ROZWÓJ NAUKI O ZŁOŻACH NA PRZESTRZENI WIEKÓW

Nr 111
Prace Naukowe Instytutu Górnictwa
Politechniki Wrocławskiej
Konferencje
Nr 43
Nr 111
2005
geologia złóż, poszukiwanie i udostępnianie złóż,
działalność górnicza, dawne hutnictwo,
rozwój cywilizacji materialnej
Wojciech KACZMAREK*
ROZWÓJ NAUKI O ZŁOŻACH
NA PRZESTRZENI WIEKÓW
Artykuł prezentuje wybrane zagadnienia z historii nauki o złożach w kontekście jej wpływu na
rozwój kultury materialnej. Bez zagospodarowania „naturalnych skarbów Ziemi” – kopalin użytecznych, postęp kultury i cywilizacji materialnej byłby znacznie spowolniony, a wręcz niemożliwy.
Pierwsze próby użycia surowców naturalnych polegały na wykorzystaniu ich podstawowych właściwości – kształtu (bez obróbki) i twardości w celu zdobycia pokarmu lub obrony. Znaczenie surowców
naturalnych rosło wraz z postępem metod obróbki (jednym z najważniejszych efektów tej działalności
była możliwość krzesania ognia). Takie pojmowanie „nauki o złożach” odpowiadało celom użytkowym – służyło codziennym potrzebom społeczności, bez potrzeby poznania ich genezy.
Poznawanie nowych kopalin (kamieni budowlanych, metali, ropy, węgli) spowodowało rozwój systematyki. Celowe poszukiwania surowców i próby ich pozyskania warunkowały rozwój geologii
i górnictwa; natomiast pierwotne formy obróbki doprowadziły do rozkwitu metod obróbki kamienia
jak i do wypracowania metod metalurgicznych.
1. WPROWADZENIE
Rozwój cywilizacji ludzkiej jest ściśle powiązany z zagospodarowaniem „naturalnych skarbów Ziemi”, czyli kopalin użytecznych. Już sam podział dziejów cywilizacji
i kultury na epoki kamienia, brązu i żelaza wskazuje dobitnie, iż znaczenie tych surowców dla postępu cywilizacyjnego miało znaczenie zasadnicze.
Wyraźny jest zatem wpływ rozwoju nauki o złożach na ogólną znajomość historii
ludzkości. To właśnie kolejno odkrywane i poznawane – na przestrzeni tysiącleci –
własności poszczególnych surowców determinowały postęp techniczny, ale również
podnoszenie poziomu cywilizacyjnego wszystkich kultur w historii świata. Rozwój
nauk geologicznych, a zwłaszcza nauki o złożach, na przestrzeni dziejów następował
w różnych miejscach świata, ale zawsze w ścisłym związku z bieżącymi potrzebami
__________
* KGHM Polska Miedź SA, O/ZG Rudna w Polkowicach, [email protected]
110
ludzi. Codzienne potrzeby wymusiły u zarania dziejów cywilizacji, dobieranie odpowiednich „kamieni” do odpowiednich celów użytkowych. Te same potrzeby spowodowały konieczność obróbki surowców naturalnych: łupanie, gładzenie, ścieranie,
szlifowanie, żłobienie. Obróbka podstawowego wówczas surowca – krzemienia,
sprawiła, iż człowiek nauczył się krzesać ogień. Ten fakt spowodował następnie możliwość wypracowania metod metalurgicznych – wytop metali oraz mieszanie ich
w stopy. Równie doniosłe znaczenie miało odkrycie specyficznych właściwości gliny,
a jeszcze znacznie później opanowanie metody produkcji cementu. Wszystkie te odkrycia miały podstawy czysto utylitarne. Powodem poszukiwań nowych substancji
użytkowych było zaspokojenie codziennych, podstawowych potrzeb. Stopniowo pojawiała się również potrzeba poznania natury i genezy oraz opracowania zasad systematyki surowców naturalnych. Współczesny rozkwit nauki o złożach zawdzięcza
swoje osiągnięcia wielowiekowej tradycji eksploatacji i przerobu surowców naturalnych.
2. ZAGOSPODAROWANIE KOPALIN UŻYTECZNYCH NA PRZESTRZENI
DZIEJÓW I ICH WPŁYW NA ROZWÓJ KULTURY MATERIALNEJ
Kamień służył człowiekowi od zarania dziejów ludzkości. Obecnie kamienne narzędzia lub ich szczątki stanowią jedyne świadectwo działalności istot ludzkich na
przestrzeni tysiącleci. Dowodzą postępu myśli technicznej, a w połączeniu z badaniami szczątków kostnych praczłowieka pozwalają usystematyzować chronologię
wydarzeń, które doprowadziły ostatecznie do obecnego poziomu kultury materialnej.
Nie można dziś udokumentować faktu pierwszego wykorzystania kamienia przez
człowieka, jednak domniemywać można, iż nastąpiło to w sposób przypadkowy
i intuicyjny. Właściwości fizyczne, jak kształt i twardość, w sposób naturalny predysponują ten surowiec do wykorzystania w celu zdobycia pokarmu lub do obrony. Podniesionym z ziemi kamieniem nasi przodkowie mogli rozbić orzech, rozciąć skórę
upolowanego zwierzęcia, obronić się przed zagrożeniem ze strony drapieżnika lub
innego człowieka. Rzucony kamień stanowić mógł zarówno skuteczne narzędzie polowań jak i śmiercionośną broń. Kamienie o szczególnie przydatnych kształtach
człowiek zaczął z czasem nosić przy sobie, gdyż nie zawsze w zasięgu ręki mógł znaleźć odpowiednie narzędzie w chwili, gdy były potrzebne. Z czasem również zapoczątkowano próby obłupania surowca w celu nadania mu pożądanego kształtu [7].
Najstarsze znaleziska świadczące o wykorzystaniu kamieni surowych oraz prymitywnie obrobionych (ślady łupania) pochodzą z obszaru południowej Afryki (Botswana i Tanzania), gdzie wraz ze szczątkami ludzkimi, w jednej warstwie osadów napotkano prymitywne narzędzia kamienne. Wiek tych znalezisk określono na około
2 000 000–1 750 000 lat [4]. Ten moment uznać można za początek epoki kamienia,
dzielonej na trzy odcinki: paleolit, mezolit i neolit. Podział ten podyktowany jest ja-
111
kościowymi zmianami w technikach obróbki surowca tj. po epoce kamienia łupanego
następowały czasy, gdy powierzchnię kamiennego narzędzia doprowadzano do gładkości, zwiększał się asortyment, poprawiała się jakość użytkowa wyrobów. Podstawowym surowcem służącym do wyrobu narzędzi był krzemień – substancja mineralna
dająca się łatwo obrabiać i uzyskiwać bardzo ostre krawędzie. Znajdowane są również
narzędzia wykonane z obsydianu, nefrytu i tektytów. Doniosłe znaczenie dla rozwoju
pierwotnych społeczności ludzkich miało odkrycie (zapewne przypadkowe), iż podczas obróbki krzemienia następuje iskrzenie. Już w paleolicie człowiek nauczył się
wykorzystywać tę cechę do wzniecania ognia. Mezolityczne znaleziska dowodzą, iż
człowiek nauczył się również osadzać krzemienne ostrza w oprawach z rogu lub
z drewna (siekiery), tworząc przyrządy o złożonej konstrukcji. W neolicie obok śladów obróbki kamienia znajdowane są też ślady wyrobów glinianych. Popularności
wyrobów glinianych sprzyjały plastyczne właściwości i dostępność tego surowca.
Niewątpliwie umiejętność rozniecania i podtrzymywania ognia miała zasadniczy
wpływ na wypracowanie techniki wypalania gliny i produkcji wysokiej jakości naczyń. Posiadanie kruchych naczyń glinianych nabrało praktycznego znaczenia gdy
plemiona prowadziły już osiadły, a nie wędrowny tryb życia [7].
Potrzeba posiadania i używania coraz większej ilości narzędzi (głównie kamiennych), spowodowała konieczność planowego ich poszukiwania i eksploatacji. Początki górnictwa sięgają neolitu, z okresu tego pochodzą m.in. najstarsze ślady eksploatacji głębinowej w szybikach i chodnikach neolitycznych kopalń w Krzemionkach Opatowskich. Obfitość krzemienia w miejscach gdzie odkryto jego złoża i jego brak w
innych zamieszkanych obszarach pobudziło rozwój handlu.
Gdy techniki obróbki kamienia osiągnęły już maksymalny pułap swych możliwości, a produkowane narzędzia kamienne były tak doskonałe jak tylko pozwalał na to
surowiec, nastąpiła epokowa zmiana. Prawdopodobnie na obszarze Anatolii odkryto
możliwość wykorzystania specyficznych właściwości metali. Na początku okresu
starożytnego (ok. 9000–7000 lat p.n.e.) powstały pierwsze narzędzia wykonane
z miedzi [4]. Zaznaczyć jednak trzeba, iż starożytni przez długi czas traktowali miedź
rodzimą tak jak obrabiany wcześniej kamień tj. obciosywano ją na zimno. Zauważono
również, że surowiec ten pozwala dowolnie się giąć i formować prze kucie (na zimno), co nie udawało się w przypadku krzemienia [2].
Pierwszy wytop metalu z rudy był zapewne dziełem przypadku, miedź pochodzącą
z wytopu znaleziono na obszarze Katangi gdzie miejscowe plemiona rozpalały ogniska na wychodniach chalkopirytowych (a więc łatwo topliwych) rud miedzi [8]. Ślady
zamierzonego wytopu miedzi znaleziono natomiast na obszarze Mezopotamii, pochodzą one sprzed około 4300 lat p.n.e. [2]. Niedługo później, bo w 4 tysiącleciu, poznano technikę wykonywania stopów miedzi z arsenem (brązy arsenowe), a następnie
stopów miedzi z cyną (brązy cynowe). Jednocześnie rozwijało się górnictwo metali.
Znane są kopalnie rud miedzi na Synaju („Kopalnie Króla Salomona”) i na Cyprze.
112
Głównymi ośrodkami metalurgii były obszary na wybrzeżach Morza Egejskiego oraz
Lesbos i Lemnos.
Z czasem poznawano inne metale: złoto, srebro, ołów, cynk, rtęć wytapiane
z kruszców: galeny, sfalerytu, aurypigmentu, realgaru; znano liczne siarczki miedzi
oraz kasyteryt [8], liczne były kopalnie tych surowców niekiedy w bardzo odległych
miejscach [4].
Epokowe znaczenie dla rozwoju cywilizacji miało odkrycie żelaza, pierwszym surowcem do produkcji wyrobów żelaznych było żelazo meteorytowe, którego ilość jest
znaczne ograniczona. Skomplikowaną technologię wytopu metalicznego żelaza
z ubogich rud tlenkowych jako pierwsi opracowali Hetyci w połowie II tysiąclecia
p.n.e., długo jednak nie miało ono gospodarczego znaczenia [2]. Stopniowo wprowadzane narzędzia żelazne całkowicie wypierają brąz dopiero na przełomie naszej ery.
Ubogie tlenkowe rudy żelaza występują dość powszechnie jednak na przeszkodzie do
szybkiego upowszechnienia narzędzi żelaznych stała skomplikowana technologia ich
redukcji, skrzętnie ukrywana przez ówczesnych kowali.
Poznanie właściwości i metod otrzymywania metali nie wyparło z użytku wyrobów kamiennych, a najbardziej doniosłe znaczenie osiągnął kamień budowlany.
W starożytności powszechnie stosowano w budownictwie (ale również w rzeźbiarstwie i zdobnictwie): wapień, granit, bazalt, dioryt, doleryt, piaskowiec i kwarcyt. Ich
eksploatacja i przetwórstwo osiągnęły w starożytnym Egipcie najwyższy poziom
technologiczny [2].
Istotne znaczenie dla rozwoju cywilizacyjnego miały również surowce energetyczne. Ropa naftowa jako paliwo stosowana była już w epoce brązu, jej wydobycie
u wybrzeży Eufratu zapoczątkowano około 6000–4000 lat p.n.e. [4]. Później zaczęto
wydobywać i wykorzystywać węgiel kamienny, ślady jego stosowania pochodzą również sprzed naszej ery [6]. Utylitarne znaczenia miała również sól znana od starożytności, natomiast w celach zdobniczych wykorzystywano liczne kamienie szlachetne
i ozdobne (m.in. lapis lazuli, turkus, jaspis, karneol, amazonit, obsydian, ametyst,
agat, onyks i inne)
3. EWOLUCJA POGLĄDÓW O GENEZIE KOPALIN
Na przestrzeni wielu tysiącleci wykorzystywania „skarbów ziemi” zagadnienie ich
genezy nie miało żadnego znaczenia, istotne były jedynie ich cechy użyteczne – potrzebne w codziennym życiu. Jednak wraz z postępem wiedzy o otaczającym świecie
filozofowie zaczęli dociekać natury i pochodzenia substancji. Pierwsze wzmianki
o warunkach powstawania złóż kopalin użytecznych sformułowali Tales i Heraklit.
Tales (624–547 lat p.n.e.) uważał wodę za najważniejszy żywioł na Ziemi, pierwotne
źródło całej przyrody żywej i nieożywionej; można go więc uznać za prekursora neptunistów. Heraklit (544–474 lat p.n.e.) twierdził, że podstawą wszystkiego na Ziemi
113
jest ogień, dlatego uważa się go za praojca plutonistów. Te dwa kierunki pojmowania
przyrody określiły dwie główne linie dalszego rozwoju nauki o kopalinach, rodzącej
się w burzliwych, niekiedy ostrych sporach między zwolennikami obozu neptunistów,
a obrońcami idei plutonistów [8]. Naiwne poglądy o skałach, minerałach i rudach są
zawarte też w pracach Arystotelesa, Zenona, Pliniusza Starszego, Kajusa Pliniusza
Młodszego, Strobona, Tytusa Lukrecjusza Kara, Platona, Empedoklesa, Teofrasta.
W późniejszych latach pojawiają się prace chińskiego uczonego Li Si-cina, który
w 950 roku napisał dzieło o minerałach, roślinach i zwierzętach.
Bardziej istotne są wiadomości o rudach, minerałach i kamieniach szlachetnych
zawarte w późniejszych pracach uczonych muzułmańskich Azji środkowej i Azerbejdżanu: Ibn-Siny, czyli Avicenny – „Księga uzdrowienia” – 1023 r.; Al-Biruniego –
„Zebrane wiadomości o znajomości drogocennych metali” – 1048 r.; Muhameda Nasireddina, czyli Tusy – „Nauka o minerałach” [10]. Tłumaczenie dzieł Greków na
język arabski przez Hiszaka, zaowocowało postępem nauki o złożach w krajach muzułmańskich [15].
Traktat o minerałach opracowany około połowy X wieku przez Stowarzyszenie
Braci Szczerości z Basry zawiera pierwszą klasyfikację minerałów uwzględniającą:
substancje, które się ulatniają (siarka, min. arsenu), substancje kamieniste nietopliwe
(karneol, diament), substancje kamieniste topliwe (rudy metali), substancje podobne
do roślin (koral), substancje podobne do zwierząt (perły), substancje miękkie i pylaste
(talk, sól) i substancje wodniste (rtęć). Klasyfikację Stowarzyszenia z Basry uprościł
Avicenna, który podzielił minerały na: siarkowe, kamienie, sole i ciała topliwe (rudy
i metale) [8]. Najważniejszym dziełem mineralogii arabskiej jest jednak traktat AlBiruniego, podzielony na dwie części: o minerałach i o metalach. Biruni dzieli minerały i metale na grupy wg barwy i wartości [15]. Kolorowe (rubin, spinel, granat) są
bardziej cenne, a bezbarwne np. diament nie był zbyt cenione. Biruni twierdzi, że
minerały przeźroczyste powstały z zakrzepłej cieczy. Ponadto z rezerwą odnosi się on
do magicznych właściwości szlachetnych kamieni, np. do poglądu, że niektóre z nich
mogą sprowadzać deszcz.
W czasach, gdy główne ośrodki światowej nauki i kultury znajdowały się nad Tygrysem, Eufratem i Amu-Darią, również i Europa dokonała kroku naprzód. Powstawały kopalnie złota, srebra, miedzi, ołowiu i żelaza; najstarsza – kopalnia w Rammelsbergu (Harz), założona została w 966 roku i jest czynna do dziś. Działały też kopalnie
ołowiu i srebra – Siewierz i Bytom przed 1136 r. [13, 14]; Przybram w Czechach,
Bańska Bystrzyca na Słowacji, Ertzberg w Styrii, złoża Siedmiogrodu i obszaru Monti
Metalliferi w Rudawach Toskańskich. Szczególną rolę w historii górnictwa i geologii
złóż rud metali odegrały, odkryte przypadkiem, złoża Gór Kruszcowych (Rudaw). W
1168 roku powstało górnicze miasto Freiberg. Stopień skomplikowania tamtejszego –
żyłowego – złoża, spowodował konieczność usystematyzowania i spisania wiadomości o budowie złóż, wyglądzie i cechach minerałów, sposobach ich poszukiwania,
wydobywania podziemnego, odwadniania i wentylacji. Dokonał tego miejscowy le-
114
karz i przyrodnik – Georg Bauer, czyli Georgius Agricola w dziełach: „De Natura
Fossilium” (1530) „De Re Metallica” (1546). Agricola był człowiekiem
o racjonalnym sposobie myślenia. Rozróżniał skały i minerały; uważał, że żyły kruszcowe powstają z roztworów krążących w głębi Ziemi (soki Ziemi); dzielił złoża według formy, wyróżniając żyły złożone i proste, a za cechy przydatne w oznaczaniu
minerałów uważał: barwę, połysk, twardość, gęstość, zapach, smak, postać, topliwość
i właściwości magnetyczne [1]. W roku 1550 ukazała się praca Vannucia Birringuccia: „Pirotechnia”, opisująca doświadczenia górników i hutników z Toskanii oraz
prace Mathesiusa i Erckera. Dzieła tych szesnastowiecznych autorów połączyły naukę
o minerałach z praktyką górniczą i hutniczą. Równie istotne dla postępu tych dziedzin
wiedzy były prace Rosslera, Schlutera, Deliusa (XVII–XVIII w.) [5].
W XVIII wieku kulminację osiągnęły spory między plutonistami i neptunistami.
Przywódca plutonistów – James Hutton (1726–1797) opublikował w 1785 r. Pracę
„Teoria Ziemi”; wiązał w niej żyły kruszcowe z procesami wgłębnymi w Ziemi
i uważał, że powstają one z dwóch stopów magmowych – krzemianowego i siarczkowego. Przywódca neptunistów – Abraham Gottlob Werner (1749–1817) wydał
w 1971 r. Pracę „Nowa teoria powstawania żył”, w której udowadniał, że żyły kruszcowe tworzą się z roztworów wodnych, przesączających się z góry szczelinami
w skałach, rozmywających te szczeliny i osadzających w nich minerały kruszcowe.
Spory neptunistów i plutonistów trwały nawet w pierwszej połowie XIX wieku, ale
stopniowo traciły na ostrości, gdyż coraz bardziej stawało się oczywiste, że istnieją
zarówno złoża powstałe w wyniku procesów magmowych w głębszych częściach
Ziemi, jak i w wyniku oddziaływania zewnętrznych czynników geologicznych na
powierzchni planety. Hipotezy skrajne, dążące do uniwersalnego powiązania genezy
wszystkich złóż bądź z wgłębnymi procesami geologicznymi, bądź też z powierzchniowymi, traciły na popularności, a dyskusje o wgłębnym lub powierzchniowym pochodzeniu skupiały się wokół poszczególnych, mniej lub bardziej wąskich, chociaż
ważnych grup kopalin użytecznych [4].
Na przełomie XIX i XX wieku w dziedzinie teorii powstawania złóż kopalin użytecznych uformowało się kilka światowych szkół naukowych. Najważniejsze z nich
to: amerykańska, niemiecka, francuska, japońska i radziecka (rosyjska) [11, 12].
Amerykański kierunek wyraźnie skłaniał się ku analizie struktur geologicznych,
które decydowały o powstawaniu i nagromadzaniu surowca mineralnego. Badania te
wzbogacono wynikami prac eksperymentalnych i obliczeniowych nastawionych na
odtworzenie fizyczno-chemicznych warunków powstawania kopalin. Wielu amerykańskich geologów niosło istotny wkład w rozwój nauki o geologii kopalin użytecznych, a w dziedzinie genezy rud najważniejsze są prace: A. M. Batemana, G. Baina,
L. C. Gratona, W. Lindgrena, T. Loveringa, W. Newhouse’a, G. Spurra, S. Emmonsa,
W. H. Emmonsa i innych. Francuski kierunek badań genezy złóż odznacza się dążeniem do regionalnej analizy metalonośności, zapoczątkowanej pracami L. de Launsa.
Wyróżniają się prace dotyczące genezy złóż: Elie de Beaumonta, J. Furneta,
115
P. Routhiera. Niemiecka szkoła genezy rud wyróżnia się wnikliwym badaniem substancji mineralnej złóż oraz dość obojętnym i powierzchownym stosunkiem do problemu przestrzeni geologicznej i warunków strukturalnych powstawania ciał złożowych. Podstawowe prace przedstawicieli tej szkoły z zakresu teorii powstawania złóż
związane są z nazwiskami: V. M. Goldschmidta, F. Sandbergera, N. Magnussona,
P. Niggliego, W. E. Petraschecka, W. Petraschecka, P. Ramdohra, Acissarza, I. Vogta,
H. Schneiderhohna, O. Oelsnera i innych. Szkoła japońska wyróżnia się wnikliwymi
badaniami rud pochodzenia wulkanogenicznego, a jej przedstawicielami są: T. Kato,
T. Watanabe, T. Tatsumi i inni. Radziecka (rosyjska) szkoła geologiczna ukierunkowana jest na analizę wszechstronnych, przyrodniczo-genetycznych związków procesów powstawania złóż kopalin użytecznych ze środowiskiem geologicznym. Największe zasługi mają tacy jej przedstawiciele jak: W. I. Smirnow, A. G. Bietiechtin,
W. D. Nikitin, N. M. Strachow, S. A. Wachromiejew i inni.
LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
AGRICOLA G., De Re Metallica, Wyd. Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, 2000.
BOLEWSKI A., Mineralogia wczoraj i dziś, Warszawa–Kraków, 1974.
DUDA R., REIL L., Wielka Encyklopedia Minerałów, Wyd. Elipsa 2, Warszawa, 1994.
DZIEKOŃSKI T., Dawne górnictwo i hutnictwo miedzi na ziemiach polskich, [w:] Szkice Legnickie
z. 2, Ossolineum, 1965.
DZIEKOŃSKI T., Górnictwo, hutnictwo i przerób miedzi na ziemiach polskich do połowy XIX,
[w:] Monografia Przemysłu Miedziowego w Polsce t.1, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa,
1971, 5–26.
DZIEKOŃSKI T, Wydobywanie I metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII w. do połowy
XX w., Ossolineum, 1972.
JAROS J., Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, SIN, Katowice, 1984.
KOZŁOWSKI S., Surowce skalne Polski, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1986, 11–21.
LIPIŃSKA J., KOZIŃSKI W., Cywilizacja miedzi i kamienia – Technika starożytnego Egiptu,
PWN, Warszawa, 1977.
MARTIN.M.A., The Genius of Arab Civilisation, Edited by J.R. Hayes, London, Eurabia
Publishing, 1983, 7–196.
PALMER L.S., Jak człowiek wędrował przez wieki, Warszawa, 1966.
RUDZKI J., Al-Biruni – Wszechstronny Uczony Renesansu Islamu, Matematyka 4/81.
SMIRNOW W.I., Geologia złóż kopalin użytecznych, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1986.
SYLWESTRZAK H., Od krzemienia do piezokwarcu, PWN, Warszawa, 2000.
TYMOWSKI M., Horyzonty geograficzne Europejczyków w okresie rozkwitu średniowiecza
(X–XIII w.), [w:] Rozkwit średniowiecznej Europy, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001,
468–524.
116
THE DEVELOPMENT OF MINERAL DEPOSITS KNOWLEDGE
THROUGH THE AGES
The article presents some aspects of the history of deposit knowledge and its influence on human
culture. The expansion of our civilisation without utilisation of natural resources would be significantly reduced or even impossible. First trials of application of natural minerals were carried in order
to use its basic qualities: shape and hardness to get food and for defence. The meaning of natural resources increased together with the improvement of tooling methods. That kind of understanding the
mineral deposit knowledge let human societies use it without recognising its genesis. Identification of
new minerals (building stones, metals, hydrocarbons, coals) caused the systematics development. Intentional prospecting, exploration and extraction of mineral deposits resulted in geology and mining
improvement and primitive forms of tooling led to metallurgy expansion.