Etap wojewódzki

KOD
PKT
WOJEWÓDZKI KONKURS BIOLOGICZNY
DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
ETAP WOJEWÓDZKI
rok szkolny 2014/2015
13 marca 2015 r.
Drogi uczniu!
Witaj na etapie wojewódzkim Wojewódzkiego Konkursu Biologicznego.
Przeczytaj uważnie instrukcję.
Sprawdź, czy arkusz konkursowy zawiera 31 zadań.
Jeśli zauważyłeś, że arkusz jest niekompletny lub zawiera inne usterki - zgłoś Komisji
Konkursowej.
Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem.
Odpowiedzi wpisuj długopisem lub piórem, nie używaj ołówka i korektora.
Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi.
W zadaniach wielokrotnego wyboru wybierz jedną właściwą odpowiedź spośród
podanych i zakreśl ją znakiem X.
Jeżeli pomylisz się, błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz znakiem X inną
odpowiedź.
Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały zapisane w miejscu do tego
przeznaczonym.
Na rozwiązanie zadań masz 90 minut.
Powodzenia!
Wojewódzka Komisja Konkursowa
Zadanie 1. (0-1 pkt)
Błony biologiczne występujące w komórkach zbudowane są według tego samego modelu,
zwanego modelem płynnej mozaiki. Głównymi składnikami błon są białka oraz podwójna
warstwa fosfolipidów.
.
Budowę błony biologicznej przedstawia rysunek:
a) A
b) B
c) C
d) D
Zadanie 2. (0-1 pkt)
Pęczki lub taśmy tkanki łącznej włóknistej, przytwierdzające mięśnie do kości, nazywamy:
a) więzadłami
b) ścięgnami
c) stawami
d) szwami
Zadanie 3. (0-1 pkt)
Spośród poniższych stwierdzeń, wybierz to, które nie charakteryzuje mejozy.
a) Jest to proces zachodzący u organizmów jądrowych.
b) Zapewnia zmienność genetyczną organizmów na drodze niezależnej segregacji
chromosomów i poprzez crossing-over.
c) Jest to proces podziału komórek haploidalnych.
d) Zapewnia zmienność rekombinacyjną.
Zadanie 4. (0-1 pkt)
Do chorób jednogenowych zaliczamy:
a) mukowiscydozę, anemię sierpowatą, lambliozę, zespół Downa
b) hemofilię, zespół Patau, albinizm, fenyloketonurię
c) hemofilię, daltonizm, zespół Turnera, mukowiscydozę
d) mukowiscydozę, fenyloketonurię, pląsawicę Huntingtona, hemofilię
2
Zadanie 5. (0-1 pkt)
Aparaty szparkowe, występujące najczęściej w epidermie liści, służą do kontrolowanej
wymiany gazowej między wnętrzem rośliny i atmosferą. Zamykanie aparatów szparkowych
obserwuje się wówczas, gdy:
a) do komórek szparkowych napływa woda, co powoduje wzrost ich turgoru
b) z komórek szparkowych następuje wypływ wody, co powoduje spadek ich
turgoru
c) z komórek szparkowych następuje wypływ wody, co powoduje wzrost ich turgoru
d) do komórek szparkowych napływa woda, co powoduje spadek ich turgoru
Zadanie 6. (0-1 pkt)
Spośród cech zamieszczonych w tabeli ( I – V ) wybierz te, które występują u roślin
nagonasiennych.
a)
b)
c)
d)
I.
pokolenie dominujące to sporofit
II.
podwójne zapłodnienie
III.
zapłodnienie bez udziału wody
IV.
obecność nasion i owoców
V.
dwupienność lub jednopienność
II, III, IV
I, IV, V
II, III, V
I, III, V
Zadanie 7. (0-2 pkt)
Lekarz rodzinny, podejrzewając u swojego pacjenta niedoczynność tarczycy, skierował go
do poradni endokrynologicznej. Swoją wstępną diagnozę oparł na następujących
objawach: wzrost masy ciała, osłabienie, nadmierna senność, zaburzenia termoregulacji.
Zlecił również zbadanie poziomu tyreotropiny (TSH) we krwi.
a) Określ, jaki poziom TSH w stosunku do normy może świadczyć o pierwotnej
niedoczynności tarczycy. Otocz kółkiem właściwą odpowiedź.
zbyt wysoki / zbyt niski
b) Podaj nazwę hormonu tarczycy, który wpływa na przysadkę mózgową na zasadzie
ujemnego sprzężenia zwrotnego.
…………………………………………
Zadanie 8. (0-1 pkt)
U roślin organem odbierającym bodziec fotoperiodyczny jest:
a)
b)
c)
d)
stożek wzrostu pędu
stożek wzrostu korzenia
liść
pąk kwiatowy
3
Zadanie 9. (0-2 pkt)
Analogia to podobieństwo narządów, ich układów lub przebiegu procesów życiowych
u niespokrewnionych ze sobą organizmów. Jest ona wynikiem upodobnienia się kształtu
i funkcji ciała u różnych gatunków żyjących w tych samych warunkach. Natomiast
homologia to zjawisko w wyniku którego, narządy o tym samym pochodzeniu różnią się
wyglądem, gdyż podczas rozwoju ewolucyjnego zostały przystosowane do pełnienia
innych funkcji.
A. Zaznacz zestawy, w których zawarte są pary narządów lub organów
homologicznych:
a) łodyga róży i bulwa ziemniaka
b) wąsy czepne winorośli i bulwa ziemniaka
c) przednia kończyna kreta i przednie odnóże turkucia podjadka
d) skrzydło nietoperza i płetwa delfina
B. Spośród podanych wyżej zestawów wybierz ten, który jest przykładem
konwergencji.
…………………………………………………………………………………….
Zadanie 10. (0-2 pkt)
Przeczytaj poniższy tekst, a następnie wykonaj polecenie.
„Są to zwierzęta o dwubocznej symetrii i ciele wydłużonym, spłaszczonym
grzbietobrzusznie. Nie mają celomy, a przestrzenie między ich narządami wypełnia
parenchyma. Wśród tej grupy zwierząt spotykamy zarówno organizmy pasożytnicze, jak
i formy wolnożyjące, które przeważnie są drapieżne zasiedlające zbiorniki wód słodkich
i słonych oraz bardzo wilgotne środowiska lądowe”.
a) Spośród podanych w ramce grup zwierząt wybierz otaczając kółkiem tę, której
dotyczy powyższa informacja.
pierścienice, szkarłupnie, nicienie, parzydełkowce, pajęczaki,
płazińce, płazy, gady
b) Podaj nazwę przedstawiciela wskazanej przez Ciebie grupy zwierząt.
……………………………………………………………………………………………
Zadanie 11. (0-1 pkt)
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wpisz w tabeli znak X w odpowiednim polu P
(prawda) lub w odpowiednim polu F (fałsz).
P
F
Wiązki przewodzące otwarte występują u roślin dwuliściennych.
U szparaga asymilujące funkcje liścia przejmuje łodyga.
Pofałdowanie ścian komórkowych w miękiszu igły sosny ma na celu
zwiększenie powierzchni transpiracji.
Przyrost łodygi na grubość jest wynikiem działania kambium i fellogenu.
4
Zadanie 12. (0-2 pkt)
Zdolność organizmów do przystosowania się do zmian czynników środowiska nazywamy
tolerancją ekologiczną. Jedne organizmy mają szeroki zakres tolerancji wobec danego
czynnika, a inne wąski. Poniższy schemat przedstawia zakresy tolerancji czterech
gatunków organizmów wodnych (A – D) na zasolenie i temperaturę.
Przeanalizuj schemat i wykonaj poniższe polecenia.
zasolenie
A
B
D
C
temperatura
a) Podaj oznaczenia literowe tych organizmów, które są eurybiontami ze względu na
zasolenie…………………………………………………
b) Podaj oznaczenia literowe tych organizmów, które są stenobiontami względem
temperatury………………………………………………..
Zadanie 13. (0-1 pkt)
Spośród wymienionych w ramce chorób człowieka otocz kółkiem te, które wywoływane są
przez wirusy.
ospa wietrzna, borelioza, cholera, odra, gruźlica,
malaria, wścieklizna, różyczka, tężec
Zadanie 14. (0-1 pkt)
Z osmoregulacją wiąże się wydalanie produktów przemiany materii. Do produktów
ubocznych rozkładu białek i zasad azotowych wchodzących w skład kwasów nukleinowych
należą: amoniak, kwas moczowy i mocznik. Końcowe produkty przemian azotowych są
różne u różnych grup zwierząt. Wskaż właściwe stwierdzenie dotyczące końcowego
produktu przemian azotowych wydalanego przez rekiny i płaszczki.
a) Wydalają głównie amoniak, podobnie jak ryby słodkowodne.
b) Wydalają głównie kwas moczowy, podobnie jak ptaki.
c) Wydalają głównie mocznik, podobnie jak łożyskowce.
d) Wydalają głównie amoniak, podobnie jak krokodyle.
5
Zadanie 15. (0-1 pkt)
Wykres umieszczony poniżej przedstawia porównanie wiązania tlenu przez hemoglobinę
występującą u osób dorosłych (HbA), hemoglobinę występującą u płodu (HbF) oraz
mioglobinę (Mb) występującą w mięśniach.
Przeanalizuj wykres i wskaż odpowiedź zawierającą prawidłowe stwierdzenie dotyczące
powinowactwa podanych związków do tlenu.
a) Mioglobina (Mb), która magazynuje tlen w mięśniach, ma do niego większe
powinowactwo niż hemoglobina dorosłego człowieka (HbA).
b) Hemoglobina płodowa (HbF), która transportuje tlen u płodu, ma mniejsze
powinowactwo do tlenu niż hemoglobina dorosłego człowieka (HbA).
c) Mioglobina (Mb), która transportuje krew do mięśni, ma do niego większe
powinowactwo niż hemoglobina płodowa (HbF).
d) Hemoglobina dorosłego człowieka (HbA), która rozprowadza tlen po całym
organizmie, ma większe powinowactwo do tlenu niż mioglobina (Mb).
Zadanie 16. (0-1 pkt)
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących pasożytów człowieka. Wpisz w
tabeli znak X w odpowiednim polu P (prawda) lub w odpowiednim polu F (fałsz).
P
F
Owsiki są pasożytami, które żyją w jelicie grubym.
Larwy włośnia krętego osadzają się tylko w mięśniach gładkich.
Glista ludzka w swoim cyklu rozwojowym ma dwóch żywicieli pośrednich.
Tasiemcem nieuzbrojonym możemy zarazić się jedząc surowe
i niedogotowane mięso wieprzowe.
Zadanie 17. (0-1 pkt)
Kolista cząsteczka kwasu deoksyrybonukleinowego nie występuje:
a) w genoforze bakteryjnym
b) w plazmidzie
c) w jądrze komórkowym protistów
d) w mitochondriach ssaków
6
Zadanie 18. (0-1 pkt)
Brzusiec mięśnia szkieletowego zbudowany jest z pęczków włókien mięśniowych,
utworzonych z miofibryli. Każda z nich składa się z miofilamentów grubych, zbudowanych z
miozyny, oraz z miofilamentów cienkich, zbudowanych z aktyny. Filamenty te ułożone są
na przemian. Jednostką strukturalną włókien mięśniowych jest sarkomer.
Wśród poniższych opisów wskaż te, które prawidłowo charakteryzują skurcz mięśnia.
a) Skrócenie białek kurczliwych tworzących sarkomer wywołuje skurcz miofibryli
włókien mięśniowych i w konsekwencji skurcz mięśnia.
b) Skrócenie sarkomerów prowadzi do skurczu miofibryli włókien mięśniowych
i w rezultacie do skurczu mięśnia.
c) Wślizgiwanie się włókien aktyny między włókna miozyny powoduje skracanie się
sarkomerów, co wywołuje skurcz włókna mięśniowego i tym samym skurcz mięśnia.
d) Skrócenie miofilamentu aktynowego powoduje przesunięcie względem siebie
granicznych linii Z sarkomeru, co prowadzi do skurczu włókien mięśniowych
i w efekcie do skurczu mięśnia.
Zadanie 19. (0-2 pkt)
Organizmy wskaźnikowe (bioindykatory) charakteryzują się wąskim zakresem tolerancji na
dany czynnik środowiska. Bioindykatory wykorzystuje się do określenia stopnia
zanieczyszczenia powietrza, wody jak również zawartości różnych substancji w glebie oraz
odczynu (pH) gleby.
Do podanych organizmów wskaźnikowych (A-D) przyporządkuj po jednej wartości czynnika
środowiska (spośród 1-5), dla której te organizmy są bioindykatorami.
A.
B.
C.
D.
Brodaczka (porost)
Pstrąg potokowy
Pokrzywa zwyczajna
Żurawina błotna
1. niskie stężenie SO2 w powietrzu
2. pH gleby powyżej 8
3. wysoka zawartość tlenu w wodzie
4. wysoka zawartość związków azotu w glebie
5. pH gleby od 1 do 4
A………….B……………C………….D……………..
7
Zadanie 20. (0-2 pkt)
Układ krwionośny człowieka tworzą serce oraz naczynia krwionośne: tętnice, żyły
i naczynia włosowate. Jest to układ zamknięty. Wyróżnia się dwa krwiobiegi krwi: duży
(obwodowy) i mały (płucny).
Na podstawie rysunku i własnej wiedzy wykonaj poniższe polecenia.
a) Zaznacz na rysunku za pomocą dwóch strzałek kierunek przepływu krwi
w układzie krążenia człowieka. Jedną narysuj przy dowolnym naczyniu krwionośnym
w małym obiegu, a drugą przy dowolnym naczyniu w dużym obiegu krwi.
b) Uporządkuj kolejność etapów przepływu krwi w krwiobiegu małym (płucnym)
wpisując w wyznaczone miejsca cyfry od 1 do 5. Cyfra 3 jest już wpisana we
właściwym miejscu.
…….komora prawa serca
…….żyły płucne
…….przedsionek lewy serca
…….tętnica płucna
…3...naczynia włosowate oplatające pęcherzyki płucne
Zadanie 21. (0-1 pkt)
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wpisz w tabeli znak X w odpowiednim polu
P (prawda) lub w odpowiednim polu F (fałsz).
P
F
A Skupiska grudek limfatycznych nazywane są migdałkami.
B Interferon to komórka układu odpornościowego, która
hamuje namnażanie się wirusów poprzez ograniczenie
syntezy ich białek.
C Odporność swoista może być nabywana na skutek kontaktu
z patogenami lub poprzez szczepienia ochronne.
D Cukrzyca typu I należąca do chorób autoimmunologicznych
wywołana jest głównie nieodpowiednią dietą.
8
Zadanie 22. (0-1 pkt)
Wady wzroku wynikają z zaburzeń refrakcji i akomodacji oka. Można je korygować
stosując okulary z odpowiednimi soczewkami. Poniżej przedstawiono schematy obrazujące
skupienie promieni świetlnych na siatkówce u osób, które mają pewne wady wzroku
(schematy A i B) oraz trzy rodzaje soczewek korekcyjnych (1-3). Przeanalizuj rysunki
i następnie przyporządkuj każdej z wad (A i B) właściwą soczewkę korekcyjną (1, 2 lub 3).
wada wzroku A
wada wzroku B
soczewki korekcyjne:
wada wzroku A………………. …
wada wzroku B……………………………
Zadanie 23. (0-2 pkt)
Podane w ramce nazwy roślin przyporządkuj do poniższych grup roślin za pomocą
przypisanych im cyfr od 1 do 13.
1. narecznica samcza, 2. torfowiec, 3. modrzew europejski, 4. rumianek,
5. sagowiec, 6. żyto, 7. miłorząb dwuklapowy, 8. welwiczja przedziwna,
9. magnolia, 10. skrzyp błotny, 11. płonnik pospolity, 12. świerk
pospolity, 13. orlica pospolita
mszaki ____________________________paprotniki____________________________
nagonasienne______________________okrytonasienne_____________________
Zadanie 24. (0-2 pkt)
Spośród poniższych informacji (A-G) wybierz te, które charakteryzują wątrobę oraz te,
które charakteryzują trzustkę. Zapisz ich oznaczenia literowe w wyznaczonych miejscach.
A. Jej komórki wytwarzają żółć, która zbiera się w pęcherzyku żółciowym
i następnie w jelicie grubym trawi tłuszcze.
B. Wytwarza enzymy proteolityczne, nukleazy, lipazy i amylazę.
C. Magazynuje cukier złożony – cholesterol.
D. Gromadzi witaminy A, D i B12
E. Wytwarza wiele białek, m.in. protrombinę.
F. Jest gruczołem zewnątrz i wewnątrzwydzielniczym.
G. Wytwarza hormony biorące udział w regulowaniu stężenia aminokwasów.
wątroba _________________trzustka _________________
9
Zadanie 25. (0-2 pkt)
W poniższym tekście skreśl odpowiednie wyrazy tak, aby powstały zdania prawdziwe.
Ściany tętnic są grube i sprężyste / cienkie i wiotkie. W naczyniach żylnych /
tętniczych znajdują się zastawki / żylaki. Są to fałdy wewnętrznej / zewnętrznej warstwy
ściany naczynia, które zapobiegają cofaniu się krwi / gromadzeniu się złogów
cholesterolu. W żyłach płynie krew pod niskim / wysokim ciśnieniem. Ściany naczyń
włosowatych zbudowane są z jednej warstwy / dwóch warstw komórek śródbłonka.
Serce pracuje w rytmie generowanym przez nadrzędny ośrodek automatyzmu. Jest nim
węzeł zatokowo – przedsionkowy / pęczek przedsionkowo – komorowy (Hisa)
umiejscowiony w tylnej ścianie prawego przedsionka.
Zadanie 26. (0-2 pkt)
Układ wydalniczy człowieka składa się z dwóch nerek, dwóch moczowodów, pęcherza
moczowego i cewki moczowej. Głównym zadaniem nerek jest oczyszczanie krwi ze
zbędnych substancji i wytwarzanie moczu.
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wpisz w tabeli znak X w odpowiednim polu P
(prawda) lub w odpowiednim polu F (fałsz).
P
F
A Wysokie ciśnienie krwi w naczyniach kłębuszka utrzymuje się
m.in. dzięki temu, że tętniczka doprowadzająca ma większą
średnicę niż tętniczka odprowadzająca.
B Dobowa objętość przesączu powstałego w wyniku filtracji
kłębuszkowej wynosi około 180 l.
C Sekrecja kanalikowa jonów wodorowych z krwi do przesączu jest
ważnym mechanizmem homeostatycznym regulującym pH krwi.
D Próg nerkowy dla glukozy jest to takie stężenie glukozy w osoczu
powyżej którego nie podlega ona całkowitej resorpcji w
kanalikach nerkowych, a jej nadmiar jest wydalany z moczem.
E Zdolność zagęszczania moczu w nerce ssaka zależy w istotny
sposób od długości pętli Henlego.
Zadanie 27. (0-1 pkt)
Naukowcy sprawdzają podobieństwo
w kolejności nukleotydów w DNA różnych
organizmów i na tej podstawie formułują wnioski o pokrewieństwie między badanymi
organizmami. W tym celu przeprowadzono doświadczenie, w którym porównano
sekwencje DNA szympansa, gibbona i lemura z sekwencją DNA człowieka. Poniżej
podano procentowe różnice w sekwencji nukleotydów między człowiekiem i pozostałymi
gatunkami naczelnych.
człowiek – szympans
2,5%
człowiek – gibbon
5,8%
człowiek – lemur
42%
Na podstawie przedstawionych danych podaj nazwę zwierzęcia, które jest najbliżej
spokrewnione z człowiekiem.
………………………………………………………………………………………
10
Zadanie 28. (0-1 pkt)
U muchówek występują przezmianki. Są to:
a) zredukowane skrzydła drugiej pary, będące narządem równowagi
b) zredukowane skrzydła pierwszej i drugiej pary, które pełnią funkcję narządu zmysłu
c) zredukowane odnóża odwłokowe, które pełnią funkcję stymulatora lotu
d) zredukowane czułki drugiej pary, które informują owada o położeniu w przestrzeni.
Zadanie 29. (0-1 pkt)
Cecha czerwonego zabarwienia kwiatów u groszku jest warunkowana przez allel
dominujący, a barwa biała przez allel recesywny. Dokonano krzyżówki dwóch
homozygotycznych roślin groszku o kwiatach białych z roślinami groszku o kwiatach
czerwonych. W pierwszym pokoleniu (F1) otrzymano wszystkie rośliny o kwiatach
czerwonych. Z roślin tych zebrano i wysiano 600 nasion. W pokoleniu potomnym (F2)
pojawiły się rośliny zarówno o kwiatach białych jak i czerwonych.
a) Podaj liczbę roślin o kwiatach czerwonych w pokoleniu F2.
………………………………………………………………………………………
b) Podaj liczbę heterozygot w pokoleniu F2.
……………………………………………………………………………………….
brudnopis ( miejsce na obliczenia) – nie podlega ocenie
Zadanie 30. (0-1 pkt)
W poniższej tabeli przedstawiono stwierdzenia dotyczące kwasu deoksyrybonukleinowego,
zwanego w skrócie DNA. Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wpisz w tabeli znak X
w odpowiednim polu P (prawda) lub w odpowiednim polu F (fałsz).
P
F
W skład każdego nukleotydu wchodzi zasada purynowa.
Celem replikacji DNA jest wierne skopiowanie kodu genetycznego DNA.
Deoksyryboza to dwucukier, który wchodzi w skład nukleotydów
występujących w DNA.
Materiałem genetycznym wszystkich wirusów i organizmów jest DNA.
11
Zadanie 31. (0-3 pkt)
Przeczytaj uważnie poniższe informacje, a następnie rozwiąż zadanie.
Daltonizm to wada wzroku polegająca na nierozpoznawaniu barw, najczęściej zielonej lub
czerwonej. Jest ona cechą sprzężoną z płcią, uwarunkowaną przez recesywny allel d.
Natomiast barwa tęczówki ludzkiego oka jest cechą autosomalną. Barwa niebieska,
warunkowana przez allel a, jest cechą recesywną, a barwa brązowa, warunkowana przez
allel A, jest cechą dominującą.
Niebieskooka kobieta, prawidłowo rozróżniająca kolory, której ojciec był brązowookim
daltonistą poślubiła brązowookiego mężczyznę, który również prawidłowo rozróżniał
kolory. Mężczyzna ten był homozygotą pod względem barwy oczu.
 Zapisz genotypy rodziców i genotyp ojca kobiety.
 Rozwiąż krzyżówkę genetyczną.
 Na podstawie krzyżówki, określ procentowe prawdopodobieństwo urodzenia się
dziecka, które będzie brązowookim daltonistą.
genotyp matki………………………..
genotyp ojca……………………………
genotyp ojca matki (dziadka) ………………………..
miejsce na rozwiązanie krzyżówki genetycznej
Prawdopodobieństwo (w %) urodzenia się dziecka, które będzie brązowookim daltonistą
wynosi……………
12