Transnarodowe partie polityczne w warunkach integracji europejskiej

Zeszyty
Naukowe nr
654
2004
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Danuta Kabat
Katedra Studiów Europejskich
Transnarodowe partie polityczne
w warunkach integracji
europejskiej
Częścią składową każdego pluralistycznego systemu politycznego są konstytuujące go partie polityczne. To one odgrywają znaczącą rolę zarówno w polityce
wewnętrznej, jak i zagranicznej państwa. Na płaszczyźnie europejskiej swoją
obecność zaznaczają transnarodowe partie i ugrupowania polityczne. Należy tutaj
zauważyć, że system Wspólnot/Unii Europejskiej, mimo pewnych cech charakterystycznych dla organizacji państwowej, nadal pozostaje szczególnym rodzajem
organizacji międzynarodowej o wysokim stopniu zinstytucjonalizowania. Istotne,
że w systemie tym nie występuje podział na rząd i opozycję, charakterystyczny
dla państw demokracji parlamentarnych.
Partie polityczne pozostają w ścisłym związku z organizacją państwową.
Ich zadaniem jest wpływanie na sprawujących władzę oraz kształtowanie
woli politycznej państw. Jednakże w szczególnym przypadku państw Europy
Zachodniej wchodzących w skład Unii Europejskiej władza polityczna nie stanowi już wyłącznej domeny państwa. Przystępując do Wspólnot Europejskich1,
a następnie, przyjmując Traktat o Unii Europejskiej2, państwa przekazały część
suwerennych praw na rzecz organizacji ponadnarodowej, posiadającej własne
1
18 kwietnia 1951 r. utworzona zostła Europejska Wspólnota Węgla i Stali (Traktat Paryski),
natomiast 25 marca 1957 r. utworzone zostały: Europejska Wspólnota Gospodarcza oraz Europejska
Wspólnota Energii Atomowej (traktaty rzymskie).
2
Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej wszedł w życie 1 listopada 1993 r., natomiast Traktat
z Amsterdamu 1 maja 1999 r. Traktat Nicejski, przyjęty na szczycie Rady Europejskiej w Nicei
w grudniu 1999 r., wejdzie w życie po jego ratyfikacji przez wszystkie Państwa Członkowskie Unii
Europejskiej.
Danuta Kabat
20
instytucje i wypracowany wspólny porządek prawny. Struktura instytucjonalna
Wspólnot/Unii Europejskiej tworzy coś w rodzaju autonomicznego systemu politycznego, charakteryzującego się specyficznymi uprawnieniami, których wykonywanie nie zawsze zależy od współpracy czy też porozumienia pomiędzy państwami
członkowskimi3.
Powstanie i działalność transnarodowych ugrupowań politycznych jest wynikiem zachodnioeuropejskich procesów integracyjnych. Zakres działań ponadnarodowych partii politycznych ograniczony jest zasięgiem terytorialnym i zakresem
działań Unii Europejskiej, a forum umożliwiającym wyrażanie ich politycznego
stanowiska jest Parlament Europejski. Wydarzeniem, które bezpośrednio wpłynęło
na ukonstytuowanie się transnarodowych ugrupowań politycznych, była zapowiedź
przeprowadzenia bezpośrednich wyborów deputowanych do Parlamentu Europejskiego.
W traktatach o Wspólnotach Europejskich znalazły się zapisy regulujące
kwestię bezpośrednich wyborów deputowanych do Parlamentu Europejskiego4,
natomiast stanowisko Parlamentu Europejskiego w tej sprawie zawierał Raport
Dehousseʼa z 17 maja 1960 r.5 Na spotkaniu Rady Europejskiej na szczycie w Paryżu w 1974 r.6, szefowie państw i rządów opowiedzieli się za przeprowadzeniem
powszechnych i bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego. Jednakże
przygotowanie propozycji jednolitej procedury wyborczej, leżące w gestii Parlamentu, okazało się niełatwym zadaniem z uwagi na konieczność przezwyciężenia
3
D.T. Tsatsos, European Political Parties? Preliminary reflactions on interpreting the
Maastricht Treaty article on political parties (Article 138a of the EC Traety), „Human Rights Law
Journal” April 1995, vol. 16, nr 1–3, s. 1.
4
Art.138(3) Traktatu o EWG, art. 121(3) Traktatu o EWWS, art. 108(3) Traktatu o EWEA.
Art. 138(3) Traktatu o EWG stanowi; „Parlament Europejski opracowuje projekty bezpośrednich
wyborów powszechnych zgodnie z jednolitą procedurą we wszystkich państwach członkowskich”.
W tym wypadku inicjatywę ustawodawczą posiada Parlament, we wszystkich innych inicjatywa
ustawodawcza przynależna jest Komisji Europejskiej, natomiast w niektórych przypadkach Komisji wspólnie z państwami członkowskimi. Rada w głosowaniu jednomyślnym powinna zatwierdzić
projekt, który staje się następnie aktem prawnym. Art. 138(4) Traktatu o EWG stanowi; „Rada,
działając jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, który podejmuje decyzję
większością głosów, wydaje właściwe przepisy i zaleci państwom członkowskim ich przyjęcie
zgodnie z odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi” [Art. 138a Traktatu o WE, według wersji
z Amsterdamu to art. 191 Traktatu o WE].
5
Nazwa Raportu pochodzi od nazwiska ówczesnego sprawozdawcy Parlamentu Europejskiego,
Belga Fernanda Dehousseʼa; za: J. Galster, Pozycja Parlamentu Europejskiego w systemie instytucjonalnym Wspólnot Europejskich, Toruń 1987, s. 85.
6
Bull. EG 12-1974, s. 6–15.
Transnarodowe partie polityczne…
21
istotnych różnic w procedurach wyborczych poszczególnych państw członkowskich7.
20 września 1976 r. Rada przyjęła Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do
Zgromadzenia w wyborach bezpośrednich8. Dokument zawierał wytyczne w sprawie przeprowadzenia wyborów deputowanych do Parlamentu Europejskiego. Nie
narzucał on jednakże państwom członkowskim sztywnego trybu postępowania
i pozwalał na uwzględnienie w wyborach specyfiki lokalnej9. Wybory 1979 r.
posiadają szczególne znaczenie, ponieważ wówczas po raz pierwszy narody tworzące Wspólnotę w trybie bezpośrednim i demokratycznym miały sposobność, by
wziąć udział w procesie integracji europejskiej, wywierając poprzez swoje preferencje wyborcze wpływ na politykę Wspólnoty. Po raz pierwszy obywatele krajów
tworzących Wspólnotę mogli oddać bezpośrednio głos na swoich przedstawicieli
do Parlamentu Europejskiego10.
Sprawowanie władzy czy to na szczeblu centralnym, czy też lokalnym oraz
w jakiejkolwiek formie wymaga demokratycznej legitymacji i politycznej odpo7
Do 1999 r. w większości państw członkowskich Unii Europejskiej obowiązywała proporcjonalna ordynacja wyborcza, wyjątek zaś stanowiła Wielka Brytania z systemem większościowym
– obecnie w wyborach deputowanych do Parlamentu Europejskiego obowiązuje również proporcjonalna ordynacja wyborcza. Dlatego też w pierwszych powszechnych i bezpośrednich wyborach
deputowanych do Parlamentu Europejskiego zastosowane zostały narodowe procedury wyborcze.
Warto nadmienić, że do chwili obecnej wybory deputowanych do Parlamentu Europejskiego
prowadzone są na podstawie narodowych ordynacji wyborczych, które niekiedy różnią się od
ordynacji wyborczych, obowiązujących przy wyborach do zgromadzeń narodowych. Nadal nie
została wypracowana jednolita procedura wyborcza, a jedynie ogólne zasady, mimo iż we
wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej w wyborach deputowanych do Parlamentu
Europejskiego ma zastosowanie system ordynacji proporcjonalnej.
8
Act Concerning the Election of the Representatives of the Assembly by Direct Universal
Suffrage (O.J. 1976, L. 278/1).
9
Mimo że Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Zgromadzenia w wyborach bezpośrednich stanowił podstawę do przeprowadzenia bezpośrednich i powszechnych wyborów deputowanych do Parlamentu Europejskiego, które po raz pierwszy odbyły się w czerwcu 1979 r., nie był
jednak wolny od mankamentów. Do zasadniczych należał brak wzmianki o systemie wyborczym.
Brak również rozróżnienia pomiędzy czynnym i biernym prawem wyborczym, a także ustaleń
odnośnie do trybu zgłaszania kandydatów. Co ważniejsze, nie przedstawiał on nawet w ogólnym
zarysie elementarnych kwestii prawa wyborczego.
10
W początkowym okresie funkcjonowania Wspólnot wybory deputowanych do Parlamentu
(do 1987 r. Zgromadzenia), prowadzone były w sposób pośredni – wybór następował spośród
deputowanych do zgromadzeń narodowych. Tym samym deputowani byli w posiadaniu podwójnego mandatu. Sytuacja taka spowalniała w znacznym stopniu prace Parlamentu. W chwili obecnej
większość członków Parlamentu Europejskiego jest w posiadaniu pojedynczego mandatu, mimo
że Akt nie wyklucza posiadania podwójnego mandatu. Ponadto deputowani do Parlamentu Europejskiego nie mogą zasiadać równocześnie w rządach państw członkowskich, czy też instytucjach
Wspólnot Europejskich.
Danuta Kabat
22
wiedzialności11. Instytucje Wspólnot Europejskich w coraz większym stopniu
podejmują niezależne decyzje polityczne, stąd też większa potrzeba bezpośredniej
legitymacji i odpowiedzialności, która wykraczałaby poza legitymację i odpowiedzialność partii narodowych. Dlatego też jednym z zadań europejskich partii
politycznych jest odpowiedź na wyzwanie, które niesie z sobą wspomniane novum
sytuacyjne.
Jednym z najważniejszych zadań partii politycznych jest pośredniczenie
między obywatelami, a sprawującymi władzę. W wypadku Unii Europejskiej
nie sposób jednak mówić o dobrze poinformowanej opinii publicznej, ani też
o europejskim systemie partyjnym, działania zaś podejmowane przez Unię są
generalnie postrzegane przez pryzmat narodowy12. Jako wyraziciele podziałów
społecznych i rzecznicy specyficznego sposobu widzenia świata, partie polityczne
są ograniczone przez strukturę przestrzeni ideologicznej oraz zawierające się
w niej interesy13. Ponadto europejskie partie polityczne ograniczane są z jednej
strony przez strukturę instytucjonalną Unii, czyli dominację interesów narodowych, oraz system reprezentacji w głównych ciałach decyzyjnych, z drugiej zaś
poprzez naturę konfliktu politycznego, czyli dominację narodowo-kulturowych
i terytorialnych różnic ponad podziałami socjoekonomicznymi14.
Partie polityczne wywierają wpływ zarówno na wewnętrzne, jak i zewnętrzne
funkcjonowanie Parlamentu Europejskiego. Parlament przyjmuje rezolucje z własnej inicjatywy, które nie wiążą formalnie pozostałych uczestników procesu integracji. Niemniej jednak posiadają duże znaczenie, ponieważ państwa członkowskie
reprezentowane w Radzie muszą liczyć się z przedstawicielami społeczeństw, którzy zasiadają w Parlamencie Europejskim. Partie polityczne wywierają zasadniczy
wpływ na proces integracji w momencie wypełniania przez Parlament uprawnień
traktatowych, przygotowując stanowiska, które mogą w sposób znaczący kształtować finalną formę aktu prawnego.
Powołanie do życia Parlamentu Europejskiego, a następnie zapowiedź przeprowadzenia wyborów bezpośrednich, skutkowało powstaniem transnarodowych
federacji partyjnych. Z początkiem lat 90. federacje partyjne uległy transformacji w partie polityczne. Ta nowa sytuacja znalazła swoje odbicie w Traktacie
z Maastricht. Artykuł 138a Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (Art. 191 Traktatu
11
Mowa tutaj o democratic legitimacy i political accountability; za: D.T. Tsatsos, op. cit., s. 2.
12
M. Höreth, No Way Out for the Beast? The Unsolved Legitimacy Problem of European
Governance, „Journal of European Public Policy” June 1999, s. 256.
13
S. Hix, Dimensions and Alignments in European Union Politics: Cognitive Constraints and
Partisan Responses, „European Journal of Political Research” 1999, nr 35, s. 78.
14
S. Hix, Parties at the European Level and the Legitimacy of the EU Socio-Economic Policy,
„Journal of Common Market Studies” December 1995, vol. 33, nr 4, s. 534.
Transnarodowe partie polityczne…
23
o WE według wersji z Amsterdamu) stanowi, że: „Partie polityczne na płaszczyźnie europejskiej są ważnym czynnikiem dla integracji wewnątrz Unii. Przyczyniają
się one do tworzenia europejskiej świadomości oraz wyrażania woli politycznej
obywateli Unii”.
Jaka więc rola przypada europejskim partiom politycznym? Zgodnie z artykułem 138a (art. 191) europejskie partie polityczne przyczyniają się do integracji
europejskiej, pomagają w kształtowaniu świadomości europejskiej oraz umożliwiają obywatelom Unii wyrażanie woli politycznej15. Partie polityczne są niezbędne,
szczególnie dla tych, którzy krytykują, czy wręcz odrzucają ideę zjednoczonej
Europy po to, by umożliwić im zaprezentowanie odrębnego punktu widzenia i by
możliwa była publiczna debata16. Art. 138a (art. 191) nie odnosi się do klasycznych,
narodowych ugrupowań partyjnych. Europejska partia polityczna winna być
postrzegana jako decydujący czynnik w dalszym rozwoju Unii oraz jako siła dynamizująca proces polityczny17. Europejskie partie polityczne są stowarzyszeniami
partii narodowych lub regionalnych18. Partie członkowskie muszą wywodzić się
z państw członkowskich Unii oraz jako partie powinny być uznane. Podstawowym
zadaniem partii transnarodowej jest wytworzenie powiązań pomiędzy obywatelami, a instytucjami Unii Europejskiej.
15
W. Martens, były premier Belgii i przewodniczący Europejskiej Partii Ludowej, w grudniu
1991 r. na szczycie Rady Europejskiej w Maastricht wystąpił z propozycją zamieszczenia w Traktacie art. 138a. Propozycja ta była wynikiem inicjatywy przewodniczących trzech europejskich
rodzin politycznych: W. Martensa z ramienia Europejskiej Partii Ludowej, Willy de Clerqa
z ramienia Partii Liberalnej, Guy Siptaelsa z ramienia Socjalistów, a także przewodniczących
ugrupowań parlamentarnych. Propozycja ta uzyskała również poparcie przewodniczącego Parlamentu Europejskiego E. Barona. Należy zaznaczyć, że propozycja zawarta w liście wystosowanym
1 lipca 1999 r. do przewodniczących: Rady Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz Komisji
Europejskiej nieznacznie różniła się od ostatecznej wersji, przyjętej w Traktacie z Maastricht,
stanowiła bowiem: „European political parties are essential factors for integration within the
Union. They contribute to reaching a consensus and forming the political will of the citizens of the
Union. European Parties are deemed to be federal associations of national parties which exist in
the majority of the EC Member States and which share the same outlook and goals; they shall form
a single group in the European Parliament. They must be publicly accountable for the origin of
their funds”; za: D.T. Tsatsos, op. cit., s. 5. Natomiast kwestia prawna art. 191 została szczegółowo
omówiona w: R. Bieber, Les perspectives dʼun statut pour les partis politiques européens, Revue
trimestrielle de droit européen, 1999, no 3, 35 année, 1999, s. 349–362.
16
D.T. Tsatsos, op. cit., s. 5.
17
Ibidem, s. 6.
18
Mowa tutaj o föderative Vereinigungen von nationalen Parteien; za: T. Jansen, Zur
Entwicklung eines europäischen Parteiensystems, „Integration” 1995, 18, s. 164; T. Jansen, Die
Entstehung einer Europäischen Partei, Vorgeschichte, Gründung und Entwicklung der EVP,
Europa Union Verlag, Bonn 1996, s. 32.
Danuta Kabat
24
Transnarodowe partie polityczne uzyskały dalszą legitymację poprzez ustanowienie obywatelstwa europejskiego19 oraz postanowienia Dyrektywy, przyjętej
przez Radę 6 grudnia 1993 r. Dyrektywa ta miała na celu doprowadzenie do pewnego stopnia ujednolicenia systemów wyborczych, przyznając obywatelom Unii
prawo do głosowania i kandydowania w miejscu zamieszkania. To z kolei stało
się bodźcem dla partii transnarodowych do pogłębienia współpracy i poszerzenia
członkostwa20.
Na płaszczyźnie europejskiej występują dwojakiego rodzaju organizacje
transnarodowe: ugrupowania polityczne w Parlamencie Europejskim oraz
transnarodowe federacje. Te pierwsze są postrzegane jako partie ponadnarodowe,
te drugie zaś jako transnarodowe federacje partyjne21. Ugrupowania polityczne
w Parlamencie Europejskim, skupiające deputowanych z tego samego nurtu lub
tradycji politycznej, uchodzą za najbardziej wpływowe transnarodowe ugrupowania polityczne. Ich członkowie pochodzący z wyborów bezpośrednich wywierają
wpływ i kształtują decyzje, korzystając z uprawnień prawodawczych Parlamentu.
Zasadniczo ugrupowania polityczne spełniają role podobne do tradycyjnie odgrywanych przez partie polityczne w zgromadzeniach narodowych. Ich pozycja ma
jednak trwalszą podstawę, ponieważ ich działalność finansowana jest z budżetu
Parlamentu Europejskiego22. Z kolei transnarodowe federacje, skupiające partie
należące do tej samej rodziny politycznej, służą jako łącznik pomiędzy ugrupowaniami politycznymi w Parlamencie Europejskim, a partiami członkowskimi,
które nie są w nim reprezentowane, jak również partiami z państw spoza Unii
Europejskiej o identycznej lub zbliżonej orientacji politycznej. Członkami
transnarodowych federacji są zatem również organizacje polityczne z państw
europejskich nie będących Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej, lecz
reprezentującymi kraje stowarzyszone oraz te, których członkostwo w Unii jest
w przyszłości prawdopodobne23. Rola federacji sprowadza się zasadniczo do
zwiększania członkostwa oraz wspierania wyborów do Parlamentu Europejskiego
poprzez opracowywanie wspólnych manifestów oraz koordynację kampanii
politycznych w państwach członkowskich24.
19
Art. 8 Traktatu o WE.
20
Mowa tutaj o supranational parties oraz transnational party federations; za: Ch. Lécureuil,
Prosepcts for a European Party System after 1994 European Elections [w:] The 1994 Elections to
the European Parlaiemnt, Juliet Lodge, ed., Pinter, London 1996, s. 183.
21
Ibidem, s. 185.
22
Ibidem.
23
Ibidem, s. 186.
24
Ibidem, s. 187.
Transnarodowe partie polityczne…
25
W 1974 r. w ramach Międzynarodówki Socjalistycznej utworzona została Konfederacja Partii Socjalistycznych (Confederation of Socialist Parties), zawężająca
teren swych działań do Wspólnoty Europejskiej. W listopadzie 1992 r. Konfederacja przyjęła nazwę Partii Europejskich Socjalistów (Party of European Socialists)25. Członkowie Parlamentu należący do Partii Europejskich Socjalistów tworzą
Ugrupowanie Partii Europejskich Socjalistów w Parlamencie Europejskim26.
Ugrupowaniem politycznym posiadającym największe zasługi w zakresie
integracji europejskiej jest chrześcijańska demokracja. To właśnie wywodzący się
z jej szeregów działacze polityczni, tacy jak: R. Schuman, K. Adenauer i A. de
Gasperi, tworzą czołówkę architektów jedności europejskiej lat 40. i 50.27 Po
negatywnych doświadczeniach europejskich reżimów autorytarnych, chrześcijańskiej demokracji przypadła rola stawiania czoła trudnej powojennej rzeczywistości. Chrześcijańscy demokraci przyczynili się w sposób znaczący do odbudowy
gospodarczej oraz rekonstrukcji systemów politycznych Europy Zachodniej.
Stworzyli ponadto warunki do przestrzegania zasad praw człowieka i wprowadzania w życie zasad liberalnej demokracji. Europejska Unia Chrześcijańskich
Demokratów (European Union of Christian Democrats) utworzona w 1965 r.
z siedzibą i sekretariatem w Brukseli zrzesza dwadzieścia dziewięć europejskich
partii chadeckich28. W 1976 r. chadeckie partie państw członkowskich Wspólnot
utworzyły federację w ramach Europejskiej Unii Chrześcijańskich Demokratów,
znanej jako Europejska Patia Ludowa (European Peopleʼs Party)29. Podejmowane
działania stanowiły część przygotowań do europejskich wyborów bezpośrednich
1979 r. Partia utrzymuje bliskie i regularne kontakty z członkami Komisji Europejskiej, stanowiąc zarazem forum dla kontaktów przywódców partii chadeckich
przed spotkaniami Rady Europejskiej30.
25
Partia Europejskich Socjalistów powołana została na Kongresie w Hadze, odbywającym
się w dniach 9/10 listopada 1992 r.; za: S.M. Damm, Die europäischen politischen Parteien:
Hoffnungsträger europäischer Öffentlichkeit zwischen nationalen Parteien und europäischen
Fraktionsfamilien, Zeitschrift für Parlamentsfragen, 2 Juni 1999, s. 401.
26
W Partii Europejskich Socjalistów najważniejszym organem jest Kongres, zbierający się
co dwa lata oraz z przynajmniej sześciomiesięcznym wyprzedzeniem przed każdymi wyborami
do Parlamentu Europejskiego. Kongres wybiera władze Partii, podejmuje rezolucje w sprawie
działalności Partii i Ugrupowania w Parlamencie Europejskim oraz ogłasza manifest zawierający
założenia programowe (główne tezy) w związku z wyborami europejskimi; za: T. Bainbridge, The
Penguin Companion to the European Union, Penguin Books, London 1995, s. 442.
27
R.F.M. Irving, The Christian Democratic Parties of Werstern Europe, The Royal Institute of
International Affairs, 1979, s. 234.
28
T. Bainbridge, op. cit., s. 443.
29
Europejska Partia Ludowa została utworzona 29 kwietnia 1976 r.; za: S.M. Damm, op. cit., s. 400.
30
Podobnie jak w wypadku Partii Europejskich Socjalistów, Kongres Europejskiej Partii
Ludowej zbiera się co dwa lata; za: T. Bainbridge, op. cit., s. 443.
Danuta Kabat
26
Po zmianie na scenie politycznej, spowodowanej skutkami II wojny światowej,
w kwietniu 1947 r. liberałowie utworzyli Międzynarodową Unię Światową (International World Union), nazwaną później Międzynarodówką Liberalną (Liberal
International). Zrzesza ona partie liberalne z Europy i świata31. W marcu 1976 r.
utworzona została przez delegacje dziewięciu partii i Ugrupowanie Liberalne
w Parlamencie Europejskim, Federacja Partii Liberalnych we Wspólnocie Europejskiej (Federation of Liberal Parties)32. Na Kongresie w Torquay w dniach 9–10
grudnia 1993 r. podjęta została decyzja o zmianie nazwy z Federacji Europejskich
Partii Liberalnych na Europejską Partię Liberałów, Demokratów i Reformatorów
(European Liberal, Democrat and Reform Party)33. Grupa Liberałów tworzy trzecie
co do wielkości ugrupowanie w Parlamencie Europejskim34.
W marcu 1984 r. Europejskie Partie Zielonych na konferencji w Liège powołały
organ koordynacyjny, a następnie na konferencji w Masala (Finlandia) powołana
została Europejska Federacja Partii Zielonych (European Federation of Green
Parties)35. Europejska Federacja Partii Zielonych, której siedziba znajduje się
w Wiedniu, skupia 28 europejskich partii członkowskich36. Partia hołduje ideom
proekologicznym, demokratycznym, prospołecznym i pacyfistycznym. W Parlamencie Europejskim jest ona reprezentowana przez Ugrupowanie Zielonych37.
Konfederacja Partii Socjalistycznych, Federacja Partii Liberalnych i Demokratycznych oraz Europejska Partia Ludowa, mimo przyjętych nazw własnych,
były i nadal pozostają luźno związanymi organizacjami, nie posiadającymi żadnej
spójnej struktury organizacyjnej na płaszczyźnie europejskiej, ani też jakiejś
spójnej orientacji politycznej. Po wprowadzeniu w 1993 r. w Traktacie o Unii
Europejskiej artykułu dotyczącego partii politycznych, federacje partyjne utworzyły nowe i bardziej wyraziste struktury. W 1992 r. powstała Partia Europejskich
Socjalistów, w tym też roku Europejska Partia Ludowa przyjęła nowy statut,
następnie w 1993 r. działalność swą zapoczątkowała nowa partia – Europejska
Federacja Partii Zielonych, a także powołana została Europejska Partia Liberalna,
Demokratyczna i Reformistyczna. Każda z powyższych organizacji wzmocniła
31
European Liberal, Democrat and Reform Party, Short History, 5th ed., Brussels 1997, s. 8.
32
Ibidem, s. 9.
33
Ibidem, s. 23.
34
Raz w roku zbiera się Kongres w celu omówienia kwestii dotyczących integracji europejskiej
[w:] European Liberal, s. 8.
35
Konferncja w Masala miała miejsce 19 czerwca 1993 r.; za: S.M. Damm, op. cit., s. 408.
36
T. Bainbridge, op. cit., s. 444.
37
Organami partii są: Kongres zbierający się co trzy lata, Rada oraz Komitet Administracyjny;
za: T. Bainbridge, op. cit., s. 444.
Transnarodowe partie polityczne…
27
więzi z ugrupowaniami partyjnymi w Parlamencie Europejskim, a także przedstawicielami partii w Komisji, Radzie i Radzie Europejskiej38.
Na forum Parlamentu Europejskiego można odnotować obecność następujących ugrupowań o charakterze partii politycznych: Europejska Partia Ludowa
(Chrześcijańska Demokracja) i Europejscy Demokraci, Partia Europejskich
Socjalistów, Europejska Partia Liberalna, Demokratyczna i Reformistyczna, Zieloni (Wolny Sojusz Europejski; Konfederalne Zjednoczenie Lewicy Europejskiej)
Nordycka Lewica Zielonych, Unia na rzecz Europy Narodów, Grupa na rzecz
Europy Demokratycznej i Zróżnicowanej oraz Niezrzeszeni39.
Ugrupowania polityczne w Parlamencie Europejskim utworzone zostały z początkiem lat 50. Każde z nich posiada własną strukturę kierowniczą z przewodniczącym oraz kilkoma wiceprzewodniczącymi, biurem wykonawczym, grupami
roboczymi, szczegółowy statut lub spisane zasady procedury wewnętrznej oraz
sekretariat40.
Parlament Europejski posiada stosunkowo niewielkie, choć stale rosnące,
uprawnienia i w związku z tym, aby mógł skutecznie występować na zewnątrz,
nieodzowna staje się współpraca pomiędzy największymi ugrupowaniami
politycznymi. Za takie uważane są Grupa Chrześcijańskich Demokratów oraz
plasująca się obecnie na drugim miejscu Grupa Europejskich Socjalistów. Od
początku istnienia Wspólnot Europejskich największe ugrupowania polityczne
współpracowały z sobą, czy to podejmując wspólne decyzje, czy też walcząc
o zwiększenie kompetencji dla Parlamentu Europejskiego. D. Desmond charakteryzuje ten okres jako czas „technicznej współpracy”41. Pierwszą oznaką końca
współpracy, a następnie nieuniknionego podziału, stała się debata w sprawie
wniosku o wotum nieufności dla Komisji Europejskiej, mająca miejsce w styczniu 1999 r. Po czerwcowych wyborach 1999 r. Europejska Partia Ludowa, która
stała się największym ugrupowaniem politycznym w Parlamencie Europejskim,
zawiązała nowy alians, tym razem z o wiele mniejszą partią liberalną42.
38
S. Hix, Parties and elections in the European Union, European Review 1998, vol. 6, nr 2,
s. 221.
39
Group of the European Peopleʼs Party (Christian Democrats) and European Democrats;
Group of the Party of European Socialists; Group of the European Liberal, Democrat and Reform
Party; Group of the Greens (European Free Alliance; Confederal Group of the European United
Left) Nordic Green Left; Union for Europe of the Nations Group; Group for a Europe of Democracies and Diversities, Non-attached; http://europa.eu.int
40
S. Hix, Ch. Lord, Political Parties in the European Union, Macmillan, London 1997, s. 61.
41
D. Desmond, Governance and Institutions 1999: Resignation, Reform and Renewal, „Journal
of Common Market Studies” 2000 September, vol. 38, s. 34.
42
Ibidem.
Danuta Kabat
28
Partie europejskie przed zbliżającymi się wyborami do Parlamentu wykorzystują w swej działalności transnarodowe manifesty. Wystosowane przez nie
manifesty nie dają wyborcom jasnej i wyraźnej wizji przyszłego kierunku rozwoju
Unii, wyrażają jedynie poparcie dla dalszej integracji zwiększenia uprawnień Parlamentu oraz głoszą potrzebę uchwalenia konstytucji Unii Europejskiej43. Zasadniczy problem stanowi fakt, że wybory do Parlamentu Europejskiego prowadzone są
na podstawie układów narodowych lub lokalnych, a czynnik europejski odgrywa
znikomą rolę. Wybory europejskie są często traktowane jako test przedwyborczy,
sprawdzający stopień popularności partii aktualnie sprawującej rządy w kraju.
Jednym ze skutków procesu integracji jest transfer do wspólnych instytucji
części zadań, które kiedyś leżały wyłącznie w gestii państw członkowskich.
Instytucje poprzez przynależne im uprawnienia zmniejszyły rolę parlamentów
narodowych jako władzy ustawodawczej, kontrolnej i budżetowej. W praktyce
taka sytuacja oznacza zmniejszenie możliwości oddziaływania parlamentów narodowych zarówno na politykę wewnętrzną, jak i zewnętrzną państw. Ustanowienie
bliższych kontaktów pomiędzy narodowymi zgromadzeniami parlamentarnymi
a Parlamentem Europejskim może zmniejszyć negatywne następstwa takiej
sytuacji. Jednakże transfer kompetencji, które wcześniej należały do parlamentów
narodowych, dokonał się z korzyścią dla Rady Ministrów – głównego organu
prawodawczego Unii – a nie dla Parlamentu Europejskiego. W tym stanie rzeczy
Parlament nie dysponuje uprawnieniami, które pozwalałyby mu na odgrywanie
pełnej roli parlamentarnej w sprawach Wspólnot/Unii Europejskiej.
Wraz z wprowadzeniem bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego
w 1979 r. ustały bezpośrednie kontakty z parlamentami państw członkowskich.
Zostały one wznowione w 1989 r., do czego przyczyniły się dwie późniejsze deklaracje, które znalazły się w Traktacie o Unii Europejskiej44. Począwszy od 1989 r.
parlamenty narodowe zaczęły koordynować swe działania, a tym samym zostały
lepiej zorganizowane na płaszczyźnie europejskiej. Do 1989 r. jedyny regularny
kontakt pomiędzy parlamentami narodowymi stanowiły spotkania przewodniczących Izb, które odbywały się raz na dwa lata. Na konferencji przewodniczących
parlamentów Europy, mającej miejsce w Paryżu 16 i 17 listopada 1989 r., podjęta
została decyzja o utworzeniu konferencji organów specjalizujących się w sprawach
wspólnotowych (COSAC – Conférence des organes spécialisés en affaires
communautaires)45. W jej skład weszli przedstawiciele organów parlamentów
43
J. Smith, The 1994 European Elections: Twelve into one wonʼt go? Frank Cass Journals,
London 1995, s. 203.
44
Declaration (No 13) on the role of national parliaments in the European Union, Declaration
(No 14) on the conference of the Parliaments.
45
X. Mabille, Le Parlement Européen, Dossier du CRISP, mars 1995, s. 16.
Transnarodowe partie polityczne…
29
narodowych, zajmujących się sprawami Unii oraz deputowani do Parlamentu Europejskiego. Spotkania COSAC odbywają się co pół roku w państwie sprawującym
w danym czasie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej. Konferencja, którą
zwołuje parlament kraju sprawującego aktualnie przewodnictwo w Unii, przygotowywana jest wspólnie przez Parlament Europejski i parlamenty państw tzw.
troiki46. Do jej głównych zadań należy przegląd prawodawstwa wspólnotowego47.
Innym zasługującym na uwagę wydarzeniem było zwołanie w listopadzie 1990 r.
konferencji parlamentów Wspólnoty, z inicjatywy ówczesnego prezydenta Francji
F. Mitterranda. Konferencja ta znana pod nazwą Assizes, przyjęła deklarację
końcową, w której znalazło się następujące stwierdzenie: „[konferencja] popiera
wzmożoną współpracę pomiędzy parlamentami narodowymi i Parlamentem Europejskim poprzez regularne spotkania komisji specjalnych, wymianę informacji
oraz organizowanie Konferencji Parlamentów Wspólnoty Europejskiej, kiedy zwołanie jej usprawiedliwia dyskusja w sprawie wytycznych, ważnych dla Wspólnoty,
a w szczególności gdy zwoływana jest Konferencja Międzyrządowa”48.
Innym szeroko dyskutowanym zagadnieniem jest kwestia tzw. deficytu
demokracji, rozpatrywana w dwóch aspektach. Z jednej strony krytykowana jest
struktura Unii Europejskiej oraz zwiększające się kompetencje Komisji, Rady
Ministrów i Trybunału Sprawiedliwości, instytucji, które jedynie pośrednio
ponoszą odpowiedzialność przed wyborcami; z drugiej zaś, kwestionowana jest
sama rola Parlamentu Europejskiego z powodu jego oddalenia od wyborców,
a także trybu w jakim funkcjonuje49. Bezpośredni dialog z Parlamentem powinien
46
Termin troika odnosi się do sprawowania wspólnego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej przez państwo aktualnie sprawujące przewodnictwo, państwo, które będzie je sprawowało
oraz państwo poprzedzające.
47
European Parliament, Fact Sheets on the European Union, Directorate General for Research,
Office for Official Publications of the EC, Luxembourg 1998, s. 26.
48
Conférence des Parlements de la Communauté européenne, Declaration Finale, Rome,
le 30 novembre 1990, s. 3.
49
T. Christiansen Gemeinsinn und Europäische Integration. Strategien und Optimierung von
Demokratie- und Integrationsziel [w:] Parlaments Fragen. Demokratie in Europa: Zur Rolle der
Parlamente. W. Steffani, U. Thaysen (Hrsg.), Westdeutscher Verlag, Opladen 1995, s. 52. COSAC
i Assizes są zaledwie jednymi z części składowych bieżącego dialogu pomiędzy parlamentami
narodowymi, a Parlamentem Europejskim. Równoległe i rozwijające się regularne kontakty
dwustronne pomiędzy komitetami Parlamentu Europejskiego, a ich odpowiednikami w zgromadzeniach narodowych uległy w ostatnich latach intensyfikacji, co może odzwierciedlać dążność
parlamentów narodowych do lepszego zrozumienia poszczególnych inicjatyw w dziedzinie polityki
wspólnotowej. W Maastricht przyjęta została deklaracja podkreślającą rolę parlamentów narodowych w Unii Europejskiej. Nawołuje się w niej do zwiększenia wymiany informacji pomiędzy
Parlamentem Europejskim, a parlamentami narodowymi oraz do lepszych wzajemnych kontaktów.
Na rządach państw członkowskich spoczywać ma zadanie zapewnienia parlamentom narodowym
regularnej informacji na temat projektów legislacyjnych Komisji, umożliwiając we właściwym
Danuta Kabat
30
wyczulać parlamenty narodowe na sprawy europejskie i pozwalać temu pierwszemu uwzględniać głosy parlamentów narodowych w poprawkach, które przedkłada
Radzie. Praktyka jednak idzie w innym kierunku – to przede wszystkim raczej
poprzez bezpośrednie oddziaływanie na postawę Rady, niż na stanowisko Parlamentu Europejskiego narodowe zgromadzenia parlamentarne mają realną szansę
wywierać wpływ na proces prawodawczy Wspólnot.
W Parlamencie Europejskim nie spotyka się typowej dla narodowych zgromadzeń parlamentarnych lini podziału na stronę rządową i opozycję. W tym aspekcie
Parlament pozbawiony jest pewnych naturalnych tarć i napięć wewnętrznych,
właściwych zgromadzeniom narodowym, dlatego przedstawiciele frakcji parlamentarnych mogą w sposób bardziej wyrazisty prezentować podejście programowe
będące zracjonalizowanym działaniem dla urzeczywistnienia założeń ideowych
ugrupowania. Trzeba jednak mieć na uwadze, że to partie działające w poszczególnych krajach członkowskich są naturalnym środowiskiem, z którego wywodzą
się reprezentanci partii europejskich. Naiwne byłoby oczekiwanie, że interesy
narodowe postrzegane z perspektywy ugrupowań partyjnych nie będą oddziaływać
na postawy i poglądy deputowanych. Akcenty typowe dla systemów partyjnych
w państwach narodowych nie mogą znajdować lustrzanego odbicia w działalności
Parlamentu Europejskiego.
Jeśli instytucjom wspólnotowym nadane zostaną szerokie i niezależne uprawnienia w zakresie podejmowana decyzji, wówczas wzrośnie potrzeba bezpośredniej legitymacji i odpowiedzialności. Taka sytuacja powinna zapoczątkować erę
europejskich partii politycznych. Europejskie partie polityczne są konieczne dla
Parlamentu jako instytucji, jednakże ich funkcja nie może być ograniczona do
przygotowywania wyborów. Powinny one wnosić szerszy wkładać do całego
procesu politycznego50. Należy również dodać, że siła europejskich partii
politycznych zależy od uprawnień Parlamentu Europejskiego, ponieważ jedynie
poprzez prace w Parlamencie, europejskie partie polityczne mogą wywierać
wpływ na kształt stanowionego prawa51. R.
czasie bliższe zaznajomienie się z nimi. Declaration (No 13) on the role of national parliaments in
the European Union.
50
D.T. Tsatsos, European Political Parties? Preliminary reflactions on interpreting the
Maastricht Treaty article on political parties (Artile 138a of the EC Traety), „Human Rights Law
Journal” April 1995, vol. 16, nr 1–3, s. 8.
51
Traktaty Rzymskie (1957) nie dawały Parlamentowi prawie żadnych kompetencji prawodawczych. Jego uprawnienia uległy zwiększeniu w Jednolitym Akcie Europejskim (1987 r.) wraz
z wprowadzeniem procedury kooperacji, a następnie w Traktacie z Maastricht (1993 r.) i Traktacie
z Amsterdamu (1999 r.) wraz z wprowadzeniem procedury współdecydowania. Parlament z instytucji o charakterze doradczym stał się instytucją wywierającą zasadniczy wpływ na proces decyzyjny Wspólnoty. Należy mieć na uwadze to, że istnieje jeszcze wiele przypadków, co do których
Parlament jest jedynie konsultowany lub też jego rola nie jest w ogóle przewidziana w procesie
prawodawczym.
Transnarodowe partie polityczne…
31
Pomimo formalnego wyodrębnienia się europejskich ugrupowań partyjnych,
nadal trwa z racji utrzymujących się wątpliwości dyskusja co do oryginalności
i autentyczności ich differentia specifica. Ponadto nie sposób uniknąć trudności,
na jakie ugrupowania te z racji swojej nietypowości w stosunku do tradycyjnych
systemów politycznych natrafiają w działaniu. Podobna sytuacja ma miejsce
w wielu aspektach rzeczywistości Wspólnoty Europejskiej, w której przeciętny
przedstawiciel społeczeństwa dowolnego państwa członkowskiego ma w najlepszym razie jedynie mgliste wyobrażenie o rzeczywistych cechach systemu
politycznego Unii Europejskiej i trybach jego funkcjonowania. Z jednej strony
uchodzą one za zbyt skomplikowane, z drugiej zaś nie widzi się wyraźnej potrzeby
zagłębiania się w sprawy, które zwykły człowiek uważa za drugorzędne. Stopień
zainteresowania życiem publicznym idący w parze z przekonaniem o niewielkiej
możliwości wpływania na zmiany sprawia, że aktywna politycznie część społeczeństwa pozostaje z reguły w wyraźnej mniejszości, zwłaszcza gdy sytuacja
społeczno-gospodarcza jest w miarę stabilna, a sprawy toczą się swoim biegiem.
Partie europejskie, a także kandydaci niezależni, stają wobec problemu
kształtowania swojego wizerunku w opinii wyborców. W normalnym stanie
rzeczy ich dokumenty programowe i działania informacyjno-propagandowe
kierowane są do wybranych środowisk zainteresowanych w większym niż inne
stopniu sprawami Unii. Moment nadchodzących wyborów sprawia, że czują się
oni zmuszeni do zaprezentowania programów wyborczych, które publikowane są
w formie manifestów. Elementy tych programów przetworzone na hasła wyborcze wykorzystywane są w kształtowaniu wizerunku kandydatów ubiegających
się o fotele deputowanych. Osoby kandydujące odczytywane są według klucza
identyfikacyjnego lokalnego systemu partyjnego i są to jedyne skojarzenia zdolne
przybliżyć społeczności lokalnej osobę kandydata.
Analiza trzech manifestów wyborczych dla wyborów 1999 r., takich europejskich ugrupowań partyjnych, jak: Partia Europejskich Socjalistów52, Europejska
Partia Ludowa 53 oraz Partia Europejskich Liberałów, Demokratów i Reformatorów54, a także Partia Zielonych 55 pozwala na sformułowanie licznych ocen
i spostrzeżeń. Wspomniane dokumenty ukazują na pierwszy rzut oka trudności,
52
PES Manifesto, Party of European Socialists: Manifesto for the European Elections, http:
//www.eurosocialists.org/election
53
European Peopleʼs Party Election Manifesto, 1999, http://www.evppe.org/archive/
manif99.html
54
The Electoral Manifesto of the ELDR Party, Making the Difference. Unity in Freedom: the
liberal challenge for Europe. Electoral manifesto adopted by the ELDR Party Congress in Berlin
on 29 April 1999, http://www.eld.europarl.eu.int
55
European Greens. A Common Green Manifesto for the 1999 European Elections, Greening
Europe – More Urgent than Ever, s. 1–11.
32
Danuta Kabat
przed jakimi znajdują się ugrupowania partyjne w łączeniu swoich przesłanek
ideologicznych z celami wspólnotowymi. Czasem nawet można odnieść wrażenie,
że iunctim pomiędzy ogólnoeuropejskim wymiarem wspólnotowym, a tradycyjną
ideologiczną differentia specifica ugrupowania jest dość wątłe, a dokumenty
programowe są jedynie próbą odwoływania się w większym stopniu do wartości
uniwersalnych niż do europejskich. Europejskość służy w niektórych wypadkach
jedynie do garnirowania propagandowego dania przedwyborczego. Przykładowo
w manifeście socjalistów, posługującym się zdecydowanie sloganowo-marketingowym podtytułem „21 zobowiązań na 21 wiek”, czytamy o takich zadaniach, jak
„modernizacja i umocnienie europejskiego modelu społecznego”, które to hasło
przechodzi dalej w promocję dialogu między partnerami społecznymi i walkę ze
zjawiskiem wykluczenia poza nawias społeczeństwa (social exclusion), a przecież
ani jedno, ani drugie zjawisko nie jest typowe jedynie dla Unii Europejskiej.
Studiując wspomniane manifesty, ulec można nieodpartemu wrażeniu, że
zawarte w nich postulaty i treści programowe są mieszanką wartości demokratycznych oraz uznanych już wcześniej i zapisanych w traktatach oraz ustawodawstwie
wspólnotowym celach integracji europejskiej. Wiele z nich ma charakter frazesów
i ogólników, sugerujących brak świadomie wybranego adresata społecznego.
Czytając je, można mieć wątpliwość, czy partie europejskie mają jakieś stałe
europejskie zaplecze wyborcze. Niewątpliwie demokratyczny charakter mają takie
cele, jak: umocnienie praw obywatelskich, stworzenie Europy jako przestrzeni
wolności, bezpieczeństwa oraz równych praw, równych możliwości dla kobiet
i mężczyzn, zwalczanie wszelkich form dyskryminacji (w odniesieniu do rasy, płci,
religii, pochodzenia etnicznego, wieku, przekonań itd.) oraz podejmowania decyzji
na szczeblu bezpośrednio dostępnym dla obywateli. Jak więc nie trudno zauważyć,
hasła wyborcze czerpią wiele z tradycji, nawiązując do postulatów demokratycznych, prawnych i wolnościowych, znanych już dobrze na etapie przechodzenia od
policyjnego państwa absolutystycznego do demokracji parlamentarnej.
Drugą część składową stanowią hasła progresywistyczne o charakterze uniwersalnym, głoszące potrzebę postępu społecznego i gospodarczego, edukacyjnego,
naukowego i technologicznego, a także ochrony środowiska naturalnego. Na
poczesnych miejscach wymienia się dziedziny dotknięte problemami bądź to stojące w obliczu przewidywanych zagrożeń. Nie dziwią zatem postulaty wychodzące
naprzeciw problemom powszechnym, takie jak priorytet dla walki z bezrobociem
z położeniem nacisku na przeciwdziałanie bezrobociu wśród młodych oraz zwalczanie trwałego bezrobocia. Większa koordynacja działań gospodarczych w celu
zagwarantowania zrównoważonego wzrostu oraz wysokiego poziomu zatrudnienia
to jedno ze sztandardowych haseł pojawiających się w manifeście socjalistów.
W warstwie dotyczącej samej Unii Europejskiej najczęściej deklarowane są
zamierzenia progresywistyczne i reformistyczne. Znajdujemy między innymi
Transnarodowe partie polityczne…
33
takie hasła, jak: zrealizowanie do końca Wspólnego Rynku wraz z wolnym i równym dostępem do rynków europejskich, stworzenie warunków dla niezakłóconego
funkcjonowania wspólnej waluty, respektowanie zasady subsydiarności, stawianie
czoła wyzwaniom globalizacji oraz rozwój globalnego systemu sprawowania
rządów dzięki reformie instytucji międzynarodowych i lepszemu uregulowaniu
systemu finansów międzynarodowych. Reformizm w sprawach Unii reprezentują zapowiedzi sprawnych rządów wspólnotowych w kontekście planowanego
rozszerzenia, opartego na dobrze przygotowanych negocjacjach umożliwiających
jak najszybsze przystąpienie nowych państw oraz zreformowanie polityk, budżetu
i instytucji Unii Europejskiej. Programy wyborcze poszczególnych partii politycznych w sprawach wspólnotowych różnią się od siebie niewiele, powielając
treści występujące czy to w Traktacie z Maastricht, czy Traktacie z Amsterdamu,
zachowują niekiedy nawet ich kolejność i hierarchię ważności. Summa summarum
nie wykraczają one poza znane już wcześniej zapowiedzi.
Słabość transnarodowych partii polega na tym, że wielu ich członków widzi
w przede wszystkim potrzebę lojalności i odpowiedzialności wobec państwa
narodowego i krajowej partii, a wybory europejskie są traktowane jako test
popularności partii narodowych. Partie transnarodowe nie spełniają roli, która
przypisywana jest partiom na gruncie narodowym, nie stanowią łącznika pomiędzy
elektoratem i rządem, ponieważ Unia Europejska nie może być uważana jako tradycyjny system polityczny z wydzieloną władzą i strukturą parlamentarną, dzielącą
się na większość rządową i opozycję56. Transnarodowe partie polityczne powinny
jednakże przyczyniać się do budowy europejskiej świadomości i służyć pomocą
w wyrażaniu interesów obywateli Unii Europejskiej57.
Europejskie transnarodowe partie polityczne są stosunkowo nowym zjawiskiem, stanowiącym wyzwanie dla tradycyjnych zainteresowań badawczych,
których przedmiotem są systemy polityczne i partyjne państw w klasycznym tego
słowa rozumieniu. Trudności w wypracowaniu stosownego podejścia badawczego
są w tym wypadku pochodną szerszego problemu metodologicznego, którym jest
nie wypracowana dotąd metodologia badań w pełni uwzględniająca swoistość
fenomenu integracji europejskiej. Składają się nań zarówno uwarunkowania historyczne, które legły u podstaw przemian mających wiele wspólnego z odbudową
Europy ze zniszczeń spowodowanych II wojną światową i specyfiką okresu zimnowojennego. Nie bez znaczenia jest tutaj obecny stopień złożoności problemów
Unii Europejskiej znajdujący wyraz w jej rosnącej roli w stosunkach międzynaro56
C. Lécureuil, Prosepcts for a European party System after 1994 European Elections [w:]
The 1994 elections to the European Parlaiemnt, J. Lodge, ed., Pinter, London 1996, s. 192–193.
57
S.M. Damm, Die europäischen politischen Parteien: Hoffnungsträger europäischer
Öffentlichkeit zwischen nationalen Parteien und europäischen Fraktionsfamilien, Zeitschrift für
Parlamentsfragen, Heft 2, Juni 1999, s. 418.
Danuta Kabat
34
dowych, zwiększającej się liczbie państw członkowskich oraz powiększających się
pod względem liczby i zakresu polityk oraz celów. Wielorakie zadania i wielostopniowy charakter regulacji, władzy i podejmowanych działań są zarówno efektem
złożonych negocjacji, skutkujących traktatami z Maastricht i Amsterdamu oraz
ustaleniami Agendy 2000, jak i wydarzeń, które stały się wyzwaniem dla Unii
Europejskiej jako struktury politycznej, takich jak rozpad Związku Radzieckiego,
wojna domowa w dawnej Jugosławii, referenda i debaty publiczne w sprawie
Traktatu z Maastricht, a także Unii Gospodarczej i Monetarnej. Nie dosyć na tym,
ponieważ pozostaje unijny system sprawowania władzy, charakteryzowany jako
wielostronny (multi-actors), wielopoziomowy, wieloprocesowy, z zaznaczającym
się w ostatnich latach znacznym rozwojem instytucjonalnym oraz wewnętrzną
równowagą sił i polityką. Unia Europejska jest złożonym systemem rządów, którego miarą jest walka o władzę, tocząca się pomiędzy jej instytucjami w kwestii
zachowania kontroli nad procesem podejmowania decyzji.
Parlament Europejski nie rozwinął hierarchicznych partii politycznych,
charakterystycznych dla narodowych systemów politycznych Europy Zachodniej,
natomiast rozwinął grupy partyjne, z ich wysoce złożonymi mechanizmami
budowy porozumienia58. Europejskie partie polityczne są ograniczane przez takie
czynniki, jak drugorzędna rola wyborów europejskich oraz brak europejskiego
demos. Brak również mediów europejskich oraz zintegrowanego forum debaty
publicznej zorganizowanego wokół wspólnego języka oraz wspólnie akceptowanej
tożsamości politycznej. To wszystko sprawia, że partiom europejskim niełatwo
jest przekroczyć podział pomiędzy elitami i polityką mas59. Grupy polityczne
oraz inne transnarodowe fora to również kanały komunikacji dla socjalizacji elit,
wymiany poglądów oraz przepływu idei, wpływające na zmianą postaw oraz na
formułowane polityki narodowe. Sieci komunikacyjne układają się w trójstronną
zależność, obejmując narodowe partie członkowskie, europejskie federacje partyjne oraz ich ugrupowania w Parlamencie Europejskim60.
Na tle doświadczeń, w odróżnieniu od skupiających się w ruchu europejskim organizacji ponadnarodowych, rola transnarodowych partii politycznych
w procesie integracji europejskiej wydaje się niewielka. Partie zamiast stać się
aktywnym uczestnikiem, stymulującym proces integracji europejskiej, wykazują
jedynie skłonności przystosowawcze do zmieniających się pod wpływem integracji warunków otoczenia zewnętrznego.
58
Mowa tutaj o consensus-building mechanisms; za: David S. Bell, Christopher Lord, Transnational Parties in the European Union, Ashgate, Aldershot, 1998, s. 5.
59
Ibidem, s. 7.
60
Ibidem, s. 36.
Transnarodowe partie polityczne…
35
Transnational Political Parties under Conditions of European
Integration
This article analyses the phenomenon of transnational political parties and their role
in the process of European integration. It exposes the conditions for, and reasons why,
transnational political parties emerge on the European scene, and attempts to define
their relationship with the existing traditional structures of political life. It points to the
specificities of the EU political system as the main reason for the kind of suspended
animation characteristic of transnational parties. The only place where their presence and
activities are visible is the European Parliament, where they function within parliamentary
parties. The article also discusses the role of national assemblies and domestic political
parties with respect to existence of the European Union and its mode of operation in the
political and social sphere. That problem gained in importance after 1979, when, due to
the introduction of direct elections to the European Parliament, the existing ties between
parliaments and national parties on the one hand, and the Assembly on the other, were
torn.