docZmiany na rynku przedsiębiorstw usług ogrodniczych w Polsce w
download 
Reklamacja Transkrypt
Zmiany na rynku przedsiębiorstw usług ogrodniczych w Polsce w
ZESZYTY NAUKOWE INSTYTUTU SADOWNICTWA I KWIACIARSTWA im. SZCZEPANA PIENIĄŻKA TOM 17 2009 ZMIANY NA RYNKU PRZEDSIĘBIORSTW USŁUG OGRODNICZYCH W POLSCE W LATACH 2004-2009 Changes on the horticultural services market in Poland in 2004-2009 Ewa Matejek Szkoł a Gł ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa e-mail: [email protected] ABSTRACT This article presents the results of studies concerning the functioning of small and medium enterprises in Poland in 2004-2009. Due to high elasticity and high speed of adaptation to changing conditions they have been one of the main forces of economic growth. The article focuses on the development and functioning of companies which operate on the horticultural services market. The studies have shown that in 2009 the number of companies was 112.8% higher than in 2004. The greatest increase, by 160%, has occurred in garden design services. The aim of the article is to present the changes in the quantity and territorial growth of companies in the horticultural services market in Poland in recent years. Key words: economic activity, services market, horticultural company WSTĘP Stworzenie wł asnego przedsiębiorstwa i kierowanie nim moż e być efektem róż nych czynników. Z jednej strony taka forma aktywnoś ci moż e byćwyborem ś wiadomym, a pomysłna jej prowadzenie moż e wynikać z tradycji rodzinnych, wykształ cenia, wł asnych umieję tnoś ci, poszukiwania niezależnoś ci, chęci zrealizowania wł asnych marzeń i ambicji, wystę powania nisz i okazji rynkowych, wynikają cych z niepeł nego zaspokojenia popytu, obserwacji przedsię wzię ći wzorowania sięna nich, a także chęci sprawdzenia sięi sprawowania wł adzy nad innymi (Kowrygo 148 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 i in. 2008). Z drugiej zaśwybór ten moż e wynikaćz pewnego przymusu zwią zanego z trudnoś ciąznalezienia pracy lub brakiem dostatecznych dochodów. Decyzja o zał ożeniu firmy, niezależ nie od przyczyn jej powstania, powinna byćzawsze dobrze przemyś lana i przygotowana. Wymaga bowiem uwzglę dnienia wielu elementów, mię dzy innymi takich, jak: sposobu zarzą dzania firmą, radzenia sobie z zagrożeniami, które mogą siępojawić, a nade wszystko podję cie decyzji, czym przedsiębiorstwo powinno sięzajmować, wyznaczenie celów jego dział ania i przeanalizowanie ich realnoś ci. Przedsiębiorca powinien byćotwarty na otoczenie i zorientowany na współ pracę. Mał e i ś rednie przedsię biorstwa (MŚP) stał y się zasadniczym czynnikiem rozwoju ekonomicznego w państwach czł onkowskich Unii Europejskiej. Na przykł ad w 2004 roku stanowił y tam 99% istnieją cych przedsię biorstw, realizując 65% obrotu, zatrudniają c 66% ogół u zatrudnionych oraz generują c 55% dochodu wszystkich przedsiębiorstw (www.ukie.gov.pl). MŚP odgrywająważnąrolęw rozwoju lokalnym i regionalnym. W porównaniu z duż ymi przedsię biorstwami sąbardziej elastyczne pod wzglę dem dostosowania do zmieniających sięwarunków rynkowych, ł atwiej uruchamiają niewykorzystane zasoby i szybciej przeprowadzajązmiany, co dodatkowo wpł ywa na ich zalety (Wiatrak 2007). Przedsię biorstwa te są wspierane zarówno przez rzą dy poszczególnych państw, jak i odpowiednie instytucje Unii Europejskiej, nie tylko ze wzglę du na ich znaczenie. PotencjałMŚP jest czę sto zbyt mał y, by mogł y one samodzielnie i skutecznie realizowaćnowatorskie pomysł y na biznes. Ponadto firmy te znacznie gorzej radząsobie z wymaganiami prawno-regulacyjnymi niżorganizacje dział ają ce na wię kszą skalę(Matejek 2004). Równieżw Polsce mał eiś redniej wielkoś ci przedsiębiorstwa uważ a sięza sił ęnapę dowągospodarki. Choćmająone zazwyczaj niewielki zasię g dział ania, to jednak wywierająduży wpł yw na otoczenie, w którym funkcjonują, a ich ogromna liczba nadaje sektorowi MŚP duż e znaczenie w kształ towaniu gospodarki. Po przystą pieniu do Unii Europejskiej, Polska moż e korzystaćz programów, które wspierająrozwój mał ych iś rednich przedsię biorstw, co wpł ywa mię dzy innymi na poprawę konkurencyjnoś ci przedsiębiorstw w tym sektorze (Chą drzyński 2008). Zmiany na rynku przedsiębiorstw usł ug ogrodniczych w Polsce w latach 2004-2009 149 W Polsce sektor MŚP to przede wszystkim firmy, dział ają ce w takich branż ach, jak: handel hurtowy i detaliczny, produkcja przemysł owa oraz przede wszystkim usł ugi, w tym takż e usł ugi ogrodnicze. METODY BADAŃ Badaniami obję to MŚP w Polsce oraz firmy tego typu zarejestrowane w branż y ogrodniczej. Materiał y wyjś ciowe do badaństanowił y dane statystyczne GUS, dane udostępnione na stronach internetowych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczoś ci (www.parp.gov.pl) oraz dodatkowo dane (dotyczą ce firm branży ogrodniczej, zarejestrowanych w poszczególnych województwach) zamieszczone na stronach internetowych Polskich Ksią żek Telefonicznych (www.pkt.pl), najwię kszego wydawcy ksią ż ek telefonicznych w kraju, który posiada aktualne informacje na temat firm i instytucji zlokalizowanych oraz aktualnie funkcjonujących na obszarze cał ego kraju. Firma ta wyróż nia cztery grupy firm usł ugowych z branży ogrodniczej: oferujące artykuł y i sprzę t ogrodniczy, usł ugi ogrodnicze, zajmujące sięprojektowaniem ogrodów oraz oferują ce meble i akcesoria ogrodowe. Ponieważdo grup oferują cych usł ugi ogrodnicze i projektują cych ogrody należ ał y dokł adnie te same przedsię biorstwa, został a ona przedstawiona jako jedna grupa zajmująca sięprojektowaniem ogrodów. Zebrane informacje dotyczył y lat 2004-2009. Dane te następnie poddano róż nego rodzaju porównaniom. W analizie wyników badań zastosowano metody matematycznostatystyczne. Wszystkie końcowe wyniki został y przedstawione w formie wykresów oraz tabel poł ą czonych z opisem. Ogólna charakterystyka badanych przedsię biorstw W Polsce po roku 1989 nastąpiłdynamiczny rozwój sektora mał ych iś rednich przedsię biorstw. W roku 2007 firmy te zdecydowanie dominował y liczebnoś cią . Mikroprzedsiębiorstwa stanowił y 94,86% przedsiębiorstw zarejestrowanych w REGON, mał e – 4,2%, ś redniej wielkoś ci – 0,8% oraz duże – 0,14% przedsię biorstw (ł ą cznie wszystkich był o 3 794 422, z czego aktywnych 1 777 076). Najszybciej wzrastał a liczba przedsię biorstw mał ych (1,9%) i mikroprzedsię biorstw (1,4%). Bardzo nieznacznie wzrosł a liczba przedsię biorstw ś rednich (0,2%). W przedsię - 150 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 biorstwach duż ych odnotowano wzrost o 0,06%. Największąaktywnoś cią charakteryzował y sięprzedsiębiorstwa duże (59,3%), a najmniejsząmał e (28,3%). Przedsiębiorstwa aktywne stanowił y okoł o poł owęmikroprzedsiębiorstw i przedsię biorstw ś rednich (odpowiednio 47,6% i 51,1%) (Łapiński 2009). W 2007 roku w stosunku do 2006 nieznacznie zmniejszył a sięliczba przedsię biorstw nowo powstał ych (spadek o 0,8%). Wyraźnie szybciej spadał a jednak liczba podmiotów zlikwidowanych (o 10,6%). Jedynie w przypadku mikro- i mał ych przedsię biorstw liczba nowo powstał ych jednostek był a wyższa niżliczba przedsiębiorstw zlikwidowanych. Wkł ad sektora MŚP w tworzenie produktu krajowego brutto wyniósł w tymże 2007 roku – 47,4%, w tym mikroprzedsię biorstwa wytworzył y 30,1%, mał e –7,3%, ś rednie zaś– 10% PKB. W sektorze MŚP dominują przede wszystkim przedsię biorstwa sektora prywatnego. Wś ród przedsiębiorstw ś redniej wielkoś ci istotny wkł ad w PKB mająprywatne firmy produkcyjne sekcji przemysłoraz firmy dział ające w sekcji poś rednictwo finansowe. W pozostał ych sekcjach dominująmał e, prywatne przedsiębiorstwa prywatne (Żoł nierski 2009). Liczba mał ych i ś rednich przedsiębiorstw w poszczególnych województwach-regionach w Polsce jest doś ćwyraź nie zróż nicowana. Na to zróż nicowanie wpł ywa struktura gospodarcza, infrastruktura, chł onnoś ć rynków lokalnych, jakoś ći liczba instytucji otoczenia biznesu, a takż e dostępne dla przedsiębiorstw zasoby ludzkie czy kapitałintelektualny. Poziom przeżywalnoś ci przedsię biorstw, mierzony wskaź nikiem przeż ycia pierwszego roku dział alnoś ci, pozostawałrelatywnie stał y w okresie 2003-2007. Pasmo wahańtego wskaźnika był o niewielkie (od 61,5% do 67,6%). Przeżywalnoś ć przedsiębiorstw w dł uższym okresie dosyć dramatycznie spada w miarękolejnych lat dział alnoś ci przedsię biorstw. Do 2007 roku przeż ył o 66,5% powstał ych w 2006 roku, natomiast zaledwie 24,6% powstał ych w 2002 roku. Poziom przeż ywalnoś ci przedsię biorstw utworzonych w 2002 roku spada rocznie ś rednio o 24,4%. Poziom przedsię biorczoś ci w Polsce, mierzony liczbąprzedsię biorstw na 1000 mieszkańców, w stosunku do innych krajów europejskich wypada przecię tnie. Wedł ug danych za rok 2005 Polska zajmuje 15 miejsce wś ród 28 wybranych państw europejskich, z wartoś ciąnieco niższąod ś redniej unijnej. Poziom przedsię biorczoś ci mierzonej tym wskaź nikiem jest Zmiany na rynku przedsiębiorstw usł ug ogrodniczych w Polsce w latach 2004-2009 151 najwyż szy w Czechach, Portugalii i Grecji, najniższy natomiast na Sł owacji, w Rumunii i Niemczech (Łapiński 2009). Jak jużwspomniano, duże znaczenie w sektorze MŚP mająfirmy usł ugowe. Zgodnie z danymi GUS w roku 2007 przedsię biorstwa prowadzą ce dział alnoś ć usł ugową wytworzył y 64,5% ogół u wartoś ci dodanej brutto cał ej gospodarki narodowej. Dał y miejsca pracy okoł o 55,9% ogół u pracujących. Wś ród podmiotów prowadzą cych dział alnoś ć usł ugowądominującąrolęodgrywają przedsiębiorstwa handlowe. Na koniec 2007 roku stanowił y one 40,8% ogólnej liczby podmiotów usł ugowych zarejestrowanych w REGON. Analizują c sektor usł ugi najczę ś ciej myś li sięo usł ugach internetowych, telekomunikacyjnych czy finansowo-doradczych. Znacznie mniej zainteresowania poś więca się innym dział alnoś ciom usł ugowym, w tym dynamicznie rozwijają cym się usł ugom ogrodniczym. Wł aś nie rynkowi usł ug ogrodniczych, firmom dział ają cym w tej branży i ich charakterystyce wedł ug danych GUS, został a poś wię cona praca Olewnickiego (2009). W dą żeniu do dopeł nienia obrazu rozwoju branż y usł ug ogrodniczych przeprowadzono dalsze badania, zaprezentowane w niniejszym opracowaniu, korzystają c jednak, jak jużuprzednio wspomiano, z nieco odmiennej niżGUS klasyfikacji podmiotów funkcjonujących na tym rynku. WYNIKI I DYSKUSJA Z przeprowadzonych analiz wynika, że na polskim rynku jest najwię cej przedsiębiorstw oferują cych roś liny, artykuł y i sprzę t ogrodniczy (rys. 1). Do tej grupy należ ącentra ogrodnicze, autoryzowane sklepy, serwisy sprzętu ogrodniczego, hurtownie ogrodnicze, wypożyczalnie maszyn ogrodniczych, szkół ki roś lin ozdobnych, producenci podł oży ogrodniczych, dystrybutorzy nawozów i ś rodków ochrony roś lin. Drugąco do wielkoś ci grupąsąfirmy projektują ce i aranżują ce ogrody. W ich ofertach moż na znaleź ćnie tylko klasyczne ogrody skalne, bylinowe czy leś ne, ale także projekty nasadzeń roś lin na dachach, tarasach czy we wnę trzach. Przedsię biorstwa te oferujątakie usł ugi, jak brukarstwo i ukł adanie kostki, zakł adanie oczek, fontann, wodospadów, 152 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 systemów automatycznego nawadniania, oś wietlenie ogrodu, zakł adanie trawników, projektowanie murków i grilli ogrodowych oraz przesadzanie drzew. Firmy z tej grupy branżowej zajmująsięgł ównie projektowaniem, ale takż e oferująpielę gnacjęgotowych ogrodów polegającąna koszeniu trawników, odchwaszczaniu rabat, ochronie przed szkodnikami i chorobami, wysokoś ciowej pielęgnacji drzew oraz zabezpieczaniu zieleni na okres zimowy. 3% Artyku ł y i sprzę t ogrodniczy Gardening goods and equipment Projektowanie ogrodów Garden design 36% Meble i akcesoria ogrodowe Garden furniture and accessories 61% źródł o/source: Kubiak J., 2009 Rysunek 1. Procentowa struktura firm branż y usł ug ogrodniczych w Polsce w 2009 roku – Profiles and percentage market share of companies in the horticultural services sector in Poland in 2009. Trzecia, najmniej liczna grupa przedsiębiorstw ogrodniczych oferuje akcesoria i sprzę t ogrodowy. Do tej grupy należ ąsklepy z meblami ogrodowymi, zakł ady produkcyjno-handlowe, centra handlowe, zakł ady kształ towania terenów zieleni, hurtownie sztucznych kwiatów i mebli ogrodowych, zakł ady drzewne, sklepy z galanterią ogrodową oraz przedsię biorstwa produkcji drzewnej. Firmy te zajmująsiętakże produkcją poduszek na meble ogrodowe, sprzedaż ąlamp ogrodowych i wyrobów architektury ogrodowej. Zmiany na rynku przedsiębiorstw usł ug ogrodniczych w Polsce w latach 2004-2009 153 4000 3712 3500 3000 2500 2222 1946 2004 2000 2009 1500 852 1000 500 87 204 0 Artykuł y i sprzę t ogrodniczy Gardening goods and equipment Projektowanie ogrodów Garden design Meble i akcesoria ogrodowe Garden furniture and accessories źródł o/source: Gał ązka M. 2005 i Kubiak J. 2009 Rysunek 2. Porównanie liczby przedsię biorstw branż y usł ug ogrodniczych w latach 2004 i 2009 – Comparison of the numbers of companies in the horticultural services sector in 2004 and 2009 W porównaniu z latami poprzednimi odnotowuje sięznaczny wzrost zakł adanych przedsię biorstw ś wiadczą cych usł ugi ogrodnicze (rys. 2). W 2009 roku liczba przedsię biorstw projektują cych ogrody wzrosł a o 160,8% w porównaniu z rokiem 2004 (Gał ą zka 2005). W ostatnich pię ciu latach nastąpiłtakże znaczny przyrost firm oferujących meble i akcesoria ogrodowe, ażo 134,5%. W tym teżokresie najmniej wzrosł a liczba przedsię biorstw sprzedają cych artykuł y i sprzę t ogrodniczy (o 90,7%). Wzrost liczby przedsiębiorstw branż y ogrodniczej jest spowodowany większym popytem ze strony konsumentów. Mieszkańcy naszego kraju chę tniej niż dotychczas zakł adają ogrody, ponieważ wzrasta ich ś wiadomoś ć, poczucie estetyki, ale takż e ze wzglę du na panują cąmodęna 154 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 ogrody przydomowe. Wię kszy popyt jest spowodowany równieżwzrostem zamożnoś ci i chę ciąkorzystania z dóbr wyż szego rzędu. Architekci krajobrazu wychodząnaprzeciw oczekiwaniom klientów, którzy mają coraz wyższe wymagania co do jakoś ci oferowanych projektów i poszukująnowych ciekawych odmian roś lin. Znaczny wzrost przedsię biorstw ś wiadczą cych usł ugi ogrodnicze jest dowodem na to, ż e coraz więcej osób korzysta z profesjonalnych usł ug firm projektujących ogrody oraz kupuje roś liny w branż owych sklepach i centrach ogrodniczych. Dane dotyczą ce aktualnej liczby przedsiębiorstw branży ogrodniczej funkcjonujących w poszczególnych województwach (tab. 1) wskazują , że rozmieszczenie przedsię biorstw usł ugowych tej branży zależ y gł ównie od popytu i zamoż noś ci klientów. Najwięcej przedsię biorstw niezmiennie znajduje sięw województwie mazowieckim, co jest zwią zane z najwyż szymi krajowymi dochodami mieszkańców Warszawy oraz dużą liczbą zamieszkującej ten teren ludnoś ci. W tym województwie najbardziej też jest rozwinię ta „infrastruktura biurowa”, co wiąż e sięz zagospodarowaniem terenów wokółprzedsię biorstw, zakł adów, a także szkół . Z kolei duż a liczba nowo powstają cych osiedli, które coraz czę ś ciej otoczone sąbogatązielenią, stwarza nowe miejsca pracy dla architektów krajobrazu. Wszystko sprawia, że województwo mazowieckie przoduje w rankingu pod wzglę dem liczby przedsię biorstw branży ogrodniczej. Drugie pod wzglę dem liczby firm zwią zanych z usł ugami ogrodniczymi jest województwo wielkopolskie. Duża liczba firm w tym województwie jest spowodowana bliskoś cią zachodniej granicy, co zapewnia szybki dowóz roś lin z zagranicznych firm, powoduje intensywniejszy rozwój handlu, a takż e ł atwiejszy dopł yw kapitał u inwestycyjnego. W 2004 roku na drugim miejscu znajdował o się województwo ś lą skie, które obecnie znajduje sięna czwartym miejscu. Spadek tempa zakł adania firm z branży ogrodniczej moż e byćspowodowany nasyceniem rynku na tego rodzaju usł ugi. Na trzecim miejscu znajduje sięobecnie województwo pomorskie. W 2004 roku zajmował o ono siódmąlokatęi jako jedyne przesunęł o się o cztery pozycje w klasyfikacji. Szybki rozwój firm jest spowodowany, podobnie jak w przypadku województwa wielkopolskiego, bliskoś cią Zmiany na rynku przedsiębiorstw usł ug ogrodniczych w Polsce w latach 2004-2009 155 zachodniej granicy, a także dogodnej sieci komunikacyjnej pomiędzy Gdańskiem, Gdynią , Sopotem, a innymi dużymi miastami w Polsce. Tabela 1 Przedsię biorstwa należ ą ce do branż y usł ug ogrodniczych w poszczególnych województwach w 2004 i 2009 roku – Companies in the horticultural services sector in the individual provinces of Poland in 2004 and 2009 Przedsię biorstwa Enterprises Województwo Province Dolnoś lą skie KujawskoPomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Mał opolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Ślą skie Świę tokrzyskie Warmiń skoMazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Razem – Total Suma meble artykuł y bioi akcesoria przedsię i sprzę t projektowaogrodowe rstw ogrodniczy nie ogrodów garden Total number gardening garden furniture of enterprises goods and design and equipment accessories 2004 2009 2004 2009 2004 2009 2004 2009 Lokata wg sumy przedsiębiorstw Place in terms of the number of enterprises 2004 2009 87 200 12 12 219 450 5 5 162 31 105 3 17 133 284 10 9 113 221 40 98 120 256 39 19 54 68 59 128 0 1 6 6 6 10 152 60 180 295 163 394 8 15 6 8 13 7 144 293 72 306 588 152 133 440 5 16 14 20 221 474 440 1048 4 1 6 1 24 19 21 55 1 6 2 9 95 125 134 249 12 11 15 10 63 113 15 104 350 61 221 359 123 42 264 258 3 6 12 5 28 23 81 171 356 160 642 640 14 7 2 14 3 4 120 238 99 70 111 100 185 43 89 10 32 1 4 54 125 16 16 68 121 20 73 1 12 89 206 13 12 3 9 - 2 11 - 247 379 85 272 9 88 149 41 72 5 1946 3712 852 2222 87 31 341 682 5 134 226 204 2885 6139 źródł o – source: opracowanie – compiled by Gał ą zka M. 2005 i Kubiak J. 2009 156 Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pienią ż ka, tom 17 Na ostatnim miejscu niezmiennie od 2004 roku plasuje się województwo ś wię tokrzyskie, które jest stosunkowo mał o zurbanizowane, a znaczna częś ćludnoś ci ż yje tu poza obszarami miejskimi. Kontakt z otaczają cąnaturą, bliskoś ćpól i lasów powodująbrak istotnie dużych potrzeb zakł adania ogrodów i zmian w ś rodowisku naturalnym. PODSUMOWANIE 1. Mał e i ś rednie przedsię biorstwa ze wzglę du na dużą ich elastycznoś ći szybkoś ćw dostosowaniu siędo zmiennych warunków gospodarowania sąjednym z gł ównych motorów rozwoju gospodarczego. W ostatnich latach (2003-2007) najwię kszy wpł yw na przyrost liczby wszystkich firm miał y mikroprzedsię biorstwa (94,2%), a nastę pnie mał e przedsię biorstwa (5,6%), w przeciwień stwie do ś rednich i dużych (po 0,1%). 2. W ciągu ostatnich pię ciu lat istotne zmiany nastąpił y również w branży ogrodniczej. W porównaniu z 2004 rokiem w 2009 roku jest o 160,8% wię cej przedsię biorstw projektują cych ogrody oraz o 134,5% więcej firm oferujących meble i akcesoria ogrodowe. Najmniej wzrosł a liczba przedsię biorstw sprzedają cych artykuł y i sprzę t ogrodniczy (o 97,7%). Zwiększająca sięliczba przedsię biorstw z branży ogrodniczej jest spowodowana wię kszym popytem ze strony konsumentów. Klienci zakł adająogrody, ponieważwzrasta ich ś wiadomoś ć , poczucie estetyki, ale takż e ze wzglę du na panują cąmodęna ogrody przydomowe. Większy popyt jest teżspowodowany ogólnym wzrostem zamoż noś ci. 3. Najwię cej przedsiębiorstw w branż y ogrodniczej niezmiennie znajduje sięw województwie mazowieckim, co wiąż e sięz najwyż szymi krajowymi dochodami oraz dużą liczbązamieszkującej je ludnoś ci. W 2009 roku na drugim miejscu pod wzglę dem liczby firm zwią zanych z usł ugami ogrodniczymi znajduje sięw województwie wielkopolskim. Na ostatnim miejscu niezmiennie od 2004 roku plasuje sięwojewództwo ś wię tokrzyskie, które jest stosunkowo mał o zurbanizowane, a znaczna czę ś ćludnoś ci ż yje tu poza obszarami miejskimi. Zmiany na rynku przedsiębiorstw usł ug ogrodniczych w Polsce w latach 2004-2009 157 LITERATURA C h ąd r z y ńs k i M. 2008. Wpł yw mał ych i ś rednich przedsię biorstw na wzrost gospodarczy w Polsce w latach 1995-2005. Rocz. Nauk. Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu – SERiA, X(3): 57-61. Gał ąz k a M. 2005. Rynek usł ug ogrodowych w Polsce w latach 2003-2004. Praca magisterska zrealizowana w SGGW w Samodzielnej Pracowni Ekonomiki i Organizacji Ogrodnictwa w Warszawie. K o w r y g o B., G ó r s k a -W a r s e w i c z H., Św i ąt k o w s k a M. 2008. Podstawy organizacji i zarzą dzania przedsię biorstwem. Wyd. SGGW. Warszawa, 62-70. K u b i a k J. 2009: Zakł adanie i funkcjonowanie przedsię biorstw ogrodniczych. Praca magisterska zrealizowana w SGGW w Samodzielnej Pracowni Ekonomiki i Organizacji Ogrodnictwa w Warszawie. Ła p i ńs k i J. 2009. Liczba zarejestrowanych i aktywnych MŚP. [w:] Żoł nierski A. (red.): Raport o stanie mał ych i ś rednich przedsię biorstw w Polsce w latach 2007-2008. PARP. M a t e j e k E. 2004. Zmiany prawno-podatkowe w zasadach funkcjonowania sektora mał ych i ś rednich przedsię biorstw w zwią zku z przystą pieniem Polski do UE. [w:] Kowrygo B. (red.): Nowoczesne zarzą dzanie i marketing w rozwoju przedsię biorstw sektora rolno-spoż ywczego. Mat. Konf., Wydawnictwo SGGW. O l e w n i c k i D. 2009. Rynek firm usł ugowych zagospodarowania terenów zielonych w Polsce. Maszynopis. Samodzielna Pracownia Ekonomiki i Organizacji Ogrodnictwa SGGW. W i a t r a k A. 2007. Mał e przedsię biorstwa – istota, cele, cechy i znaczenie. Współ czesne zarzą dzanie 4: 40-50. Żo ł n i e r s k i A. 2009. Znaczenie sektora MŚP w Polsce.[w:] Żoł nierski A. (red.): Raport o stanie mał ych i ś rednich przedsię biorstw w Polsce w latach 2007-2008. PARP. www. parp.gov. pl. www. pkt. pl. www.ukie.gov.pl.
