zachodnim gminy występują sołectwa;
- Wapowce,
- Ujkowice,
- Łętownia,
- Bełwin,
- Kuńkowce,
- Ostrów,
ᔢ w obszarze południowo-wschodnim gminy występują sołectwa;
- Witoszyńce,
- Grochowce,
- Pikulice,
- Nehrybka,
- Hermanowice,
- Malhowice,
9
- Stanisławczyk,
- RoŜubowice,
- Łuczyce,
- Krówniki.
Liczba wsi odpowiada ilości sołectw.
Sieć osadnicza gminy została ukształtowana jeszcze w średniowieczu.
Wszystkie miejscowości wymieniane są juŜ w XIV i XV w.
Największą miejscowością gminy jest Ostrów. W gminie przewaŜa zabudowa zwarta z tendencją do wytwarzania układów pasmowych wzdłuŜ
głównych dróg szczególnie w obszarze północno-zachodnim (Ujkowice,
Bełwin, Łętownia). Stosunkowo niewielkie rozproszenie zabudowy występuje w części południowo-wschodniej gminy.
Największe powierzchniowo sołectwo to Ujkowice, najmniejsze – Stanisławczyk. Pozostałe sołectwa posiadają zbliŜone powierzchnie.
Zaludnienie poszczególnych miejscowości przedstawia się następująco:
- Wapowce
- 376 mk - 4,3 % udziału,
- Ujkowice
- 976 mk - 11,2 % udziału,
- Bełwin
- 104 mk - 1,2 % udziału,
- Łętownia
- 503 mk - 5,8 % udziału,
- Kuńkowce
- 586 mk - 6,8 % udziału,
- Ostrów
- 1552 mk - 17,9 % udziału,
- Witoszyńce
- 382 mk - 4,4 % udziału,
- Grochowce
- 727mk
- 8,4 % udziału,
- Pikulice
- 448 mk - 5,1 % udziału,
- Nehrybka
- 1065 mk - 12,3 % udziału,
- Hermanowice
- 532 mk - 6,1 % udziału,
- Malhowice
- 193 mk - 2,2 % udziału,
- Stanisławczyk
- 148 mk - 1,7 % udziału,
- 289 mk - 3,3 % udziału,
- RoŜubowice
- Łuczyce
- 335 mk - 3,9 % udziału
- Krówniki
- 471 mk - 5,4 % udziału.
8687 mk
100,0 %
Gęstość zaludnienia obszaru gminy:
- średnia gęstość
- 80 osób/km²
- średnia gęstość z wyłączeniem lasów - 120 osób/km².
10
8. UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO.
8.1 Geomorfologia.
Według podziału podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego gmina
Przemyśl leŜy w obrębie:
- część południowo-wschodnia:
prowincja
- Karpaty Zachodnie i Podkarpacie,
podprowincja - Północne Podkarpacie,
makroregion - Kotlina Sandomierska,
mezoregion
- Pogórze Przemyskie i Pradolina Podkarpacka
- część północno-zachodnia:
prowincja
- Karpaty Zachodnie i Podkarpacie,
podprowincja - Północne Podkarpacie,
makroregion
- Pogórze Środkowobeskidzkie,
mezoregion
- Pogórze Przemyskie.
8.2 Budowa geologiczna.
Północno-zachodnia część gminy zbudowana jest z fałd brzeŜnych kryjących płaszczowiznę skolską. Głównym budulcem są warstwy fliszu karpackiego kredowego i trzeciorzędowego. Pofałdowane warstwy inoceramiczne kredy górnej przedzielają róŜnorodne synkliny zbudowane z łupków. Przefałdowania i nasunięcia nachodzą na mioceńskie utwory Zapadliska Podkarpackiego (pozostały obszar gminy) będącego tektonicznym
utworem podgórskim, w którym osadzały się w miocenie i plejstocenie
osady morskie. W stropie utworów mioceńskich przewaŜają utwory ilaste,
w okresie plejstoceńskim osadziły się utwory eoliczne (lessy).
8.3. RzeŜba.
Część północno-zachodnia gminy oraz fragment zachodni jej części południowo-wschodniej, leŜące w obrębie Pogórza Przemyskiego stanowią
teren o stosunkowo łagodnych wzniesieniach pocięty dolinami o róŜnej
wielkości i kształcie. Nachylenia stoków są zróŜnicowane, średnio 5 – 10
%, lokalnie większe do 20 % i więcej. W obrębie stoków o nachyleniach
od 10 do 20 % w miejscowościach; Wapowce, Bełwin, Łętownia, Kuńkowce występują zajmujące róŜne powierzchnie tereny o predyspozycjach osuwiskowych, w tym równieŜ osuwiska czynne (Bełwin, Kuńkowce) sięgające do głębokości 2 – 4 m. Tereny o predyspozycjach osuwiskowych występują równieŜ w wypłaszczonej części południowowschodniej gminy w obrębie tzw. wzgórz jaksmanicko-łuczyckich oraz
pod Malhowicami.
Pozostały obszar gminy leŜący w obrębie Pradoliny Podkarpackiej jest w
przewadze równinny i wznosi się na wysokość około 200 m npm.
8.4 Gleby.
Obszar gminy naleŜy do Kańczudzko-Przemyskiego Regionu GlebowoRolniczego (wg IUNiG Puławy) obejmującego swym zasięgiem południową część Pogórza Rzeszowskiego, południowo-wschodnią część
Pradoliny Podkarpackiej oraz fragment PłaskowyŜu SańskoDniestrzańskiego.
11
Jest to region z przewagą gleb kompleksu 2 przydatności rolniczej
(pszennego dobrego),
duŜym udziałem kompleksu 8 (zboŜowopastewnego) i mniejszym kompleksu 1 (pszennego b. dobrego).
Gleby w gminie są róŜne pod względem typologii i rodzaju skały macierzystej. W większości są to gleby pseudobielicowe i brunatne wytworzone z lessów, pyłów lessowatych i częściowo z glin. Wszystkie gleby są
strukturalne , urodzajne, o dobrym stopniu kultury.
Pod względem klasyfikacji bonitacyjnej w obszarze gminy występują w
przewadze gleby klas I – III. Zajmują one ok. 62 % powierzchni wszystkich uŜytków rolnych. Gleby klas niŜszych charakteryzujące się mniej
korzystnymi właściwościami fizycznymi występują w części północnozachodniej gminy w obrębie Pogórza. Wszystkie gleby są pochodzenia
mineralnego.
Gleby w gminie powinny pozostawać pod szczególną ochroną dla rolnictwa. Nie występują ograniczenia w doborze roślin uprawnych.
8.5 Ekosystemy leśne.
Obszary leśne zajmują w gminie powierzchnię 3642 ha i występują
przede wszystkim w jej północno-zachodniej części.
WskaŜnik lesistości gminy jest znaczny i wynosi 34 %. Lasy w gminie w
98 % powierzchni naleŜą do skarbu państwa. Administracyjnie lasy naleŜą do Nadleśnictwa Krasiczyn z/s w Przemyślu.
Według podziału geobotanicznego lasy w gminie stanowią fragment VII
Karpackiej Krainy Przyrodniczo-Leśnej i 2 Dzielnicy Pogórza Środkowobeskidzkiego. Drzewostany zaliczane są do typu siedliskowego lasu
świeŜego wyŜynnego. Dominują lasy liściaste z przewagą dębu i lipy i
lasy mieszane z przewagą grabu, dębu i buka.
Cała powierzchnia lasów państwowych w gminie zaliczona jest do lasów
ochronnych, wodo- i glebochronnych i znajduje się w obrębie Przemysko-Dynowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego. Z uwagi na połoŜenie w 10-cio kilometrowej strefie od miasta Przemyśla ( > 50 tys. mieszkańców) lasy te
pełnią funkcję lasów masowego wypoczynku .
Grunty przyleśne o niskiej, w obrazie gminy, klasie bonitacyjnej oraz
grunty o predyspozycjach osuwiskowych wskazane są do zalesienia.
8.6 Flora.
Geobotaniczne połoŜenie gminy wpływa na zróŜnicowanie występującej
tutaj flory.
Na terenie gminy występują następujące zbiorowiska roślinne:
- największe powierzchniowo zbiorowisko leśne,
- zbiorowisko zaroślowe ( przy granicy lasu oraz jako zadrzewienia
śródpolne),
- zbiorowiska terenów podmokłych występujące lokalnie w obniŜeniach ze stagnujacą wodą,
- zbiorowiska łąk i pastwisk ( w terenach nadsańskich i przydomowych),
- zbiorowiska synatropijne (tereny upraw).
Przejściowość tego obszaru przejawia się obecnością elementów zarówno wschodnio – jak i zachodniokarpackich z osobliwością występowania
elementów o skrajnie odmiennych wymaganiach siedliskowych.
12
8.7 Fauna.
Fauna obszaru gminy składa się z fauny miejscowej autochtonicznej i
napływowej, często endemicznej.
ZróŜnicowanie faunistyczne gminy jest wypadkową czynników przyrodniczych i antropogenicznych. DuŜe powierzchnie kompleksów leśnych poprzecinane enklawami pól uprawnych i ciekami wodnymi stwarzają dogodne warunki do rozwoju i bytowania wielu gatunkom zwierząt.
Badania prowadzone na terenie gminy wykazały istnienie rzadkich gatunków fauny. Stwierdzono np. występowanie Ŝaby dalmatyńskiej. Awifauna reprezentowana jest przez około 100 gatunków, występują teŜ
gatunki rzadkie i zagroŜone ; kobuz, pustułki, srokosz i inne. W gminie
występuje tez znaczne zagęszczenie bociana białego (16 – 20
gniazd/km²).
Pospolity jest zając szarak, występują sarny, dziki, borsuki i kuny leśne.
8.8 Warunki klimatyczne.
Gmina Przemyśl leŜy w obrębie Sandomiersko-Rzeszowskiej Dzielnicy
Klimatycznej.
Średnia roczna temperatura wynosi tutaj 8º C, suma opadów rocznych
600 – 700 mm, długość zalegania pokrywy śnieŜnej 70 dni, długość
okresu wegetacyjnego 200 – 220 dni,
Warunki klimatyczne ulegają na terenie gminy zróŜnicowaniu w zaleŜności od rzeŜby terenu i głębokości zalegania wód gruntowych.
Okres wegetacji roślin jest jednym z dłuŜszych w Polsce. Najwięcej opadów przypada w okresie letnim, najmniej w okresie zimowym. Dominują
wiatry z kierunków zachodnich i południowo-zachodnich, W dolinie Sanu
i w dolinach potoków występują zjawiska inwersji termicznej.
8.9 Surowce mineralne.
W obszarze gminy występują bogate złoŜa surowca energetycznego –
gazu ziemnego wysokometanowego. Surowiec ten jest eksploatowany.
Ponadto w dolinie Sanu, w terenach jego terasy zalewowej w rejonie
Ostrowa występują znaczne udokumentowane złoŜa kruszywa naturalnego, którego eksploatacja prowadzona jest od lat. W okolicach Łuczyc,
w obrębie tzw. wzgórz łuczyko-jaksmanickich występują udokumentowane złoŜa glin i iłów.
8.10 Wody powierzchniowe.
Gmina Przemyśl leŜy w dorzeczu Sanu w obrębie zlewni Wisły. Rzeka
San jest rzeka graniczną dla gminy – przepływa wzdłuŜ granicy południowej części północno-zachodniej gminy. Przez obszar południowowschodni gminy przepływa rzeka Wiar stanowiąca dopływ prawobrzeŜny
Sanu. Płynące przez obszar gminy potoki są wszystkie dopływami Sanu
lub Wiaru, posiadają koryta o szerokości nie przekraczającej 5 m wcięte
na głębokość 2 – 5 m. Potoki zasilane są głównie wodami opadowymi i
roztopowymi, reagują szybko na zmiany zasilania.
Występują równieŜ w gminie akweny wody stojącej w postaci basenów
wypełniających wyrobiska po eksploatacji odkrywkowej złóŜ kruszywa w
Ostrowie oraz w postaci niewielkich obszarowo stawów w zespołach
podworskich.
13
8.11 Tereny zalewowe.
Dolna terasa zalewowa Sanu naraŜona jest na zalewanie wodami powodziowymi Q5 i Q1 tej rzeki. Według operatu powodziowego sporządzonego dla gminy Przemyśl zasięg wód powodziowych stuletnich Q1 moŜe
zagrozić bezpośrednio części zabudowy miejscowości nadsańskiej
Ostrów. Granica zasięgu wody stuletniej Q1 Sanu stanowi barierę dla
rozwoju miejscowości Ostrów w paśmie nadrzecznym. Ogranicza równieŜ wykorzystanie i zagospodarowanie terenów nadrzecznych w formie
terenów rekreacyjnych . ZagroŜenie wodami powodziowymi Q 1% niesie
równieŜ rzeka Wiar dla fragmentów zabudowanych miejscowości Nehrybka i Łuczyce. Wiar posiada wały przeciwpowodziowe w przepływie
przez miejscowość Krówniki oraz w części w przepływie przez miejscowość Łuczyce. ZagroŜone zalewaniem tereny obecnie zabudowane wymienionych wyŜej miejscowości objęte powinny być zakazem doinwestowywania (wyłączone z zabudowy).
Występujące w gminie potoki nie stwarzają w większości powaŜnych zagroŜeń powodziowych niemniej zagroŜenie takie, krótkotrwałe wynikające z intensywnych opadów, powodować mogą ; potok Łętowianka w
przepływie przez miejscowości Bełwin i Łętownia, potok Malinowski w
przepływie przez miejscowość Hermanowice oraz potok Jawor w przepływie przez miejscowości Pikulice i Nehrybka. Przeciwdziałanie tym
zjawiskom polegać winno na regulacji koryt potoków w przepływach
przez tereny zabudowane z ich umocnieniem oraz oczyszczeniem linii
brzegowych dla udroŜnienia przepływów.
Grunty nabrzeŜne wszystkich płynących wód w gminie powinny podlegać
ochronie w określonych pasach w formie korytarzy ekologicznych o określonych dopuszczalnych warunkach zagospodarowania i wykorzystania.
Korytarze ekologiczne stanowić będą zarazem zabezpieczenie przepływu wód przed zatorami.
8.12 Wody podziemne.
Zasoby wód podziemnych i ich wydajność związane są z budową geologiczno-strukturalną obszaru.
Gmina Przemyśl leŜy na pograniczu dwóch regionów hydrogeologicznych – Karpackiego i Przedkarpackiego. W regionie Przedkarpackim
obejmującym obszar południowo-wschodni gminy (za wyjątkiem fragmentu zachodniego tej części) występują głównie wody porowe w utworach czwartorzędowych, piaskach i Ŝwirach zalegających w spągu osadów wodnolodowcowych i rzecznych. MiąŜszość serii wodonośnej jest
zróŜnicowana co mą związek z jej wydajnością. Zwierciadło wody o ciągłym poziomie jest swobodne lub lekko napięte. Zasilanie wód następuje
przez infiltracje wód powierzchniowych i opadowych.
W regionie Karpackim obejmującym pozostały obszar gminy występują
wody kredowe, trzeciorzędowe i czwartorzędowe. Wody kredowe i trzeciorzędowe występują na bardzo róŜnej głębokości, lokalnie na powierzchni terenu w postaci Ŝródeł lub wysięków, ich wydajność jest niewielka i nie przekracza 2 m³/h. Poza dolinami w deluwialnych osadach
czwartorzędowych z reguły brak jest wody. Wydajność wód czwartorzędowych aluwialnych wynosi do 30 m³/h, wody te występują jednakŜe tylko w rejonach spękań tektonocznych.
14
W obszarze gminy wyodrębniają się dwa obszary o róŜnej wodonośności
potencjalnej warunkującej moŜliwości zaopatrzenia w wodę sieci osadniczej:
- połoŜona w obrębie regionu Przedkarpackiego część wschodnia
obszaru południowo-wschodniego gminy oraz najniŜsza nadsańska część obszaru północno-zachodniego gminy, gdzie wodonośność potencjalna wynosi do 30 m³/h. Jest to obszar o najkorzystniejszych moŜliwościach zaopatrzenia w wodę,
- połoŜona w obrębie regionu Karpackiego część pozostała obszaru
południowo wschodniego oraz wyniesiona część obszaru północno-zachodniego gminy, gdzie występuje deficyt wód podziemnych,
a ich wodonośność potencjalna nie przekracza 5 m³/h. Jest to obszar z deficytem wody .
ZróŜnicowana jest równieŜ w obszarze gminy głębokość ustabilizowanego zwierciadła wód gruntowych wynosząca 0 – 10 m w terenach nadrzecznych i w terenach leŜących w obrębie regionu Karpackiego do powyŜej 10 m w terenach pozostałych gminy.
Wody podziemne występujące w gminie zaliczane są do II i II klasy czystości skąd wynika ich przydatność konsumpcyjna.
Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 430 – „Dolina Sanu”
Na podstawie wydajności warstwa wodonośnych oraz parametrów modułu odpływu podziemnego wydzielony został m. innymi Główny Zbiornik
Wód Podziemnych „Dolina Sanu” (GZWP Nr 430) z zasobami dyspozycyjnymi ok. 35 tys. m³/dobę i głębokością ujęć przeciętnie 10 m.
Do obszaru tego zbiornika naleŜą tereny połoŜone w północnozachodniej części gminy Przemyśl zbliŜone do koryta rzeki San. W granicach obszaru zbiornika znajdują się nadrzeczne grunty miejscowości
Wapowce, Łętownia, Ostrów i Kuńkowce.
Dla ochrony zbiornika zaproponowane zostały w jego dokumentacji hydrologicznej strefy ochronne obejmujące zasięgiem Obszar NajwyŜszej
Ochrony (ONO) oraz Obszar Wysokiej Ochrony (OWO) z propozycjami
w zakresie uŜytkowania gruntów oraz wykorzystania wody wokół zbiornika, w tym określone zakazy, nakazy i ograniczenia.
Obszar GZWP – 430 „Dolina Sanu” zatwierdzony został decyzją nr
KDH1/013/5927/97 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z dnia 21 lutego 1997 r.
Proponowane działania ochronne wód zbiornika nie wymagają nadzwyczajnych decyzji i posunięć. Ograniczenia w uŜytkowaniu terenów rolniczych nie zmieniają ich przeznaczenia. W obszarach ochrony postulowany jest m. innymi zakaz moŜliwości lokalizowania inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska. Strefy ochronne zbiornika nie zostały
dotychczas usankcjonowane prawnie i pozostają nadal w sferze postulatów i propozycji. Kompetencje do ustanowienia stref ochronnych zbiorników wód śródlądowych posiada, zgodnie z przepisami ustawy Prawo
wodne, Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, w przypadku GZWP-430 dyrektor RZGW w Krakowie.
Do czasu uregulowania prawnego stref zawarte w dokumentacji hydrologicznej GZWP zalecenia ochronne powinny być uwzględniane w gospodarce przestrzennej i rolnej prowadzonej na gruntach zarówno w obszarze zbiornika, jak i w obszarach proponowanych stref jego ochrony.
15
9. SYSTEM OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
I STAN JEGO ZAGROśENIA. MONITORING.
9.1 Obszary i obiekty chronione.
W Województwie Podkarpackim funkcjonuje powiązany system obszarów chronionych stanowiący część systemu krajowego. W systemie tym
obszary najcenniejsze przyrodniczo, podlegające najwyŜszym formom
ochrony prawnej otoczone są terenami o niŜszych wartościach przyrodniczych podlegającymi ochronie niŜszej rangi prawnej.
Obszary zalesione północno-zachodniej i południowo-wschodniej części
gminy Przemyśl znajdują się w granicach Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego utworzonego w 1991 roku i wchodzącego w skład Zespołu Parków Krajobrazowych w Przemyślu, utworzonego rozporządzeniem nr 11 Wojewody Przemyskiego z dnia 24 kwietnia 1997 r. (dz. Urz.
Woj. Przemyskiego z 1997 r., nr 6 poz. 78).
Cały obszar północno-zachodni gminy (w granicach administracyjnych)
oraz zalesiony fragment zachodni jej części południowo-wschodniej naleŜy Przemysko - Dynowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu będącego otuliną Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego. Obszar
chronionego krajobrazu ustanowiony został Rozporządzeniem nr 24 Wojewody Przemyskiego z dnia 5 czerwca 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Przemyskiego nr 10, poz. 112 z 1998 r.).
Podstawowym celem utworzenia Parku Krajobrazowego oraz obszaru
chronionego krajobrazu jest zachowanie walorów krajobrazowych decydujących o środowisku przyrodniczym oraz stworzenie właściwego powiązania funkcji przyrodniczo-krajobrazowych z zagospodarowaniem
obszaru.
W granicach gminy Przemyśl Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego
zajmuje powierzchnię 2444 ha natomiast Przemysko - Dynowski Obszar
Chronionego Krajobrazu zajmuje powierzchnię 4664 ha.
Indywidualnej ochronie podlegają w obszarze gminy Przemyśl dwa
obiekty przyrodnicze – rezerwaty przyrody. Są to:
- rezerwat florystyczny „Szachownica” zajmujący obszar o powierzchni 16,67 ha połoŜony w obrębie gruntów wsi Krówniki w
południowo – wschodniej części gminy. Rezerwat ten uznany został Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z
dnia 18 września 1974 r. (M.P. z 1974 r., nr 32, poz. 194). Przedmiotem ochrony jest stanowisko szachownicy kostkowatej.
- Rezerwat leśno – krajobrazowy „Przełom Hołubli” zajmujący w
granicach gminy obszar o powierzchni około 2 ha połoŜony w Wapowcach-Hołubli w północno-zachodniej jej części. Ogólna powierzchnia tego rezerwatu wynosi 46,42 ha. Główny teren rezerwatu znajduje się w granicach sąsiedniej gminy Krasiczyn. Rezerwat „Przełom Hołubli” uznany został zarządzeniem Ministra
Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11
grudnia 1995 r. (M.P. z 1996 r., nr 5, poz. 56). Przedmiotem
ochrony jest fragment starodrzewu lipowego oraz doliny potoku
Hołubla. Na terenie rezerwatu funkcjonuje ścieŜka przyrodniczodydaktyczna „Dolina Hołubli”.
16
Na obszarze gminy występuje szereg obiektów o wartościach przyrodniczych objętych ochrona krajobrazową. Są to parki zespołów dworskich w
Grochowcach, Hermanowicach, Łuczycach, Nehrybce, Ostrowie i Wapowcach, a takŜe wszystkie cmentarze.
Obiekty te podlegają ochronie na mocy ustawy o ochronie dóbr kultury.
Inną formą ochrony przyrody są pomniki przyrody licznie występujące w
obszarze gminy – drzewa posiadające walory przyrodnicze i pomnikowe.
W gminie Przemyśl obiektów zakwalifikowanych do tej formy ochrony jest
133. Są to dęby, jesiony, buki, wiązy, lipy, topole, graby, klony i kasztanowce. Większość z nich występuje w parkach podworskich. Wszystkie
drzewa – pomniki przyrody w gminie są zinwentaryzowane i posiadają
karty informacyjne szczegółowo określające ich lokalizację, stan (równieŜ stan zagroŜenia) oraz zalecenia w zakresie zabezpieczenia przed
zniszczeniem.
Inwentaryzacja drzew pomnikowych wykonana została w 1991 r. przez
NOT w Przemyślu na zlecenie Wojewody Przemyskiego. Na przestrzeni
ubiegłej dekady nie podjęto zalecanych działań pielęgnacyjnych, brak
jest równieŜ tablic informujących o objęciu ochroną prawną.
W oparciu o inwentaryzacje z 1991 r. naleŜy obecnie dokonać przeglądu
stanu drzew pomnikowych.
9.2 Obszary chronione w oparciu o inne przepisy ustanowione.
Lasy Ochronne.
Zgodnie z ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz zgodnie z
planem urządzenia lasu występująca w granicach gminy Przemyśl powierzchnia leśna znajdująca się w obrębie Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego oraz w obrębie Przemysko-Dynowskiego Obszaru
Chronionego krajobrazu została zaliczona do lasu ochronnego o funkcji
wodochronnej i glebochronnej.
Lasy Gminy znajdują się w I strefie uszkodzeń (uszkodzenia słabe) wywoływanych oddziaływaniem gazów i pyłów.
Gleby szczególnie chronione.
Gleby szczególnie chronione klas I-III zajmują w gminie około 62 % powierzchni uŜytków rolnych (3918 ha). Wszystkie gleby są pochodzenia
mineralnego.
Konfiguracja obszarów uŜytków rolnych w gminie sprawia, Ŝe część areału gleb jest naraŜona na zjawiska osuwiskowe. Zjawiska takie występować mogą na gruntach o predyspozycjach osuwiskowych połoŜonych w
obrębie stoków o nachyleniach powyŜej 10 % w obrębie miejscowości;
Wapowce, Bełwin, Łętownia i Kuńkowce w części północno-zachodniej
gminy oraz w obrębie tzw. wzgórza łuczyckiego pod miejscowością Łuczyce w jej części południowo-wschodniej.
Obszary udokumentowanych złóŜ kopalin.
Na obszarze gminy występują udokumentowane, podlegające ochronie
złoŜa kopaliny podstawowej energetycznej – gazu ziemnego.
Ponadto w dolinie Sanu, w obrębie terasy zalewowej rzeki występuje duzinwentaryzowane, udokumentowane i eksploatowane od szeregu lat
złoŜa kopaliny do produkcji materiałów budowlanych – Ŝwiru i pospółki.
17
W miejscowości Łuczyce, w obrębie wzgórza łuczyckiego występuje
udokumentowane złoŜe glin i iłów.
Obszary ochrony wód.
W gminie ochronie podlegają:
- obszar Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 430 „Dolina Sanu”
- ujęcie wody głębinowej w Nehrybce, wokół którego ustanowiona
jest strefa ochronna.
9.3. Stan zagroŜenia środowiska – monitoring.
Wody powierzchniowe.
Stan czystości wód rzeki San i rzeki Wiar badany jest w ramach monitoringu podstawowego krajowego, regionalnego (od 1999 r.) oraz granicznego przez WIOŚ - Delegaturę w Przemyślu.
- Punkt pomiarowo-kontrolny monitoringu podstawowego wód Sanu
znajduje się w miejscowości Prałkowce, w km 168,0 rzeki, powyŜej
miasta Przemyśla, na wysokości miejscowości Ostrów. Monitoring
prowadzony jest z częstotliwością 1 x/miesiąc. Monitoring regionalny
wód Sanu od 1999 roku prowadzony jest z częstotliwością 1 x/miesiąc
w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowości Hurko (poniŜej Miasta Przemyśla, w km 156,6 Sanu.
W miejscowości Kuńkowce funkcjonuje zlokalizowana w km 174 + 400
stacja osłonowa „Kuńkowce” powierzchniowego ujęcia wody na rzece
San wodociągów miasta Przemyśla naleŜąca do Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie. Stacja prowadzi całodobowy, automatyczny monitoring jakości wód Sanu.
Wyniki badań monitoringowych kwalifikują wody Sanu do III klasy czystości ze względu na bakteriologię i II klasy czystości w grupie wskaŜników fizykochemicznych. Wyniki te (z badań prowadzonych w 1999
r.) wskazują na znaczną poprawę stanu zanieczyszczenia wód Sanu
na przestrzeni kilku ubiegłych lat.
- Punkt pomiarowo-kontrolny monitoringu podstawowego wód Wiaru
znajduje się w Przemyślu, w km 0,3 przy ujściu tej rzeki do Sanu i
prowadzony jest z częstotliwością 1x/miesiąc. W ramach monitoringu
granicznego badania wód Wiaru prowadzone są na terenie gminy
Przemyśl w punkcie pomiarowo-kontrolnym w miejscowości Stanisławczyk w km 11,5 z częstotliwością 2x/miesiąc. Wyniki badań w
punkcie w m. Stanisławczyk kwalifikują wody Wiaru do III klasy czystości.
Główny wpływ na zanieczyszczenie wód powierzchniowych maja niedostatecznie oczyszczone ścieki, brak oczyszczalni i odprowadzanie ścieków bytowo-gospodarczych wprost do potoków i rzek, awarie systemów
oczyszczania i kanalizacji ścieków oraz spływy obszarowe wnoszące do
wód powierzchniowych substancje erodowane z gleby w terenach rolniczych pochodzące z nawozów sztucznych.
Wody podziemne.
Jakość wód podziemnych GZWP nr 430 kontrolowana jest od 1991 roku
w ramach krajowej sieci monitoringu przez Państwowy Instytut Geologiczny na stanowisku kontrolnym „Przemyśl” , otwór nr 757.
18
Badania przeprowadzone w 1998 roku wskazują na klasę czystości Ib,
która kwalifikuje wody do klasy o wysokiej czystości.
Obszary obejmujące GZWP nr 430 w gminie wymagają proekologicznego zagospodarowania przestrzennego i uŜytkowania gruntów ukierunkowanego na szczególną ochronę jakościowo-ilościowa wód podziemnych.
Największe zagroŜenie zanieczyszczenia wód podziemnych niosą nieszczelne i „dzikie” składowiska odpadów, brak oczyszczalni ścieków i
wadliwie działająca kanalizacja oraz Ŝle prowadzona gospodarka rolna
(przenawoŜenia gruntów).
Powietrze atmosferyczne.
Głównym Ŝródłem zanieczyszczenia powietrza są procesy spalania paliw
stosowanych w gospodarce cieplnej i przemyśle oraz transport samochodowy (spalanie benzyn).
Badania zanieczyszczenia powietrza prowadzone w ramach monitoringu
państwowego na stacji pomiarowej typu S w Przemyślu oraz w Krasiczynie i Medyce (obszary sąsiedzkie do gminy Przemyśl) wykazują, Ŝe nie
stwierdzono w Ŝadnym punkcie przekroczeń dopuszczalnej normy badanych substancji (dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, pyłu zawieszonego, ołowiu, fluoru oraz opadu pyłu). Na terenie gminy Przemyśl ogólnego
monitoringu zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego nie prowadzi
się, niemniej dane z obszarów sąsiednich , w tym w szczególności dane
z obszaru miasta Przemyśla pozwalają na wnioskowanie , Ŝe stęŜenia
wymienionych substancji są w gminie równieŜ niskie.
Na obszarze gminy nie występują znaczące Ŝródła emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, jednakŜe podmiejski charakter gminy skutkuje, Ŝe niektóre jej tereny mogą być zagroŜone przez Ŝródła emisji zlokalizowane na terenie miasta Przemyśla. Dotyczy to w szczególności
miejscowości Krówniki i Nehrybka
w części południowowschodniej gminy, które sąsiadują z zakładami produkcyjnymi o najwyŜszej w mieście emisji zanieczyszczeń (Zakłady Płyt Pilśniowych S.A.,
Zakłady Automatyki „Polna” S.A.) W celu zmniejszenia uciąŜliwości związanej z emisją zanieczyszczeń do powietrza wymienione zakłady zrealizowały w latach 1998/99 inwestycje proekologiczne eliminujące lub
znacznie ograniczające emisje.
Hałas.
Do najbardziej uciąŜliwych Ŝródeł hałasu w środowisku naleŜy komunikacja drogowa. W obszarze gminy Przemyśl najbardziej obciąŜone ruchem
są drogi krajowe nr 28 relacji śurawica – Medyka oraz nr 98 relacji
Przemyśl – Domaradz, jednakŜe obie te drogi przebiegają przez tereny
niezabudowane, leśne oraz rolnicze na bardzo krótkich odcinkach.
Ruch na drogach wojewódzkich nr 881, 884 i 885 oraz na wszystkich
drogach powiatowych jest zdecydowanie mniejszy.
Mając jednakŜe na uwadze bezsprzeczne uciąŜliwości od ruchu na drogach naleŜy w zagospodarowaniu terenów połoŜonych wzdłuŜ wszystkich dróg wyznaczać pasy zieleni izolacyjnej i stosować odpowiednie do
klasy drogi i stopnia obciąŜenia ruchem odległości linii ich zabudowy w
stosunku do zabudowy przeznaczonej na stały pobyt ludzi. Wartości progowe poziomu hałasu od ruchu na drogach w terenach zabudowy mieszkaniowej wyraŜone równowaŜnym poziomem dŜwięku A w dB nie powinny przekraczać wartości określonych w Rozporządzeniu Ministra Środo-
19
wiska z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów
hałasu. (Dz. U. z 2002 r., nr 8, poz. 81).
Podobne zasady powinny być stosowane w stosunku do terenów połoŜonych przy szlakach kolejowych w gminie.
Gleby.
Podstawowym czynnikiem degradującym gleby są zjawiska erozyjne i
osuwiskowe.
Na obszarze gminy Przemyśl, z uwagi na konfiguracje jej terenów zjawiska te występują zarówno w północno-zachodniej, mocno urzeŜbionej jej
części przynaleŜnej do Pogórza Przemyskiego, jak równieŜ w części południowo-wschodniej pozostającej w obrębie Kotliny Sandomierskiej.
Czynnikiem degradującym jakość gleb jest ich nadmierne zakwaszenie
związkami siarki (kwaśne deszcze). Zawartość pierwiastków cięŜkich w
glebach gminy mieści się w granicach przyjmowanych za naturalne dla
danego ich typu. Zanieczyszczenie gleb powodowane jest równieŜ czynnikami antropogenicznymi.
Lasy.
Zdrowotnej kondycji lasów zagraŜają czynniki naturalne (szkodliwe owady, patogenne grzyby, anomalie pogodowe, przegęszczenie zwierzyny)
oraz antropogenne wynikające z działania człowieka, z których najgroŜniejsze są, powodujące uszkodzenie lub obumieranie aparatu asymilacyjnego drzew, emisje do powietrza duŜych ilości dwutlenku siarki, tlenku
azotu, fluoru oraz pyłów. Jak wskazano wcześniej, ilości tych substancji
w obszarze gminy są niewielkie. Lasy gminy nie są poddane monitoringowi uszkodzeń drzewostanów. Są one objęte ochroną wynikającą z połoŜenia w obrębie Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego i w
granicach Przemysko - Dynowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Równocześnie są to lasy masowego wypoczynku mieszkańców miasta
Przemysla, stąd podlegają zagroŜeniom w postaci wydeptywania runa
leśnego, poŜarów od ognisk itp.
Eksploatacja surowców naturalnych.
Eksploatacja występujących w gminie surowców mineralnych; gazu
ziemnego oraz złóŜ Ŝwirów oddziaływuje degradująco na środowisko zagraŜając powierzchni ziemi i zaburzając stosunku wodne w gruncie.
Szczególnie degradującym środowisko działaniem jest prowadzona odkrywkowo eksploatacja surowców budowlanych.
Gmina dysponuje duŜymi udokumentowanymi zasobami tych surowców.
Ich eksploatacja powinna być prowadzona w sposób racjonalny, maksymalnie ograniczający stopień degradacji środowiska naturalnego.
Promieniowanie elektromagnetyczne.
Głównymi Ŝródłami promieniowania elektromagnetycznego w gminie są
przesyłowe sieci elektroenergetyczne wysokich i średnich napięć. Linie
elektroenergetyczne WN i SN przebiegają w gminie równieŜ nad terenami zurbanizowanymi.
Dla ochrony zdrowia ludzi przed promieniowaniem elektromagnetycznym
w zagospodarowywaniu terenów połoŜonych w sąsiedztwie stacji i linii
elektroenergetycznych wysokich i średnich napięć naleŜy bezwzględnie
uwzględniać regulujące zasady ochrony normy i przepisy szczególne.
20
Oddziaływanie szkodliwe istniejących w gminie stacji trakingowych telefonii komórkowej i radiowej jest uwzględnione w procesie ich lokalizacji
realizacyjnej. Przy lokalizowaniu nowych takich urządzeń w obszarze
gminy wymagane jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w trybie z prognozą oddziaływania na środowisko.
Linie elektroenergetyczne średnich napięć napowietrzne winny być eliminowane z krajobrazu gminy w procesie ich modernizacji w drodze wymiany na kablowe doziemne.
21
10. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO – GOSPODARCZE.
10.1 Potencjał demograficzny gminy.
Pod względem zaludnienia gmina Przemyśl naleŜy, na tle powiatu przemyskiego, do gmin o powyŜej średnim zasobie ludności i takiej gęstości
zaludnienia.
Na ogólną liczbę mieszkańców
męŜczyzn jest
kobiet
- 8687
- 4284
- 4402
(100 % )
(49,3 %),
(50,7 %).
Na 100 męŜczyzn przypadają w gminie 103 kobiety.
Gęstość zaludnienia wynosi w gminie 80 osób/km² przy średniej w powiecie przemyskim 60 osób/km², średniej w województwie podkarpackim
118 osób/km² i średniej krajowej 124 osoby/km².
Stopa przyrostu naturalnego w gminie, według danych z 2000 r. , jest
ujemna i jest to tendencja obserwowana od kilku lat.
PRZYROST NATURALNY W GMINIE NA TLE POWIATU W 2000 R.
LICZBA
URODZEŃ
LICZBA
ZGONÓW
PRZYROST
NATURALNY
POWIAT
PRZEMYSKI
892
707
185
GMINA
PRZEMYŚL
86
89
-3
Struktura wiekowa ludności w gminie przedstawia się następująco:
STRUKTURA
LICZBA OSÓB
UDZIAŁ %
0 – 2 ............................... 312 .............................3,59
3 – 6 ............................... 545 ............................ 6,27
7 – 12 ............................. 916 .......................... 10,54
13 – 15 ............................475 .............................5,47
16 – 18 ............................ 473 ............................. 5,44
19 – 24 ............................ 785 ............................. 9,04
25 – 29 .............................636 ............................. 7,32
30 – 39 ...........................1191 ........................... 13,72
40 – 49 ...........................1234 ........................... 14,21
50 – 59 ............................ 726 ............................. 8,36
60 – 64 .............................364 ............................. 4,19
> 65 ...........................1029 ........................... 11,85
OGÓŁEM
8687
100,00 %
22
W strukturze wiekowej ludności gminy dominują ludzie w wieku produkcyjnym ( 4937 osób , 56,8 % populacji).
Wielkość gminy określa lokalne zasoby pracy, które nie są w pełni wykorzystane. Saldo migracji jest dodatnie, co spowodowane jest przede
wszystkim jest obserwowaną tendencją osiedlania się w gminie ludności
miejskiej (funkcje „sypialniane” miejscowości w gminie dla Przemyśla).
MIGRACJE LUDNOŚCI W GMINIE NA TLE POWIATU – DANE Z 2000 R.
NAPŁYW
ODPŁYW
SALDO MIGRACJI
ZAMELDOWANI
NA POBYT
STAŁY
WYMELDOWANI
Z POBYTU
STAŁEGO
OGÓŁEM
NA 1000
LUDNOŚCI
POWIAT
PRZEMYSKI
673
781
- 108
- 1,5
GMINA
PRZEMYŚL
128
121
+7
+ 0,8
10.2 Zatrudnienie i bezrobocie.
W gminie Przemyśl poza rolnictwem zatrudnionych jest 410 osób, w tym
193 kobiety.
Dominującymi branŜami pod względem zatrudnienia są:
- handel i gastronomia,
- usługi róŜne,
- przetwórstwo spoŜywcze i przemysł drobny.
Liczba bezrobotnych w gminie wynosi 598 (bezrobotni zarejestrowani).
Najwięcej bezrobotnych jest w wieku 18 – 44 lat – około 85 % ogółu bezrobotnych, w tym większość z wykształceniem podstawowym i zawodowym.
Stopa bezrobocia – stosunek bezrobotnych do liczby ludności zawodowo
czynnej - według danych na koniec 2000 r. wynosiła w gminie 12,1 %, co
plasuje gminę Przemyśl poniŜej średniej powiatowej (15,3) i krajowej (16,2).
Przyczyny bezrobocia w gminie to przede wszystkim trudności z dostępem
do kredytów na rozwój małej przedsiębiorczości oraz brak popytu na wyprodukowane towary.
10.3 Jakość Ŝycia mieszkańców gminy.
Na warunki Ŝycia mieszkańców gminy wpływają czynniki ekonomiczne, sytuacja na rynku pracy, poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych i poziom obsługi w zakresie podstawowych elementów infrastruktury społecznej.
Ogólny poziom warunków ekonomicznych mieszkańców gminy uznać moŜna za umiarkowanie zadowalający, co wynika z dobrze rozwiniętej w gminie
sferze małej przedsiębiorczości oraz stopnia wyposaŜenia w urządzenia
obsługi ludności i warunków mieszkaniowych.
23
Zasoby mieszkaniowe.
Podstawową formą budownictwa w gminie jest budownictwo tradycyjne
wolnostojące.
Zasoby mieszkaniowe gminy wg danych na koniec 2000 r. na tle powiatu
przedstawiają się następująco:
GMINA
POWIAT
Mieszkania
2084
17255
Izby
8041
59920
Powierzchnia uŜytkowa
2
mieszkań w tys. m
159,5
1228,2
Ludność
w mieszkaniach
8687
71980
Na 1 mieszkanie
4,17
4,17
Na 1 izbę
1,08
1,20
Na 1 mieszkanie
76,6
71,2
Na osobę
18,4
17,1
Liczba
osób
Powierzchnia
uŜytkowa
2
wm
Budownictwo indywidualne (zagrodowe i jednorodzinne) stanowi 98 % ogółu zasobów mieszkaniowych. Budownictwo wielorodzinne (komunalne) występuje wyłącznie w Nehrybce ( zespół 10 budynków, 59 mieszkań).
Poziom wyposaŜenia mieszkań w instalacje wodociągowe i gazowe jest
niski. Wszystkie miejscowości gminy wyposaŜone są w sieć elektryczną,
gazową oraz telefoniczną przewodową i bezprzewodową radiową.
Długość sieci wodociągowej wg stanu na koniec 2000 r. wynosiła zaledwie
7,7 km z podłączeniem 135 budynków. ZuŜycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych wynosi w gminie 25,6 dam³, na 1 mieszkańca
zuŜycie wynosi 2,9 m³.
WyposaŜenie w sieć kanalizacyjną jest znikome i wymaga intensywnego
rozwoju. Długość sieci kanalizacyjnej na koniec 2000 r. wynosiła tylko 0,9
km z podłączeniem 11 budynków ( w tym zespół 10 budynków komunalnych w Nehrybce), co stanowi ok. 8 % budynków korzystających z wodociągów. Tereny budowlane zajmują w gminie 2,4 % jej powierzchni.
24
Oświata i wychowanie.
Bazę wychowawczo – oświatową gminy Przemyśl tworzą przedszkola,
szkoły podstawowe i gimnazja. Brak jest szkół średnich i zawodowych. W
tym zakresie młodzieŜ gminy korzysta z placówek przede wszystkim w
Przemyślu, a takŜe w Jarosławiu.
W zakresie szkolnictwa wyŜszego potrzeby zabezpiecza w części pobliski
Przemyśl oraz najbliŜsze duŜe ośrodki akademickie (Kraków, Lublin, Rzeszów).
Wychowanie przedszkolne.
W gminie funkcjonuje:
- 6 placówek przedszkolnych dysponujących 10 oddziałami i 290 miejscami, z których, wg danych na koniec 2000 r., korzystało 222 dzieci.
W przedszkolach zatrudnionych wówczas było 17 nauczycieli.
- 5 oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych, z których
korzystało 79 dzieci i w których zatrudniano 6 nauczycieli.
Baza przedszkolna w gminie jest wystarczająca i nie wymaga rozwoju.
Szkoły podstawowe.
W gminie funkcjonuje 9 szkół podstawowych. Uczęszcza do nich 774 uczniów
(dane na koniec 2000 r.).
Łącznie szkoły podstawowe dysponują 67 pomieszczeniami do nauki i 50
oddziałami. Kadra nauczycielska to 55 nauczycieli pełnozatrudnionych.
Gimnazja.
Od września 1999 roku w gminie funkcjonują 1 gimnazjum w Krównikach
posiadające 5 oddziałów filialnych przy szkołach podstawowych w Ujkowicach, Grochowcach, Ostrowie, Nehrybce i Hermanowicach.
Gimnazjum w Krównikach dysponuje 13 pomieszczeniami do nauki i 13
oddziałami. Do gimnazjum uczęszcza w gminie 232 uczniów kształconych
przez 17 nauczycieli pełnozatrudniowych.
Baza materialna opisanych wyŜej placówek szkolno – wychowawczych w
gminie jest na ogół dobra. Prowadzone są bieŜące jej remonty, a takŜe projektowane są większe inwestycje uzupełniające (np. sla gimnastyczna przy
gimnazjum w Krównikach). W obiektach szkolnych prowadzone są równieŜ
roboty modernizujące ich wyposaŜenie techniczne ( wymiana systemów
grzewczych obiektów). Baza szkolono – wychowawcza jest wystarczająca,
zabezpiecza potrzeby i nie wymaga zdecydowanego rozwoju.
Ochrona zdrowia i opieka społeczna.
Jednym z istotnych czynników wpływających na sytuację zdrowotną mieszkańców gminy jest dostęp do opieki medycznej.
Na terenie gminy Przemyśl nie występują placówki opieki medycznej..
Usługi podstawowe oraz ponadpodstawowe w zakresie opieki zdrowotnej
dla mieszkańców gminy zabezpieczają placówki ochrony zdrowia w Przemyślu będące w zasięgu bezpośredniej dostępności.
Kultura i sport. Turystyka.
W gminie instytucją, która prowadzi na jej terenie najszerszą działalność
kulturalną jest Gminna Biblioteka Publiczna posiadająca 3 filie na terenie
gminy. Biblioteki (główna i filialne) dysponują księgozbiorem w woluminach
40,3 tys. Wpływ roczny woluminów wynosi ok. 110. Z księgozbioru korzysta
25
ok. 480 czytelników ( ok. 6 % populacji). Na 100 mieszkańców przypada w
gminie ok. 4650 woluminów.
Występujące licznie w gminie obiekty kulturowe o znaczeniu historycznym i
przyrodniczym, w tym unikalne w skali nie tylko kraju forty twierdzy Przemyśla oraz atrakcyjne krajobrazowo tereny zalesione zachodniej jej części
stanowią czynniki sprzyjające rozwojowi turystyki przede wszystkim krajoznawczej, a takŜe wypoczynkowi i rekreacji krótkookresowej weekendowej.
Brak bazy noclegowej w gminie winien być rozwiązany w drodze tworzenia
gospodarstw agroturystycznych wiąŜących wypoczynek z konsumpcją
zdrowej Ŝywności. Dla ruchu turystycznego tworzone być powinny nowe
(obok juŜ istniejących związanych z fortami) szlaki rowerowe i piesze.
W gminie działają 3 kluby sportowe, LKS-y ; w Grochowcach, Krównikach i
w Ujkowicach. Prowadzą one przede wszystkim sekcje piłki noŜnej. W zasadzie we wszystkich miejscowościach gminy istnieją boiska sportowe.
Przy szkole podstawowej w Grochowcach funkcjonuje pełnowymiarowa
sala gimnastyczna, małe sale sportowe posiadają szkoły w Ujkowicach i w
Nehrybce. Przy gimnazjum w Krównikach projektowana jest realizacja pełnowymiarowej sali gimnastycznej. Sale pozwalają na uprawianie gier zespołowych równieŜ w okresach zimowych.
Reasumując, baza zaplecza sportu czynnego w gminie jest wystarczająca,
wymaga ewentualnie modernizacji w zakresie urządzenia i wyposaŜenia
boisk ogólnodostępnych.
Handel i usługi.
Działalność handlowa w gminie prowadzona jest w 33 placówkach
51łącznej powierzchni sprzedaŜy 1678 m². W handlu zatrudnienie znajduje
97 osób. Dominują sklepy branŜy spoŜywczo-przemysłowej. Sieć handlowa
regulowana jest prawami rynku. Sieć zaspokaja potrzeby podstawowe codzienne mieszkańców. RównieŜ w zakresie usług rzemiosła drobnego wyposaŜenie jest wystarczające.
Ośrodkiem wspomagającym potencjał gminy w zakresie handlu i usług jest
miasto Przemyśl.
Działalność gospodarcza.
Według stanu na koniec 2000 r. w gminie zarejestrowanych było 455 podmiotów gospodarczych, w tym w sektorze publicznym samorządowym 10, w
sektorze prywatnym krajowym 442, w sektorze prywatnym zagranicznym 3.
Wielkości te sytuują gminę Przemyśl na drugim (po gminie śurawica) miejscu w powiecie przemyskim i odzwierciedlają stopień aktywności gospodarczej jej mieszkańców. Stąd teŜ wynika stosunkowo wysoki poziom Ŝycia
ludności w gminie pomimo ponad 12-to procentowej stopy bezrobocia.
Zarejestrowane podmioty gospodarcze działają przede wszystkim w handlu
(handel detaliczny i hurtowy) i gastronomii (110), w usługach branŜy transportowej, motoryzacyjnej, hotelarskiej i budowlanej (157), a takŜe w branŜy
przetwórstwa spoŜywczego i przemysłu drobnego (16).
11. ROLNICZA PRZESTRZEŃ PRODUKCYJNA.
26
11.1 Uwarunkowania naturalne rolnictwa.
Podstawowym kryterium przydatności obszaru gminy dla rolnictwa jest tzw.
„wskaŜnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej „ opracowany przez
Instytut Upraw, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach (wskaŜnik IUNG).
O jego wartości decydują gleby naturalne i ich wartość bonitacyjna, rzeŜba
terenu o raz warunki wodne i klimatyczne, czyli zbiór warunków naturalnych
danego obszaru.
Dla obszaru gminy Przemyśl wskaŜnik ten wynosi 88,0 i naleŜy do wysokich
w skali kraju.
W gminie przewaŜają kompleksy pszenne dobre i bardzo dobre o glebach
brunatnych i brunatno-kwaśnych.
Pod względem bonitacyjnym dominują gleby klas II i III z niewielkim udziałem gleb klasy I. Łączna powierzchnia gleb w klasach I – III wynosi w gminie 3918 ha, co stanowi 62 % ogólnej powierzchni uŜytków rolnych.
Gleby klasy IV zajmują powierzchnię 1951 ha, tj. 31 % pow. uŜytków rolnych. Gleby słabe klasy V i VI występują na powierzchni 467 ha, tj. 7 % pow. uŜytków rolnych .
W obszarze gminy przewaŜają tereny o łagodnej konfiguracji i spadkach do
8 % (obszar południowo-wschodni gminy), a więc dogodne dla rozwoju rolnictwa, umoŜliwiające mechanizację upraw.
W gminie występują dobre warunki klimatyczne, korzystne dla rolnictwa
cechy klimatu, to:
- długi okres wegetacyjny wynoszący do 220 dni,
- duŜa ilość opadów w roku, na poziomie 700 mm.
11.2 Struktura uŜytkowania i własność terenów rolnych.
UŜytkowanie gruntów w gminie Przemyśl (na tle powiatu przemyskiego) wg
stanu na koniec 2000 r. przedstawia się następująco:
POW.
OGÓLNA
W HA
UśYTKI ROLNE W HA
RAZEM GRUNTY
ORNE
LASY
SADY
ŁĄKI
PASTWISKA
GRUNTY
LEŚNE
POWIAT
121 373
65803
47836
1192
4077
10698
46340
GMINA
PRZEMYŚL
10839
6290
4868
142
396
884
3642
Przestrzenne zróŜnicowanie warunków przyrodniczych gminy zdecydowało
w duŜym stopniu o stanie uŜytkowania gruntów, w których strukturze przewaŜają uŜytki rolne zajmujące 58 % powierzchni gminy przy wysokim udziale lasów ( ok. 34 %).
W strukturze uŜytków rolnych największy udział mają:
-
grunty orne ....... 4868 ha, co stanowi 77,4 % pow. uŜytków rolnych,
27
-
pastwiska ....... 884 ha, co stanowi 14,1 %
łąki
....... 396 ha, co stanowi 6,3 %
sady
....... 142 ha, co stanowi 2,2 %
Ogółem
6290 ha
100 %
j.w.,
j.w.,
j.w.
Największa powierzchnia gruntów rolnych w gminie przypada na gospodarstwa indywidualne i wynosi 5904 ha, co stanowi 94 % ogólnej powierzchni
gruntów rolnych.
Pozostała część (386 ha) rozkłada się na mienie komunalne, spółdzielcze i
grunty skarbu państwa.
UŜytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych przedstawia się,
jak poniŜej:
Pow. gruntów ogółem - 6618 ha,
w tym:
a). uŜytki rolne ogółem : ............5904 ha
- grunty orne ..........................4585 ha
- sady ...................................... 142 ha
- łąki ........................................ 361 ha
- pastwiska .............................. 816 ha
- 100 %
- 77,7 %
- 2,4 %
- 6,1 %
- 13,8 %
b). lasy i grunty leśne ................... 310 ha.
11.3 Rolnictwo indywidualne.
Ogólna liczba indywidualnych gospodarstw rolnych w gminie wynosi 1229,
średnia wielkość gospodarstwa wynosi 3,3 ha uŜytków rolnych, co wskazuje na duŜe rozdrobnienie gospodarki rolnej indywidualnej.
Obraz gospodarstwa indywidualnych według grup obszarowych uŜytków
rolnych w gminie przedstawia się następująco (dane na koniec 2000 r.):
INDYWIDUALNE GOSPODARSTWA ROLNE
Liczba
gospodarstw
O POWIERZCHNI GRUNTÓW ROLNYCH W HA
Pow.
przeciętna
w
HA
1-2
2-3
3-5
5-7
7-10
10-15
15-20
20-50
>50
1229
435
277
368
91
30
12
3
11
2
3,3
100%
35,4
22,5
29,9
7,4
2,4
1,0
0,26
0,9
0,24
0,00
ogółem
Największy procent stanowią gospodarstwa rolne posiadające areał w
przedziale 1 – 2 ha (35,4 %), potem o areale 3 – 5 ha (29,9 %) i 2 – 3 ha
( 22,4 %).
Niski jest udział gospodarstw rolnych posiadających więcej, niŜ 5 ha gruntów rolnych.
28
W strukturze gospodarstwa indywidualnych w gminie zauwaŜa się wzrost
liczby nieruchomości rolnych o powierzchniach do 1 ha powstających w
wyniku podziału gospodarstw przekazywanych następcom. W gminie takich
nieruchomości (wg stanu na koniec 2000 r.) było 889. Ich uŜytkownikami są
w większości osoby pracujące poza rolnictwem, równieŜ mieszkańcy miasta
Przemyśla. Działki te wykorzystywane są głównie w charakterze ogrodów
przy domach jednorodzinnych.
W gminie na 1 mieszkańca przypada średnio 0,72 ha uŜytków rolnych przy
średniej wojewódzkiej 0,45 ha i średniej krajowej 0,49 ha.
Zahamowanie tendencji rozdrabniania indywidualnej gospodarki rolnej w
gminie jest bardzo trudne wobec wolnego rynku obrotu nieruchomościami.
Niewątpliwy wpływ na to zjawisko ma podmiejski charakter gminy i obserwowany od szeregu juŜ lat wzrastający trend do osiedlania się jmieszkańców Przemyśla na terenach podmiejskich, gdzie równieŜ istnieją bardziej
sprzyjające warunki do tworzenia firm i przedsiębiorstw (niŜsze ceny gruntów, dogodne powiązania komunikacyjne itp.).
11.4 Produkcja rolna.
Gospodarka rolna w gminie ma wielokierunkowy charakter z niskim udziałem specjalizacji. Dominuje uprawa zbóŜ, rzepaku, ziemniaków i buraków
cukrowych.
Średnia wydajność zbóŜ wynosi 40 q z ha, ziemniaków 220 q z ha, buraków
400 q z ha zaś rzepaku 25 q z ha.
W produkcji zwierzęcej dominuje hodowla bydła mlecznego i rzeŜnego oraz
trzody chlewnej.
Uwarunkowania ekonomiczne produkcji rolnej na przestrzeni ostatnich lat
spowodowały znaczący spadek produkcji roślinnej i zwierzęcej w gminie.
Przyczyn tego zjawiska dopatrywać się naleŜy przede wszystkim w załamaniu się zorganizowanego rynku zbytu produktów rolnych – zjawisku
ogólnokrajowym.
Odchodzeniu od produkcji roślinnej i zwierzęcej w gminie towarzyszy wzrastające zainteresowanie rolników uprawami ogrodniczo – sadowniczymi.
Jest to tendencja bardzo korzystna zwaŜywszy na chłonny rynek miejski.
Wzrostowi temu towarzyszyć powinno zaplecze przechowalniczo – przetwórcze, dla którego w gminie istnieją dogodne warunki lokalizacyjne, infrastrukturalne i komunikacyjne w zakresie powiązań zewnętrznych.
12. ŚRODOWISKO KULTUROWE I SYSTEM JEGO OCHRONY.
29
Z definicji ochrona zabytków oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie
oraz konserwację, rewaloryzację i renowację wszelkich dóbr kultury materialnej występujących zarówno zespołowo, jak i w postaci pojedynczych obiektów.
Zasady ochrony określa ustawa z dnia 15 lutego 1961 r. o ochronie dóbr kultury.
12.1 Rys historyczny obszaru gminy do rozbiorów.
Obecna sieć osiedli wiejskich w obszarze gminy Przemyśl uformowała się do
połowy XVI wieku. Znaleziska archeologiczne świadczą o ciągłości zasiedlania obszaru powiatu przemyskiego od czasów prehistorycznych.
W okresie średniowiecznym ścierały się tutaj prądy osadnicze polskie i ruskie. Od schyłku X w. do połowy wieku XIV ziemie te naleŜały do Księstwa
Halicko – Włodzimierskiego. Za panowania Kazimierza Wielkiego obszar zostaje wcielony do państwa polskiego.
Okres XIV wieku to intensywny rozwój osadnictwa na tym terenie. Pod
względem administracji kościelnej obszar podlegał dwóm biskupstwom z siedzibami w Przemyślu – eparchii prawosławnej (od 1 polowy XIII w.) i biskupstwu rzymsko-katolickiemu (od 1 polowy XIV w.). Od końca XVIII w. cała diecezja przybrała charakter unicki.
Po pierwszym rozbiorze polski ziemie te weszły do zaboru austriackiego,
administracyjnie do powiatu przemyskiego.
12.2 Pozostałości po twierdzy Przemyśl w obszarze gminy.
Ze względu na strategiczne połoŜenie w monarchii austriackiej Przemyśl postanowiono przekształcić w twierdzę. Pierwsze prace w latach 1853 – 1856
doprowadziły do powstania fortyfikacji rdzenia twierdzy – obwodu NOYON.
Na terenie gminy Przemyśl do obwodu NOYON włączony został ok. 1908 r.
Fort W XVII „Ostrów”. Od 1873 roku rozpoczęto budowę fortów fortyfikacji
pierwszego (tzw. linii wspierającej) i drugiego pierścienia twierdzy wokół
miasta.
W obszarze obecnej gminy Przemyśl z fortów pierwszego pierścienia znajdują się:
- fort 1 „Krówniki” - w Krównikach, ziemno-murowany, artyleryjski jednowałowy,
- fort 2 „Nehrybka” - w Nehrybce, ziemno-murowany, artyleryjski jednowałowy, częściowo zniwelowany w 1967 r. oraz
- fort W XVII „Ostrów” - w Ostrowie, ziemno-murowany artyleryjski
jednowałowy, zmodernizowany i włączony w linię NOYON ok. 1908 r.
jako N.
Forty fortyfikacji drugiego pierścienia twierdzy znajdujące się na terenie gminy Przemyśl to:
- fort GW V „Grochowce” - w Grochowcach, bet.-ziemno-murowany,
artyleryjski jednowałowy,
- fort GW V „Grochowce - Leśniczówka” lub „Biadoliny”- w Grochowcach, ziemno-murowany, międzypolowy piechoty,
- fort GW VIIIa „Łętownia - Leśniczówka„ lub „Aszczycówka” - w
Łętowni, ziemny, międzypolowy,
- fort W VIII „Łętownia” – w Łętowni, bet.-ziemno-murowany, artyleryjski jednowałowy,
- bateria polowa artylerii fortecznej „Łętownia” – w Łętowni, ziemna,
- fort W III Łuczyce” – w Łuczycach, murowano-ziemny, artyleryjski
jednowałowy,
30
fort GW VII1/2 „Tarnawce” – w Ostrowie, bet.-mur.-ziemny, opancerzony obrony bliskiej,
- fort W IIIa „Hermanowice - kolej” lub „Pikulice” - w Pikulicach, artyleryjski obrony bliskiej,
- fort GW IV „Optyń” – w Pikulicach, bet.-mur.-ziemny, artyleryjski
jednowałowy opancerzony,
- fort W Xb „Zagrodnia” – w Ujkowicach, murowano-ziemny artyleryjski,
- fort GW IX „Brunner – Glinne” - w Ujkowicach, bet.-mur.- ziemny,
ześrodkowany dwuwałowy pancerny główny,
- fort W IXa „KrzyŜ”- w Ujkowicach, murowano-ziemny, pancerny
międzypolowy obrony bliskiej,
- szaniec międzypolowy piechoty W X/B1 „Orzechowce” – w Ujkowicach, ziemny.
Od roku 1968 wszystkie obiekty forteczne twierdzy Przemyśl zostały
objęte ochroną prawną jako zabytki architektury militarnej.
-
12.3 PrzynaleŜność administracyjna gminy od 1918 r.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku gmina wraz z okolicą pozostaje w powiecie przemyskim jako gmina wiejska. Po II wojnie światowej gmina Przemyśl wraz z powiatem przemyskim naleŜą do województwa
rzeszowskiego. W latach 1975 – 1998 gmina wchodziła w skład województwa przemyskiego. Obecnie gmina pozostaje w granicach administracyjnych
powiatu przemyskiego ziemskiego w województwie podkarpackim.
12.4 Historia miejscowości gminy. Najcenniejsze zabytki.
Gmina obejmuje teren 16 miejscowości.
Wapowce.
Wieś Wapowce była gniazdem rodziny Wapowskich. W 2 połowie XIX w.
dziedzicem wsi był Horodyski, który na budowę tutaj cerkwi, konsekrowanej
w 1875 roku, przeznaczył znaczną sumę. Do wykończenia budowy przyczynił się ks. Leon Sapieha, póŜniejszy właściciel wsi.
W roku 1880 Wapowce liczyły 479 mieszkańców, w tym 351 wyznania gr.katolickiego i 56 wyznania rz.-kat. Parafia rzymsko-katolicka znajdowała się
w Ujkowicach, grecko-katolicka na miejscu.
NajwaŜniejsze zabytki Wapowiec, to zespół cerkwi gr.-kat. (obecnie kościół
rzymsko-katolicki) z dzwonnicą drewnianą oraz pozostałość zespołu dworskiego z parkiem.
Łętownia.
Wieś ulokowana przy gościńcu przemysko-dubieckim nad potokiem Łętowianka, posiadłość ks. J. Sapiehy. Pod koniec XIX w. wieś liczyła 257 mieszkańców, w większości greko-katolików przyłączonych do parafii w wapowcach. Parafia rzymsko-katolicka znajdowała się w Ujkowicach.
Ciekawymi zabytkami w Łętowni są; kościół filialny murowany z lat 19101914 oraz obiekty forteczne twierdzy Przemyśl – fort W VIII „Łętownia”, fort
GW VIIIa Łętownia-Leśniczówka” oraz ziemna bateria polowa „Łętownia”.
Bełwin.
Według ludowego podania ustnego początek wsi sięga czasów najazdów
tatarskich na Ruś Czerwoną. Jej załoŜycielem miałby być gspodarz z nieod-
31
ległych Maćkowic nazwiskiem Bełwin, który uciekając przed tatarami skrył się
z rodziną w tutejszych lasach. W 1880 roku liczył Bełwin 259 mieszkańców,
w przewadze wyznania gr.-katolickiego i naleŜał do rodziny hr. Stadnickich.
Ciekawym zabytkiem Bełwina jest kapliczka murowana z trzeciej ćwierci XIX
wieku.
Kuńkowce.
Wieś rozlokowana przy trakcie przemysko – dubieckim w 1880 roku liczyła
206 mieszkańców, w większości greko-katolików. Parafia rzym.-katolicka
znajdowała się w Przemyślu, gr.-katolicka w Wapowcach. W roku 1838 ówczesny właściciel wsi, Stanisław RaŜowski, wybudował kaplicę murowaną,
która słuŜyła jako cerkiew filialna. W Kuńkowcach znajduje się interesujący
zabytek sakralny – zespół kościoła parafialnego – kościół murowany z 1 połowy XX w. oraz dzwonnica drewniana z połowy XIX w. Ponadto na cmentarzu kaplica grobowa murowana z 1938 r.
Ostrów.
Wieś nadsańska ulokowana przy głównym gościńcu węgierskim. Pierwsza
pisana wzmianka o Ostrowie pochodzi z roku 1406, w którym to biskup
przemyski Maciej oddaje kapitule dziesięciny biskupie, Ostrów i inne wsie, w
zamian za posiadłość Hanczkona, którą mu kapituła odstąpiła. Dokument z
1424 roku wymienia Deresława jako właściciela Ostrowa. W 1880 roku
Ostrów liczył 519 mieszkańców, w tym 170 wyznania rzymsko-katolickiego,
pozostali to greko-katolicy. Parafia rzym.-kat. była w Przemyślu, greckokatolicka na miejscu. We wsi była cerkiew oraz kamieniołom. Do cenniejszych zabytków Ostrowa naleŜą; zespół dworski ŚwieŜawskich (dwór mur.,
obora mur., park krajobrazowy), obelisk mur. z XVIII w., kapliczka (tzw. znak
tatarski) z XVIII w. oraz forty twierdzy Przemyśl – GW VII1/2 „Tarnawce” i W
XVII „Ostrów”.
Ujkowice.
Pierwsze informacje Ŝródłowe na temat Kosienic pochodzą ze schyłku XIV w.
Wieś naleŜała wówczas do Konrada z Ziębic (Munsterberg) na Śląsku. W
1399 roku ufundował on kościół i parafię w Kosienicach.
Najazd wołoski z 1498 r. przyniósł wsi zniszczenie. W XVI w. Kosienice odbudowały się. Na przestrzeni XVI – XIX w. zmieniały one często właścicieli.
Od 1870 r. do II wojny światowej pozostawały własnościa właścicieli Rokietnicy, Dembowskich. W 1880 r. wieś liczyła 900 mieszkanców , z czego 720
greko-katolików.
PołoŜenie na przedpolach Twierdzy Przemyśl przyniosło Kosienicom znaczne zniszczenia w czasie I wojny światowej. Mieszkańcy byli wówczas dwukrotnie wysiedlani.
Do najcenniejszych zabytków Kosienic naleŜą:
- pozostałości zespołu dworskiego z 1 poł. XIX w. z parkiem,
- kościół Fil. P.W. Trójcy Świętej, mur., koniec XIX w.
Witoszyńce.
Pierwsza pisana wzmianka o wsi pochodzi z roku 1418, w którym to w dniu
30 czerwca kasztelan szremski i starosta ruski Iwan z Obychowa przeprowadza z polecenia królewskiego rozgraniczenie pomiędzy przedmieściem
przemyskim zwanym Pikuliczi (ob. Pikulice) i wsiami; Witoszyńce, Koniuchy i
Grochowce. Pod koniec XIX w., wg spisu z roku 1880, wieś liczyła 65 domów
i 397 mieszkańców, z których 333 było wyznania gr.-katolickiego. Parafia
32
rzym.-katolicka znajdowała się w Przemyślu, gr.-kat. w Grochowcach. We
wsi funkcjonowała wówczas szkoła 1 klasowa.
Cennym zabytkiem Witoszyniec jest kościół filialny, murowany z 1913 roku.
Grochowce.
Wieś grochowce naleŜała niegdyś do biskupstwa przemyskiego gr.katolickiego, co zaświadcza dokument króla Władysława Jagiełły datowany w
Sandomierzu w 1407 roku zatwierdzający uposaŜenie władyctwa przemyskiego. W roku 1418 kasztelan szremski i starosta ruski Iwan z Obychowa
przeprowadza z polecenia królewskiego rozgraniczenie , wktórym wymienione są Grochowce (patrz Witoszyńce). W roku 1880 właścicielką wsi była Albina BołoŜ Antonowicz. Wieś liczyła wówczas 669 mieszkańców, w tym 478
wyznania gr.-kat. Parafia gr.-kat. była na miejscu, parafia rzym.-kat. w Przemyślu. Ciekawostka grochowska – biskup przemyski z XVII wieku, Grochowski, pochodził z Grochowiec. Około 1881 r. powstał w Grochowcach fort artyleryjski bet.-mur.-ziemny GW V „Grochowce” twierdzy Przemyśl uzupełniony
w latach 1900-1903 fortem międzypolowym piechoty GW Va „Biadoliny” (lub
„Grochowce-Leśniczówka). Obiekty forteczne stanowią do dziś najcenniejsze
zabytki tej miejscowości. Obok nich w Grochowcach znajdują się pozostałości parku dworskiego z przełomu XVIII i XIX w.
Pikulice.
Wieś Pikuliczi (ob. Pikulice) naleŜała pierwotnie do Przemyśla jako osadzona
na części stu łanów darowanych w 1389 roku miastu przywilejem przez króla
Władysława Jagiełłę. W XV wieku wieś wcielona została do posiadłości starostwa przemyskiego dokumentem datowanym na 29 paŜdziernika 1408 roku. Władysław Jagiełło uwalnia osiedlających się we wsi od wszelkich danin i
cięŜarów. W roku 1418 Iwan z Obuchowa, starosta ruski i kasztelan szremski
dokonuje z polecenia królewskiego rozgraniczenie pomiędzy przedmieściem
przemyskim Pikuliczi i wsiami Grochowce, Witoszyńce i Koniuchy. W roku
1880 wieś liczyła 672 mieszkańców, w tym 105 obrządku rzym.-kat, pozostali
byli obrz. Gr.-kat. Parafia gr.-kat. znajdowała się w pobliskiej Nehrybce, parafia rzym.-kat. w Przemyślu. We wsi funkcjonowała wówczas szkoła 1 klasowa
oraz cerkiew.
Najcenniejsze obiekty zabytkowe Pikulic, to; zespół kościoła par.( kościół
mur. z lat 1911-1912, dzwonnica mur. z 1912, plebania mur. z 1911, ochronka mur. z 1911), zespół folwarczny (rządcówka tzw. pałacyk z pocz. XX w.,
stajnia mur. i obora mur. z pocz. XX w.), drewniana kapliczka z XIX w (przy
drodze do Nehrybki) oraz forty twierdzy Przemyśl – fort W III a obrony bliskiej
„Hermanowice-kolej” oraz fort artyleryjski opancerzony GW IV „Optyń”.
Nehrybka.
Pierwsza pisana wzmianka o Nehrybce pochodzi z XIV wieku. W dokumencie wydanym w roku 1389, którym Władysław Jagiełło nadał Przemyślowi
prawa magdeburskie i 100 łanów frankońskich wieś wymieniona jest jako
„Nehrzebka”. Za czasów Rzeczypospolitej Nehrybka naleŜała do dóbr koronnych do starostwa przemyskiego. W 1880 roku liczyła 610 mieszkańców, w
tym zaledwie 15 obrządku rzym.-kat. We wsi znajdowała się wówczas cerkiew oraz szkoła 1 klasowa. Przez wieś przebiegała kolej galicyjskowęgierska (obecna linia kolejowa do Malhowic) oraz gościniec przemyskodobromilski (ob. droga wojew. Przemyśl-Hermanowice – gr. państwa).
33
Do najcenniejszych zachowanych zabytków w Nehrybce naleŜą; zespół
dworski (dwór mur. z ok. 1906, obora mur. z XIX w., 2 czworaki mur. z ok.
1906, ogrodzenie mur. i park krajobrazowy), zespół cerkwi gr.-kat. (ob. kościoła rz.-kat. – cerkiew mur. 1885, brama-dzwonnica mur. ok. 1926, plebania mur. 1 poł. XIX w.), karczma mur. 2 poł. XIX w., cegielnia mur. l.20-30 XX
w., kapliczka mur. XIX w. oraz fort 2 „Nehrybka”, ziemno-mur. z lat 18801887, częściowo zniwelowany, artyleryjski jednowałowy twierdzy Przemyśl.
Hermanowice.
W roku 1426 wieś była dziedzictwem Piotra Grochowskiego, skąd jedna
dzielnica Grochowskich przezwana została Hermanowskim. W 1560 roku
wsią dzielą się Jan i Marcin Hermanowscy, następnie dziedziczyli ja Drohojowscy i Fredrowie. Począwszy od łowczego sieradzkiego Krzysztofa Kraińskiego majątek przeszedł na Kraińskich. Pod koniec XIX wieku wieś naleŜała
do Jaruntowskich. W 1869 roku wieś liczyła 419 mieszkańców, w większości
obrządku gr.-kat. Parafia gr.-kat. była na miejscu, parafia rzym.-kat. w NiŜankowicach. W Hermanowicach zachowały się; pozostałości parku dworskiego
z przełomu XVII i XIX w., kapliczka mur. z XIX w., dworzec kolejowy kolei
galicyjsko-węgierskiej mur. z końca XIX w. oraz kościół par. mur. z lat 19361937.
Stanisławczyk.
Stanisławczyk, połoŜony w Bramie Przemyskiej w Dolinie Dolnego Wiaru po
lewej stronie tej rzeki, załoŜony został na początku XVIII wieku jako miasto
rezydencjane na gruntach wsi Biskupie przez kasztelana lwowskiego Stanisława Józefa Fredrę. Nie mając dogodnych warunków rozwoju, niszczony
wylewami Wiaru juŜ u schyłku XVIII wieku zaliczony został do rzędu wsi. Do
dzisiaj zachowały się pozostałości ziemnych fortyfikacji bastionowych dworu
obronnego z XVII w. oraz wyraŜne ślady rynku. Ponadto w Stanisławczyku
zachowany jest dworzec kolejowy murowany z końca XIX wieku kolei galicyjsko-węgierskiej.
RoŜubowice.
Wieś rozlokowana na prawym brzegu Wiaru naleŜała do ks. Karoliny Lubomirskiej. W 1880 roku zaluidniona była przez 322 mieszkańców, w tym 307
obrządku gr.-kat. Parafia rzy.-kat. znajdowała się w odległych o ok. 7 km NiŜankowicach, parafia gr.-kat. w Cykowie (ob. Ukraina). We wsi znajdowała
się cerkiew filialna p.w. św. Mikołaja. Z zabytków zachowane są, obecnie w
róŜnym, wynikającym z ciągłego uŜytkowania, stanie budynki mieszkalne
pochodzące z 1 ćw. XX wieku.
Łuczyce.
Wieś naleŜała do majątku Lubomirskich. W 1880 roku liczyła 209 mieszkańców, w przewadze obrządku gr.-kat. W 1856 roku zbudowana została we
wsi, ze składek i z udziałem cesarza Ferdynada I cerkiew drewniana filialna
parafii gr.-kat. w Krównikach. Parafia rzym.-kat. znajdowała się w Przemyślu.
Cerkiew z 1856 roku , zrekonstruowana gruntownie wraz z dzwonnicą drewnianą w latach 1992-1994, naleŜy do najcenniejszych zabytków w tej miejscowości. Ponadto pozostałości parku dworskiego z połowy XVIII wieku oraz
fort W III „Łuczyce” murowano-ziemny artyleryjski jednowałowy twierdzy
Przemyśl.
Krówniki.
34
Pierwsza pisana wzmianka o miejscowości datowana jest na 1542 rok. Według spisu z roku 1880 wieś liczyła 640 mieszkańców (w większości obrządku gr.-kat.), wchodziła w skład dóbr księcia Lubomirskiego i naleŜała do dworu w Bakończycach. Parafia gr.-katolicka znajdowała się na miejscu i naleŜała do dekanatu przemyskiego. Cerkiew drewniana zbudowana została w
1804 roku, murowana w 1 poł. XX w. Występujące w Krównikach obiekty
zabytkowe najwartościowsze to; zespół cerkwi, ob. kościoła rzym.kat.(cerkiew mur. z lat 1924-1938, dzwonnica drew. z XIX w.), kuŜnia mur. z
końca XIX w., kapliczka przy drodze do Łuczyc mur. z 1846 r.,kapliczka mur.
z końca XIX w. oraz fort 1 „Krówniki” ziemno-murowany artyleryjski twierdzy
Przemyśl.
12.5 POSTULATY OCHRONY KONSERWATORSKIEJ.
Ochroną konserwatorską na terenie gminy Przemyśl powinny być objęte
wszystkie elementy charakterystyczne dla zespołów zabudowy wsi i związane z nimi elementy krajobrazu naturalnego, w tym:
- zachowane zespoły zabudowy pałacowej i dworskiej z towarzysząca
zielenią parkowa,
- zachowane zespoły zabudowy sakralnej i cmentarze,
- krajobraz kulturowy,
- stanowiska archeologiczne.
W związku z powyŜszym naleŜy określić i wyznaczyć następujące strefy
ochrony konserwatorskiej obowiązujące w zagospodarowaniu przestrzennym
terenów lokalizacji obiektów zabytkowych i terenów do nich sąsiednich:
-
strefę „A” – pełnej ochrony konserwatorskiej, która objąć naleŜy
tereny/obszary szczególnie wartościowe pod względem historycznym.
Dotyczy ona obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz stanowisk
archeologicznych. W strefie tej kaŜda działalność inwestycyjna i gospodarcza powinna uzyskać decyzję Państwowej SłuŜby Ochrony Zabytków.
-
strefę „B” – ochrony i zachowania elementów zabytkowych, którą
objęte powinny być wszystkie obiekty w strefie „A” oraz ujęte w wykazie zabytków budynki i budowle występujące w terenach osiedleńczych wraz z ich otoczeniem, a takŜe wszystkie cmentarze.
-
strefę „E” – ochrony ekspozycji obiektów zabytkowych obejmującą miejsca wglądu widokowego na obiekty zabytkowe.
strefę „K” – ochrony krajobrazu, którą powinny być objęte obiekty
zabytkowe oraz cmentarze. Ochronie powinny podlegać występujące
w otoczeniu obiektów wartościowe elementy krajobrazu i drzewostanu.
-
12.6 Spis zabytków z terenu gminy Przemyśl.
Spis znajduje się na planszy uwarunkowań zawierającej inwentaryzację fotograficzną zabytków.
12.7. Stanowiska archeologiczne na terenie gminy Przemyśl.
Dyslokację stanowisk archeologicznych na obszarze gminy zawiera plansza
– Mapa Stanowisk Archeologicznych odwzorowująca w obszarze gminy siat-
35
kę obszarów Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) w obszarach nr, nr; 10782, 107-83, 108-82, 108-83, 108-84, 109-83, 109-84, 110-83 i 110-84. Numeracja stanowisk jest zgodna z ich kartami ewidencyjnymi.
13. KOMUNIKACJA.
13.1 Drogi
36
Sieć drogową w gminie tworzą; droga krajowa, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe oraz drogi gminne. Węzłem dróg krajowych i wojewódzkich, a takŜe
niektórych powiatowych jest miasto Przemyśl. Drogi wojewódzkie występują
w obu częściach gminy i stanowią osie ich układów komunikacyjnych. Droga
krajowa ma bardzo krótkie przebiegi przez obszar gminy w terenach niezabudowanych.
Osią układu komunikacyjnego części północno-zachodniej jest droga wojewódzka nr 884 relacji Przemyśl-Domaradz przebiegająca przez tę część
gminy równolegle do rzeki San na kierunku wschód-zachód przez miejscowości; Ostrów, Kuńkowce, Łętownia i Wapowce. Od drogi wojewódzkiej odchodzą w kierunku północnym drogi powiatowe i gminne obsługujące miejscowości połoŜone wyŜej.
Osiami układu komunikacyjnego części południowo-wschodniej gminy są;
droga powiatowa nr 580 relacji Przemyśl – Fredropol przebiegająca przez
miejscowości Pikulice i Grochowce oraz droga wojewódzka nr 885 relacji
Przemyśl-Hermanowice przebiegająca przez miejscowości Nehrybka i Hermanowice do granicy państwa w Malhowicach. Obie te drogi łączą się na
skrzyŜowaniu w Przemyślu na pograniczu miejscowości Nehrybka i Pikulice.
Sieć pozostałych dróg powiatowych oraz dróg gminnych jest do opisanych
dróg dowiązana. Całość układu drogowego gminy stwarza dogodne powiązania zarówno wewnętrzne pomiędzy poszczególnymi miejscowościami, jak i
zewnętrzne, w tym głównie z miastem.
Największym ruchem obciąŜone jest droga krajowa o znaczeniu regionalnym
i międzyregionalnym prowadzące ruch kołowy z i do Przemyśla oraz ruch
międzynarodowy na Ukrainę (do przejścia drogowego w Medyce). Droga
przebiega jednakŜe przez teren gminy na bardzo krótkich odcinkach. Znacznym ruchem obciąŜona jest droga wojewódzka nr 884 Przemyśl-Domaradz,
która przebiega równieŜ przez tereny zabudowane.
Stan techniczny dróg; krajowej i wojewódzkich jest zadowalający, powiatowych i gminnych róŜny (od dróg o nawierzchni trwałej ulepszonej po drogi
gruntowe). Wzmagający się ruch samochodowy sprawia, Ŝe wszystkie praktycznie drogi wymagać będą modernizacji przede wszystkim poprawiających
bezpieczeństwo ruchu pieszego i rowerowego w ich przebiegu przez tereny
zabudowane. Drogi wymagają równieŜ wyznaczenia normowych pasów drogowych.
Droga krajowa.
Nr 28 klasy GP relacji Wadowice – Medyka.
Drogi wojewódzkie.
Nr 881 klasy G relacji śurawica – Łańcut.
Nr 884 klasy G relacji Przemyśl - Domaradz.
Nr 885 klasy Z relacji Przemyśl – Hermanowice (granica państwa).
Drogi powiatowe.
Nr 533 klasy Z relacji Łętownia – Bełwin - Średnia,
Nr 562 klasy Z relacji Maćkowice – Ujkowice – Orzechowce,
Nr 563 klasy Z relacji Łętownia – Ujkowice,
Nr 564 klasy Z relacji Maćkowice – Kuńkowce,
Nr 573 klasy Z relacji Krówniki – Jaksmanice,,
Nr 574 klasy Z relacji Przemyśl – Łuczyce,
Nr 575 klasy Z relacji Nehrybka - Jaksmanice,
Nr 576 klasy Z relacji Łuczyce - RoŜubowice,
Nr 577 klasy Z relacji Hermanowice - Stanisławczyk,
37
Nr 578 klasy Z relacji KniaŜyce - Hermanowice,
Nr 579 klasy Z relacji Fredropol - Hermanowice,
Nr 580 klasy Z relacji Przemyśl – Fredropol,
Nr 581 klasy Z relacji Grochowce – Witoszyńce.
Drogi gminne.
W obszarze gminy jest obecnie 8 dróg statutowo gminnych o łącznej długości
22 km. Ich stan techniczny jest bardzo zróŜnicowany – od dróg o nawierzchni
twardej ulepszone po odcinki gruntowe, długości poszczególnych dróg wynoszą od 1,2 km do 4,9 km, szerokość dróg w stanie obecnym w granicach
ewidencyjnych pasa od 8 do 12 m. Drogi gminne wymagają bądŜ modernizacji nawierzchni bądŜ budowy od podstaw z równoczesnym wyznaczeniem
pasów drogowych i poprawy bezpieczeństwa ruchu pieszego i rowerowego. .
13.2 Koleje.
Przez teren gminy przebiega jednotorowa linia kolejowa Przemyśl – Malhowice kończąca się na granicy państwa w Malhopwicach. W latach ubiegłych
był to czynny szlak tranzytowy (przez Ukrainę) do Ustrzyk Dolnych i Zagórza. Obecnie linia nieeksploatowana moŜe być uruchomiona w przypadku
utworzenia w Malhowicach drogowo-kolejowego przejścia granicznego. W
miejscowościach Stanisławczyk i Malhowiec znajdują się budynki stacji osobowych (obiekty zabytkowe dawnej kolei galicyjsko-węgierskiej).
W miejscowości Krówniki znajduje się bocznica kolejowa towarowa (dawniej
teren zamknięty MON).
13.3. Transport lotniczy.
NajbliŜszy port lotniczy znajduje się w Rzeszowie (ok. 80 km od gminy).
13.4 Stacje paliw.
Na terenie gminy stacja paliwa gazowego znajduje się w miejscowości
Ostrów. Mieszkańcy gminy zaopatrują się w paliwa w Przemyślu. W gminie
istnieją warunki przestrzenne dla lokalizacji stacji przy głównych szlakach
komunikacyjnych.
13.5 Komunikacja masowa.
Potrzeby mieszkańców gminy w tym zakresie zabezpieczają podmiejskie
i dalekobieŜne linie autobusowe oraz PKP obsługiwane przez dworzec
autobusowy w Przemyślu.
14. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA.
14.1 Elektroenergetyka.
38
Gmina posiada dobrze rozwiniętą sieć elektroenergetyczną opartą na
systemie napowietrznych linii średniego napięcia zasilających stacje
transformatorowe słupowe i naziemne SN/NN rozlokowane w strukturze
osadniczej. Zelektryfikowanie obszaru gminy jest 100 procentowe. Sieć
elektroenergetyczna gminy dowiązana jest do Głównych Punktów Zasilania Elektroenergetycznego WN/SN połoŜonych w Przemyślu naleŜących do miejskiego systemu elektroenergetycznego miasta.
Do niektórych GPZ w Przemyślu (GPZ „Głęboka”, GPZ „Płyty Pilśniowe”)
linie napowietrzne WN 110 kV wchodzące do systemu zasilania elektroenergetycznego miasta Przemyśla od stacji systemowej WN/SN w śurawicy przebiegają przez obszar gminy tranzytem, równieŜ przez tereny
zurbanizowane. Przez teren gminy przebiega równieŜ tranzytem linia 110
kV do GPZ Bircza.
Wewnętrzny system elektroenergetyczny gminy został w ostatniej dekadzie zmodernizowany.
Do produkcji energii elektrycznej na potrzeby lokalne wykorzystywane
być mogą w obszarze gminy odnawialne Ŝródła energii – wody (mikroelektrownie wykorzystujące energię potoków w północno-zachodniej
części gminy, mocno urzeŜbionej i o znacznych bezwzględnych róŜnicach wysokości, np. potok Łętowianka o znaczącym przepływie) a
przede wszystkim wiatru (siłownie wiatrowe lokalizowane w przewietrzanej dolinie Sanu).
14.2 Gazownictwo.
Do wszystkich miejscowości gminy doprowadzone są sieci gazowe. Z
gazu korzysta około 85 % gospodarstw domowych. Sieć gazowa gminy
oparta jest na systemie gazociągów średniopręŜnych, gazociągów rozdzielczych, odgałęzień i przyłączy do budynków. Sieć części południowowschodniej gminy zasilana jest ze stacji redukcyjno-pomiarowej I i II
stopnia w Hermanowicach oraz stacji na terenie miasta Przemyśla, sieć
części północno-zachodniej ze stacji redukcyjno-pomiarowych połoŜonych na terenie miasta Przemyśla oraz na terenie gminy sąsiedniej śurawica (m. Ujkowice).
Przez teren gminy tranzytem przebiegają gazociągi ekspedycyjne wysokiego ciśnienia, w tym gazociąg transgraniczny Hermnanowice – Strachocina ze stacją pomiarową w Hermanowicach.
Gaz ziemny z kopalni „Przemyśl” tłoczony jest gazociągami przesyłowymi do systemu krajowego.
Obszar górniczy gazu ziemnego.
Na obszarze gminy gaz ziemny eksploatowany jest w ramach obszaru
górniczego „Przemyśl” utworzonego decyzją nr GOSM/1543/C/94 Ministra Ochrony Środowiska, zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
18.VI.1994 r. Wydobycie gazu prowadzi zgodnie z posiadana koncesją
Sanocki Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Eksploatacja odbywa się za pośrednictwem odwiertów, kopalnianych gazociągów wysokociśnieniowych
oraz kopalni gazu obejmujących infrastrukturę technologiczną i kubaturową. Kopalnia gazu stanowi węzeł technologiczny, w którym zbiegają
się gazociągi przesyłowe systemu ogólnokrajowego.
Czynne otwory gazowe oraz związana z nimi sieć gazociągów kopalnianych penetrują częstokroć tereny zabudowane gminy. Obiekty te posiadają określone przepisami szczególnymi strefy ochronne, które wymaga-
39
ją bezwzględnego zachowania i uwzględnienia w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego i ich realizacji. Obiekty eksploatacji
gazu stwarzają utrudnienia w zabudowie i zagospodarowaniu gruntów
w ich otoczeniu.
Dla otworu czynnego strefa ochronna wynosi 50 m (promień), dla nieczynnego 15 m.
14.3. Ciepłownictwo.
W gminie Przemyśl brak jest scentralizowanych systemów zaopatrzenia
w ciepło. Potrzeby cieplne obiektów kubaturowych w gminie, w tym zabudowy mieszkaniowej, realizowane są indywidualnie, co skutkuje rozproszeniem punktów emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłów do powietrza atmosferycznego na obszarze gminy.
Wiejska sieć osadnicza nie sprzyja stosowaniu scentralizowanych systemów grzewczych. Poprawy sytuacji w zakresie ochrony powietrza
przed zanieczyszczeniami od kotłowni indywidualnych naleŜy poszukiwać w stosowaniu paliw ekologicznych do produkcji ciepła, np. gazu
ziemnego czy olei opałowych, a takŜe energii ze Ŝródeł odnawialnych
(biomasa - biogaz, w ograniczonym zakresie en. słoneczna).
14.4. Zaopatrzenie w wodę.
Sieć wodociągowa gminy jest jeszcze słabo rozwinięta, jej długość wynosi ok. 22 km i zasilana jest z wodociągów miasta Przemyśla. Z ujęcia
miasta Przemyśla sieciami Ø 63 – 200 zaopatrywane są w wodę miejscowości; Krówniki, Łuczyce, RoŜubowice i częściowo Pikulice oraz
Ostrów. Miejscowość Ujkowice w części północno-zachodniej gminy posiada sieć wodociągową Ø 63 - 200 zasilaną z ujęcia głębinowego w
miejscowości Orzechowce w sąsiedniej gminie śurawica. W miejscowośći Nehrybka znajduje się ujęcie wody głębinowej o wydajności 6
m³/h, z którego siecią o długości łącznej ok. 800 m zaopatrywany jest w
wodę zespół 10 budynków wielomieszkaniowych komunalnych (59
mieszkań). Ujęcie i sieć zarządzane są przez gminę.
Obecny system zaopatrzenia miejscowości gminy podmiejskiej w wodę
importowaną z miasta Przemyśla i z gminy sąsiedniej śurawica (dla Ujkowic) będzie utrzymany i rozwinięty z doprowadzeniem sieci wodociągowych do wszystkich miejscowości gminy. Rozwój sieci wodociągowej
jest permanentnie realizowany.
14.5 Gospodarka ściekowa.
W gminie brak jest oczyszczalni ścieków. Istniejąca, o długości zaledwie
0,9 km, kanalizacja sanitarna występuje w miejscowości Nehrybka i odprowadza ścieki z istniejącego tam zespołu budynków komunalnych wielorodzinnych poprzez sieć kanalizacyjną miasta Przemyśla do oczyszczalni miejskiej. Obecnie realizowana jest sieć kanalizacyjna miejscowości Nehrybka, Pikulice i Ostrów z doprowadzeniem ścieków do systemu
kanalizacyjnego miasta Przemyśla. Pozostałe miejscowości nie posiadają Ŝadnych, nawet szczątkowych systemów kanalizacyjnych.
Planowana jest rozbudowa istniejących i budowa nowych sieci kanalizacyjnych do objęcia nią wszystkich miejscowości w gminie przy załoŜeniu
odprowadzenia ścieków do oczyszczalni w Przemyślu. Na terenie gminy
nie planuje się budowy lokalnych oczyszczalni. Miejscowość Ujkowice
moŜe , na mocy porozumienia z sąsiednią gminą śurawica, odprowadzać
ścieki sanitarne do funkcjonującej w miejscowości Orzechowce oczysz-
40
czalni grupowej. Problem gospodarki ściekami sanitarnymi najbardziej
oddalonej od miasta miejscowości Witoszyńce (połoŜonej w południowowschodniej części gminy) moŜe być rozwiązany alternatywnie – poprzez
dowiązanie do sieci realizowanej dla miejscowości Grochowce ze zrzutem do oczyszczalni w Przemyślu lub poprzez budowę oczyszczalni lokalnej. Zdecydować o tym powinien rachunek techniczno-ekonomiczny.
Wydajność oczyszczalni miejskiej w Przemyślu oraz grupowej w Orzechowcach pozwala na przyjęcie ścieków sanitarnych z obszaru gminy
podmiejskiej i tym samym na rozwiązanie problemu kanalizacji w gminie
bez potrzeby budowy oczyszczalni grupowych bądŜ lokalnych własnych.
Ze względu na konfigurację obszaru gminy sieć kanalizacyjna będzie
musiała być wyposaŜona w przepompownie ścieków.
O ile gospodarka ściekami sanitarnym będzie w gminie docelowo opanowana poprzez realizację przedstawionego wyŜej modelu, o tyle trudniejsza do opanowania jest ochrona ziemi oraz wód powierzchniowych i
podziemnych przed wodami opadowymi z terenów naraŜonych na zanieczyszczenia, tj. głównie dróg, parkingów, placów i innych terenów
trwale utwardzonych. Wody takie mogą być odprowadzane do cieków
wodnych stałych jak i do gruntu na warunkach ściśle określonych ustawą
Prawo wodne oraz obowiązującymi przepisami szczególnymi dotyczącymi ochrony ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych przed
przenikaniem zanieczyszczeń.
14.6 Gospodarka wodna.
Na terenie gminy Przemyśl brak jest zbiorników retencyjnych oraz przepompowni wód. Wały przeciwpowodziowe posiada rzeka Wiar w przepływie przez miejscowość Krówniki i częściowo Łuczyce.
ZagroŜenie powodziowe stwarzają zarówno wody Sanu jak i Wiaru. Zalewaniem zagroŜone są głównie tereny rolne. ZagroŜone są równieŜ niewielkie fragmenty zabudowanych terenów miejscowości Ostrów (w północno-zachodniej części gminy - od rzeki San) oraz miejscowości Łuczyce i Nehrybka (w południowo-wschodniej części gminy – od rzeki Wiar –
wody cofające się korytem potoku Jawor mającego ujście w Łuczycach
oraz potoku Malinowski).ZagroŜone zalewaniem tereny zabudowane powinny zostać wyłączone z moŜliwości doinwestowywania. Pozostałe
miejscowości połoŜone nad obu tymi rzekami znajdują się poza zasięgiem ich wód powodziowych Q 1%.
ZagroŜenia powodziowego, krótkookresowe, występujące przy intensywnych opadach, stwarzają równieŜ; potok Łętowianka w przepływie przez
zabudowane tereny miejscowości Łętownia i Bełwin ( dopływ Sanu w
północno-zachodniej części gminy) oraz potoki; Jawor w przepływie
przez miejscowość Pikulice i potok Malinowski w przepływie przez miejscowość Hermanowice (dopływy Wiaru w południowo-wschodniej części
gminy). Potoki te wymagają regulacji koryt z oczyszczeniem ich linii
brzegowych dla kontroli i udroŜnienia przepływów. UdroŜnieniu przepływów wód rzek i potoków sprzyjać powinno równieŜ stworzenie wzdłuŜ ich
linii brzegowych korytarzy ekologicznych o określonych warunkach zagospodarowania.
14.7 Gospodarka odpadami.
Na terenie gminy brak jest składowisk zorganizowanych odpadów komunalnych. PowyŜsze skutkowało obserwowanym w latach 80-tych i wcze-
41
śniejszych zjawiskiem tworzenia wysypisk „dzikich” szczególnie w terenach części północno-zachodniej gminy . Wysypiska takie były likwidowane duŜymi nakładami środków. Działający na obszarze gminy od lat
90-tych kontenerowy system gromadzenia odpadów oraz prowadzona
intensywnie edukacja proekologiczna społeczeństwa w powiązaniu z
stosowaniem kar administracyjnych spowodowały likwidację tego zjawiska, co nie oznacza, Ŝe sporadycznie jeszcze ono nie występuje. Odpady wywoŜone są poza obszar gminy na składowisko w Radymnie. Nie
jest obecnie prowadzona selektywna zbiórka odpadów. Nie planuje się
budowy na terenie gminy składowisk. Odpady będą „importowane” poza
obszar gminy, w przyszłości na miejskie składowisko odpadów realizowane obecnie w Przemyślu w sąsiedztwie miejscowości Pikulice, co wydatnie obniŜy koszty ich transportu.
14.8 Telekomunikacja.
W gminie funkcjonują dwa podstawowe systemy telefoniczne – przewodowy oraz bezprzewodowy radiowy.
Z telefonii przewodowej korzystają mieszkańcy miejscowości ; Krówniki,
Łuczyce, Nehrybka, Hermanowice i części Pikulic połoŜone w obszarze
południowo-wschodnim gminy ( sieć obsługiwana jest przez centralę regionalną w Przemyślu) oraz mieszkańcy miejscowości ; Kunkowce,
ostrów, Bełwin, Łętownia i Wapowce połoŜone w obszarze północnozachodnim gminy (sieć obsługiwana jest przez centralę automatyczną w
Kuńkowcach połączoną z centralą regionalną w Przemyślu). Gminna sieć
telefoniczna przewodowa prowadzona systemem napowietrznym i doziemnym kablowym obejmuje połączenia linii telefonicznych pomiędzy
centralami w Kuńkowcach i w Przemyślu a poszczególnymi abonentami.
Mieszkańcy pozostałych miejscowości gminy korzystają z telefonii bezprzewodowej radiowej, i tak:
- miejscowości; Malhowice, Stanisławczyk i RoŜubowice znajdują
się w zasięgu obsługi masztu radiowego o wys. 30 m zlokalizowanego w RoŜubowieczch na tzw. Złotej Górze,
- miejscowości Grochowce i Witoszyńce znajdują się w zasięgu obsługi masztu radiowego umocowanego na wieŜy kościoła w Grochowcach,
- środkowa i zachodnia część miejscowości Pikulice znajduje się w
zasięgu obsługi masztu radiowego umocowanego na wieŜy kościoła w Pikulicach,
- miejscowość Ujkowice (w północno-zachodnim obszarze gminy)
znajduje się w zasięgu masztu radiowego o wys. 30 m zlokalizowanego na zachodnim, najwyŜszym skraju tej miejscowości.
Maszt ten obsługuje równieŜ miejscowość Maćkowice w sąsiedniej gminie śurawica.
Maszty wolnostojące usytuowane są w terenach rolnych poza terenami
osiedleńczymi, natomiast moc urządzeń nadawczo-odbiorczych przy
masztach usytuowanych na wieŜach kościołów uwzględnia oddziaływanie pola elektromagnetycznego na zdrowie mieszkańców w sąsiednich
terenach mieszkaniowych.
Liczba abonentów instytucjonalnych w gminie wynosi 101, abonentów
indywidualnych 1291 i stale rośnie.
Cały obszar gminy pozostaje w zasięgu telefonii komórkowej, której
maszty trakingowe zlokalizowane są poza jej obszarem. Odbiór telewizji i
42
stacji radiowych nadających w pasmach UKF następuje z przekaŜnika w
Przemyślu.
14.9 Energetyka odnawialna.
Energię, jej nośniki i Ŝródła klasyfikować moŜna stosując róŜne kryteria.
Ze względu na wyczerpywalność zasobów pierwotnych nośników energii
wyróŜnia się:
- energię pochodzącą ze Ŝródeł nieodnawialnych o ograniczonych
zasobach wyczerpywanych w miarę eksploatacji – paliwa kopalne
(węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, uranowe
paliwo jądrowe).
- energię pochodzącą ze Ŝródeł odnawialnych, regenerujących
się wystarczająco szybko i o zasobach nie wyczerpujących się
wskutek eksploatacji. Do odnawialnych Ŝródeł energii (OZE) naleŜą; energia słoneczna, energia geotermalna gorącego wnętrza
ziemi, biomasa i biogaz wykorzystywane pośrednio i bezpośrednio
do ogrzewania, energia wiatru i wody wykorzystywane do produkcji energii elektrycznej.
W strukturze zuŜycia energii w Polsce dominuje zuŜycie nośników nieodnawialnych – węgla kamiennego i brunatnego (72 %). ZuŜycie energii ze
Ŝródeł odnawialnych stanowi ok. 3 % całkowitego zuŜycia energii, co wynika między innymi z faktu, iŜ nie jest ona jeszcze konkurencyjna ekonomicznie w stosunku do paliw kopalnych. Energetyka konwencjonalna,
oparta o paliwa kopalne wprowadza do powietrza atmosferycznego
znaczne ilości zanieczyszczeń (pyłów i gazów), które odpowiedzialne są
m. innymi za zmiany klimatyczne i kwaśne deszcze. Realizacja idei
zrównowaŜonego rozwoju będącej obecnie wyznacznikiem przemian
społeczno-ekonomicznych wymaga poszukiwania i stosowania Ŝródeł
energii nieoddziaływujących szkodliwie na środowisko. Do Ŝródeł takich
naleŜą OZE.
Na obszarze gminy Przemyśl odnawialnymi Ŝródłami energii o potencjale umoŜliwiającym ich praktyczne wykorzystanie są ( w kolejności) ; biomasa, wiatr oraz , w znacznie mniejszym stopniu, woda.
Biomasa.
Główny potencjał tego Ŝródła energii odnawialnej w gminie to drewno
opałowe pochodzenie leśnego spalane bezpośrednio w paleniskach
otwartych (ogniska) i zamkniętych (wszelkiego rodzaju kotły i piece) oraz
wykorzystywane pośrednio w drodze wstępnej gazyfikacji w odrębnych
gazyfikatorach ze spalaniem otrzymanego w ten sposób gazu palnego w
kotłach. Wykorzystywany moŜe być równieŜ biogaz uzyskiwany w drodze beztlenowej fermentacji metanowej masy organicznej ( odchodów
zwierzęcych, odpadów pochodzących z produkcji rolnej) i spalany w paleniskach kotłowych.
Energia wiatru.
PołoŜenie gminy w obrębie mocno przewietrzanej doliny Sanu stwarza
warunki do wykorzystanie tego Ŝródła energii poprzez stosowanie siłowni
wiatrowych, przede wszystkim małej mocy, produkujących energię elektryczną dla potrzeb indywidualnych i lokalnych. Występujące w dolinie
Sanu wiatry, głównie z kierunków zachodnich, posiadają uŜyteczne dla
potrzeb energetycznych prędkości ( co najmniej 4 m/s). Średnie roczne
prędkości wiatru przekraczają tutaj powyŜszą minimalną, z punktu widzenie praktycznego wykorzystania, prędkość. Przyjmowanym po-
43
wszechnie w energetyce wiatrowej kryterium opłacalności to uzyskiwanie
tą drogą 1000 kWh/m². rok² na wysokości 30 m nad powierzchnią gruntu.
Czynnikiem mogącym ograniczać stosowanie siłowni wiatrowych na
znacznym obszarze gminy moŜe być rygorystycznie egzekwowana
ochrona krajobrazu w obrębie obszarów chronionych (park krajobrazowy
i jego otulina – obszar chronionego krajobrazu).
Energia wody.
W znacznie mniejszym stopniu wykorzystywana moŜe być w obszarze
gminy energia wód płynących. Potencjał gminy w tym zakresie jest ograniczony do występujących w części północno-zachodniej gminy potoków
o stosunkowo duŜym stałym przepływie i spływających terenami o
znacznych róŜnicach wysokości. Kryteria powyŜsze w obszarze gminy
spełniać moŜe praktycznie jedynie potok Łętowianka – przepływający
przez miejscowości Bełwin i Łetownia lewy dopływa Sanu – którego
energia moŜe być wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej w
bardzo małych elektrowniach wodnych przepływowych (mikroelektrowniach o mocy poniŜej 200 kW), zuŜywanej na miejscu.
15. BIBLIOGRAFIA.
1. Informacje do studium gminy Przemyśl z materiałów do planu zagospodarowania woj. podkarpackiego ( Zarząd Woj. Podkarpackiego).
44
2. Warunki przyrodnicze produkcji rolnej w woj. przemyskim – IUNiG
Puławy .
3. Paweł Wład „Województwo Przemyskie – zarys geograficzny” 1996 r.
4. „Inwentaryzacja przyrodnicza woj. przemyskiego – gmina Przemyśl”
Zakład Fizjografii i Arboretum w Bolestraszycach 1991 r.
5. Inwentaryzacja pomników przyrody w gminie Przemyśl – opracowanie
NOT w Przemyślu.
6. „Raport Woj. Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie – stan
środowiska w woj. Podkarpackim – Biblioteka Monitoringu Środowiska” Rzeszów 1999 r.
7. „Stan środowiska powiatu przemyskiego i miasta Przemyśla” WIOŚ w
Rzeszowie, Delegatura w Przemyślu 1999 r.
8. „Dokumentacja hydrogeologiczna Głównego zbiornika Wód podziemnych GZWP-430 Dolina Sanu” Przeds. Geologiczne S.A. Kraków
1994 r.
9. „Opracowanie fizjograficzne problemowe dla potrzeb planu regionalnego woj. Przemyskiego – moŜliwość lokalizacji ujęć wód gruntowych” Usł. Zakład Fizjografii i Geologii InŜynierskiej mgr Emil Nowak,
1993 r.
10. „Opracowanie fizjograficzne problemowe dla potrzeb Studium obszaru funkcjonalnego Dolina Sanu” UZFiGI mgr Emil Nowak, 1994 r.
11. Opracowanie fizjograficzne do planu ogólnego gminy Przemyśl 1981.
12. Rejestr i mapy obszarów górniczych - SZGNiG w sanoku 1996 r.
13. „Zabytki architektury i budownictwa w Polsce – woj. Przemyskie”
Ośrodek Dokumentacji Zabytków, Warszawa 1998 r.
14. Materiały PSOZ i Woj. Podkarpackiego Konserwatora Zabytków w
Przemyślu (stanowiska i znaleziska archeologiczne w obszarze gminy
- AZP, karty stanowisk itp.).
15. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich – Warszawa 1883 (w zbiorach biblioteki PSOZ w Przemyślu).
16. Rocznik statystyczny woj. podkarpackiego 2001 r. – Urząd Statystyczny w Rzeszowie.
17. Poradnik metodyczny Min. Gospod. Przestrz. i Bud. – „Studium U i K
Z P Gminy” Instytut Gosp. Przestrz. i Komunalnej Oddz. Kraków
1996.
18. Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy
Przemyśl z 1990 r.
16. ZESPÓŁ AUTORSKI .
Projektant - inŜ. Bogusław Uchwat upr. urb. Nr 59/87
45
Projektant - arch. Wacław Mazur upr. urb. Nr 1008/89
Asystent - arch. Michał Uchwat
Asystent - arch. Jakub Mazur
Asystent - techn. Tomasz Gdula