Klimat Inwestycyjny w Chińskiej Republice Ludowej. Czynniki

Klimat Inwestycyjny w Chińskiej
Republice Ludowej. Czynniki
wpływające na napływ
Bezpośrednich Inwestycje
Zagranicznych w Państwie Środka
2015-12-22 09:13:20
2
3
Od roku 1978, kiedy Chiny weszły na drogę polityki reform i otwarcia, rząd chiński, celem nadania
intensywniejszego tempa rozwojowi gospodarki, wprowadzał system zachęt dla zagranicznych inwestorów.
Pokłosiem tego nowego podejścia było nowatorskie, jak na chińską gospodarkę, ustawodawstwo: Sino-China
Equity Joint Venture Law (1979), Foreign Capital Venture Law (1986).
Wprowadzenie
Od roku 1978, kiedy Chiny weszły na drogę polityki reform i otwarcia, rząd chiński, celem nadania
intensywniejszego tempa rozwojowi gospodarki, wprowadzał system zachęt dla zagranicznych inwestorów.
Pokłosiem tego nowego podejścia było nowatorskie, jak na chińską gospodarkę, ustawodawstwo: Sino-China
Equity Joint Venture Law (1979), Foreign Capital Venture Law (1986). Dla skuteczniejszego przyciągania
zagranicznego kapitału do ChRL, rząd chiński przyjął system szeregu zachęt dla zagranicznych inwestorów,
stymulując tym samym napływ Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych (BIZ) - Foreign Direct Investment (FDI).
Paleta instrumentów co do preferencyjnego traktowania zagranicznych firm obejmowała m.in. redukcje podatku
tzw. wakacje podatkowe, zniżki na pozyskanie terenów pod inwestycje itp. Jedną z przełomowych decyzji było
powołanie do życia czterech specjalnych stref ekonomicznych zlokalizowanych w bezpośredniej bliskości źródeł
kapitału inwestycyjnego o chińskim rodowodzie - mowa o Shenzhen, graniczącym z Hongkongiem, Xiamen,
położonym w bezpośredniej bliskości Tajwanu, Zhuhai, graniczącym z Makao i Shantou w prowincji Kanton,
posiadającym liczne związki z chińskimi mniejszościami w innych państwach Azji (Singapur, Malezja, Tajlandia).
W latach 80-tych rząd chiński podjął decyzje o „otwarciu” kolejnych miast Wschodniego Wybrzeża na napływ
zagranicznego kapitału. Niektóre prowincje rywalizując o przyciągnięcie zagranicznego kapitału, naciągały lub
wręcz przekraczały granice prawa. Trwał wyścig o pozyskanie inwestorów. Intensywny napływ kapitału
zagranicznego spowodował, iż Chiny, ze swoją komparatywną przewagą kosztową, stały się „fabryką świata” i
czołowym światowym eksporterem. Po wejściu do World Trade Organization (WTO) w 2001 roku Chiny
zredukowały bądź też wprowadziły abolicję na szereg wymogów i restrykcji co do FDI w Chinach. Przystąpienie
do Organizacji oznaczało konieczność dokonania dalszych dostosowań chińskich rozwiązań prawnych do
międzynarodowych standardów.
Obecnie rząd chiński kładzie nacisk raczej na zwiększenie udziału jakościowego niż ilościowego bezpośrednich
inwestycji zagranicznych. Chiny zachęcają firmy, które są w stanie wnieść do chińskiej gospodarki
zaawansowane i wysokie technologie, i nowoczesne, światowej klasy doświadczenie menadżerskie. Jednocześnie
wprowadzając tego rodzaju system preferencji, ChRL poprzez system restrykcji i norm ekologicznych,
uniemożliwia dostęp do rynku tym zagranicznym inwestorom, których potencjalna działalność wiązałaby się z
wysoką konsumpcją energii elektrycznej lub zagrożeniami dla środowiska naturalnego.
4
Korzyści z napływu BIZ mają zarówno dostawcy kapitału, jak również regiony przyjmujące zagranicznych
inwestorów. Chiny to kraj, który podszedł do FDI w sposób bardzo pragmatyczny i za sprawą odpowiednio
dobranych regulacji skutecznie wykorzystał możliwości, jakie może stworzyć napływ kapitału i technologii.
Według chińskiego Ministerstwa Handlu, BIZ w samym 2010 roku przekroczyły kwotę 100 mld USD.
Patrząc na czynniki, które wpływają na skalę inwestycji zagranicznych w Chinach i które znacząco oddziałują na
rozwój chińskiej gospodarki i funkcjonowanie zagranicznych inwestorów w Państwie Środka, można wyróżnić
kilka najistotniejszych czynników. Decydującą rolę wydaje się odgrywać 6 spośród nich:
1. dostępność kapitału
2. konkurencyjność
3. system regulacji prawnych
4. stabilność
5. wielkość rynku chińskiego i klimat inwestycyjny
6. otwartość na współpracę handlową z podmiotami regionalnymi i międzynarodowymi
Ad.1. Dostępność kapitału
Na początku 2000 roku, Chiny wyprzedziły Stany Zjednoczone jako największy na świecie odbiorca kapitału
zagranicznego. Na BIZ składa się kapitał (i związane z decyzją inwestycyjną ryzyko), które inwestor jest skłonny
ulokować w ramach danego regionu. Przepływ zagranicznych inwestycji do Chin determinują zarówno warunki na
globalnych rynkach kapitałowych jak i ogólne otoczenie gospodarcze w Chinach. Gospodarka światowa, rynki
kapitałowe i otoczenie biznesu tworzą duży wolumen kapitału do zainwestowania, część tego kapitału
przekształca się w BIZ. Inwestorzy są skłonni inwestować swój majątek na wschodzących (tzw. „emerging
markets”) i rozwijających się rynkach, a Chiny nadal uznawane są za rynek rozwijający się. Mimo szeregu
dylematów inwestycyjnych związanych m.in. z odmiennością kulturową w ChRL, problemami z ochroną własności
intelektualnej, transparentności i zastosowaniem w praktyce szeregu zapisów prawa, Chiny, ze swoim
potencjałem rozwojowym i popytem wewnętrznym są bardzo interesującym kierunkiem alokacji kapitału.
Ad.2. Konkurencyjność
Atrakcyjność Chin jako miejsca dla kapitału inwestycyjnego opiera się m.in. na osiągniętym już poziomie rozwoju
infrastruktury, dostępności zasobów (fizycznych i pracy), wydajności i kwalifikacji pracowników oraz rozwoju tzw.
łańcucha wartości firmy.
Poziom rozwoju i dojrzałości tych elementów sprawia, że Chiny są bardziej atrakcyjne dla BIZ od innych krajów,
takich jak Indie, które konkurują i zabiegają często o tego samego inwestora kapitałowego. Rozwijająca się w
sposób bardzo nierównomierny (spore różnice w poziomie rozwoju poszczególnych prowincji – generalnie wysoki
poziom na Wschodzie i Południu i znacznie uboższe centrum i zachodnie obszary kraju) chińska gospodarka
wciąż wymaga infrastruktury i zasobów w celu ułatwienia sprzedaży towarów i usług. Ogromne nakłady na drogi,
autostrady, mosty i inne obiekty infrastruktury zapewniają inwestorom coraz większy komfort w postaci
sprawnego przewozu półproduktów i towarów, jak również transportu pracowników. Coraz więcej miejsc w ChRL
przygotowanych jest do przyjęcia inwestycji zagranicznych. Kolejnym elementem przyciągania inwestycji
zagranicznych przez Chiny to dostępność tanich, wykwalifikowanych pracowników, którzy posiadają już szereg
niezbędnych umiejętności, doświadczenia i kwalifikacji do wytwarzania i dostawy towarów i usług, które mogą
skutecznie konkurować na rynkach globalnych. Wprawdzie, w ostatnich latach wyraźnie dostrzegalny jest wzrost
kosztów siły roboczej w Chinach, jednak duże różnice wynikające z rozwoju poszczególnych obszarów w ChRL,
nadal czynią to państwo wysoce konkurencyjnym. Obok rozwoju infrastruktury, wart podkreślenia jest coraz
wyższy poziom wykształcenia chińskiej kadry. Edukacja to jeden z priorytetów realizowanego obecnie programu
społeczno – gospodarczego rozwoju kraju.
Ad.3. System regulacji prawnych
Chiński rząd, mimo daleko idącej prywatyzacji gospodarki, wciąż ma spory udział w sterowaniu procesami
gospodarczymi, w tym wspiera działalność podmiotów państwowych (SOE – State Owned Enterprises), które
często wykazują się znacznie niższą efektywnością od firm prywatnych. Przekłada się to na tworzenie szeregu
regulacji i egzekwowanie decyzji preferencyjnych dla sektora państwowego (np. kwestie dostępu do rynku
zamówień publicznych). Proces inwestycyjny wiąże się z poznaniem prawa (tu rola wiarygodnej lokalnej firmy
5
prawniczej jest nieoceniona), jak i zarezerwowaniem odpowiedniego czasu na załatwienie formalności, poznanie
partnerów, rozeznanie lokalnych warunków itp. Zagraniczni szefowie inwestycji muszą poświęcić odpowiednią
ilość czasu i środków na poznanie zasad i zapoznanie się z doświadczeniami w ich wdrażaniu (bądź egzekucji
roszczeń). Jeśli inwestor chce stworzyć fabrykę w Chinach, wysokie koszty tzw. „start-up”, skomplikowana
materia prawna i inne czynniki np. kulturowe mogą taki podmiot zniechęcić. Determinacja, konsekwencja,
znajomość kultury, języka i technik negocjacyjnych, a także wsparcie lokalnego partnera są wyjątkowo
pożądane. Kwestia pozyskania odpowiedniego partnera chińskiego do wspólnych inwestycji jest kluczowa dla
powodzenia procesu inwestycyjnego. Warto nadmienić, iż w ramach obecnych regulacji prawnych w ChRL można
tworzyć podmioty z wyłącznym udziałem kapitału zagranicznego (tzw. WOFE), ze względu na w/w
uwarunkowania szereg obcych firm korzysta właśnie z takiej możliwości.
Inne rodzaje regulacji chińskich, z którymi spotykają się zagraniczni inwestorzy, obejmują obowiązkową
współpracę typu joint venture, w której inwestor zagraniczny zobowiązany jest współpracować z chińską agencją
rządową lub lokalną firmą jako partnerem biznesowym. Ma to jednak swoje plusy, gdyż ze względu na
odmienności kulturowe tego rodzaju forma działalności znacznie obniża potencjalne ryzyka inwestycyjne i
zwiększa szanse na biznesowy sukces.
Wielkim wyzwaniem dla zagranicznych firm, jest działanie i orzecznictwo chińskiego systemu sądowniczego,
który bywa stronniczy, i preferuje rozstrzygnięcia na korzyść chińskich podmiotów gospodarczych. Firmy lokalne
prowadzą niejednokrotnie działalność postrzeganą przez zagraniczne podmioty jako nieuczciwa, a praktyki
biznesowe jako niezgodne z zachodnim prawem lub po prostu nie-etyczne. Generalnie w wielowiekowej tradycji
chińskiej funkcjonuje pojęcie „guanxi” – a więc tworzenia i rozwijania układów i współpracy (nie-zapisanej żadną
umową), które często stanowią w ChRL większy element łączący strony niż zapisy kontraktowe. To również
skłania zagraniczne firmy do wielkiej ostrożności, wyważonego i pogłębionego szacowania ryzyka związanego z
wejściem i funkcjonowaniem na rynku chińskim, a także szczegółowego rachunku potencjalnych zysków i strat.
Ostanie lata pokazują jednak, iż w obszarze regulacji prawnych Chiny odnotowują znaczącą poprawę. Obszarami,
na które wciąż trzeba zwracać szczególną uwagę są kwestie IPR (ochrona własności intelektualnej), jak też np.
przestępcze wykorzystywanie najnowszych zdobyczy informatyki (zdarzają się przestępstwa z wykorzystaniem
wirtualnej rzeczywistości – np. hakerskie włamanie do systemów, przekazanie fałszywej informacji o zmianie
konta bankowego i spowodowanie, iż zagraniczny dostawca kieruje środki na fałszywe konto).
Generalnie, mimo szeregu przeszkód i trudności, administracja chińska jest bardzo zaangażowana w
kształtowanie środowiska inwestycyjnego. Postępuje promocja działań inwestycyjnych poprzez dostarczanie
atrakcyjnych zachęt finansowych w postaci ulg podatkowych, dotacji, tanich pożyczek rządowych i subsydiów.
Sponsorowane przez chiński rząd gratyfikacje finansowe, dają możliwość podejmowania inicjatyw biznesowych
bardziej opłacalnych i przynoszących zyski w krótszym czasie. Jak wspomniano, szczególnie preferowane są
inwestycje o dużej zawartości nowoczesnych technologii. Wiele rozwiązań opiera się na sprawdzonych wzorach
międzynarodowych (np. inkubacja przedsiębiorczości, funkcjonowanie branżowych stref rozwoju gospodarczego,
tworzenie klastrów itp.)
Ad.4. Stabilność
Stabilność polityczna i gospodarcza ułatwia napływ BIZ. Chińskie reformy bazowały na przywództwie silnej
władzy centralnej i stopniowej liberalizacji życia gospodarczego (w tym wprowadzaniu zagranicznego kapitału).
Taki model reform nie jest w Azji odosobniony. Stabilność oznacza dla przedsiębiorstw zagranicznych możliwość
lepszego przewidywania i planowania działań gospodarczych w przedziale średnio- i długoterminowym.
Przedsiębiorstwa zagraniczne powinny mieć wystarczającą podstawę dla przestrzeganiu chińskiego prawa i
porządku. Niestety Chinom nie udało się wyeliminować wszystkich problemów, które służą do podważenia
skuteczności prowadzenia działalności handlowej. Jak wspomniano, chiński system sprawiedliwości nadal boryka
się z problemami wypracowania skutecznych mechanizmów ograniczania lub całkowitego wyeliminowania
nieuczciwych i skorumpowanych elementów organów ścigania. O wielu problemach w działaniach na rynku
chińskim traktuje tekst dokumentu przygotowanego przez EU Chamber of Commerce p.n. „Position Paper”. Jest
to zbiór opinii i doświadczeń przedstawicieli podmiotów z Unii Europejskiej prowadzących zarejestrowaną
działalności w Państwie Środka. Chiny w ciągu ostatnich trzydziestu lat dokonały olbrzymiego wysiłku
legislacyjnego, dotyczy to także okresu po przystąpieniu kraju do Światowej Organizacji Handlu. Obecnie główny
problem wiąże się z egzekucją regulacji prawnych, tym bardziej, iż szereg decyzji, w związku z decentralizacją i
6
przekazaniem części uprawnień władzom prowincji i aglomeracji miejskich, podejmowanych jest w regionach.
Ad.5. Wielkość rynku chińskiego i klimat inwestycyjny
Najbardziej odziaływującym psychologicznie na inwestorów czynnikiem funkcjonowania w Chinach jest ogromna
liczba ludności i rozmiar rynku, a także perspektywy rozwoju kraju. Skala lokalnego rynku i ilość potencjalnych
konsumentów sprawia, że Chiny są atrakcyjnym miejscem dla BIZ. Mimo czasem sprzecznych prognoz, wszystko
wskazuje na to, iż chińska gospodarka będzie nadal się szybko rozwijać, acz w sposób bardziej zrównoważony.
Ilość konsumentów, których poziom świadomości co do znaczenia jakości produktów, jak również prestiżu
budowanego posiadaniem dóbr luksusowych, wzrasta w gwałtownym tempie. Zachodnie wzorce konsumpcyjne
coraz intensywniej przenikają do Chin i skutecznie się tutaj przyjmują. Prognozy PKB na lata 2011-2015 mówią o
wzroście rzędu 7%. Branże takie jak opieka zdrowotna, informatyka, inżynieria, robotyka oraz konsumpcja dóbr
luksusowych, zyskują większe znaczenie i udział w chińskim rynku. Dodatkowo, wzrost gospodarczy i BIZ
rozpoczęły coś co Chińczycy nazywają „efektem expo”, a my możemy nazwać "sukcesem efektu domina". Im
więcej chińskich regionów przyciąga BIZ, tym chińska gospodarka bardziej rośnie. Im szybciej rośnie i dojrzewa,
tym więcej inwestorzy są skłonni dostarczyć BIZ i know-how. Rynek chiński, mimo wielu wad, przedstawia dla
inwestorów ogromne możliwości wzrostu w bieżącej i przyszłej działalności gospodarczej, tym bardziej, że
szeregi innych gospodarczo istotnych regionów świata przeżywa kryzys. Podlegająca unowocześnianiu i
transformacji gospodarka chińska stwarza silnie przyciągający zagraniczne firmy klimat inwestycyjny.
Dodatkowo zainteresowanie rynkiem chińskim wynika z faktu wciąż słabej koniunktury w USA i wielu krajach
członkowskich Unii Europejskiej.
Ad.6. Otwartość na współpracę handlową z podmiotami regionalnymi i międzynarodowymi
Przez wieki chińska gospodarka prezentowała tendencje autarkiczne. Skala kraju, problemy wewnętrzne, polityka
cesarzy powodowały, iż kraj nie wykazywał się aktywnością w międzynarodowym handlu. Polityka otwarcia Chin
zainicjowana w końcu lat 70-tych („gaige kaifang”) przyczyniła się do osiągnięcia zawrotnego wzrostu
gospodarczego. Obecnie chińscy politycy i ekonomiści są przekonani, iż otwartość rynku korzystnie wpływa na
przyciąganie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, a kraj coraz intensywniej szuka swojej pozycji w globalnej
gospodarce (podejmując także inwestycje za granicą). Napływ inwestycji do Chin otworzył spore możliwości
sprzedaży chińskich produktów i usług na rynkach lokalnych i zagranicznych. ChRL stała się potentatem w
handlu zagranicznym, zwiększając wolumen sprzedaży, chroniąc jednocześnie rynek wewnętrzny przed
napływem szeregu produktów. Chińskie bariery handlowe, takie jak taryfy są zazwyczaj postrzegane jako
czynniki zniechęcające inwestorów zagranicznych, aczkolwiek po wejściu kraju do Światowej Organizacji Handlu,
szereg stawek celnych, zgodnie z zapisami umowy akcesyjnej do WTO, zostało zmniejszonych.
Silne akcentowanie proinwestycyjnych działań i implementacja przyjaznych dla zagranicznych firm rozwiązań
prawnych, może odegrać znaczącą rolę w podejmowaniu decyzji co do zasadności inwestowania w Chinach,
szczególnie dla przedsiębiorstw, które posiadają znaczną część swoich przewidywanych udziałów rynkowych
znajdujących się poza rynkiem chińskim. W wysiłkach ChRL na rzecz stworzenia bardziej przyjaznego otoczenia
dla biznesu, duże znaczenie mają do odegrania regionalne i międzynarodowe porozumienia o wolnym handlu
(Free Trade Agreements – FTA). Są one zazwyczaj inicjowane przez rządy i postrzegane przez rynki finansowe
jako rozsądne mechanizmy wywoływania aktywności gospodarczej i wzrostu.
XII Plan Pięcioletni a BIZ
Obecny XII Program Pięcioletni (Five Year Plan -FYP) obejmujący okres od 2011 do 2015 roku, zakłada, iż celem
chińskiej gospodarki jest dążenie do średniego rocznego wzrostu PKB na poziomie 7% (rzeczywista stopa wzrostu
w okresie obejmującym XI Plan Pięcioletni wyniosła 11,2%). Jednocześnie plan ten nakreśla tzw. kompleksowy
wzrost, który ma wyrażać się zmniejszeniem wagi przywiązywanej do wysokiego PKB i skupić na zrównoważeniu
gospodarki, równomiernej dystrybucji materialnych efektów wzrostu, łagodzeniu nierówności społecznych i
ochronie środowiska. Rząd chiński chce stworzyć 45 mln miejsc pracy na obszarach miejskich, utrzymać
zarejestrowane miejskie bezrobocie poniżej 5% i jednocześnie systematycznie zwiększać poziom konsumpcji w
kraju.
Chińscy decydenci, za pomocą ulg podatkowych i polityki zamówień publicznych, starają się stymulować rozwój
siedmiu strategicznych wschodzących branż (Strategic Emerging Industries - SEIs). Wschodzące branże obejmują
7
następujące obszary: biotechnologia, energetyka (nowe źródła energii), produkcja sprzętu wysokiej klasy,
oszczędność energii i ochrona środowiska, pojazdy napędzane „czystą energią”, nowe materiały, oraz nowej
generacji technologie informacyjne. Uważa się, że branże te, stanowiące priorytet XII Programu Pięcioletniego,
mogłyby zwiększyć swój udział w tworzeniu PKB do 8% w 2015 r., w porównaniu z około 5% w 2011 roku. Rozwój
tych branż nie może się odbyć bez znaczącego wsparcia ze strony firm zagranicznych i ich inwestycji, które
chętnie lokują kapitał w rozwój zasobów i możliwości Chin w obszarze high-tech. Wyselekcjonowane obszary
rozwoju stwarzają dla zagranicznych inwestorów wysokie standardy, i zawężają dziedziny działania do przede
wszystkim zaawansowanych technologii. Rząd chiński obiera coraz bardziej selektywne podejście do FDI,
wskazując obszary gdzie firmy zagraniczne mają szansę wejść na rynek chiński. Polityka rozwoju gospodarki
chińskiej zakłada poważne zmiany jakościowe, technologiczne. Chiny mają przejść od hasła „Made in China” do
„Designed in China”, do czego konieczna jest szybka dyfuzja technologii. Sporą rolę w tym względzie mają do
odegrania parki technologiczne i strefy przemysłowe o statusie państwowym i regionalnym. W takich właśnie
miejscach (np. w prowincji Jiangsu na Wschodnim Wybrzeżu ChRL) inwestycje podjęły wybrane polskie podmioty
z branży chemii budowlanej czy produkcji maszyn.
Generalne wnioski:
Według komunikatu Chińskiego Ministerstwa Handlu przedstawionego pod koniec czerwca 2012 roku po V
obradach „Okrągłego stołu liderów inwestycji zagranicznych w Chinach”, 490 firm spośród 500 największych
koncernów świata ulokowało swoje inwestycje w Chinach. Chińskiej agencji inwestycji zagranicznych z kolej
poinformowała, że liczba zagranicznych lokalnych central i ośrodków badawczo-rozwojowych przekroczyła 1600.
To pokazuje, iż napływ obcego kapitału inwestycyjnego jest ważną i istotną siłą napędową chińskiej gospodarki,
a zagraniczne firmy mimo różnorakich przeszkód w funkcjonowaniu nadal bardzo optymistycznie podchodzą do
rynku chińskiego. Dla rozwijającej się gospodarki jaką są Chiny, bezpośrednie inwestycje zagraniczne są
kluczowym sposobem pobudzenia rozwoju i ukierunkowywania gospodarki kraju na zajęcie pozycji lidera
globalnego rynku. BIZ od wielu lat są zidentyfikowane przez chińskie władze jako skuteczny instrument
wypełniania luk technologicznych, wprowadzenia zaawansowanych technologii, a także udoskonalania już
istniejących. Chińska gospodarka mierzy się z dużą ilością problemów wewnętrznych i zagadnieniami
związanymi ze skuteczną egzekucją uregulowań prawno-administracyjnych. Podejmowane działania dają
nadzieję, iż gospodarka z każdym rokiem będzie generowała coraz bardziej przyjazne otoczenie biznesowe. To
ważne, również w kontekście inwestorów zagranicznych z sektora małych i średnich podmiotów (MSP - w tym z
Polski), dla których odległy geograficznie i kulturowo rynek chiński stanowi szczególne wyzwanie. Ambitne cele
rozwojowe i nacisk położony na transfer i dyfuzję wysokich technologii pokazuje, iż funkcjonowanie
zagranicznych firm na rynku chińskim będzie jedynie możliwe w drodze podjęcia działań inwestycyjnych.
8