J. Kożuchowski, Josef Piper (1904
Transkrypt
J. Kożuchowski, Josef Piper (1904
Człowiek w kulturze 14 Sylwetki wybitnych filozofów Josef Pieper (1904-1997) Josef Pieper, jeden z najwybitniejszych, współczesnych myślicieli nurtu klasycznego w Niemczech, urodził się 4 maja 1904 roku we wsi Elte (ok. 30 km od Münster) jako syn nauczyciela wiejskiego, a potem dyrektora tamtejszej szkoły. Gdy miał 6 lat, rodzina wywędrowała do Münster. W 1914 wstąpił do sławnego gimnazjum oo. paulinów. W latach dwudziestych przyłączył się do ruchu „Wędrowne ptaki". W okresie 1923-1928 studiował filozofię, socjologię i prawo w Mün ster i Berlinie. W 1928 obronił pracę doktorską Die ontische Grund lage des Sittlichen nach Thomas von Aquin (Ontyczne podstawy moralności Tomasza z Akwinu). Od 1928 do 1932 był asystentem u socjologa prof. Pflenge. Zrezygnował z tej funkcji na wieść o tym, że jego dwie publikacje poświęcone społecznej encyklice Quadragesimo anno zostały zarekwirowane. Oddziaływał teraz jako wolny pisarz i dziennikarz, pragnąc wzmocnić duchowy opór względem reżi mu Trzeciej Rzeszy. Temu celowi służyły takie traktaty jak: Vom Sinn der Tapferkeit (O sensie odwagi), Über das christliche Menschenbild (O chrześcijańskim obrazie człowieka), Über die Hoffnung (O na dziei). Jednocześnie współpracował z kościelnym instytutem w Dort mundzie. W 1934 utworzył „Kółko Pracy", które wraz z jego pismami stanie się duchowym arsenałem w sporze ze światopoglądem narodo wego socjalizmu. Podczas drugiej wojny światowej pełnił funkcję psychologa Wehrmachtu i sporządził ok. trzech tysięcy orzeczeń są dowych o młodych żołnierzach . W 1946 habilitował się u G. Krugera na filozoficznym fakultecie Uniwersytetu w Münster (rozprawa Wahr1 1 A. Menne, Über den Sinn der Tugenden, „Die Welt", 04.05.1979, s. 4. 266 Sylwetki wybitnych filozofów heit der Dinge - Prawda rzeczy). Również w 1946 został powołany na urząd profesora nowo utworzonej Akademii Pedagogicznej w Essen, który wykonywał do 1969. W 1946 na uniwersytecie w Münster specjalnie dla niego została utworzona katedra antropologii filo zoficznej, którą kierował do przejścia na emeryturę (1970). Wykłady prowadził do 92 roku życia i zawsze przy licznym audytorium (brako wało krzeseł w sali wykładowej). Nie przyjął propozycji kierownika katedry na kilku uniwersytetach: we Frankfurcie, Mainz i Monachium. Często zapraszany na zagraniczne uniwersytety, przeprowadził tam wiele wykładów. Był gościnnym profesorem na uniwersytetach: wol nym w Berlinie (1949), w Notre Dame (1950), w Kalifornii (1957, 1962), w Toronto (1967), w Indiach (1962) i Japonii (1964). Specjalne upodobanie przejawiał w kształceniu nauczycieli, które realizował ja ko profesor Akademii Pedagogicznej w Essen. W życiu Piepera nie było wyraźnych załamań ani wielkich nawró ceń. Najbardziej inspirujący okazał się dzień 28 sierpnia 1924 roku. Dwudziestoletni Pieper uczestniczył wówczas w wieczorze muzycz nym na zamku Rothenfels, zorganizowanym z okazji 175. urodzin Goethego. Zainspirowało go wtedy do studiów myśli klasycznej i św. Tomasza przemówienie Romano Guardiniego dotyczące ducha kla sycznego w twórczości Tomasza i Goethego. Dla Piepera najbardziej urzekającą cechą tych myślicieli był respekt dla rzeczywistości i obiektywizm. Postanowił iść ich śladem, czemu dawał wyraz w całej swej działalności filozoficznej i pisarskiej, począwszy od rozprawy doktorskiej. Podkreślił w niej - w przeciwieństwie do Kanta - że wszelka powinność ma swe podstawy w bycie, a dobro w rzeczy wistości . Nauczycielami Piepera nie byli aktualnie żyjący, lecz wspomniani powyżej św. Tomasz, Goethe oraz Platon, którzy pochodzili z trzech odrębnych epok: antyku, średniowiecza, nowożytności. Najpierw zasadniczym źródłem twórczości Piepera była myśl św. Tomasza i jej poświęcił kilka swych dzieł, m.in. Einführung zu Tho mas von Aquin (Wprowadzenie do nauki Tomasza), Über Thomas von 2 J. Strickstrock, J. Pieper Träger der Paulus-Plakette der Stadt Münster, Münster 05.11.1979, s. 2-3 2 Josef Pieper (1904-1997) 267 Aquin (O Tomaszu z Akwinu), Philosophia negativa (Filozofia nega tywna). Od 1947 przedmiot jego analiz przesuwał się coraz bardziej w kie runku Platona. Pieper interpretował i aktualizował jego poglądy za warte w Dialogach (Gorgiasz, Uczta, Fajdros, Kriton) w formie sztuk teatralnych i audycji radiowych. Opublikował je w Kümmert euch nicht um Sokrates (Nie troszczcie się o Sokratesa). Interpretacje Fajdrosa i kilku innych dzieł Platona przedstawił w Begeisterung und göttlicher Wahnsinn (Zachwyt i boskie szaleństwo) oraz Über die platonischen Mythen (O mitach platońskich). W tej ostatniej książce przedstawił też obrazowo metody fdozofii platońskiej. Przybliżając współczesnemu człowiekowi poglądy Platona, podkreślał przede wszystkim, że są obecnie przydatne i prawdziwe - i takimi pozostaną zawsze. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Pieper zajmował się zjawiskami posoborowymi Kościoła katolickiego, czego dokumenta cją jest praca Über die Schwierigkeiten der Glaubens heute (O trud nościach wiary dzisiaj). Nie sposób w tym miejscu dokładnie przedstawić dorobek filozoficzno-pisarski niemieckiego myśliciela. Był on filozofem typu kla sycznego. Jego dzieła dotyczą zagadnień z zakresu wielu gałęzi fdozofii: metafizyki, teorii poznania, filozofii kultury, filozofii spo łecznej, filozofii religii, etyki, a zwłaszcza antropologii filozoficznej. Dodajmy tylko, że podejmował w swojej twórczości wszystkie naj bardziej palące problemy współczesnej rzeczywistości i życia chrze ścijańskiego: problemy natury społecznej, egzystencjalnej, kulturo wej. Jeśli mierzylibyśmy sukces naukowej pracy liczbą książek i przekładów na inne języki, to okazałoby się, że Pieper jest pod tym względem najbardziej skutecznym i wpływowym twórcą XX wieku . W sumie napisał pięćdziesiąt książek i ok. czterystu artykułów, do czego, oprócz jego żywej wiary i daru słowa, przyczyniła się rzadko spotykana zdolność i umiejętność koncentracji oraz dyscyplina pra cy . Większość z nich została przetłumaczona na piętnaście języków 3 4 3 4 A. Menne, Über den Sinn der Tugenden, s. 5. H. Wild, J. Pieper. Schriftenverzeichnis 1929-1989, München 1989, s. 7-8. 268 Sylwetki wybitnych filozofów świata. W krajach anglosaskich i romańskich twórczość Piepera uzyskała większe uznanie aniżeli w Niemczech. Potwierdzeniem wysokiego uznania dla dzieła myśliciela, tak w kraju jak i poza jego granicami, były liczne wyróżnienia, referencje, propozycje. W 1974 roku Pieper otrzymał Krzyż Komtura z Gwiazdą Papieża Grzegorza, w 1981 - nagrodę R. Guardiniego, w 1982 - Międzynarodową Na grodę Balzany (jako pierwszy Niemiec), która jest porównywalna z Nagrodą Nobla, Międzynarodową Nagrodę Ingersoll za naukową prozę w Chicago (jako pierwszy z Niemców), w 1989 - Wielkie Wyróżnienie w Austrii, nagrodę państwową Północnej Westfalii, Plakietę Pawła miasta Münster, Nagrodę Doksa Filozoficznej Aka demii w Meksyku. Był członkiem Niemieckiej Akademii Języka i Poezji, Wydziału Filozofii w Louvain, Papieskiej Akademii Toma sza z Akwinu, Westfalskiej Akademii Nauk. Otrzymał doktoraty honoris causa na uniwersytetach: w Monachium (1964), Münster (1974), Eichstätt (1985) i Waszyngtonie (1990). Pieper był także wybitnym pisarzem. Posługiwał się językiem z intelektualną rzetelnością. Czytelnik ma wrażenie, że bierze udział w rozmowie, którą toczy z Platonem, Tomaszem i innymi myślicie lami. Jego pełne treści pisma wyróżnia jasność języka, która odpo wiada rzeczowości myślenia. Zdaniem C. S. Lewisa - to mistrz obra zowej prostoty. A prostota ta jawi się jako owoc bezstronnego zwrócenia się do rzeczywistości . Pieper oddziaływał też jako wybitny pedagog. Jego przesłanie z okresu przed II wojną światową pomagało wyzwalać się z de zorientacji, ukazywało struktury porządku i ładu, dawało siłę, budzi ło nadzieję przezwyciężenia chaosu duchowego spowodowanego przez ideologię narodowego socjalizmu. W „godzinie zero", czyli w chwili załamania się ideologii „Tysiącletniego panowania Trzeciej Rzeszy", jego refleksja etyczna zadziałała na młode pokolenie oczyszczająco . Również dla naszej generacji poglądy Piepera mogą okazać się ważną propozycją. Jak się bowiem podkreśla w ojczyźnie 5 6 G. Kranz, Lexikon der Katholischen Weltliteratur, Freiburg-Basel-Wien 1978, s. 812-813. P. Oswald, Begegnungen mit Josef Pieper, Münster, Montessori Werkbrief, Heft 1/1984, s. 3-5. 5 6 Josef Pieper (1904-1997) 269 myśliciela z Münster, generacja ta wydaje się wykazywać obecnie szczególną otwartość na przesłanie zawarte w myśli fdozoficznej Piepera, zaczyna bowiem poznawać, że w nieograniczonej wierze osiągania wszystkiego w wymiarze osobistym, politycznym, nauko wym tkwi korzeń jej najgłębszych lęków i najbardziej dręczących problemów . Dodajmy na koniec, że Pieper był ojcem trojga dzieci (córka i dwóch synów). Zmarł 4 listopada 1997 roku w swoim domu. Z biografa tej jednoznacznie więc wynika, iż Pieper dawał świa dectwo własnej twórczości całym swoim życiem. Dlatego H. Urs von Balthasar mógł powiedzieć, iż Pieper jako myśliciel i człowiek jest całkowicie obecny w każdej swej książce . 7 8 Ks. 7 8 Józef Kożuchowski A. Auer, Lebensbedingung Musse, „Die Presse Wien" 1989, 16/17, s. 4. N. Ciasen, Schlichtheit der Sprache, „Eichstätter Kurier" z 15.11.1985, s. 11.