Projekt wycieczki jednodniowej

Projekt wycieczki jednodniowej do Jaskini Wierzchowskiej,
„srebrnego miasta” Olkusza i Rabsztyna
Cele poznawcze:
•
•
•
•
•
poznanie wybranych atrakcji przyrodniczych Jury Krakowsko - Częstochowskiej
(Jaskinia Wierzchowska, wapienne wzgórza, ostańce)
poznanie zabytków Olkusza
poznanie sylwetek ludzi związanych z historią Olkusza
zapoznanie się z historią zamku w Rabsztynie
poznanie walorów krajobrazowych okolic Olkusza
Cele kształcące:
• kształtowanie umiejętności korzystania ze źródeł wiedzy geograficznej (przewodniki,
mapy turystyczne)
• kształtowanie umiejętności korzystania z mapy turystycznej w terenie
Cele wychowawcze:
• wzbudzanie zainteresowania otaczającym środowiskiem
• rozwijanie uczuć patriotycznych i estetycznych
• uczenie szacunku dla efektów pracy ludzkiej
• przygotowanie do uczestnictwa w kulturze
• kształtowanie zasad współżycia w grupie
• rozwijanie szacunku dla przyrody i kultury oraz odpowiedzialności za dziedzictwo
pozostawione przez poprzednie pokolenia.
Harmonogram wycieczki:
• trasa: Kraków – Wierzchowie – Olkusz – Rabsztyn – Kraków
• długość trasy: ok. 90 km
• Podczas przejazdu przewidziano czas na postoje i posiłki.
• Czas trwania: jeden dzień
• Środek lokomocji: autokar turystyczny
• Konkurs na najciekawszą fotografię (format 15x21) obiektu przyrodniczego lub
obiektu kultury materialnej z trasy wycieczki /fotografie będą oceniane przez komisję
5-osobową (2 nauczycieli biorących udział w wycieczce, nauczyciela plastyki, 2
uczniów biorących udział w wycieczce (nie biorących udziału w konkursie) w terminie
10 dni od dnia wycieczki/
1
Ramowy plan wycieczki:
8.00 - wyjazd z Krakowa; krótka i formacja o trasie wycieczki oraz o konkursie
fotograficznym
9.00 – 10.00 - zwiedzanie Jaskini Wierzchowskiej Górne
11.00 – 14.00 zwiedzanie Olkusza
14.00 – 15.00 czas na posiłek
15.30 – 16.30 zwiedzanie ruin zamku w Rabsztynie
17.00 – wyjazd z Rabsztyna
Zwiedzane miejsca
I. Jaskinia Wierzchowska Górna (inf. nr 1)
II. Olkusz
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Baszta i mury miejskie, rynek (inf. nr 2, 3, 4)
Bazylika św. Andrzeja Apostoła (inf. nr 5)
Batorówka i Muzeum Regionalne PTTK (inf. nr 6)
Muzeum Afrykanistyczne (inf. nr 7)
Stary Cmentarz (inf. nr 8)
Stary cmentarz żydowski (inf. nr 9)
III.
Rabsztyn
1. Zwiedzanie pozostałości zamku (inf. nr10)
Szczegółowe informacje dotyczące zwiedzanych obiektów:
Inf. nr 1
Jaskinia Wierzchowska Górna
Tereny położone na północny zachód i zachód od Krakowa należą do Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej. W jej południowej części - Płaskowyżu Ojcowskim wzniesienia wapiennych
ostańców, malownicze formy rzeźby, liczne jaskinie, doliny wartkich potoków, zasilanych
wodami z krasowych wywierzysk odznaczają się różnorodnością krajobrazów
i występowaniem interesujących obiektów krajoznawczych.
2
Jaskinia Wierzchowska Górna - powstała w wapieniach Górno Jurajskich - jest doskonałym
przykładem podziemnej formy krasowej. Jej długość to prawie 1000 m podziemnego
labiryntu wiodącego przez bajkowe w wystroju i ukształtowaniu sale i korytarze. Jest
największą jaskinią na terenie Jury Krakowskiej. Badania naukowe dały materialne dowody
intensywnego osadnictwa w epoce neolitu. Podczas prac archeologicznych znaleziono
fragmenty naczyń, narzędzi, ślady po ogniskach. W namulisku natrafiono m.in. na kości
niedźwiedzi jaskiniowych, hien oraz innych zwierząt występujących na tym obszarze w epoce
lodowcowej.
Na XIX w. przypadł intensywny rozwój ruchu turystycznego. Do pobliskiego Ojcowa zjeżdżali
kuracjusze, a część z nich chętnie odwiedzała znaną już wówczas Grotę Wierzchowską. Jako
jedna z pierwszych jaskiń w Europie została ona przystosowana do obsługi ruchu
turystycznego. Zabezpieczono otwory drewnianą palisadą, zainstalowano wewnątrz
oświetlenie z chińskich lampionów oraz przygotowano do dyspozycji zwiedzających
przewodników.
Dzisiaj Jaskinia Wierzchowska posiada najdłuższą trasę turystyczną ze wszystkich jaskiń
w Polsce. Prowadzi ona krętym Przesmykiem Długim poprzez Salę z Kotłami i Hotelik
do największej komory jaskiniowej - Sali Balowej i dalej do Sali Człowieka Pierwotnego.
Ściany i strop komór pokrywa ładna szata naciekowa. Dużą atrakcją są nietoperze oraz
pająki meta menardi. Jaskinię Wierzchowską można zwiedzać z wykwalifikowanym
przewodnikiem. Prowadzi przez nią wytyczona, bezpieczna i profesjonalnie oświetlona trasa.
Jaskinia posiada status pomnika przyrody na terenie Jurajskiego Parku
Krajobrazowego "Dolinki Podkrakowskie" oraz stanowi jeden z kluczowych punktów
programu turystyczno-rekreacyjnego pod nazwą Pierścień Jurajski.
Inf. nr 2
Położenie Olkusza
Olkusz –miasto w woj. małopolskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Olkusz położone na
zachodnich rubieżach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nad rzeką Babą.
Historia miasta
Janina Majewska - poetka i miłośniczka historii regionu pisała:
„Srebrny się niesie dźwięk, melodia z siedmiu olkuskich świątyń starych
Jana Kantego srebrna gloria w półmroku gotyckiej fary.
Krzyż gwarków lśni, koronka srebrna, gmerk na rzeźbionym kartuszu
Królewska snuje się legenda o srebrnym mieście Olkuszu”
3
Olkusz nazywany jest srebrnym miastem, gdyż bogactwo i historia miasta związane są
z kopalnictwem rud, z których wytapiano ołów i srebro.
Pierwsza wzmianka o Olkuszu pochodzi z przekazów Jana Długosza, który wspomina,
że olkuskie probostwo powstało w 1184 roku. Badania archeologiczne mówią, że ziemie te
zamieszkiwane były znacznie wcześniej.
Na początku XIV wieku gród został otoczony murami miejskimi i nastąpiła rozbudowa
farnego kościoła pw. św. Andrzeja Apostoła. Miasto zostało wówczas zaliczone do
największych i najważniejszych miast w Małopolsce, co zawdzięczało rozbudowie królewskich
kopalń. Wielu olkuszan piastowało wówczas znaczne stanowiska: Marcin Bylica był
astronomem na dworze króla węgierskiego Macieja Korwina, a Marcin Biem zajmował się
reformą kalendarza jako profesor Akademii Krakowskiej.
W 1579 roku uruchomiono w kamienicy położonej na Rynku mennicę królewską, która
działała do końca wieku (okres panowania króla Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy).
Bito w niej głównie talary, szelągi, grosze i trojaki. Kres świetności miasta nastał wraz
z XVII wiekiem: wtedy to górnicy zaczęli podkopywać zabudowania miejskie, ponieważ
wyczerpywały się złoża kruszców. Do całkowitej klęski przyczynił się potop szwedzki. Przez
miasto kilkakrotnie wówczas przetaczały się pożary, które zniszczyły większość zabudowań.
W wyniku III rozbioru w 1795 roku Olkusz przeszedł pod panowanie austriackie. Po pokoju
w Schonnbrunn w 1809 roku miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim, a od 1815 roku
w Królestwie Polskim. W 1814 roku otwarto pierwszą kopalnię rudy cynku. W czasie
powstania styczniowego na terenie Olkusza i całego Zagłębia Dąbrowskiego czynnie działały
oddziały partyzanckie, w tym grupa żołnierzy włoskich dowodzonych przez płk. Francesco
Nullo, który zginął w bitwie pod Krzykawką i został pochowany na olkuskim starym
cmentarzu.
Duże znaczenie miała budowa w latach 1883-1885 linii dąbrowsko-iwangrodzkiej, która
znacznie przyczyniła się do integracji gospodarczej całego regionu i wyjątkowo ożywiła
niespełna dwutysięczne miasteczko. Dzięki korzystnemu położeniu na szlakach
komunikacyjnych w 1907 roku austriacki przemysłowiec założył Fabrykę Naczyń Blaszanych
(dziś Emalia SA). Po I wojnie miasto zaczęło szybko się rozwijać. Olkusz liczył wówczas około
12 tysięcy mieszkańców, z czego około 1/3 stanowili Żydzi. Istniała również znaczna
mniejszość niemiecka.
Na początku września 1939 miasto zostało w wyniku działań wojennych zajęte przez
Wehrmacht i wkrótce wcielone do III Rzeszy. 16 lipca 1940 roku rozstrzelano 20 osób w tym
15 Polaków, a 31 lipca 1940 (Krwawa środa w Olkuszu) setki innych Polaków i Żydów
maltretowano na miejskich placach, w wyniku czego zginęło przeszło 100 osób. Ostatecznie
20 stycznia 1945 roku Armia czerwona zajęła miasto w wyniku przeprowadzonej ofensywy
na Śląsk.
4
Po wojnie nastąpił dalszy rozwój Olkusza. W latach 60. rozpoczęto budowę kopalni „Olkusz”.
Rozbudowano fabrykę naczyń oraz postawiono ogromne hale nowej wytwórni wentylatorów.
Dzięki temu liczba mieszkańców wzrosła z 10 tysięcy w latach powojennych do 40 tysięcy
obecnie. Rozwój przemysłu niekorzystnie odbił się na środowisku naturalnym. Dziś w rejonie
miasta występują poważne szkody górnicze, zaburzona została również równowaga
hydrologiczna.
Inf. nr 3
Baszta i mury miejskie
Pamiątką po średniowiecznej przeszłości Olkusza jest zrekonstruowana średniowieczna
baszta z fragmentem murów obronnych i fosy. Olkusz był bogatym, górniczym miastem,
dlatego mieszczanie musieli być przygotowani do odparcia ataku.
W pobliżu olkuskiej bazyliki św. Andrzeja przy ul. Szpitalnej wznosi się zrekonstruowana
średniowieczna baszta z fragmentem murów obronnych i fosy. Początkowo miasta broniły
wały ziemne. Za czasów Kazimierza Wielkiego Olkusz został otoczony kamiennym murem
i fosą. Mur miejski, o prawie dwumetrowej grubości miał ponad 1100 metrów długości
i 9 metrów wysokości. Broniło go 15 baszt zbudowanych na planie prostokąta. Do miasta
można było wjechać przez dwie główne bramy: Krakowską i Sławkowską. Ponoć była też
brama Wolbromska. Z czasem, dla wygody mieszkańców wybijano w murze tzw. furty,
czyli niewielkie przejścia. Z czasem mury obronne przestały spełniać swoją rolę i na początku
XIX wieku zostały rozebrane.
Przed laty grupa miłośników historii Olkusza podjęła się rekonstrukcji fragmentu muru
i baszty na oryginalnych fundamentach. Trwające kilkanaście lat prace zakończyły się w 1986
roku. Baszta i mur są odbudowane z dwóch rodzajów kamienia. Fragmenty z czerwonego
piaskowca pokazują wygląd obwarowań w XIV wieku. Wtedy baszta była otwarta od strony
miasta, wznosiła się na wysokość muru i była zwieńczona, podobnie, jak mur blankowanym
krenelażem. Część wybudowana z białego wapienia, pokazuje stan z XV wieku, kiedy
nadbudowano i zadaszono basztę. We wnętrzu baszty, gdzie znajduje się popularna
kawiarnia, można zobaczyć oryginalne fragmenty muru pochodzące z XIV wieku.
Inf. nr 4
Rynek
Centralnym punktem miasta jest Stary Rynek z ciekawymi kamieniczkami głównie z XIX
wieku, które stoją na fundamentach starszych budowli. Pod jedną z nich (ul. Rynek 4)
kryją się piwnice dawnej mennicy króla Zygmunta Augusta z 1579 roku.
5
Od kilku lat Rynek w Olkuszu i najbliższe uliczki przechodzą gruntowną rewitalizację,
odnowiono kamienice, wymieniana jest płyta, powstają nowe elementy małej
architektury. Pojawiło się też stylizowane oświetlenie Rynku i bazyliki.
Prace poprzedziły badania archeologiczne, podczas których odkryto wiele cennych zabytków,
np. naczynia gliniane, ceramikę, monety, a nawet kości ludzkie. Najbardziej spektakularnym
odkryciem jest Ratusz. Powstał on pod koniec XIV wieku, a w 1787 gościł króla Stanisława
Augusta Poniatowskiego. 30 lat później zniszczony budynek postanowiono rozebrać.
Pod płytą rynku odsłonięto relikty budowli o wymiarach 14x21m, z widocznym obrysem
wieży ratuszowej i pomieszczeń. Po renowacji zarys będzie widoczny na płycie rynku.
Inf. nr 5
Bazylika św. Andrzeja Apostoła
Olkuska świątynia o konstrukcji halowej, zbudowana z cegły i miejscowego czerwonego
piaskowca powstała na przełomie XIII i XIV wieku, a raczej jej najstarsza część czyli
prezbiterium. W 2002 roku olkuska fara podniesiona została do godności Bazyliki Mniejszej.
Za czasów Kazimierza Wielkiego kościół został rozbudowany, a w XV wieku do południowej
ściany dobudowano kaplicę Św. Anny. Na początku XVII wieku powstała kruchta oraz
renesansowa kaplica Loretańska. W jej podziemiach znajduje się krypta z grobem fundatora,
bogatego olkuskiego mieszczanina - Stanisława Amendy.
Z zewnątrz kościół ten nie robi zbyt wielkiego wrażenia, ale wnętrze oczarowuje. Bazylika
mieści w sobie bogaty zbiór wyposażenia, związany z dziejami nie tylko samej świątyni
i parafii, ale całej Olkuskiej Ziemi.
Warto zwrócić uwagę na renesansowy Wielki Ołtarz z 1611 roku z obrazem św. Andrzeja
Apostoła - patrona kościoła oraz na barokowe ołtarze boczne: Ołtarz św. Mikołaja i Ołtarz
Pana Jezusa. Najstarszym zabytkiem jest gotycki poliptyk z końca XV wieku, natomiast
pamiątką górniczej przeszłości miasta jest chrzcielnica wykonana pod koniec XVI wieku
z olkuskiego ołowiu i okazały srebrny krzyż gwarków, podarowany w XVII wieku przez
olkuskich górników.
Wzrok przyciąga też bogato zdobiona ambona z 1639 roku z obrazem św. Jana Kantego,
ufundowana przez olkuskiego burmistrza Pawła Rudawskiego. Ponad amboną widnieje
efektowny baldachim z rzeźbami Chrystusa, Ewangelistów i Apostołów oraz sygnatura
fundatora.
6
Wspaniałych olkuskich organów posłuchać można każdej jesieni, w pierwszy weekend
października podczas międzynarodowych Dni Muzyki Organowej i Kameralnej, kiedy to
rozbrzmiewają tak, jak niemal 400 lat temu.
Organy w bazylice
W bazylice zachwycają późnorenesansowe organy. To najstarszy oryginalny zabytek tego
typu w Polsce! Historia organów sięga 1611 roku, kiedy to rozpoczął ich wykonanie Hans
Hummel - wybitny organomistrz niemiecki mieszkający w Krakowie. Dziś organy
przedstawiają niezwykłą wartość, zachowały się oryginalna obudową i oryginalny
mechanizm. Pod koniec XX wieku przeszły gruntowną renowację, która przywróciła im dawną
świetność.
Organy mają dwie klawiatury ręczne, jedną nożną klawiaturę i 31 głosów. Zachowała się
zdecydowana większość oryginalnych piszczałek z 1776 roku, a te które straciły brzmienie,
zostały wiernie odtworzone. Co ciekawe, olkuskie organy nastrojono w sposób obowiązujący
w XVII wieku, dlatego instrument ten może wygrywać jedynie muzykę renesansową
i wczesnobarokową.
Obok świątyni stoi wysoka dzwonnica z 1913 roku, wykonana z czerwonego piaskowca
olkuskiego.
Kaplica pw. św. Jana Kantego
Kaplica została wybudowana przy kościele św. Andrzeja Apostoła w 1738 roku.
Prawdopodobnie w miejscu powstania kaplicy w pierwszej połowie XV wieku znajdował się
dom św. Jana Kantego, byłego proboszcza parafii. Kaplica posiada portal w stylu późnego
baroku.
Inf. nr 6
Batorówka i Muzeum Regionalne PTTK
To najstarsze olkuskie Muzeum mieści się w zabytkowej XVI-wiecznej kamienicy stojącej na
Rynku zwanej Batorówką (prawdopodobnie przebywał w niej sam Stefan Batory), w której
do dziś zachowały się elementy gotyckiej architektury.
Inicjatywa utworzenia Muzeum w Olkuszu zrodziła się w 1911 roku wśród działaczy Polskiego
Towarzystwa Krajoznawczego i jeszcze w tym samym roku otwarto placówkę. Po wybuchu II
wojny światowej zbiory rozdzielono i rozdano na przechowanie zaufanym osobom.
Ponownym ich zgromadzeniem zajął się po wojnie Bronisław Czarniecki.
Zbiory Muzeum Regionalnego PTTK im. Antoniego Minkiewicza w Olkuszu liczą ponad 2 tys.
eksponatów z dziedziny etnografii, górnictwa, historii i numizmatyki. Ważne miejsce zajmuje
7
tu historia górnictwa kruszców na ziemi olkuskiej, zobaczymy tu stare narzędzia górnicze,
moździerz do rozdrabniania rudy, sito do jej płukania, lampki górnicze, kamienne moździerze,
drewniany młot górniczy, no i oczywiście minerały i kruszce z kopalni olkuskich oraz makietę
terenów górniczych i sztolni według ich stanu z XVIII wieku.
Wśród zabytków związanych z historią miasta najciekawszy jest fragment księgi miejskiej
Olkusza z 1631 roku, a ponadto pieczęcie miejskie czy herby miasta. Z etnografii na uwagę
zasługuje kolekcja świątków i rzeźb ludowych wykonanych przez miejscowych artystów.
Inf. nr 7
Muzeum Afrykanistyczne
Olkuskie Muzeum Afrykanistyczne im. Bogdana Szczygła jest gratką dla miłośników dalekich
podróży, a szczególnie dla tych, którzy rozkochali się w Czarnym Lądzie, bowiem jest to
jedno z ciekawszych polskich muzeów prezentujących kulturę, sztukę i zwyczaje
mieszkańców Afryki.
Muzeum powstało dzięki inicjatywie i darom Bogdana Szczygła - olkuskiego lekarza i pisarza,
który spędził kilkanaście lat swego życia w Afryce. Można tu oglądać stroje, biżuterię, maski
rytualne, różnorodne sprzęty, instrumenty muzyczne i broń, a wszystko z różnych regionów
tego tajemniczego kontynentu. Kolekcja cały czas się rozrasta, gdyż uzupełniana jest przez
innych podróżników - darczyńców.
Początkowo eksponaty mieściły się w budynku przy ul. Szpitalnej 11, gdzie dawniej była
wytwórnia młynków do kawy będąca własnością ojca dr Szczygła. W 1984 roku całą kolekcję
przeniesiono do budynku (oficyny) dawnego olkuskiego szpitala mieszczącego się przy
ul. Szpitalnej 32. Wystrój wnętrza był dziełem grupy osób pracujących społecznie pod
kierunkiem dr Szczygła. Była to młodzież licealna oraz studenci etnologii z Uniwersytetu
Wrocławskiego z dr Barbarą Kopydłowską. W skład nowej ekspozycji, którą zaaranżowali
mgr Jacek Łapott i mgr Jolanta Koziarowska, wchodzą eksponaty związane z kulturą
materialną i sztuką Tuaregów. Są to rzeźby wykonane w drewnie i metalu, broń, instrumenty
muzyczne, biżuteria, kolekcja masek oraz wyroby tkackie i wyroby ze skóry, rękodzieło
plemion Czarnej Afryki, żyjących nad Zatoką Gwinejska oraz w Kotlinie Kongo.
W 2005 roku całą ekspozycję – liczącą około 1000 eksponatów – przeniesiono do nowo
odremontowanych pomieszczeń znajdujących się w tym samym budynku przy ul. Szpitalnej
32. Prezentowana ekspozycja podzielona została na działy dotyczące kultury Afryki, jej
przyrody, sztuki, geologii i archeologii.
Darowizny prof. dr hab. Anny i pilota Leona Kubarskich czynione sukcesywnie na rzecz
muzeum od 2001 roku zaowocowały otwarciem w lutym 2007 roku odrębnego działu
pn. Kolekcja sztuki i malarstwa Czarnej Afryki im. prof. dr hab. Anny i Leona Kubarskich.
8
Obecnie kolekcja liczy ponad 900 obiektów: obrazy, malachitowe rzeźby, naszyjniki,
bransolety, wyroby z kości słoniowej (ze szczególnie interesującym zbiorem główek
z oryginalnymi uczesaniami afrykańskimi). Nie brak też w kolekcji fetyszy, masek,
fajek, trójnogów, tkanin, haftów, lasek i płaskorzeźb.
Inf. nr 8
Stary cmentarz
Stary cmentarz założono na początku XIX wieku. Kamienny mur rozdziela część katolicką
od prawosławnej. Po lewej stronie od wejścia znajduje się kamienna tablica informująca
o pochowanych tam szczątkach zakonników augustianów.
Na starym cmentarz przy ul. Króla Kazimierza Wielkiego w Olkuszu pochowano między
innymi płk. Francesco Nullo - włoskiego ochotnika, uczestnika Wiosny Ludów we Włoszech
i Powstania Styczniowego w Polsce, który poległ w bitwie pod Krzykawką 5 maja 1863 r.
od kozackich kul. Jego pogrzeb odbył się dopiero po trzech dniach, bez udziału ludności,
której zakazano uczestnictwa w pochówku. Dzięki licznie obecnym jeńcom włoskim i
francuskim pogrzeb miał nieoczekiwanie uroczysty charakter (wbrew pierwotnym
założeniom). Dopiero w roku 1908 na mogile wzniesiono pomnik - kamienny obelisk
przedstawiający złamany dąb. W 60 rocznicę bitwy pod Krzykawką w 1923 r. w czasie
uroczystości państwowych przemawiał w tym miejscu Stefan Żeromski.
Francesco Nullo (ur. 1 marca 1826 w Bergamo, zm. 5 maja 1863 w Krzykawce) – pułkownik
włoski. Przyjaciel i powiernik Giuseppe Garibaldiego, dowódca ochotników włoskich,
tzw. garibaldczyków, którzy wzięli udział w powstaniu styczniowym 1863. Uczestniczył
w wojnie z Austrią w 1848. W kwietniu 1863 przybył z Włoch do Krakowa. Mianowany został
przez Rząd Narodowy generałem. 3 maja na czele Legii Włosko-Francuskiej przekroczył
granicę Królestwa Polskiego pod Krzeszowicami. Pierwsze starcie było pomyślne dla Nullo,
pokonał oddziały rosyjskie pod Podłężem. Zginął w bitwie pod Krzykawką 5 maja 1863.
W centralnym miejscu cmentarza, w murze oddzielającym część rzymsko-katolicką
od prawosławnej, utworzono sektor z tablicami upamiętniającymi udział Włochów
w Powstaniu Styczniowym. Tablice obok, poświęcone są poległym w walkach o niepodległość
w 1918-1920, żołnierzom poległym w II wojnie światowej i żołnierzom Armii Krajowej.
W części prawosławnej znajdują się groby Rosjan mieszkających w czasie zaborów
w okolicach Olkusza.
Inf. nr 9
Stary cmentarz żydowski
Stary cmentarz żydowski w Olkuszu został założony około 1584 r. na Przedmieściu
Sławkowskim - obecnie przy ul. Kolorowej i Piaskowej. Z 1648 r. pochodzi dokument,
9
mówiący o poszerzeniu cmentarza. Rzekomo został tu pochowany Lewko, bankier króla
Kazimierza Wielkiego.
Podczas II wojny światowej hitlerowcy w poważnym stopniu zdewastowali nekropolię.
Zniszczono ogrodzenie, a macewy wykorzystano do budowy ogrodzenia i dziedzińca
dawnego liceum ogólnokształcącego w Olkuszu. Niektóre z nagrobków użyto do budowy
zbiornika wody i kanału na Pomorzanach. Na samym terenie nekropolii wybudowano
głęboki rów przeciwczołgowy. Po wojnie proces dalszej dewastacji opuszczonej nekropolii
postępował.
Przeprowadzone w 1984 r. prace inwentaryzacyjne wykazały obecność kilkudziesięciu
nagrobków, z których na początku lat 90. pozostało już tylko siedem macew. Zaginione
nagrobki są znane jedynie ze zdjęć wykonanych w latach 70-tych przez pana Jana
Jagielskiego z ŻIH-u.
W 2006 r. podczas prac remontowo-budowlanych na jednym z podwórzy w dzielnicy
Pomorzany odnaleziono około 40 nagrobków z tutejszego cmentarza. Dzięki staraniom
członków Olkuskiego Stowarzyszenia Kulturalnego "Brama" macewy powróciły na kirkut.
Zostały one ustawione w przypadkowy sposób w pięciu rzędach. Niestety podczas prac
renowacyjnych prowadzonych przez gliwicką pracownię "Akant" zaginęło dziewięć macew.
W 2008 r. Anna Michałowska-Mycielska, Dariusz Rozmus i Marta Rozmus opublikowali
książkę pt. "Stary cmentarz żydowski w Olkuszu". Pozycję można nabyć w Muzeum
Miasta "Sztygarka" w Dąbrowie Górniczej i Księgarni Akademickiej.
Obecnie na powierzchni około 0,5 ha znajduje się około 30 zachowanych nagrobków.
Brak informacji o masowych mogiłach na nekropolii. Teren nie jest ogrodzony i otwarty
dla osób postronnych.
Inf. nr 10
Rabsztyn
Historia powstania zamku Rabsztyn nie jest znana. O zamku po raz pierwszy wspomniano
w dokumencie z 1396 roku. Był on wtedy w posiadaniu rodu Leliwitów –Melsztynskich
i pozostał w ich rękach do 1441 roku. Wtedy to jako wiano Jadwigi z Książa stał się
własnością Toporczyków, których część przyjęła nazwisko Rabsztyńskich. Śmierć ostatniego
z rodu Rabsztyńskich sprawiła iż od 1509 r. zamek często zmieniał właścicieli. W XVII w.
Szwedzi spalili zamek, który odtąd popadał w coraz większą ruinę.
Do dzisiaj można tu podziwiać szczątki gotyckiego zamku górnego położone na skale oraz
mury zamku dolnego, który kiedyś był okazałą rezydencją możnowładczą. Inną renesansową
pozostałością zamku są resztki bramy wjazdowej, do której ponad fosą prowadził most
10
zwodzony. Pod bramą znajdują się sklepione piwnice. W czasach świetności zamek
składał się z trzech skrzydeł mieszkalnych, zamku górnego z wysoką wieża na skale,
dwóch dziedzińców i wjazdem od północy.
Pierwotny dziedziniec znajdował się na płd.-zach., drugi powstał na płd.-wsch. po budowie
późnorenesansowego zamku dolnego. Niestety nie zachowała się ani wieża bramna, ani
wysoka czteropiętrowa baszta na zamku górnym, będąca jego najbardziej obronną częścią.
Jednakże zamek górny położony był na skale tak wysoko, iż po wejściu na nią ukazuje się
piękny widok na okolicę i całe ruiny. Dookoła zamku, na pofałdowanym znajdował się
ciekawy system ziemnych fortyfikacji, niestety jeszcze nie przebadanych. Są to szańce
artyleryjskie i ziemne basteje powstałe prawdopodobnie w końcu XVI wieku.
Źródła:
Jura Krakowsko-Częstochowska – mapa 101 atrakcji
Mapa samochodowa województwa małopolskiego
Olkusz - plan miasta
Podkrakowskie Dolinki Jurajskie – mapa turystyczna
http://www.polskieszlaki.pl /11.08.2013/
www.audioprzewodnik.olkusz.pl /11.08.2013/
www.jaskiniawierzchowska.pl /11.08.2013/
www.olkusz.naszemiasto.pl /11.08.2013/
www.polskaniezwykla.pl /11.08.2013/
www.zamki.net.pl /11.08.2013/
www.zamki.res.net /11.08.2013/
Opracowanie: Elżbieta Bator
11