Zębiak – przyczyna zabu- rzeń w wyrzynaniu zębów stałych Odontoma

Prace oryginalne
Original papers
Tom 4 nr 2 2008
Volume 4 no 2 2008
Zębiak – przyczyna zaburzeń w wyrzynaniu zębów
stałych
Odontoma – the cause of disturbances in permanent teeth
eruption
Anna Bardowska1 A B D
Maria Bardowska2 B D
Wkład autorów
A – Plan badań
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Redagowanie pracy
F – Wyszukiwanie piśmiennictwa
E F
Authors’ Contribution
A – Study design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
1
Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej Uniwersytetu
Medycznego w Lublinie
2
Poradnia Ortodontyczna, NZOZ Ortho-Dent w Mielcu
Department of Jaw Orthopedics, Medical University of
Lublin
2
Orthodontic Clinic, Mielec
Streszczenie
Abstract
Zębiak zaliczany jest do wad rozwojowych tkanek twardych zęba. Rośnie powoli i nie daje objawów bólowych,
a póżno wykryty może stać się przyczyną zaburzeń w wyrzynaniu zębów stałych.
Cel: Celem pracy było badanie zaburzeń w wyrzynaniu
zębów stałych spowodowanych obecnością zębiaka.
Materiał i metoda: Materiał do badań stanowiła dokumentacja 7 pacjentów w wieku od 10-8 do 14-6 lat. Analizowano modele diagnostyczne, zdjęcia rentgenowskie pantomograficzne i zębowe. W badaniu klinicznym oceniano
objawy sugerujące obecność guza. W badaniu radiologicznym oceniano lokalizację zębiaka, zaburzenia w wyrzynaniu zębów stałych spowodowane jego obecnością oraz
inne nieprawidłowości zębowe.
Wyniki: W analizowanym materiale głównym objawem
klinicznym był brak zęba stałego w łuku lub obecność prze-
Odontoma belongs to developmental anomalies of dental
hard tissues. It develops slowly and painlessly, and when
diagnosis is delayed disorders may follow in permanent teeth eruption.
Aim: to examine disturbances in the eruption of permanent teeth caused by odontomas.
Material and methods: the material was documentation
of seven subjects aged 10-8 to 14-6 years. Study casts, panoramic and periapical radiograms were analyzed. Clinical
examination evaluated symptoms that may suggest presence of the tumor. In the radiograms the localization of the
odontoma, disorders in permanent teeth eruption caused by
the tumor and other anomalies were analyzed.
Results: the material showed that the main clinical symptom was lack of permanent tooth in dental arch or persistence of deciduous teeth. In 6 patients odontoma caused
1
2
1
Lek. stom., Dentist, Postgraduate student
Specjalista ortodonta, Orthodontic specialist
Adres do korespondencji, Correspondence address:
NZOZ Ortho-Dent
Poradnia Ortodontyczna
Biernackiego 4b, 39-300 Mielec
FORUM
ORTODONTYCZNE
44
ORTHODONTIC
FORUM
Prace oryginalne
Original papers
Tom 4 nr 2 2008
Volume 4 no 2 2008
trwałych zębów mlecznych. U 6 pacjentów zębiak był przyczyną zatrzymania zębów stałych. W 2 przypadkach zaobserwowano samoistne wyrzynanie się zębów po usunięciu guza.
U 2 pacjentów stwierdzono hipodoncję oraz lokalizację zębiaka w miejscu brakującego zęba stałego typowego. Wszyscy pacjenci z retencją zębów leczeni byli poprzez chirurgiczne odsłonięcie korony zęba zatrzymanego, naklejenie zaczepu i wprowadzenie go do łuku za pomocą aparatu stałego.
Wnioski: Zębiak może powodować zaburzenia w wyrzynaniu zębów stałych, dlatego najczęściej wykrywany
jest w okresie wymiany uzębienia. Opisane w pracy przypadki lokalizacji zębiaka w miejscu brakującego zęba stałego potwierdzają przypuszczenia, że może on powstawać
w wyniku nadczynności listewki zębowej lub chaotycznego
podziału zawiązka zęba typowego na liczne twory zębopodobne. Wykonywanie pantomogramów jako zdjęć przeglądowych pozwala na wczesne wykrycie zębiaka i powinno
być postępowaniem rutynowym w stomatologii. (Forum
Ortod. 2008; 4: 44 - 50).
Nadesłano: 10.03.2008.
Przyjęto do druku: 31.03.2008.
impaction of permanent teeth. In two cases removal of the
tumor resulted in spontaneous eruption. In two patients
with hypodontia odontoma was localized in place of missing typical permanent tooth. Surgical exposure of impacted tooth crown, bonding an attachment and bringing it
into the arch by a fixed appliance was the applied procedure.
Conclusions: Odontoma may cause disturbances in
permanent teeth eruption so it is usually diagnosed in the
transitional stage of dentition. The cases of odontoma located in place of missing permanent tooth described in the
paper confirm the opinion that it may develop due to hyperactivity of dental lamina or chaotic division of typical
dental bud into numerous denticles. Panoramic radiograms help early detection of odontomas and should be
a routine procedure in dentistry. (Orthod. Forum 2008; 4:
44 -50).
Received: 10.03.2008.
Accepted: 31.03.2008.
Key words:
dental lamina disorder
impacted permanent teeth
odontoma
permanent tooth eruption disturbances
persistence of deciduous teeth
Słowa kluczowe:
przetrwałe zęby mleczne
zaburzenia listewki zębowej
zaburzenia w wyrzynaniu zębów stałych
zatrzymane zęby stałe
zębiak
Wstęp
Introduction
Zębiak zaliczany jest do wad rozwojowych tkanek twardych zęba (1). Stanowi od 50.4% do 67% wszystkich guzów zębopochodnych (2). Mała dynamika wzrostu guza
sprawia, że często rozwija się on bezobjawowo. Najczęściej
wykrywany jest przypadkowo podczas badania radiologicznego (3).
Ze względu na budowę wyróżnia się zębiaki mieszane
i złożone (4, 5). Guz może być zlokalizowany śródkostnie,
na brzegu wyrostka zębodołowego lub wyrzynać się do
jamy ustnej (5).
Najczęściej występują zębiaki śródkostne w przednim
odcinku szczęki oraz w okolicy trzonowców żuchwy.
W szczęce są to głównie zębiaki złożone zawierajace
w swojej masie od kilku do kilkudziesięciu małych tworów
zbliżonych budową do zębów. W żuchwie natomiast częściej występują zębiaki mieszane o bezkształtnej strukturze
składającej się z chaotycznie wymieszanych tkanek zęba
(5). Guzy te moga powodować zaburzenia w procesie wyrzynania zębów, dlatego najczęściej wykrywane są w okresie wymiany uzębienia. Opisywano przypadki zębiaków
zlokalizowanych na brzegu wyrostka zębodołowego, a nawet guzów wyrzynających się do jamy ustnej. Istnieją przypuszczenia, że wyrzynanie zębiaków ma związek z resor-
Odontoma is defined as an anomaly of dental hard tissue
(1). It makes up for 50,4% to 67% of all odontogenic tumors (2). Slow development of the tumor is the reason for
its un-symptomatic development. Most frequently it is detected accidentally in a radiographic examination (3).
Due to their form, odontomas are divided into complex
and compound (4, 5). The tumor may be localized in intraosseous position, peripherally on the alveolar process, or
it may even erupt into the oral cavity (5).
The prevalence of intraosseous odontomas is highest in
the anterior part of maxilla and the molar region of mandible. Odontomas in maxilla are most frequently compound – consisting of a few to a few tens of denticles.
Odontomas in mandible are most often of the complex
type - formless structures composed of chaotic mixed
dental tissues (5). These odontomas may cause anomalies
in teeth eruption and so they are often diagnosed in transitional stage of dentition. Some cases are presented where
odontomas appeared peripherally or the tumors even erupted into the oral cavity. It is suggested that eruption of
odontomas is concomitant with bone resorption in the alveolar process above the tumor or the occurrence of adjacent retained teeth (5, 6, 7).
FORUM
ORTODONTYCZNE
45
ORTHODONTIC
FORUM
Prace oryginalne
Original papers
Tom 4 nr 2 2008
Volume 4 no 2 2008
pcją kości wyrostka zębodołowego nad guzem lub obecnością w ich sąsiedztwie zębów zatrzymanych (5, 6, 7).
Zębiaki rzadko wykrywane są w badaniu klinicznym.
Istnieją jednak objawy, które mogą sugerować obecność
guza. Wśród nich można wymienić: miejscowe występowanie przetrwałych zębów mlecznych, wygórowanie na wyrostku zębodołowym, nieprawidłowe ustawienie lub brak
zęba stałego w łuku. W przypadku stanu zapalnego lub rozwoju torbieli w okolicy guza objawem może być ból (8, 9).
Objawy te są niespecyficzne, dlatego najczęściej obecność
guza stwierdza się dopiero po wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego. Póżno zdiagnozowany zębiak może prowadzić
do powstania poważnych następstw: od zatrzymania, ankylozy, deformacji czy resorpcji zębów okolicznych do rozwoju stanu zapalnego, torbieli, a nawet, jak w przeszłości
sądzono, metaplazji nowotworowej (1, 8, 10).
Odontomas are seldom detected in clinical examination.
However, there may appear symptoms suggesting the presence of a tumor as: persistence of deciduous teeth, bulging
of the alveolar process, malposition or lack of permanent
tooth in the arch. In cases with inflammatory process or development of a cyst near the tumor, there may occur pain
(8, 9). As these are nonspecific symptoms, most often the
tumor is only diagnosed after radiogram is performed. Delayed diagnosis may lead to serious consequences: from retention, ankylosis, deformation or resorption of adjacent teeth to inflammatory processes, cyst, or even – as was formerly believed – neoplastic metaplasia (1, 8, 10).
Aim
The aim of the present paper is to investigate dental developmental anomalies caused by the occurrence of odontoma from the documentation of seven patients.
Cel
Celem pracy było badanie zaburzeń w wyrzynaniu zębów, spowodowanych obecnością zębiaka na podstawie dokumentacji 7 pacjentów.
Subjects and method
The examined material was the documentation of seven
patients in whom odontoma was diagnosed. The patients reported between 2003-2007 with permanent teeth eruption
disorders and malocclusion. Diagnostic casts, periapical
and panoramic radiograms before and during treatment
were analyzed. Clinical examination aimed at evaluating
symptoms that suggested the presence of tumor: persistence
of deciduous teeth, missing typical permanent tooth in the
arch, bulging on the alveolar process and pain. The radiograms were examined to localize the tumor and evaluate disorders in teeth eruption caused by its presence as well as
other dental irregularities that may have occurred.
Materiał i metoda
Materiał do badań stanowiła dokumentacja 7 wybranych
pacjentów, u których stwierdzono obecność zębiaków. Pacjenci zgłosili się w latach 2003-2007 z powodu nieprawidłowości w wyrzynaniu zębów stałych i wad zgryzu. Analizowano modele diagnostyczne, zdjęcia rentgenowskie pantomograficzne i zębowe, przed i w trakcie leczenia. Oceniano objawy kliniczne sugerujące obecność guza: przetrwałe
zęby mleczne, brak zęba stałego w łuku, wygórowanie na
wyrostku zębodołowym i objawy bólowe. Na zdjęciach
rentgenowskich oceniano lokalizację guza, zaburzenia
w wyrzynaniu zębów spowodowane jego obecnością oraz
inne nieprawidłowości zębowe występujące u pacjentów.
Results
Subjects were referred to the orthodontist due to irregularities in permanent dentition eruption or malocclusion.
There were 4 girls and 3 boys whose ages ranged from 10-8
to 14-7 (average 13,0 years). Clinical symptoms that suggested the occurrence of the tumor were noted as: persistence
of deciduous teeth, missing typical permanent tooth in the
arch, misalignment of adjacent teeth (tab. 1).
Each of the examined radiograms showed a tumor, different in form and of radiopacity similar to neighbouring
teeth, and in 6 cases also impacted adjacent permanent teeth. The position of the tumor (fig.1, tab. 2), occurrence
of impacted teeth and other anomalies in the number and
structure of other teeth were evaluated. In 6 subjects
odontoma was localized in maxilla, of whom 5 was found
in the incisor area (fig. 3) and one in the premolar region.
Only in one case the tumor was in mandible, in the place
of missing second and third typical permanent molar
(fig.2).
Wyniki
Pacjenci byli kierowani do specjalisty z powodu zauważonych nieprawidłowości w wyrzynaniu zębów stałych lub
wady zgryzu. Wiek pacjentów wynosił od 10-8 do 14-7 lat
(średnio 13,0 lat). Wśród badanych były 4 dziewczynki
oraz 3 chłopców. W badaniu klinicznym głównymi objawami były: przetrwałe zęby mleczne, brak zęba stałego
w łuku, wygórowanie na wyrostku zębodołowym, nieprawidłowości w ustawieniu zębów okolicznych (tabela 1).
Na każdym z analizowanych zdjęć stwierdzono obecność
guza o zróżnicowanej budowie i wysyceniu zbliżonym do zębów sąsiednich oraz w 6 przypadkach zatrzymanie zębów stałych w jego okolicy. Oceniano umiejscowienie guza (rycina 1,
tabela 2), występowanie zębów zatrzymanych, inne nieprawidłowości dotyczące ilości i budowy pozostałych zębów.
FORUM
ORTODONTYCZNE
46
ORTHODONTIC
FORUM
Prace oryginalne
Original papers
Tom 4 nr 2 2008
Volume 4 no 2 2008
U 6 pacjentów zębiak zlokalizowany był w szczęce,
z czego u 5 pacjentów w rejonie siekaczy (rycina 3),
a u 1 w rejonie przedtrzonowców. Tylko w 1 przypadku guz
znajdował się w żuchwie w miejscu brakującego drugiego
i trzeciego trzonowca stałego (rycina 2).
Oprócz zaburzeń w wyrzynaniu zębów stałych, u wszystkich pacjentów występowały wady zgryzu nie mające
bezpośredniego związku z obecnością zębiaków. Ponadto
u 2 pacjentów stwierdzono zmniejszoną ilość zębów stałych. U 14-letniego chłopca stwierdzono hipodoncję 5 zębów stałych, spowodowaną agenezją lewego siekacza bocznego i zębów mądrości w szczęce oraz brakiem drugiego
i trzeciego trzonowca po stronie lewej w żuchwie (rycina
2). W miejscu brakujących dolnych zębów trzonowych
znajdował się zębiak (rycina 2). U 14-letniej dziewczynki
stwierdzono rozległą hipodoncję 7 zębów stałych: pierwszego przedtrzonowca i zęba mądrości po stronie lewej
w szczęce, pierwszego trzonowca, pierwszego i drugiego
przedtrzonowca po stronie prawej, pierwszego i drugiego
przedtrzonowca po stronie lewej w żuchwie. W miejscu
pierwszego przedtrzonowca górnego po stronie prawej
znajdował się zębiak (rycina 4).
U pacjentów z przetrwałymi zębami mlecznymi leczenie
rozpoczęto od ekstrakcji tych zębów. Następnie w różnych
odstępach czasu od postawienia wstępnego rozpoznania,
wykonano zabieg chirurgicznego usunięcia guza. Badanie
histopatologiczne potwierdziło rozpoznanie: zębiak. Po
usunięciu guza zaobserwowano samoistne wyrzynanie zębów stałych u 2 pacjentów w okresie od 2 do 10 miesięcy
od zabiegu, u pozostałych nie stwierdzono istotnych zmian
w ustawieniu zębów. Pacjenci byli leczeni chirurgiczno-ortodontycznie poprzez odsłonięcie korony zęba zatrzymanego, naklejenie zaczepu i wprowadzenie zęba do łuku zębowego za pomocą aparatu stałego.
Apart from disturbances in permanent teeth eruption, all
the subjects showed malocclusion not directly connected
with the occurrence of odontoma. Additionally, in 2 subjects permanent teeth hypodontia was noted. In a 14-year
old boy there was hypodontia of 5 permanent teeth caused
by agenesis of left side incisor and wisdom teeth in maxilla
and lack of second and third left molar in mandible (fig. 2).
Odontoma developed in the place of the missing molars
(fig. 2). In a 14-year old girl vast hypodontia of 7 permanent teeth was noted: first premolar and wisdom tooth on
the left side in maxilla, first molar and second premolar on
the right, and first and second premolar on the left in mandible. Here odontoma was localized in the place of missing
first premolar on the right (fig. 4).
In patients with persistent deciduous teeth treatment started with extraction of these teeth. It was followed, at different times from the initial diagnosis, by surgical enucleation
of the tumor. Histopathologic test confirmed the diagnosis:
odontoma. After the removal of the tumor spontaneous
eruption of permanent teeth was observed in two subjects
within 2 to 10 months after the procedure. No essential
changes were noted in teeth alignment in the remaining
subjects. They underwent orthodontic-surgical procedure
which was surgical exposure of the crown of the impacted
tooth, bonding an attachment and bringing it into the arch
by a fixed appliance.
Discussion
The main symptoms in the subjects were impacted deciduous teeth or lack of permanent teeth in the dental
arch. Although the symptoms had been noted before, patients reported at the age of 10-14 years, which was several years after the period of physiological eruption of permanent incisors. This points to the need of greater watchfulness by family doctors and stresses the role of early
radiological diagnosis in patients with disrupted process
of dentition. When odontoma is diagnosed, the procedure
to apply is total surgical enucleation of the tumor when it
reaches the phase of mineralization of tissues. Surgery applied too early may result in incomplete removal of the tumor, and relapse may follow (11). In differential diagnosis
one should consider: local osteitis, cementoma, calcifying
epithelial odontogenic tumor, adenomatoid odontogenic
tumor, supernumerary tooth, cementing fibroma, benign
osteoblastoma, and ameloblastic fibrodentinoma (6). The
majority of the odontomas analyzed were located in the
anterior part of the maxilla, the area where supernumerary
teeth are most common (12). There are suggestions that
this area is predisposed to the occurrence of disorders in
the development of dental tissue (12, 13, 14). In the cases
of concomitant odontoma and hypodontia, it may be noted
that odontoma is localized in the place of one of the missing typical tooth. This finding confirms the suggestion
that odontoma may be caused by hyperactive dental lami-
Dyskusja
Głównym objawem występującym u badanych były
przetrwałe zęby mleczne lub brak zęba stałego w łuku.
Mimo, że były to objawy widoczne dla otoczenia, pacjenci
zgłaszali się do ortodonty w wieku 10-14 lat, a więc kilka
lat po okresie fizjologicznego wyrzynania stałych zębów
siecznych. Wskazuje to na konieczność zwiększenia czujności lekarzy pierwszego kontaktu oraz podkreśla znaczenie wczesnej diagnostyki radiologicznej w przypadku zaburzeń w procesie wyrzynania zębów. W przypadku stwierdzenia zębiaka leczeniem z wyboru jest doszczętne chirurgiczne usunięcie guza w fazie widocznego zmineralizowania tkanek. Zbyt wczesna interwencja grozi niecałkowitym
usunięciem guza i wznową (11). W rozpoznaniu różnicowym brane są pod uwagę: ognisko zapalne kości, kostniwiak, wapniejący nabłonkowy guz zębopochodny, gruczolakowaty guz zębopochodny,ząb nadliczbowy, włókniak
kostniejący, łagodny kostniak oraz włókniakozębiak szkliwiakowaty (6). Większość analizowanych zębiaków zloka-
FORUM
ORTODONTYCZNE
47
ORTHODONTIC
FORUM
Prace oryginalne
Original papers
Tom 4 nr 2 2008
Volume 4 no 2 2008
Tabela 1. Objawy kliniczne i radiologiczne zębiaków u 7 pacjentów
Table 1. Clinical and radiological symptoms of odontomata in 7 patients
Dziewczęta
Girls
Chłopcy
Boys
Razem
Total
Przetrwałe zęby mleczne
Persistence of deciduous teeth
2
2
4
Brak zęba stałego w łuku
Lack of permanent tooth in the arch
4
3
7
Wygórowanie na wyrostku zębodołowym
Bulging on the alveolar process
1
---
1
Ból
Pain
---
---
---
Obecność zębiaka na radiogramie
Odontoma showing on radiogram
4
3
7
Lokalizacja zębiaka w miejscu brakującego
typowego zęba stałego
Localisation of odontoma in place of missing
typical tooth
1
1
2
Objawy
Symptoms
Tabela 2. Umiejscowienie zębiaków w kości
Table 2. Localisation of odontomata in the bone
Szczęka
Maxilla
Żuchwa
Mandible
Śródkostny Intraosseus
5
---
Brzeżny Peripheral
1
1
Wyrznięty Erupted
---
---
Umiejscowienie
Localisation
Rycina 1. Liczba zębiaków w szczęce i żuchwie. A - okolica siekaczy i kłów; B – okolica przedtrzonowców; C – okolica trzonowców.
Figure 1. Number of odontoma in maxilla and mandible. A – the area of incisors and canines; B – the area of premolars; C – the area of molars.
FORUM
ORTODONTYCZNE
48
ORTHODONTIC
FORUM
Prace oryginalne
Original papers
Tom 4 nr 2 2008
Volume 4 no 2 2008
Rycina 2. Na zdjęciu pantomograficznym pacjenta w wieku 14-4 lat zębiak w okolicy brakującego drugiego i trzeciego trzonowca
dolnego po stronie lewej, współistniejący z agenezją zębów mądrości i bocznego siekacza lewego w szczęce.
Figure 2. On the panoramic radiogram of 14-4 year-old patient odontoma in place of missing second and third lower molar on the left
concomitant with agenesis of wisdom teeth and left lateral incisor in the maxilla.
Rycina 3. Na zdjęciu pantomograficznym zębiak złożony brzeżny i zatrzymany prawy górny siekacz centralny u dziewczynki w wieku 9-4 lat.
Figure 3. On the panoramic radiogram peripheral compound odontoma and impacted right upper central incisor in a girl aged 9-4 years.
Rycina 4. Na zdjęciu pantomograficznym 14-letniej dziewczynki zębiak w okolicy brakującego pierwszego przedtrzonowca szczęki po
stronie prawej oraz wrodzony brak 6 zębów stałych ( 24, 28, 34, 35, 45, 46 ).
Figure 4. On the panoramic radiogram of 14 year-old girl odontoma in place of a missing typical 14 tooth and congenital lack of 6
permanent teeth ( 24, 28, 34, 35, 45, 46 ).
FORUM
ORTODONTYCZNE
49
ORTHODONTIC
FORUM
Prace oryginalne
Original papers
Tom 4 nr 2 2008
Volume 4 no 2 2008
lizowana była w przednim odcinku szczęki. Jest to obszar,
w którym najczęściej występują zęby nadliczbowe (12). Istnieją przypuszczenia, że okolica ta jest predysponowana do
powstawania wad rozwojowych tkanek zęba (12, 13, 14).
W przypadku współistnienia zębiaka i hipodoncji, zwraca
uwagę fakt lokalizacji zębiaka w miejscu jednego z brakujących zębów typowych. Potwierdza to tezę, że zębiak
może powstać w wyniku nadczynności listewki zębowej
lub przez chaotyczny podział zawiązka na liczne twory zębopodobne (12).
na or through chaotic division of the dental bud into multiple denticles (12).
Conclusions
1.Odontoma may cause disturbances in permanent teeth
eruption, and so it is most often diagnosed in the transitional stage of dentition.
2.The paper presents cases where odontoma is localized in
the place of a missing typical permanent tooth, and this
may prove the idea that it may develop due to hyperactivity of dental lamina, or through chaotic division of a typical tooth into multiple denticles.
3.Using panoramic radiograms for assessment allows early
diagnosis of odontoma and so it should be a routine procedure in dentistry.
Wnioski
1. Zębiak może powodować zaburzenia w wyrzynaniu zębów stałych, dlatego najczęściej wykrywany jest w okresie wymiany uzębienia.
2. Opisane w pracy przypadki lokalizacji zębiaka w miejscu
brakującego zęba stałego potwierdzają tezę, że może on
powstać w wyniku nadczynności listewki zębowej lub
przez chaotyczny podział zawiązka zęba typowego na liczne twory zębopodobne.
3. Wykonywanie pantomogramów jako zdjęć przeglądowych pozwala na wczesne wykrycie zębiaka i powinno
być postępowaniem rutynowym w stomatologii.
Piśmiennictwo:
References:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Janas A, Grzesiak-Janas G. Zębiaki złożone. Dent Med Probl 2005; 42: 425-29.
Santos JN, Pereira Pinto L, Figueredo CR, Souza LB. Odontogenic tumors: analysis of 127 cases. Pesqui Odontol Bras 2001; 15: 308-13.
Janas A, Grzesiak-Janas G. Zębiaki złożone przyczyną zatrzymania zębów stałych. Magazyn Stomatologiczny 2006; 6: 14-6.
Pindborg J, Kramer I, Torloni H. Histological typing of odontogenic tumors, jaws cysts and allied lesions. WHO, Genewa 1971.
Junquera L, Vicente JC, Roig P, Olay S, Rodriguez-Recio O. Intraosseus odontoma erupted into the oral cavity: An unusual pathology.
.Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2005; 10: 248-51.
Amado-Cuesta S, Gargallo-Albiol J, Berini-Aytes L, Gay-Escoda C. Revision de 61 casos de odontoma. Presentacion de un odontoma
complejo erupcionado. Med Oral 2003; 8: 366-73.
Cildir SK, Sendit K, Olgac V, Sandalli N. Delayed Eruption of a Mandibular Primary Cuspid Associated with Compound Odontoma. The
Journal of Contemporary Dental Practice 2005; 4: 1-6.
Pistoia G, Gerlach R, Santos J, Filho A. Odontogenic cyst and odontoma. Braz Dent J 2001; 12: 67-70.
Janas A, Olszewski D. Zębiak złożony i ząb dodatkowy. Magazyn Stomatologiczny 2006; 9: 94-6.
Dobroczyńska-Krefta B, Szyszkowska AM. Odontoma - the cause of permanent teeth retention. Description of three cases. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska 2007; LXII: 87-92.
Calatrava L. Lecciones de patologia quirurgica oral y maxillofacial. Madrid Oteo 1979; 455-60.
Rokicki M, Rokicka M, Tarnawski M. Zęby nadliczbowe – definicja, etiologia, epidemiologia. Przegląd piśmiennictwa. Ann Acad Med Siles 2007; 61: 133-6.
Gorlin RJ, Goldman H. Thoma’s Oral Pathology. St. Louis: The Mosby Company 1970; 112-5.
Budnick SD. Compound and complex odontomas. Oral Surg 1976; 42: 501-6.
FORUM
ORTODONTYCZNE
50
ORTHODONTIC
FORUM