plik

RATOWNICTWO I OCHRONA LUDNOŚCI
Powódź nie oszczędza…
Jacek Zalech
Huragany, trąby powietrzne, duże wahania temperatury, gwałtowne opady deszczu stały
się na obszarze naszego kraju rzeczywistością i od kilku lat nie dziwią już nikogo. Polska
leży w strefie ścierania się różnorodnych mas powietrza, wpływających na kształtowanie się
skrajnie różnych stanów pogody, a w konsekwencji na cały klimat. Przykładem tego jest
biały szkwał w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich w sierpniu 2007 r. oraz trąba powietrzna, która nawiedziła tereny Polski w sierpniu 2008 r. W tym roku na przełomie czerwca i
lipca na obszarze całego kraju występowały gwałtowne zmiany warunków atmosferycznych,
związane z intensywnymi opadami deszczu i burzami.
Jednostki ochrony przeciwpożarowej w dniach 23 czerwca – 10 lipca odnotowały wzrost
liczby interwencji spowodowanych gwałtownymi zmianami warunków atmosferycznych. Ich
liczba w ciągu 18 dni sięgnęła 20 309 przypadków. Łącznie w działaniach uczestniczyło 89
437 strażaków, w tym 23 798 funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej i 13 219 strażaków ochotniczych straży pożarnych. Średnio na dobę w skali kraju odnotowano 1195 interwencji, z udziałem 5261 strażaków oraz 1211 pojazdów ratowniczych. Najwięcej działań
związanych z usuwaniem skutków intensywnych opadów deszczu i burz miało miejsce w
województwach: dolnośląskim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i mazowieckim. Liczba
interwencji na tych terenach stanowiła 68,5 proc. wszystkich interwencji na terenie kraju.
Działania jednostek straży pożarnych polegały głównie na udzielaniu pomocy:
•
w zakresie ratownictwa: powiadamianiu i ostrzeganiu mieszkańców zagrożonych
terenów, ewakuacji doraźnej ludności i mienia, umacnianiu wałów, wypompowywaniu wody z zalanych budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej oraz
obszarów zalanych, udrażnianiu rowów, przepustów i kanalizacji burzowej, usuwaniu gałęzi, konarów i drzew z ciągów komunikacyjnych;
•
w zakresie działań humanitarnych: ratownicy według potrzeb dowozili i rozładowywali żywność i wodę pitną dla osób poszkodowanych, dozorowali brzegi
rzek i potoków, przeprowadzali ewakuację zatopionego (zniszczonego) już dobytku, usuwali naniesione przez wodę osady, zbierali informacje o koniecznej pomocy dla ludności;
•
w zakresie usuwania skutków: zapewniali podmiotom komunalnym i samorządom wsparcie w pracach na rzecz poszkodowanych. Komendant główny PSP zadysponował pododdziały z czterech szkół pożarniczych – około 320 podchorążych
i kadetów, aby wspomóc mieszkańców w porządkowaniu zniszczonych posesji na
najbardziej poszkodowanych obszarach.
Działania ratownicze i pomoc humanitarna
Do działań ratowniczych o szczególnym znaczeniu prowadzonych przez jednostki ochrony
przeciwpożarowej należy zaliczyć następujące akcje:
•
woj. małopolskie (23 czerwca) – w wyniku intensywnych opadów deszczu połączonych z gradobiciem w Myślenicach wylały potoki Jasienia i Bysinka, zalewając piwnice pobliskich domów prywatnych oraz piwnice bloków mieszkalnych. W wyniku
opadów deszczu zalane zostały: piwnice w szpitalu w Myślenicach (agregat i aparatura do dializ), garaż podziemny supermarketu, przedszkole publiczne, biblioteka pedagogiczna, stacje benzynowe, piwnice na osiedlach 1000-lecia i Matejki. Woda zerwała
i uszkodziła mosty. Odnotowano brak możliwości dojazdu do czternastu domów w
dzielnicy Kantówki. Wody spływające z pobliskich terenów górskich naniosły szlam i
ziemię na drogi powiatowe oraz część drogi nr 7 w kierunku Nowego Targu;
•
woj. podkarpackie, powiat przeworski (23 czerwca) – w miejscowości Kańczuga nastąpiło przelanie wody przez koronę wału na długości około 10 m. Zagrożone było
osiedle domków jednorodzinnych, a siedem budynków zostało podtopionych. Podjęte
działania to: ułożenie worków na koronie wału na długości 20 m, obłożenie workami
podtopionych budynków, rozwinięcie zapory przeciwpowodziowej na drodze wzdłuż
wału rzeki oraz zadysponowanie kontenera przeciwpowodziowego;
•
woj. podkarpackie, powiat ropczycko-sędziszowski (25 czerwca) – w czasie przechodzenia kulminacyjnej fali powodziowej działania strażaków koncentrowały się na
ewakuacji osób zagrożonych z obiektów i terenów zalanych, ewakuowano około 600
osób, m.in. za pomocą pontonów i łodzi;
•
woj. śląskie (25 czerwca) – oberwanie około 1 szerokości wału na odcinku 7-8 m na
Potoku Goczałkowickim, którego zadaniem jest odprowadzanie nadmiaru wody z
gminy Goczałkowice Zdrój do stawu Rontok. Istniało zagrożenie przerwania wału i
zalania odcinka drogi krajowej numer 1. Działania polegały na wzmocnieniu i
uszczelnieniu wału za pomocą worków z piaskiem oraz folii;
•
woj. dolnośląskie, Kotlina Kłodzka (26-30 czerwca) – sformowanie i udział w działaniach ratowniczych dwóch kompanii odwodowych. Działania polegały na: rozpoznaniu zagrożenia, ewakuacji mieszkańców (miejscowości Żelazno i Krośniewice), usuwaniu drzew oraz układaniu worków wzmacniających wały, pompowaniu wody z zalanych posesji, usuwaniu zniszczonych kładek i zatorów tworzących się na ciekach
oraz udrażnianiu przepustów;
•
woj. małopolskie, powiat dąbrowski (27 czerwca) – uszkodzenie wału na zbiorniku retencyjnym w Radgoszczy, zalane zostały przepompownie w Radwanie i Woli Mędrzechowskiej. Na miejsce akcji skierowani zostali słuchacze kursu kwalifikacyjnego
szeregowych PSP z Wojewódzkiego Ośrodka Szkolenia Pożarniczego w Krakowie,
którzy wymiennie pracowali na terenach zalanych do 5 lipca. Działania straży polegały na: ewakuacji ludzi, mienia, inwentarza żywego, zabezpieczaniu obiektów przepompowni, obiektów użyteczności publicznej, mieszkalnych oraz infrastruktury, wypompowywaniu wody z piwnic budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej i
studni, udrażnianiu koryt potoków, zabezpieczaniu budynków przed zalaniem poprzez
budowanie wałów ochronnych z worków z piaskiem, zabezpieczeniu i oznakowaniu
uszkodzonych dróg;
•
woj. śląskie (29-30 czerwca) – zanieczyszczenie Potoku Goczałkowickiego substancją
ropopochodną na odcinku około 700 m na całej szerokości cieku. Działania zastępów
polegały na ograniczeniu rozprzestrzeniania się plamy za pomocą zapór sorpcyjnych,
sorpcji plam za pomocą sorbentu lekkiego oraz zebraniu związanej substancji ropopochodnej. Dodatkowo, by doczyścić ściek, postawiono zaporę sorpcyjną;
•
woj. opolskie, pow. namysłowski (29 czerwca) – w miejscowości Pokój woda wdarła
się do pomieszczeń na parterze w trzynastu budynkach mieszkalnych. Podtopione zostały także: budynek Urzędu Gminy Pokój, poczta, szpital i oczyszczalnia ścieków.
Woda podtopiła także ponad 200 gospodarstw. Strażacy usunęli zatory na Nysie
Kłodzkiej w Lewinie Brzeskim, Skorogoszczy i Kopicach oraz na Białej Głuchołaskiej w Bodzanowie i Morowie.
Do działań humanitarnych prowadzonych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej o
szczególnym znaczeniu należy zaliczyć:
•
woj. śląskie, miejscowość Kaniów (24 czerwca – 10 lipca) – działania polegały na
pompowaniu wody z powstałego rozlewiska za pomocą pomp o dużej wydajności;
•
woj. podkarpackie, powiat ropczycko-sędziszowski (25 czerwca) – przed nadejściem
kulminacyjnej fali powodziowej ostrzegano ludność poprzez nadawanie komunikatów z samochodów operacyjnych, a także zabezpieczano obiekty o istotnym znaczeniu dla funkcjonowania administracji rządowej i samorządowej;
•
woj. podkarpackie, Ropczyce (26 czerwca – 10 lipca) – działania strażaków koncentrowały się na usuwaniu skutków powodzi: wypompowywaniu wody z zalanych
piwnic, wypompowywaniu zalanych studni, dostarczaniu żywności osobom pozostającym w zalanych budynkach mieszkalnych, ewakuowaniu dokumentacji z budynków administracyjnych oraz zalanych księgozbiorów z biblioteki publicznej, rozładowywaniu transportu żywności dla osób poszkodowanych, zmywaniu zamulonych
powierzchni w budynkach użyteczności publicznej;
•
woj. małopolskie (28 czerwca) – działania związane z usuwaniem skutków powodzi
prowadzone były w powiatach: tatrzańskim, suskim, nowosądeckim, brzeskim, nowotarskim, wadowickim, dąbrowskim i tarnowskim. Odciętej ludności strażacy dostarczali m.in. żywność i wodę pitną, w gminie Radgoszcz-Narożniki uszczelniali
zbiornik retencyjny, a wokół rzeki Breń wały powodziowe;
•
woj. małopolskie (4-8 lipca) – usuwanie skutków powodzi w powiatach dąbrowskim
i tarnowskim, a w dniach 9-10 lipca – tylko w powiecie dąbrowskim. Działania polegały głównie na wypompowywaniu wody z zalanych domów, rozlewisk oraz studni, dodatkowo strażacy odkażali wodę za pomocą środków otrzymanych z sanepidu.
W trakcie działań ratowniczych i humanitarnych jednostki ochrony przeciwpożarowej używały przede wszystkim samochodów ratowniczo-gaśniczych (najczęściej średnich i lekkich) z
napędem terenowym oraz sprzętu specjalistycznego (łodzi, pontonów silnikowych i wiosłowych, agregatów prądotwórczych, motopomp, pomp szlamowych o różnej wydajności, kontenerów ze sprzętem przeciwpowodziowym, sanitarnym, kwatermistrzowskim, socjalnym
oraz worków na piasek, geowłókniny do umacniania i uszczelniania obwałowań).
Razem skuteczniej
Współpraca PSP ze strukturami zarządzania kryzysowego w województwach najbardziej
dotkniętych gwałtownymi opadami deszczu i burzami polegała przede wszystkim na wzajemnej wymianie informacji o zagrożeniach potencjalnych (przesyłanie ostrzeżeń) i już występujących. Wojewódzkie stanowiska koordynacji ratownictwa na bieżąco współpracowały z wojewódzkimi centrami zarządzania kryzysowego, dzięki czemu organizacja działań podejmowanych na poszczególnych szczeblach samorządu przebiegała bez zastrzeżeń. Na szczeblu
powiatowym i gminnym współpraca PSP ze strukturami zarządzenia kryzysowego polegała
przede wszystkim na:
– wymianie informacji o występujących zagrożeniach,
– zbieraniu, ocenie i aktualizacji informacji z terenów zagrożonych,
– monitorowaniu zagrożonych miejsc,
– opracowywaniu i opiniowaniu propozycji działań,
– przekazywaniu informacji o wprowadzeniu/odwołaniu stanu pogotowia przeciwpowodziowego bądź alarmu powodziowego oraz koordynacji podejmowanych działań,
– uczestniczeniu w ewakuacji ludności i mienia,
– dostarczaniu żywności i wody pitnej dla ludzi i zwierząt,
– oczyszczaniu i odkażaniu studni wody pitnej,
– odwadnianiu obiektów i terenów.
Działalność struktur zarządzania kryzysowego obejmowała:
– pełnienie całodobowych dyżurów,
– monitorowanie stanu wód i urządzeń wodnych,
– sprawdzanie możliwości pozyskiwania piasku, jego transportu oraz workowania,
– sprawdzanie systemu alarmowania i ostrzegania ludności,
– zabezpieczenie logistyczne akcji (wyżywienie, paliwo do pomp),
– wymianę informacji o podejmowanych działaniach i niezbędnych potrzebach oraz możliwości pomocy osobom poszkodowanym.
Warto zauważyć, że w porównaniu do działań powodziowych podejmowanych w latach poprzednich współpraca Państwowej Straży Pożarnej ze strukturami zarządzania kryzysowego
znacznie się poprawiła. Nie było informacji o tym, by poza sytuacjami ogłoszenia stanu pogotowia przeciwpowodziowego bądź – w jego konsekwencji – alarmu powodziowego uruchomione zostało zarządzanie kryzysowe w myśl ustawy z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu
kryzysowym.
Żeby woda nie poszła w las…
1.
W powiatach, w których prowadzona jest duża liczba działań ratowniczych, obejmują-
cych zasięgiem kilka gmin lub cały powiat, konieczny jest podział terenu na odcinki (sektory)
– np. gmina lub miejscowość – i wydzielenie kanałów ratowniczo-gaśniczych na potrzeby
łączności w sektorach. Kanał powiatowy (wojewódzki) w tym przypadku powinien służyć
tylko do łączności między dowódcą sektora (odcinka), a stanowiskami kierowania (koordynacji ratownictwa) PSP.
2.
Do działań ponad powiatowych należy dysponować w miarę potrzeb sformowane
pododdziały WBO. Zwiększy to skuteczność działania uporządkowanej i sprawdzonej struktury oraz ułatwi dowodzenie. Uczestniczenie pododdziału z odwodów w realnych akcjach
ratowniczych ma ponadto duże znaczenie szkoleniowe.
3.
Celowość dysponowania pododdziałów odwodowych powinna być uwarunkowana
szczegółową oceną zagrożeń w powiecie potrzebującym pomocy i w pozostałej części województwa, tak aby jak najbardziej efektywnie wykorzystać potencjał pododdziału w najbardziej zagrożonych obszarach, a jednocześnie nie osłabiać nadmiernie innych powiatów.
4.
Dla podjęcia wczesnych działań ratowniczych w razie katastrof naturalnych ważna jest
ścisła współpraca służb ratowniczych ze służbami meteorologicznymi oraz z operatorami
systemów ostrzegania i alarmowania, szczególnie w czasie zwiększonego ryzyka wystąpienia
powodzi. Współpraca ta jest warunkiem sprawnego funkcjonowania systemu ratowniczego
według modelu: prognoza – decyzja – działanie.
5.
Wskazane jest praktyczne przećwiczenie procedur ewakuacji stanowisk kierowania w
miejsce zastępcze, w szczególności w zakresie: trybu i sposobu przekierowywania łączy
alarmowych, uruchomienia łączności radiotelefonicznej, dysponowania jednostek PSP, OSP
oraz innych służb, a także prowadzenie ewidencji zdarzeń.
6.
W przypadku dużych zdarzeń, gdzie dysponowane są znaczne siły i środki oraz istnie-
je potrzeba stałego kontaktu z wieloma podmiotami (miejsce akcji, starostwo, służby, inspekcje, straże, WSKR, media) konieczne jest wzmocnienia służb dyżurnych stanowisk kierowania w celu prawidłowej koordynacji oraz dokumentowania działań.
7.
Tego rodzaju zdarzenia spotykają się z dużym zainteresowaniem mediów, których
przedstawiciele domagają się mniej lub bardziej szczegółowych relacji z prowadzonych działań, utrudniając przyjmowanie zgłoszeń oraz dysponowanie sił i środków. W związku z tym
zasadne wydaje się rozważenie powołania etatowej funkcji rzecznika prasowego lub doraźnej
grupy medialnej PSP, która w takich sytuacjach udzielałaby rzetelnych i obiektywnych informacji o działaniach jednostek ochrony przeciwpożarowej.
8.
Pododdziały szkół pożarniczych lub inne służby i podmioty zadysponowane do po-
rządkowania zniszczonych miejscowości (obiektów) powinny być wyposażone w ubrania
robocze (ochronne), buty gumowe i rękawice, a na miejscu działań doposażone w sprzęt pomocny do prowadzenia takich robót (taczki, łopaty, kilofy, szczotki itp.).
9.
Znacznie poprawiło się współdziałanie jednostek organizacyjnych Państwowej Straży
Pożarnej i powiatowych oraz gminnych zespołów zarządzania kryzysowego. Stały przepływ
informacji między centrami zarządzania kryzysowego i powiatowymi (miejskimi) stanowiskami kierowania w zakresie: monitorowania zagrożeń, określania potrzeb sił i ratowniczych,
dysponowania ich w najbardziej zagrożone rejony – przyczynił się do zmniejszenia strat popowodziowych.
10. Należy podkreślić dobrą współpracę z jednostkami policji, zwłaszcza w zakresie zabezpieczania terenu działań, organizacji objazdów, pilotowania kompanii odwodowych.
11. Niezbędne są szeroko zakrojone działania edukacyjne adresowane do inwestorów
prywatnych i instytucjonalnych, mające na celu uwzględnienie skutków ekstremalnych opadów w budowanej infrastrukturze i zagospodarowaniu terenów (np. odpowiednie ukształtowanie dróg, zapewnienie wystarczającej liczby studzienek i przekrojów kanalizacji deszczowej, odpowiednie przepusty pod drogami).
12. Gminy, zarządy gospodarki wodnej oraz zarządy melioracji i urządzeń wodnych powinny w miarę możliwości systematycznie aktualizować plany działań, które konsekwentnie
(w ramach dostępnych środków finansowych) będą zwiększały odporność danych obszarów
na skutki ekstremalnych opadów. W szczególności należy zwrócić uwagę na zdecydowane
działania w tzw. fazie zapobiegania, tj.:
– dbanie o przepustowość koryt rzecznych,
– wyznaczanie stref bezpośredniego zagrożenia powodzi i polderów zalewowych,
– nadzór nad gospodarką wodną na zbiornikach retencyjnych,
– utrzymywanie we właściwym stanie techniczno-eksploatacyjnym budowli hydrotechnicznych i urządzeń melioracyjnych,
– kontrolę stanu wałów przeciwpowodziowych,
– przygotowanie scenariuszy zagrożeń powodziowych,
– regulację rzek i mniejszych cieków wodnych, ewentualną budowę dodatkowych kanałów i
polderów zalewowych,
– ograniczenie (określenie) sposobów użytkowania terenów zalewowych,
– modernizację i zabezpieczenie przed powodzią obiektów znajdujących się na terenach zalewowych.
13. Wskazane jest prowadzenie edukacji ludności mieszkającej na najbardziej zagrożonych terenach w zakresie:
– zachowania się podczas ogłaszania alarmów przeciwpowodziowych,
– sposobu zabezpieczania budynków i mienia ruchomego,
– możliwości udzielenia pomocy sąsiedzkiej,
– podania całodobowych punktów informacyjnych,
– zadań dla sołtysów.
14. W dziedzinie działań ratowniczych związanych z usuwaniem skutków gwałtownych
opadów deszczu i burz należy doskonalić system wczesnego ostrzegania i alarmowania oraz
przekazywanie komunikatów ostrzegawczych dla terenów zagrożonych.
15. Wydaje się zasadne, by dalsze przedsięwzięcia służące podnoszeniu poziomu bezpieczeństwa obywateli (zwłaszcza w obliczu sił przyrody) uwzględniały udział w nich nie tylko
organów władzy i służb oraz podmiotów ratowniczych, lecz także samej ludności.
Wypadki strażaków
W okresie 23 czerwca – 10 lipca na terenie dziewięciu województw odnotowano 18 wypadków strażaków, które miały miejsce podczas działań ratowniczych związanych z zagrożeniem
spowodowanym przez gwałtowne opady i burze. W większości wypadki zostały sklasyfikowane jako lekkie. W stosunku do liczby interwencji nie jest to liczba duża. Niewielka liczba i
mały ciężar gatunkowy tych wypadków wynikać mogły z faktu, że większość działań prowadzona była w warunkach dobrze rozpoznanych i za dnia.
Finansowy odpływ
Zwiększona liczba interwencji z użyciem specjalistycznego sprzętu silnikowego, tzn.
wszelkiego typu pomp i pił spalinowych, wpłynęła na wzrost ilości zużytych paliw i smarów.
Jednocześnie intensywność i warunki działań miały istotny wpływ na awaryjność sprzętu, a
czasami na jego utratę. Dotyczyło to w szczególności: węży pożarniczych tłocznych i ssawnych, wszelkiego rodzaju pomp, pił spalinowych, uszkodzeń pojazdów pożarniczych i środków ochrony indywidualnej (ubrania specjalne, buty specjalne). Skutki gwałtownych opadów
deszczu i burz dotknęły również obiekty PSP i OSP. Najwyższe straty w sprzęcie i infrastrukturze oraz największe koszty działań poniosły województwa: dolnośląskie, małopolskie, opolskie, podkarpackie i śląskie. Poniesione nakłady i przewidywane koszty odtworzenia zarówno
sprzętu, jak i infrastruktury jednostek organizacyjnych PSP i OSP włączonych do krajowego
systemu ratowniczo-gaśniczego wyniosły łącznie 6 mln 100 tys. zł.
St. kpt. Jacek Zalech jest starszym specjalistą w Wydziale Planowania Operacyjnego i Analiz
w KCKRiOL
Materiał został opracowany na podstawie informacji komend wojewódzkich PSP oraz biur
KG PSP, dotyczących intensywnych opadów deszczu i burz w dniach 23 czerwca – 10 lipca
2009 r.