Treść ekspertyzy (botaniczna) - PDF

Transkrypt

Ekspertyza w zakresie określenia warunków zachowania lub poprawy
właściwego stanu ochrony języczki syberyjskiej Ligularia sibirica na
obszarze ostoi Natura 2000 „Suchy Młyn”
Alojzy Przemyski
L.sibirica (fot.A.Przemyski)
[email protected]
uslugi-ekologiczne.pl
Ekspertyza w zakresie określenia warunków zachowania lub
poprawy właściwego stanu ochrony języczki syberyjskiej 2010-10-15
Ligularia sibirica na obszarze ostoi Natura 2000 „Suchy Młyn”
2010
2
[email protected]
Spis tre ści
Spis treści...........................................................................................................................3
Wstęp.................................................................................................................................4
1. Ustalenie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy stanem ochrony tego
gatunku, a zmiennością warunków siedliskowych w celu znalezienia optymalnych
parametrów poprzez rozpoznanie terenowe aktualnych warunków przyrodniczych
obszaru tj. określenie stanu populacji gatunku (liczebność, rozmieszczenie, kwitnienie,
owocowanie, wymiary osobników i inne cechy osobnicze) oraz cech siedliska (typ i
charakter fitocenozy oraz gleby, zawartość podstawowych związków, hydrologia), a
także penetrację odpowiednich siedlisk sąsiadujących z obszarem ochrony pod kątem
obecności gatunku ............................................................................................................ 6
2. Skala oceny stanu ochrony gatunku w kraju i ostoi Suchy Młyn................................11
3. Weryfikacja wcześniej zidentyfikowanych zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych
oraz ewentualne wskazanie innych wpływających na stan populacji gatunku m.in.
poprzez określenie przyczyn, nasilenia i kierunków niekorzystnych zmian...................18
4. Określenie strategii ochrony, w tym sformułowanie celów koniecznych działań
ochrony czynnej wraz ze wskazaniem formy, zakresu i częstotliwości ich realizacji ...20
Ekspertyza w zakresie określenia warunków zachowania lub poprawy właściwego stanu
ochrony języczki syberyjskiej Ligularia sibirica na obszarze ostoi Natura 2000 „Suchy
Młyn”.................................................................................................................................2
2010-10-15........................................................................................................................ 2
5. Określenie zakresu monitoringu gatunków stanowiących przedmioty ochrony,
ze wskazaniem: elementów środowiska wymagających monitorowania, obszaru jaki
należy objąć monitorowaniem oraz częstotliwości monitoringu.................................... 28
6. Wskazanie konieczności przeprowadzenia dalszych badań i obserwacji ..................31
7. Weryfikacja przebiegu granic ostoi pod kątem zasadności jej ewentualnej zmiany ..32
8. Formułowanie wskazań do dokumentów planistycznych gmin niezbędnych
dla zachowania we właściwym stanie ochrony elementów środowiska przyrodniczego
.........................................................................................................................................33
Literatura......................................................................................................................... 34
3
[email protected]
Wstęp
Wymieranie gatunków jest procesem towarzyszącym ewolucji życia na Ziemi,
jednak w ciągu ostatnich lat zjawisko to znacznie się nasiliło za sprawą działalności
człowieka. Aby temu zapobiec podejmowane są różnorodne przedsięwzięcia z zakresu
ochrony przyrody mające na celu zachowanie gatunków zagrożonych i ginących oraz
ich siedlisk. Ustępowanie gatunków prowadzi do zaniku bioróżnorodności i ubożenia
zasobów genowych biosfery, co wpływa negatywnie na funkcjonowanie całego systemu
ekologicznego Ziemi.
Jedną z prawnych form ochrony przyrody są obszary Natura 2000. Jest to
program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu tzw. „sieci”
obszarów objętych ochroną. Podstawą tego programu jest unijna Dyrektywa Ptasia,
Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów
wykonawczych. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 obejmuje obszary o
najcenniejszych walorach przyrodniczych i najbardziej reprezentatywnych dla naszego
kontynentu ekosystemach, położone w granicach Unii Europejskiej. Głównym jej celem
jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które
uważa się za cenne i zagrożone w skali całego kontynentu oraz wymienia w
załącznikach do Dyrektyw. Zapewni to utrzymanie różnorodności biologicznej tych
obszarów, a także ochronę przyrodniczego dziedzictwa Europy i realizację idei
zrównoważonego rozwoju w skali ponad krajowej, co wymaga zgodnego i
skoordynowanego współdziałania państw i społeczeństw. Programu tego nie należy
traktować wyłącznie jako wąskiej formy ochrony przyrody, gdyż w swych założeniach
uwzględnia również wymogi gospodarcze, społeczne i kulturalne oraz cechy regionalne
lokalnych społeczności.
4
[email protected]
Obecny system ochrony przyrody nie jest w stanie powstrzymać zanikania
zagrożonych gatunków i ekosystemów w Europie – przede wszystkim dlatego, że
dotychczasowe formy ochrony przyrody są zbyt małe i nie obejmują wielu miejsc
występowania gatunków zagrożonych (inne były zasady ich wyznaczania), a także
dlatego, iż w ich funkcjonowanie nie był dotychczas wpisany stały monitoring
występowania rzadkich i zagrożonych gatunków i siedlisk. Ponadto sytuacja gatunków i
siedlisk jest różna w różnych krajach i to co jest rzadkie w jednym kraju, w innym może
być całkiem pospolite. Skala zagrożeń stanu przyrody jest obecnie tak duża, że już od
dawna stało się oczywiste, że współpraca międzynarodowa w tej dziedzinie jest
niezbędna, że bez niej w wielu przypadkach wysiłki podejmowane na rzecz ochrony
przyrody tylko w jednym kraju mogą być nieskuteczne. Musimy mieć świadomość
tego, iż aby móc skutecznie chronić środowisko należy podjąć wspólne działania na
rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo.
Ułatwi ono współdziałanie wielu instytucjom zajmującym się stale ochroną przyrody i
tym dla których jest to działanie obligatoryjne.
Plan Zadań Ochronnych, obok planu ochrony, to podstawowy dokument
diagnozujący stan ochrony przedmiotów ochrony, wskazujący zagrożenia i sposoby ich
ochrony na obszarach ostojowych Natura 2000. „Suchy Młyn” nie posiada żadnych
dokumentów planistycznych w dosłownym znaczeniu. Nie mniej niezwykle cenne jest
opracowanie dr M. Nobisa pochodzące z 2009 roku (patrz literatura), a odnoszące się do
kondycji, zagrożeń i ochrony populacji języczki syberyjskiej Ligularia sibirica –
kluczowego gatunku w ostoi. Myśli i sugestie zawarte w tym opracowaniu (bardzo
aktualne) zaadoptowano do obecnie tu prezentowanego dokumentu. Wykorzystano
przede wszystkim własne wyniki obserwacji dokonanych w 2010 r. Uwzględniono
inne publikowane i niepublikowane materiały (np. obszerny komentarz dr J. Parusela do
opracowania dr M. Nobisa), a także informacje i spostrzeżenia poczynione w trakcie
wcześniejszych okazjonalnych wizyt terenowych z innymi przyrodnikami, w tym z
prof. R. Olaczkiem w 2008 r.
5
[email protected]
1. Ustalenie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy stanem
ochrony tego gatunku, a zmiennością warunków siedliskowych w
celu znalezienia optymalnych parametrów poprzez rozpoznanie
terenowe aktualnych warunków przyrodniczych obszaru tj.
określenie stanu populacji gatunku (liczebność, rozmieszczenie,
kwitnienie, owocowanie, wymiary osobników i inne cechy
osobnicze) oraz cech siedliska (typ i charakter fitocenozy oraz
gleby, zawartość podstawowych związków, hydrologia), a także
penetrację
odpowiednich
siedlisk
sąsiadujących
z obszarem
ochrony pod kątem obecności gatunku
Diagnoza warunków siedliskowych na istniejącym stanowisku języczki
Populacja języczki syberyjskiej zachowała się w oddziale leśnym 189b nadl.
Koniecpol. Jest ona niewielka w sensie liczebności i zajmowanego areału. Siedlisko
zajmowane obecnie przez języczkę to las olszowy z sosną na obrzeżach niegdyś
rozległego, teraz osuszanego torfowiska – torfiastej łąki, o charakterze ziołoroślowym.
Drzewostan zdominowany jest przez sosnę zwyczajną i olszę czarną w wieku około 70
lat. Sosna może tu pochodzić z samosiewu (jeżeli tu kiedyś był teren otwarty), lub z
nasadzenia; w sensie docelowego siedliska (klimaksowego) stanowi ona tutaj
prawdopodobnie obcy element. Pod względem syntaksonomicznym zbiorowisko to
należy uznać za fitocenozę przejściową pomiędzy łęgiem, olsem a szuwarami z klasy
Phragmitetea (w tym Magnocaricion). Siedlisko z racji na długotrwałe podtopienie
przybiera charakter olsu, co objawia się w postaci zwiększonego udziału gatunków
wodno-bagiennych. Pełny opis warunków fitosocjologiczny podaje w swoim
opracowaniu z 2009 r. M. Nobis.
6
[email protected]
W podłożu występują torfy niskie z udziałem części mineralnych – pylastych.
Poziom wody wykazuje fluktuacje. Z danych zawartych w opracowaniach Nobisa i
Parusela, inf. ustnych Olaczka wynika, że w terenie występowały znaczne przesuszenia
(przed osiedleniem się bobrów), następnie znaczne podtopienia. Ten wysoki poziom
wód utrzymuje się nadal. Zwłaszcza dobrze był widoczny w 20010 roku (obfitość
deszczy).
Języczka należy do gatunków typowych dla torfowisk przejściowych i niskich, z
wysiękami wód wapiennych oraz ażurowym zacienieniu. Istniejące stanowisko w
Suchym Młynie w niewielkim stopniu odpowiada typowym wymaganiom gatunku.
Największy problem stanowi zbyt niski lub wysoki poziom wód gruntowych oraz
sukcesyjne zmiany zbiorowiska zasiedlanego przez gatunek. Natomiast sprzyja
wegetacji gatunku obecność podłoża torfowego.
Diagnoza stanu zachowania języczki syberyjskiej
Polska Czerwona Księga Roślin, podaje, że (wydanie z 1986 r.) na stanowisku
tym występowało 78 kęp języczki, a w wydaniu z roku 2001, około 100 roślin;
większość w stanie płonnym z powodu zbyt dużego ocienienia przez olszę czarną
(Olaczek 2001, 2004). Od 2002 stanowisko systematycznie monitorowane jest przez
Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego Górnego Śląska. Dyrektor tej jednostki dr J.
Parusel podaje (materiały nie publikowane), że liczebność populacji Ligularia sibirica
od 2002 do 2008 zmniejszała się o blisko 50% (dane npbl. uzyskane z dokumentacji
złożonej w Nadleśnictwie Koniecpol).
Tab. 1. Monitoring języczki syberyjskiej przeprowadzony przez Nobisa w 2009
Liczba osobników kwitnących
Ilość pędów generatywnych w kępie
11 na powierzchni około 3 arów
- w 10 kępach występowało po 1 pędzie
generatywne
- w 1 kępie występowało 2 pędy
generatywne
najwyższe 140 cm
średnie 110 cm
najmniejsze 60 cm
około 35 kęp
Wysokość kwitnących roślin
Liczna osobników płonnych
7
[email protected]
Średnia liczba liści w kępach płonnych
Liczba siewek
3 liście
około 20 (1-2 liściowych)
Tab. 2. Monitoring języczki syberyjskiej przeprowadzony przez Centrum Dziedzictwa
Przyrodniczego Górnego Śląska w 2009 r.
14 na powierzchni około 3 arów
najwyższe 172 cm
średnie 115 cm
najmniejsze 75 cm
106 osobników
6
Liczba siewek
Tab. 3. Monitoring języczki syberyjskiej przeprowadzony przez Przemyskiego w 2010
r. wykazał:
11 na powierzchni około 6 (?) arów –
zmierzone wg GPS
5 pędów wykształciło owoce (niełupki) –
połowa
października
2010r.
Nie
poddawano je zabiegom skiełkowania –
siła kiełkowania.
- w 8 kępach występowało po 1 pędzie
generatywnym
- w 3 kępach występowało 2 pędy
generatywne
najwyższe 170 cm
średnie 115 cm
najmniejsze 65 cm
około 50 kęp
2-3 liście
Ze względu na wysoki stan wody w tym
roku nie badano
Owocowanie osobników
Ilość pędów kwiatowych w kępie
Średnia liczba liści w kępach płonnych
Liczba siewek
Areał zajmowanego siedliska jest niewielki, podobnie jak na stanowiskach w okolicy
Chełma - od 3 do 5 arów. Największą powierzchnię zajmuje stanowisko w okolicy
Pakosławia koło Iłży - kilkanaście hektarów, a następnie stanowiska koło Chmielnika
około 30 arów. Na stanowisku w Suchym Młynie cała populacja języczki syberyjskiej
występuje w pobliżu cieku, w dość wąskim pasie łęgu, na powierzchni o wymiarach
8
[email protected]
około 10 m x 30 m (12m x 24m). Powierzchnia zmierzona przez autora w 2010 roku
przy pomocy GPS wyniosła 6 arów – nie wykluczone, że wielkość ta może być
przekłamana z powodu standardowego błędu urządzenia. W związku z tym do dalszych
rozważań należy raczej przyjąć powierzchnię zaproponowaną przez Nobisa i Parusela
około 3 arów (mapa nr 1).
Informacje autekologiczne dotyczące języczki w Suchym Młynie
Doktor M. Nobis uznał w swoim opracowaniu, że typ rozmieszczenia gatunku jest
losowy, zaś struktura wiekowa jest ustabilizowana. Co wynika m.in. z tego, że na
stanowisku występują osobniki w różnym wieku. Z taką opinią nie do końca się zgadza
dr J. Parusel zarzucając brak odpowiednich danych zbieranych w dłuższym okresie
czasu. Dr J. Parusel sugeruje, że populacja języczki pod względem struktury liczebności
ma charakter fluktuacyjny i wykazuje wahania w różnych latach. Nie wdając się w
zawiłości metodyczne związane z ekologią roślin można stwierdzić, że jak do tej pory
stanowisko trwa od ponad 30 lat i w tym kontekście nie można go uznać za
efemeryczne.
Historyczne miejsca występowania
Na załączonej mapie nr 2 istniejące stanowisko oznaczono symbolem nr 1. Poza
obecnie istniejącym stanowiskiem gatunek był notowany:
•
przez Edwarda Bróża i Alojzego Przemyskiego (Bróż i Przemyski 1985) w dolinie
rzeki Pilicy, ok. 6 km na NW od Szczekocin (oddz. 42 obr. Szczekociny) – obecnie
jest to oddz. 187f leśn. Siedliska nadleśn. Koniecpol. Na siedlisku olsu. (na mapie 2
stanowisko nr 2).
•
oddz. 199g leśn. Siedliska nadleśn. Koniecpol. Na siedlisku olsu. (na mapie 2
stanowisko nr 3) (Bróż i Przemyski 1986-1987).
•
na torfowisku przejściowym (obecnie wilgotnej szuwarowej łące) obok stanowiska
istniejącego nr 1 (Olaczek 1993, 2001, 2004) (na mapie 2 stanowisko nr 4).
9
[email protected]
•
po prawej stronie rzeki Pilicy, na niewielkich skrawkach torfowiska (w pobliżu
rowu odwadniającego) na N od oddz. 163d leśn. Dębowiec nadleśn. Koniecpol
(kilkaset metrów na SE od osady Suchy Młyn) przez leśniczego S. Konarskiego (na
mapie 2 stanowisko nr 5).
Próby odszukania gatunku na wyżej wymienionych stanowiskach (z wyjątkiem nr1) na
początku XXI w. nie przyniosły pożądanego efektu (inf. ustna od M. Sygita i W. Bujaka
- nadl. Koniecpol). Również próby odszukania gatunku na tych stanowiskach
prowadzone przez M. Nobisa i A. Przemyskiego w 2005 r. oraz M. Nobisa w 2009 r.
nie przyniosły rezultatu. W 2010 roku dokonano gruntownej penetracji całej ostoi
Suchy Młyn, a także znacznych obszarów sąsiadujących z ostoją a należących do ostoi
Dolina Górnej Pilicy. Poszukiwania historycznych stanowisk prowadzono również w
latach 2007 i 2008. W badaniach koncentrowano się na lasach olszowych oraz
torfiastych łąkach. Niestety nie odnaleziono nowych stanowisk oraz nie potwierdzono
historycznych danych związanych z języczką. Miniony rok był niezwykle trudny do
poszukiwań z racji na częste wylewy i powodzie. Poszukiwania należy prowadzić
jeszcze w następnych latach, pomimo, że również Olaczek i Nobis nie potwierdzili
historycznych stanowisk, to jednak moim zdaniem istnieje szansa odkrycia
pojedynczych osobników w regionie.
Śledząc obecne stanowisko i miejsca historycznego występowania gatunku można się
pokusić o wyznaczenie potencjalnych obszarów, gdzie gatunek należy poszukiwać,
bądź gdzie można by go reintrodukować lub introdukować. Potencjalnym siedliskiem
dla języczki syberyjskiej mogą być prześwietlone łęgi, olsy i zadrzewienia olszynowe.
W takich warunkach gatunek był spotykany na stanowiskach historycznych w latach
80-tych ubiegłego wieku. Prof. Olaczek obserwował liczne populacje na łąkach
sąsiadujących z obecnym stanowiskiem. Były to wówczas (lata 80 i 90) torfowiska
przejściowe, szuwary turzycowe oraz wilgotne łąki porośnięte trzciną. Obecnie (2010
r.) obszary te pokryte są zbiorowiskami szuwarowymi i ziołoroślowymi (Filipendulion,
Phragmition) i podlegają procesowi zarastania przez wierzby i olszę.
10
[email protected]
W związku z tym łączny areał potencjalnego siedliska dla tego gatunku w pobliżu
istniejącego stanowiska wynosi ponad 10 ha po lewej stronie rzeki (stanowisko nr 4) i
kolejne około 15 ha po drugiej stronie, gdzie kiedyś gatunek był obserwowany
(stanowisko nr 5). Do tych wielkości można dodać następne kilka hektarów na
siedliskach olsowo-łegowych, gdzie kiedyś gatunek był obserwowany (oddziały leśne
187 f, 199 g) (stanowisko 2 i 3).
2. Skala oceny stanu ochrony gatunku w kraju i ostoi Suchy Młyn
zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r.
w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000
(Dz. U. Nr 34, poz. 186) oraz w oparciu o zestaw wskaźników GIOŚ
Niżej w tekście przedstawiono najważniejsze informacje i oceny pochodzące z
opracowania języczki pod potrzeby monitoringu krajowego prowadzonego przez
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (w dziale Monitoring Środowiska). Zebranie
tych danych pozwoliło na lepszą ocenę stanowiska w Suchym Młynie na tle zasobów
krajowych.
Gatunek występuje w Polsce w regionach alpejskim i kontynentalnym. Języczka
syberyjska Ligularia sibirica (L.) Cass. [synonim Senecillis sibirica (L.) Simc.] jest
jednym z najrzadszych i najcenniejszych gatunków we florze roślin naczyniowych
Polski. Gatunek ten obserwowany był w Polsce na siedmiu stanowiskach (w tym 5 w
regionie kontynentalnym), przy czym jedno z nich - stanowisko w Zakopanem) należy
już do historycznych (ostatnie obserwacje pochodzą sprzed II wojny światowej, a
stanowisko zostało zniszczone w wyniku zabudowy terenu).
W regionie alpejskim języczka syberyjska występuje aktualnie na jednym stanowisku:
Karpaty: (Polana Biały Potok PLH120026), w sąsiedztwie Doliny Chochołowskiej, na
Polanie Biały Potok koło Kościeliska. Monitoring tego stanowiska dostarcza pełnej
informacji o gatunku w całym regionie alpejskim.
Tabela 4. Zestawienie badanych stanowisk i obszarów
11
[email protected]
Nazwa stanowiska
Polana Biały Potok
Lokalizacja stanowiska
Polana Biały Potok PLH120026; przy północnej granicy
Tatrzańskiego Parku Narodowego
Stanowisko nie było objęte programem ogólnopolskiego monitoringu przyrody w latach
2001-2003. Zostało odkryte dopiero 2006 r. (Mirek, Mirek 2006).
Tabela 5. Podsumowanie ocen stanu zachowania gatunku na badanym stanowisku i
obszarze Natura 2000 oraz w regionie biogeograficznym alpejskim
Oceny
Stanowiska
stan populacji
stan siedliska
perspektywy
U1
U1
FV
Polana Biały Potok
ocena
ogólna
U1
W regionie kontynentalnym stanowiska zlokalizowane są w następujących rejonach:
Wyżyna Lubelska: (Torfowisko Sobowice PLH060024, rezerwat Torfowisko Sobowice,
rezerwat Bagno Serebryskie), Torfowisko Sobowice zlokalizowane jest przy wsi
Zawadówka koło Chełma, zaś Bagno Serebryskie przy wsi Koza Gotówka również koło
Chełma.
Wyżyna Małopolska: (Pakosław PLH 140015, Suchy Młyn PLH 240016), Torfowisko
Pakosławskie położone ok. 2-2,5 km na W od Pakosławia koło Iłży, w pobliżu wsi
Młyny koło Chmielnika (Buska), w pobliży osady Suchy Młyn koło Szczekocin.
Tabela 6. Zestawienie badanych stanowisk z regionu kontynentalnego
Nazwa stanowiska
Torfowisko Sobowiece
(Zawadówka)
Bagno Serebryjskie (Koza
Gotówka)
Młyny
Torfowisko Pakosławskie
(Pakosław)
Lokalizacja stanowiska
Torfowisko Sobowice PLH060024
Chełmskie Torfowiska Węglanowe PLB060002
Niegdyś w proj. Obszarze N2000 Ostoja
Szaniecko-Solecka obecnie: Ostoja SzanieckoSolecka PLH 260034
Pakosław PLH 140015
12
[email protected]
Suchy Młyn
Suchy Młyn PLH 240016
Stanowiska: Suchy Młyn, Zawadówka, Bagno Serebryjskie były objęte monitoringiem
PMŚ w latach 2001-2003.
Tabela 7. Zestawienie ocen stanu zachowania gatunku na badanych stanowiskach w
regionie biogeograficznym kontynentalnym
Stanowiska
Torfowisko Sobowice
(Zawadówka)
Bagno Serebryskie (Koza Gotówka)
Młyny
Torfowisko Pakosławskie
(Pakosław)
Suchy Młyn
stan
populacji
Ocena
stan
perspekty
siedliska
wy
ocena
ogólna
FV
FV
FV
FV
U1
FV
U1
U1
FV
FV
U1
U1
FV
U1
U1
U1
U1
U1
FV
U1
Wyniki monitoringu języczki syberyjskiej Ligularia sibirica wg GIOŚ
Opis stanowiska – Suchy Młyn
Na stanowisku położonym w pobliżu wsi Suchy Młyn (oddz. leśny 189b leśnictwa
Małachów, nadl. Koniecpol), języczka syberyjska występuje w łęgu olszowym
Fraxino-Alnetum glutinosae, zajmującym powierzchnię kilkunastu hektarów. Gatunek
występuje tylko w N części tego pododdziału na obszarze ok. 3 arów. Siedlisko
zajmowane przez języczkę syberyjską graniczy od zachodu z podsychającymi i
zaburzonymi łąkami zaś od wschodu z kompleksem łęgu olszowego przechodzącego w
wilgotny bór sosnowy. Przez monitorowane stanowisko przepływa niewielki ciek
wodny, którego wody spiętrzane są na skutek działalności występujących tam bobrów.
Zapewnia to dobre warunki wilgotnościowe siedliska, dzięki czemu gatunek może się tu
utrzymywać.
Zdaniem autora niniejszego opracowania poziom wody obecnie na siedlisku nie jest
sprawą jednoznaczną i jest uzależniony od stopnia działalności bobrów. Osuszenie
13
[email protected]
siedliska może doprowadzić do ustąpienia gatunku (jak to miało miejsce na innych
stanowiskach podawanych w literaturze a położonych w niedalekiej odległości od
opisywanego – w obrębie tego samego kompleksu leśnego). Na stanowisku w oddz.
189b gatunek występuje niemal w bezpośrednim sąsiedztwie koryta cieku, w
prześwietlonym łęgu o olszowo-sosnowo-brzozowym składzie drzewostanu. Wysokość
drzew wynosi ok. 20-25 m, dość luźny podszyt średnio do 3 m wys. oraz niewielkie
zwarcie runa zapewniają gatunkowi dogodne warunki oświetleniowe jak i miejsce do
kiełkowania nasion.
Wyniki badań i ocena stanu zachowania
Suchy Młyn - Spośród 4 znanych dotychczas miejsc występowania populacji języczki
syberyjskiej w okolicy Suchego Młyna do dziś przetrwała tylko jedna w oddz. 189b
leśn. Siedliska. Na pozostałych, pomimo że notowano tam od kilku do nawet kilkuset
osobników, języczka syberyjska nie została ponownie potwierdzona. Stanowisko
położone jest tuż poza granicami obszaru Natura 2000 - Suchy Młyn PLH 240016. Na
stanowisku w oddz. 189b zachowały się resztki populacji języczki syberyjskiej
występującej w lesie olszowym, na obrzeżach niegdyś rozległego, obecnie zaś
osuszanego torfowiska. Obecnie populacja Ligularia sibirica liczy 46 osobników, z
czego 11 kwitnie i owocuje oraz około 20 siewek. Stan zachowania populacji uznano za
niezadowalający - U1 (liczebność języczki w ciągu ostatnich 8 lat zmniejszała się o
blisko 50%). Na stanowisku w Suchym Młynie cała populacja języczki syberyjskiej
występuje w pobliżu cieku, w dość wąskim pasie łęgu, na powierzchni o wymiarach 10
m x 30 m. Typ rozmieszczenia gatunku, pomimo że występuje na niewielkiej
powierzchni, ma charakter losowy, zaś struktura wiekowa jest ustabilizowana. Na
stanowisku występują osobniki w różnym wieku. Stanowisko języczki syberyjskiej w
oddziale leśnym 189b jest wyłączone z użytkowania leśnego, jednak z uwagi na bardzo
niewielki areał występowania oraz małą liczbę osobników uznać należy za bardzo
zagrożone. W warstwie roślin zielnych niepokojąco rozrasta się jeżyna popielica Rubus
caesius oraz trzcina Phragmites communis. Udział tego drugiego gatunku w całym
płacie łęgu dochodzi do 30%, a dalsze jego rozrastanie się może doprowadzić do zajęcia
14
[email protected]
całego siedliska. Na obrzeżach łęgu występuje wilgotny bór sosnowy ze znacznym
udziałem trzęślicy modrej Molinia caerulea w runie. Gatunek ten już teraz występuje w
bezpośrednim sąsiedztwie języczki, a spadek poziomu wód gruntowych może
przyczynić się do jej ekspansji w siedlisko łęgu. Stan zachowania siedliska uznano za
niezadowalający (U1), zaś areał zajętego przez gatunek siedliska za zły (U2). Na
stanowisku w oddz. 189b uwodnienie terenu jest obecnie dobrze utrzymane dzięki
działalności bobrów, które żerują w tym obszarze. Siedlisko jest w dobrej kondycji
wilgotnościowej, gdyż wody w przepływającym tam cieku są nieznacznie spiętrzone –
co zapewnia języczce optymalne warunki siedliskowe. Jednak nadmierne spiętrzenie
może doprowadzić do zalania siedliska.
Tabela 8. Zestawienie ocen wskaźników na badanym stanowisku w Suchym Młynie
(wg GIOŚ)
Parametr
Populacja
Wskaźniki
Ocena
Ocena ogólna
Liczba osobników
U1
U1
Liczba osobników
U1
generatywnych
Liczba osobników
U1
wegetatywnych
Stan zdrowotny
FV
Siedlisko
Powierzchnia potencjalnego
FV
U2
siedliska
Powierzchnia zajętego
U2
siedliska
Fragmentacja siedliska
FV
Gatunki ekspansywne
U1
Gatunki obce inwazyjne
FV
Miejsca do kiełkowania
FV
Ocienienie
U1
Wojłok (martwa materia
FV
organiczna)
Wysokość runi/runa
FV
Stopień zarośnięcia przez
U1
wysokie byliny
Stopień zarośnięcia przez
U1 (U1/U2)
krzewy
Zwarcie runi/runa
FV
Uwodnienie terenu/wilgotność
FV
podłoża
Tabela 9. Zestawienie ocen wskaźników na badanym stanowisku wg autora 2010
15
[email protected]
Parametr
Populacja
Siedlisko
Wskaźniki
Liczba osobników
Liczba osobników
generatywnych
Liczba osobników
wegetatywnych
Stan zdrowotny
Szanse zachowania
Powierzchnia
potencjalnego
siedliska
Powierzchnia
zajętego siedliska
Fragmentacja
siedliska
Gatunki ekspansywne
Gatunki obce
inwazyjne
Miejsca do
kiełkowania
Ocienienie
Wojłok (martwa
materia organiczna)
Wysokość runi/runa
Stopień zarośnięcia
przez wysokie byliny
Stopień zarośnięcia
przez krzewy
Zwarcie runi/runa
Uwodnienie
terenu/wilgotność
podłoża
Ocena
Ocena
ogólna
U1
U1
U1
Uwagi w
stosunku do
danych GIOŚ
U1
FV
U1
U1
U2
1
U2
FV
U1
U1
2
U2
3
U1
FV
U1
U1
U1
(U1/U2)
U1
U1
4
5
6
Komentarz do tabeli 9 z uzasadnieniem zmian oceny.
1. Las olszowy nie jest naturalnym siedliskiem dla języczki. Natomiast typowe
siedliska dla gatunku (torfowiska przejściowe, węglanowe) uległy tu
degeneracji. Stąd uznano, że ocena FV jest zbyt optymistycznym spojrzeniem.
16
[email protected]
2. Wskaźnik jest nie jednoznaczny. W sensie gatunków obcych geograficznie
ocena FV jest poprawna, natomiast w sensie ekologicznym do olsu – łęgu
wchodzą gatunki szuwarowe, głównie trzcina i wysokie turzyce, co nie jest
naturalnym procesem. Stąd obniżona ocena do U1.
3. Rok 2010 był niezwykle mokry i to może rzutować na niżej przedstawioną
ocenę, ale odnoszę wrażenie, że teren jest zbyt wilgotny, co sprawia trudności w
obsiewie i kiełkowaniu nasion rośliny. Około 70 % powierzchni była pod wodą i
to wydaje się nie tylko z powodu mokrego roku, ale z racji na działalność
bobrów. Jeśli to jest stałe zjawisko, a po obecności gatunków bagiennych takie
przypuszczenie można wysnuć, to będzie problem z utrzymaniem gatunku na
tym stanowisku. Już obecnie widać, że osobniki uciekają na wyżej położone
miejsca (np. wykroty i kępy). W takich warunkach skuteczne obsiewanie nasion
jest utrudnione.
4. Kolejne zagadnienia (uwagi 4 i 5) dotyczą kwestii wysokości i stopnia zwarcia
runa zielnego. Obecnie runo to jest wysokie (średnio do 1,5 m) i mocno zwarte
(około 70-90 %). Przyczyną tego jest wysoka ilościowość trzciny, wysokich
turzyc oraz niższych warstw krzewów i młodych drzew. W związku z tym
zmieniono tutaj wcześniejsze oceny z FV na U1.
5. Kwestia wilgotności była pozytywnie oceniona na FV. Bazując na kilku
tegorocznych obserwacjach uznano, że nie mamy tutaj do czynienia ze
stabilnością hydrologiczną. Działalność bobrów (mokry rok?) pokazały
siedlisko jako zbyt mocno podtopione. Trzeba jednak mieć świadomość, że
przypadkowe wyniesienie się bobrów z tego regionu może spowodować
przesuszenie. Dlatego wpisano tutaj ocenę U1. Wskazany jest tutaj monitoring
hydrologiczny prowadzony corocznie. W przypadku utrzymującego się zbyt
niskiego lub wysokiego poziomu wód należy wykonać zastawki - jazy w celu jej
regulacji. Gdyby te działania nie przyniosły pożądanych skutków należy
rozważyć możliwość wykonania odpowiedniego projektu który zabezpieczałby
stan hydrologiczny w terenie.
17
[email protected]
3. Weryfikacja wcześniej zidentyfikowanych zagrożeń zewnętrznych
i wewnętrznych oraz ewentualne wskazanie innych wpływających
na stan populacji gatunku m.in. poprzez określenie przyczyn,
nasilenia i kierunków niekorzystnych zmian.
Zagrożenia przyjęto za M. Nobisem oraz J. Paruselem. Kursywą przedstawiono
własny komentarz do tych zapisów oraz nowe informacje.
Zagrożenia istniejące
Naturalne procesy sukcesyjne (zarastanie siedliska przez drzewa i krzewy).
Stanowisko w którym obecnie występuje języczka syberyjska posiada boczne
prześwietlenie od strony zachodniej i północnej. Drzewostan jest średnio zwarty, ale
naturalna sukcesja będzie szła w kierunku zacienienia siedliska, co jest niebezpieczne
dla trwania gatunku. Zacienienie odbywa się na poziomie koron drzew, krzewów, a
także runa zielnego, gdzie szczególną ekspansję wykazuje trzcina oraz wysokie turzyce
– jest to skutek utrzymującego się od dłuższego czasu wysokiego stanu wód
powierzchniowych.
Obecność sosny i brzozy świadczy o przedplonowym charakterze zbiorowiska. Gatunki
te prawdopodobnie w niedalekiej przyszłości zaczną wypadać zwłaszcza z racji na
wysoki stan wód powierzchniowych. Może to doprowadzić do naturalnego
prześwietlenia drzewostanu
Zmiana stosunków wodnych. Spadek poziomu wód gruntowych przyczynił się
prawdopodobnie (obok zacienienia) do zaniku populacji języczki na dwóch znanych
wcześniej stanowiskach gatunku w okolicy Suchego Młyna. Już w latach 80. siedlisko
gatunku wyraźnie wysychało (bez wyraźnych przyczyn zewnętrznych), a jak zaznaczali
wówczas Bróż i Przemyski (1986-87), o ile proces obniżania poziomu wód gruntowych
będzie się dalej pogłębiał, szanse przetrwania gatunku są niewielkie. Poprzez
wyschnięcie siedliska, znikła też populacja gatunku występująca na torfowisku niskim
(Olaczek 2001, 2004). Równie niebezpieczne dla gatunku jest nadmierne, stałe
podtopienie gruntu. Na stanowisku w oddz. 189b uwodnienie terenu jest obecnie
wysokie dzięki działalności bobrów, które zbudowały w okolicy zapory i żeremie oraz
żerują w tym obszarze.
Prowadząc obserwacje w 2010 r. można stwierdzić, że poziom wody na stanowisku jest
zbyt wysoki; być może jest to kwestia szczególnie mokrego roku, ale i na pewno skutek
bobrowych budowli. W ubiegłym roku Nobis stwierdził, że siedlisko jest w dobrej
kondycji wilgotnościowej, gdyż wody w przepływającym tam cieku są nieznacznie
spiętrzone – co zapewnia języczce optymalne warunki siedliskowe. Jednak nadmierne
spiętrzenie może doprowadzić do zalania siedliska i prawdopodobnie do zaniku
populacji języczki (prawdopodobnie, ponieważ niewykluczone, że ten gatunek może się
utrzymać na czapach korzeniowych, wyniesieniach terenu lub na obrzeżach łęgu).
Obserwacje tego roczne potwierdziły przypuszczenia Nobisa. Osobniki gatunku kwitły
18
[email protected]
głównie na wyniesieniach i wykrotach i tylko sporadycznie w niższych położeniach. Na
stan poziomu wód miał wpływ zabiegi wykonane przez dr J. Parusela polegające na
obniżeniu tego poziomu. Zabieg sensowny i konieczny w ostatnim okresie.
Mały areał i liczba osobników w populacji. Istotnym zagrożeniem dla populacji
języczki jest niewielki areał, gdzie gatunek występuje oraz skromna liczba osobników.
Taki stan jest zawsze niebezpieczny, gdyż czasem przypadkowe zdarzenie może
zniszczyć całą populacje (np.: intensywne zbuchtowanie, nadmierna ekspansja jakiegoś
gatunku, inne).
Antropopresja (Wydeptywanie i zrywanie gatunku). Przez stanowisko języczki nie
prowadzą żadne ścieżki i szlaki piesze, jednak stanowisko to jest bardzo często
odwiedzane przez prawdopodobnie różnych botaników prowadzących tu badania i
miłośników przyrody, przez co stanowisko to jest wyraźnie zdeptane. To zjawisko
sformułowane przez M. Nobisa potwierdziło się i w tym roku. Stanowisko było
intensywnie zdeptane, a nawet jeden okaz kwitnący był wyrwany i wsadzony do
zagłębienia z wodą. Takie obserwacje dokonano w trakcie wizyty w terenie wraz z
pracownikami RDOŚ Katowice. Zrozumiała jest ingerencja w siedlisko w trakcie
badań. Trudno inaczej. Samo wydeptywanie ziół wokół osobników języczki może się
nawet okazać dobrym zabiegiem, ale wymaga to daleko posuniętej ostrożności.
Nadmierne zbieranie nasion jest nie wskazane, ale dla ratowania populacji zebranie
około 20 % nasion w sezonie nie powinno mieć wpływu na proces trwania gatunku na
stanowisku.
Sposoby eliminacji/ograniczenie tych
zagrożeń
Osuszanie torfowisk i olszowoW celu przywrócenia odpowiedniej
bagiennych siedlisk języczki, czego
wilgotności na torfowisku, dziś już
następstwem jest zmiana warunków
potorfowiskowej łące zlokalizowanej w
hydrologicznych.
bezpośrednim sąsiedztwie stanowiska – na
Zmiana sposobu użytkowania gruntów SW od łęgu olszowego, należałoby
(intensyfikacja gospodarki łąkowej lub
doprowadzić do niej wodę z otaczających ją
leśnej) albo odwrotnie – przy zaniechaniu rowów. Być może wzrost wilgotności tego
użytkowania – sukcesja gęstych zarośli i siedliska doprowadzi do wykiełkowania
lasu. W zbiorowisku leśnym lub na
języczki syberyjskiej z nasion
gruntach leśnych, zagrożeniem jest wzrost zmagazynowanych w glebowym banku
zagęszczenia drzewostanu, rozwój koron nasion. Warto nadmienić, że jeszcze
drzew i podszycia.
kilkanaście lat temu występowała tam dość
liczna populacja języczki. Samą zaś łąkę
należy wykosić a siano zebrać i wynieść. W
2010 r. łąka była dobrze uwilgotniona i tu
prawdopodobnie większym problem jest
zjawisko zarastania łąki. Stąd konieczność
prowadzenie ochrony czynnej(koszenia)
Zbieranie okazów przez kolekcjonerów Traktowanie stanowiska jako danych
Zagrożenia potencjalne
19
[email protected]
Eksploatacja torfu, zamiana torfowiskzatorfionych łąk na stawy rybne lub
zbiornik retencyjny.
Zaburzenie struktury siedliska.
Siedlisko na którym występuje języczka
jest sporadycznie odwiedzane przez dziką
zwierzynę. Potencjalnym zagrożeniem
może być zbuchtowanie części siedliska
przez dziki. Zjawisko to nie jest jednak
zagrożeniem dla egzystencji gatunku na
stanowisku, a niewielkie odsłonięcia
gleby przez dziki stwarzają nowe siedliska
do kiełkowania. Występujące tam bobry
nie są bezpośrednim zagrożeniem dla
języczki. Natomiast skutki podniesienia
poziomu wód mogą być dla rośliny
niebezpieczne.
wrażliwych
Eliminowanie z planów zagospodarowania
i innych planistycznych dokumentów
zapisów dotyczących budowy stawów i
zbiorników retencyjnych w kontakcie, bądź
z wpływem na stanowisko języczki.
Dyskusyjną sprawą jest odgrodzenie
stanowiska od ingerencji zwierząt. Taki
zabieg powinien być przedyskutowany z
innymi specjalistami (leśnikami, ekologami
roślin) w ramach PZO.
4. Określenie strategii ochrony, w tym sformułowanie celów
koniecznych działań ochrony czynnej wraz ze wskazaniem formy,
zakresu i częstotliwości ich realizacji
Kluczowym przedmiotem ochrony w ostoi Suchy Młyn obok gatunków zwierząt jest
obecność języczki syberyjskiej. Siedliska naturowe (chronione) pełnią tutaj służebną
rolę wobec głównych przedmiotów ochrony. Należy jednak mieć świadomość, że bez
ochrony siedlisk nie ochronimy gatunków.
20
[email protected]
Celem ochrony jest zachowanie i odtworzenie stanowisk języczki syberyjskiej w
ostoi Suchy Młyn. Dla realizacji tego zasadniczego celu należy podjąć szereg działań
na określonych powierzchniach i w określonym czasie.
Ogólna strategia
Działania związane z zachowaniem stanowisk gatunku powinny się jednocześnie
odbywać na kilku poziomach:
1/ dalszych poszukiwań stanowisk;
2/ zachowania istniejącego stanowiska;
3/ reintrodukcji i introdukcji na stanowiska historyczne (znane z literatury i przekazów
ustnych), a także na nowe odpowiadające im miejsca.
Pomimo negatywnych wyników poszukiwań języczki w ostoi Suchy Młyn
prowadzonych w ostatnich latach przez Nobisa, Przemyskiego, Sygita i Bujaka należy
prowadzić dalsze poszukiwania gatunku. Oprócz historycznych miejsc, gdzie gatunek
był stwierdzany w przeszłości obserwacjami należy objąć potencjalne siedliska – łęgi,
olsy, łąki – zwłaszcza miejsca, gdzie zaznaczają się wysięki wód. Ligularia sibirica
należy do gatunków anemochorycznych i istnieją szanse, że nasiona z dawnych, czy
obecnego stanowiska mogły być zaniesione przez wiatr na inne miejsca.
Zachowanie
istniejącego
stanowiska
i
stworzenie
warunków
do
rozprzestrzenienia się gatunku w najbliższej okolicy powinno być celem nadrzędnym.
Dla wypełnienia tego postulatu należy podjąć szereg działań.
Zagrożenie1. Naturalne procesy sukcesyjne (zarastanie istniejącego siedliska przez
drzewa i krzewy oraz związane z tym zacienienie dna lasu)
1. Należy wykonać częściowe prześwietlenie drzewostanu. Rozpocząć od
usunięcia sosny, która jest tutaj obcym siedliskowo gatunkiem. Prześwietlanie
drzewostanu prowadzić sukcesywnie wycinając pojedyncze osobniki sosny co
21
[email protected]
2-3 lata. Zwarcie koron drzew doprowadzić do około 30 %. W następnym roku
po każdym zabiegu oceniać skutki – stopień zwarcia runa, ekspansja gatunków,
kondycja języczki
2. Zabiegom w drzewostanie powinno towarzyszyć prześwietlanie podszytu (raz
do roku ewentualnie raz na 2 lata w zależności od potrzeby częstotliwość tę
można zwiększyć lub obniżyć). Wycinką należy objąć przede wszystkim krzewy
jeżyn Rubus idaeus i Rubus plicatus (z warstwy zielnej), oraz częściowo
czeremchę Padus avium, jarzębinę Sorbus aucuparia i porzeczkę Ribes
spicatum (z warstwy krzewiastej). Zacienienie to można zredukować nawet do
10-20 %.
3. Raz ewentualnie dwa razy do roku należy wykonać zabiegi pielęgnacyjnoochronne, polegające na wycięciu ręcznym lub wykoszeniu roślin zielnych
towarzyszących języczce (warunkiem koniecznym jest także zebranie i
wyniesienie ściętych roślin z siedliska). Ważnym jest aby w runie wysokie
byliny nie zdominowały powierzchni. Konieczne jest tutaj częściowe
eliminowanie trzciny i wysokich turzyc. Runo zielne należy przerywać ręcznie.
Najlepszą porą jest wiosna, kiedy młode pędy nie zacieniają jeszcze dostatecznie
powierzchni. Dzięki temu dopływ światła powinien uruchomić proces
skiełkowania nasion języczki.
Zagrożenie 2. Zmiana stosunków wodnych
Konieczne jest utrzymanie właściwego, pożądanego stanu wody na stanowisku.
Oznacza to, że woda powinna zalegać na poziomie gruntu lub kilka centymetrów (0-5)
poniżej tego poziomu. Utrzymanie takiego reżimu może w praktyce okazać się
niezwykle trudne, a nawet nie wykonalne z racji na obecność i działalność bobrów.
Jednak w celu wykonania wszystkich niezbędnych działań służących zachowaniu
stanowiska ten trud należy podjąć.
22
[email protected]
1. Założyć punkt pomiarowy z piezometrem do odczytu poziomu wody.
Alternatywnym rozwiązaniem mogą być częstsze wizyty w terenie połączone z
oceną poziomu wody.
2. W razie potrzeby przy zbyt wysokim poziomie wód zlikwidować wszelkie
zapory, tamy bobrowe na ciekach poniżej stanowiska i w tych miejscach założyć
jazy. Tam regulować poziom wód na stanowisku.
Zagrożenie 3. Mały areał i liczba osobników w populacji
Wykonanie działań przewidzianych do likwidacji zagrożeń wymienionych w punkcie1 i
2 powinno stworzyć nowe areały wokół istniejącego stanowiska. Tu gatunek powinien
się rozprzestrzeniać i ten areał należy stopniowo poszerzać.
Reintrodukcja jest kolejnym działaniem, które można podjąć, aby uzyskać większą
pewność co do skutecznej ochrony gatunku w regionie. Przede wszystkim gatunek
powinien być wprowadzony na siedliska, gdzie był historycznie stwierdzany (zarówno
wg danych publikowanych jak też informacji ustnych). Roślinę należy wprowadzać
zarówno na siedliska olsowo-łegowe jak i otwartą przestrzeń łąkową. W tym celu
należy w lasach dokonać analizy planu urządzania lasu i zaproponować prześwietlenie
fragmentów zadrzewień olszowych w wydzieleniach187 f, 199 g. Najbardziej
optymalnym miejscem są partie terenu w pobliżu skarpy, gdzie dochodzi do wysięku
wapiennych wód. Sposób, zakres i areał rębni powinien być określony w Planie Zadań
Ochronnych w porozumieniu z Lasami Państwowymi – Nadleśnictwo Koniecpol oraz
wytypowaną jednostką naukowo-badawczą lub specjalistą botanikiem, ekologiem
roślin.
Reintrodukcję rozpocząć od powierzchni łąki sąsiadującej z istniejącym stanowiskiem,
a następnie na powierzchniach leśnych. Proponuję następującą kolejność działań.
I. Reintrodukcja na siedliska łąkowe (mapa nr 2, stanowisko 4)
1. Wprowadzić koszenie i usuwania pokosów na kilku powierzchniach (2-4) każda
po około 1 ha. Powierzchnie wytypować w pobliżu istniejącego stanowiska
23
[email protected]
zarówno od strony południowej jak i zachodniej. Koszenie w pierwszych 2
latach prowadzić dwa razy do roku. Pod koniec czerwca – koszenie wysokie w
celu eliminacji wysokich bylin; pod koniec września niskie w celu stworzenia
lepszych warunków do obsiewu nasion języczki. Przed koszeniem jesiennym
sprawdzać, czy na powierzchni przewidzianej do koszenia nie ma miejsc z
języczką. Obserwować czy zbieg ten nie uruchomi kiełkowania gatunku z banku
nasion pozostających w glebie lub nowego obsiewu.
2. Na częściach wyżej wytypowanych areałów wyznaczyć najbardziej optymalne
miejsca: łąki zmienno wilgotne, najmniej zarośnięte przez trzcinę tereny z
udziałem gatunków charakterystycznych dla torfowisk przejściowych (unikać
szuwarów turzycowych). Wybierać miejsca, gdzie są ślady wysięku wód
wapiennych. Na tych powierzchniach dokonać niskiego koszenia jesienią i
powierzchnie te można zadrapać, aby odsłonić glebę-torf. Zabiegi wykonać pod
koniec lata. Wrzesień, październik dokonać wysiania nasion języczki na
przygotowane pola. Nasiona pozyskać z istniejącego stanowiska. Pobierać
materiał z co najwyżej 10% dojrzałych koszyczków w ciągu roku.
3. Powyższe zabiegi wysiewania prowadzić przez okres około 5 lat. Chyba, że
owoce podsiewania pojawią się wcześniej, wówczas zaprzestać wysiewania i
pielęgnować nową minipopulacje poprzez zabiegi przerywania i koszenia
ręcznego.
Identyczne postępowanie jak opisane wyżej można przeprowadzić na stanowisku 5
(mapa nr 2).
II. Reintrodukcja na siedliska leśne - historyczne stanowiska z języczką (mapa nr 2,
stanowisko 2 i 3).
1. Wytypować ze służbami leśnymi powierzchnię do prześwietlenia drzewostanu.
Przeprowadzić redukcję drzewostanu do poziomu 30-50 % zwarcia koron
drzew. Przez kilka lat (5-7) nie dopuszczać do odnowienia drzewostanu. Podszyt
zredukować do poziomu ok. 10 %, takim stanie utrzymywać przez okres 5-7 lat.
24
[email protected]
Te czasookresy należy skonsultować z leśnikami w razie zasadnych
argumentacji można modyfikować. Powierzchnie przewidziane do takich
zabiegów: 2-4 w każdym wydzieleniu 187 f oraz 199 g każda powierzchnia ok.
1-2 ha. W każdym roku po zabiegu poszukiwać języczki, czy nie uruchomił się
bank nasion.
2. W każdym wydzieleniu 187 f i 199 g wytypować powierzchnię do zrębu
zupełnego( 1-2 ha). Wybierać powierzchnie mniej podtopione. W każdym roku
po zabiegu poszukiwać języczki, czy nie uruchomił się bank nasion.
3. Zarówno na powierzchniach prześwietlonych jak i na powierzchniach
zrębowych wysiać w miejscach niepodtopionych, najmniej zarośniętych,
nasiona języczki pozyskane z istniejącej populacji. Całkowity uzysk nasion nie
może przekroczyć 10 % zasobów populacji. W każdym roku na powierzchniach
z wysianymi nasionami prowadzić usuwanie ręczne nadmiernie rozrastające się
rośliny runa.
4. Wysiew nasion prowadzić co drugi rok przez okres 6 lat. Obecnie brak jest
metodyki dotyczącej technik wysiewania nasion języczki. W związku z tym
sugeruję prowadzić dwa typy wysiewu: 1 – nasiona wysiewać na powierzchni
gruntu; 2- nasiona wysiewać na powierzchni gruntu, a następnie przykryć cienką
warstwą gleby. W przypadku pojawienia się w ramach prac nad PZO nowych,
sensownych rozwiązań w tej kwestii – przyjąć je w praktyce.
Wszystkie działania związane z reintrodukcją prowadzić pod nadzorem specjalisty
botanika, ekologa roślin.
Tab.10. Zestaw informacji dotyczących działań ochronnych, miejsca i terminu ich
realizacji
Działania ochronne
Miejsca
Terminy częstotliwość realizacji
realizacji
Działania związane z ochroną czynną
Prześwietlenie drzewostanu.
Na stanowisku Pierwszy zabieg w 1 roku
Wbrew sugestiom M. Nobisa
w oddz. 189b
zatwierdzenia PZO
25
[email protected]
uważam, że należy dokonać
umiarkowanego prześwietlenia
drzewostanu. Działania należy
prowadzić stopniowo w 3-5
letnich nawrotach. Zaczynając
od usunięcia sosny. Przy
zabiegu zachować szczególną
ostrożność w odniesieniu do
powierzchni z języczką. Liczba
drzew do usunięcia powinna
być określona na gruncie w
kontakcie z LP.
Prześwietlenie i wycinka
drzewostanu. Zastosować
rębnie stopniową(?), na części
wydzieleń zrąb zupełny wg
uzgodnień z LP
Częściowa wycinka podszytu.
Obecnie podszyt zajmuje ok. 30
% siedliska, zacienienie to
należy zredukować do około
10%. Wycinką należy objąć
przede wszystkim krzewy jeżyn
Rubus idaeus i Rubus plicatus
(z warstwy zielnej), oraz
częściowo czeremchę Padus
avium, jarzębinę Sorbus
aucuparia i porzeczkę Ribes
spicatum.
Częściowa wycinka podszytu
Na powierzchniach poddanych
rębni częściowej wprowadzić
prześwietlenie podszytu do
poziomu około 10 % zwarcia
Zabiegi pielęgnacyjnoochronne, polegające na
wycięciu ręcznym lub
wykoszeniu roślin zielnych
towarzyszących języczce
(warunkiem koniecznym jest
także zebranie i wyniesienie
ściętych roślin z siedliska).
leśn. Siedliska
nadl.
Koniecpol.
Oddziały 187f
i 199g leśn.
Siedliska nadl.
Koniecpol
Pierwszy zabieg w 1 roku
zatwierdzenia PZO
Na stanowisku
w oddz. 189b
leśn. Siedliska
nadl.
Koniecpol.
Raz na 2-3 lata w zależności od
potrzeby częstotliwość tę można
zwiększyć lub obniżyć.
Oddziały 187f
i 199g leśn.
Siedliska nadl.
Koniecpol
zatwierdzenia PZO. Zabieg
powtarzać co 2-3 lata.
Na stanowisku
w oddz. 189b
leśn. Siedliska
nadl.
Koniecpol.
A także w
oddziałach
187f i 199g.
Raz ewentualnie dwa razy do roku.
Pierwszy zabieg należy zastosować
w maju w fazie rozwojowej
języczki, natomiast drugi w
sierpniu, w czasie przekwitania
gatunku (prace te powinny
przebiegać pod kontrolą pracownika
naukowego, który dobrze zna
gatunek i wskaże w trakcie wycinki
osobniki płonne i siewki języczki
syberyjskiej). Analiza struktury
26
[email protected]
florystycznej zbiorowiska
wykonywana w postaci zdjęcia
fitosocjologicznego powinna się
odbywać w pierwszym okresie co
roku w następnych latach co 2-3
lata. Będzie to podstawą do
śledzenia zmian udziału i pokrycia
roślin towarzyszących w płacie z
języczką oraz wskaźnikiem
dalszych wytycznych w działaniach
pielęgnacyjno-ochronnych.
powtarzać co rok; po ewentualnym
ustabilizowaniu się fitocenozy co 23 lata.
Wykaszanie w bezpośrednim Na stanowisku
sąsiedztwie języczki. Usunąć
w oddz. 189b
należy wszystkie ekspansywne leśn. Siedliska
gatunki (trzcinę pospolitą
nadl.
Phragmites communis, jeżynę
Koniecpol.
popielicę Rubus caesius,
trzęślicę modrą Molinia
coerulea, śmiałka darniowego
Deschampsia caespitosa,
malinę właściwą Rubus idaeus,
pokrzywę zwyczajną Urtica
dioica i turzycę błotną Carex
acutiformis) rośliny z
najbliższego otoczenia języczki
w promieniu 3-4 metrów.
Wprowadzić ochronę czynną Łąki położone Pierwszy zabieg w 1 roku
w postaci koszenia i usuwania w
pokosów na powierzchniach
bezpośrednim powtarzać co rok; po ewentualnym
łąk w okolicy istniejącego
sąsiedztwie
ustabilizowaniu się fitocenozy co 2stanowiska. Na części areału
istniejącego
3 lata.
wyznaczyć najbardziej
stanowiska
optymalne miejsca: łąki
zmienno wilgotne, najmniej
zarośnięte przez trzcinę tereny z
udziałem gatunków
charakterystycznych dla
torfowisk przejściowych,
unikać szuwarów turzycowych.
Wybierać miejsca, gdzie są
ślady wysięku wód wapiennych
Działania związane z utrzymaniem lub modyfikacją metod gospodarowania
Obserwacja stanu uwodnienia stanowisko
Raz w roku – wiosną.
siedliska w związku z
istniejące
działalnością bobrów.
27
[email protected]
Udrożnienie przepustów
stanowisko
W razie ryzyka zalania siedliska.
wodnych wykopanych w 2008 istniejące
r. i/lub rozebranie tamy
bobrowej.
Uzupełnienie stanu wiedzy o przedmiocie ochrony por. rozdział 6
5. Określenie zakresu monitoringu gatunków stanowiących przedmioty
ochrony, ze wskazaniem: elementów środowiska wymagających
monitorowania, obszaru jaki należy objąć monitorowaniem oraz
częstotliwości monitoringu.
Tab.11. Zestaw informacji dotyczących monitoringu, miejsca i terminu jego realizacji
Miejsca realizacji
zgodnie z mapą nr
2
Monitoring gatunku i siedliska
Na stanowisku nr 1
• Obserwacja zmian i reakcji siedliska
oraz na wszystkich
na wprowadzone zabiegi
pielęgnacyjno-ochronne oraz wysiew. stanowiskach, gdzie
prowadzono zabiegi
Szacowanie zacienienia,
oraz wysiano
uwilgotnienia, obecność gatunków
nasiona języczki
wskaźnikowych dla siedliska.
Badanie i obserwacja udziału
Rodzaj działań dotyczących
monitoringu
28
Terminy
częstotliwość
realizacji
W każdym roku. Po
ustabilizowaniu się
warunków
siedliskowoflorystycznych co 2-3
lata
[email protected]
gatunków ekspansywnych i ich
reakcji na wprowadzone zabiegi
ochrony czynnej
• Badania ekologiczno-populacyjne
pozwalające zobrazowanie dynamiki
populacji, kondycji osobników, liczby
osobników kwitnących, liczby pędów
generatywnych w kępach, liczby
osobników płonnych, liczby siewek.
Ponadto badania pozwalające określić
kondycję populacji: wysokość pędów
kwitnących, długość kwiatostanów,
liczba koszyczków w kwiatostanie,
szerokość kępy, długość i szerokość
liści w kępach, poziome
rozmieszczenie osobników
zobrazowane w oparciu o pozycję
określoną na odbiorniku GPS i
zobrazowaną na mapie w formacie
GIS.
• Na terenie występowania gatunku
należy kontynuować badania na
stałych powierzchni , na których
corocznie należy wykonać
podstawowe badania populacyjne i
siedliskowe. zdjęcie fitosocjologiczne
pozwalające określić dynamikę
występujących w tym siedlisku
innych gatunków roślin zielnych i
krzewów.
Na stanowisku nr 1
oraz na wszystkich
stanowiskach, gdzie
prowadzono zabiegi
oraz wysiano
nasiona języczki,
jeżeli udała się
reintrodukcja
gatunku
W każdym roku. Po
ustabilizowaniu się
warunków
siedliskowoflorystycznych co 2-3
lata
Na stanowisku w
oddz. 189b leśn.
Siedliska nadl.
Koniecpol.
Corocznie.
• Kontrola stopnia uwodnienia siedliska
– jako krytycznego warunku
egzystencji języczki. Mimo, że
stopień uwodnienia siedliska jest
stabilny na czas obecny dzięki
działalności bobrów, należy
obserwować czy w związku z
działalnością tych zwierząt
uwodnienie to nie jest zbyt duże. ,
Na stanowisku w
oddz. 189b leśn.
Siedliska nadl.
Koniecpol, a także
całe potencjalne
siedlisko języczki w
oddz. 189a,b.
Siedlisko należy
systematycznie
kontrolować
(przynajmniej raz w
roku, wiosną – w
czasie kiełkowania
języczki).
• Należy przeprowadzić kontrolne
Na łąkach
Obserwacje prowadzić
29
[email protected]
poszukiwania na łąkach
przylegających do oddz. 189 leśn.
siedliska. Być może pojedyncze
osobniki gatunku jeszcze uda się tam
odnaleźć. Podobne wizyty kontrolne
należy przeprowadzić na trzech
pozostałych stanowiskach położonych
pomiędzy oddz. 161 i 163 leśn.
Dębowiec; oddz. 187f leśn. Siedliska
i 199g leśn. Siedliska nadl.
Koniecpol.
przylegających do
co drugi rok, w ciągu
oddz. 189 leśn.
6 lat.
Siedliska, a także na
trzech pozostałych
stanowiskach
położonych
pomiędzy oddz. 161
i 163 leśn.
Dębowiec; oddz.
187f leśn. Siedliska
i 199g leśn.
Siedliska nadl.
Koniecpol.
30
[email protected]
6. Wskazanie konieczności przeprowadzenia dalszych badań i
obserwacji
Stanowisko języczki w Suchym Młynie należy uznać za bardzo dobrze
rozpoznane pod względem areału i warunków siedliska. Wieloletnie obserwacje i stały
monitoring, jak też liczne opracowania niepublikowane są podstawą do stwierdzenia, że
jest to jedno z najlepiej rozpoznanych stanowisk w Polsce. Pomimo to nie należy
rezygnować z dalszego monitorowania i prowadzenia obserwacji populacyjnych. Co
najwyżej obserwacje można prowadzić co drugi rok. Obecnie prowadzony monitoring
przez Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego Górnego Śląska w wystarczający sposób
zabezpiecza niezbędne dane konieczne do diagnozy gatunku i siedliska. Natomiast
ciągle aktualna jest potrzeba penetrowania historycznych miejsc występowania gatunku
oraz prowadzenie poszukiwań na innych siedliskach, gdzie istnieje potencjalna szansa
odkrycia minipopulacji. W ramach prac nad PZO wypracować zapis zgodnie z którym
organ nadzorujący wskaże jednostkę (osobę), która powinna prowadzić monitoring i
ewentualne działania związane z zachowaniem gatunku w ostoi.
Ze względów naukowych, ale i praktyki ochroniarskiej ważne byłoby wskazanie
populacji macierzystej dla osobników występujących w Suchym Młynie. Badanie
genetyczne pozwoliłyby rozwiązać ten problem. W przypadku wygaśnięcia obecnego
stanowiska istniałaby możliwość jego odtworzenia z populacji macierzystej.
31
[email protected]
7. Weryfikacja przebiegu granic ostoi pod kątem zasadności jej
ewentualnej zmiany
Jedyne obecnie potwierdzone stanowisko znajduje się poza granicami ostoi N2000
„Suchy Młyn” (por. mapa). Również historyczne stanowiska (obecnie niepotwierdzone,
wygasłe?) znajdowały się poza wyznaczoną granicą ostoi. W związku z tym konieczna
jest weryfikacja granic ostoi. Zmiana ta powinna odbywać się w kontekście
sąsiadującej z Suchym Młynem ostoi „Dolina Górnej Pilicy”, która została zgłoszona
do Brukseli. Ten rozległy obszar przystaje do „SM” zarówno od południa jak też od
północy. Można tutaj przyjąć następujące rozwiązania:
1. Przyjąć propozycję poszerzenia ostoi przedstawioną w opracowaniu eksperckim
wykonanym przez Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Jednak tak
wyznaczone poszerzenie znacznie wybiega poza cele i faktyczne potrzeby.
2. Poszerzyć istniejącą ostoję o obszary, gdzie kiedyś gatunek był notowany plus
kilka dodatkowych partii terenu z siedliskami łęgowymi, które mogą posłużyć
za potencjalne miejsce do introdukcji gatunku.
3. Przyjąć którąś z wyżej przedstawionych propozycji i uzupełnić ja o wycięcie
północnych partii ostoi, które można włączyć do Doliny Górnej Pilicy.
4. Cały obszar Suchego Młynu włączyć do ostoi Doliny Górnej Pilicy.
Pod względem merytorycznym 4 propozycja wydaje się być najbardziej logiczna. Obie
ostoje chronią naturalnie zachowany system doliny rzecznej. Posiadają podobne
przedmioty ochrony i podobne zagrożenia. W związku z tym łączne ich potraktowanie
wydaje się być słusznym podejściem i spełnia podstawowy postulat naukowo-badawczy
„nie mnożyć bytów bez potrzeby”.
32
[email protected]
8. Formułowanie wskazań do dokumentów planistycznych gmin
niezbędnych
dla zachowania
we
właściwym
stanie
ochrony
elementów środowiska przyrodniczego
Śledząc historyczne i obecne stanowiska występowania gatunku na obszarze
ostoi Suchy Młyn, jak również na innych istniejących stanowiskach w kraju, należy
stwierdzić, że języczka syberyjska jest związana z siedliskami, które utrzymują się lub
wykształciły pod wpływem ekstensywnej działalności człowieka. Wszystkie znane
obecnie stanowiska położone są na terenach, które podlegały, czy nadal podlegają
użytkowaniu ze strony człowieka. Nie przekreśla to faktu, że kiedyś historycznie
gatunek mógł zasiedlać otwarte (bez leśne) torfowiska przejściowe, węglanowe. W
związku z tym bardzo ważne jest w skali makro (plany zagospodarowania i
użytkowania) takie podejście do przestrzeni geograficznej, aby zapewnić odpowiednie
warunki do egzystencji gatunku.
W
planach
przestrzennego
zagospodarowania
gmin,
ogólnych
planach
zagospodarowania dolin rzecznych (melioracyjnych), powinny być zapisy dotyczące 1/
właściwego zachowania reżimu wodnego w dolinie. Pod tym pojęciem rozumie się
zachowanie naturalnego charakteru doliny rzeki Pilicy. Wyklucza się na tym obszarze
wszelkiego rodzaju uregulowania koryta rzecznego. Wprowadzenia dodatkowych
urządzeń odwadniających. Istniejące urządzenia powinny być sprawne i spełniać rolę
dwu kierunkową. Nie tylko odwadniać, ale również rozprowadzać wodę w
niekorzystnych porach roku. Stosunki hydrologiczne powinny podlegać stałemu
monitorowaniu i reagowaniu na zbyt wysoki lub niski poziom wód w dolinie. w tym
Podstawowe warunki jakie muszą być spełnione i zachowane. Kolejnym koniecznym
czynnikiem ważnym dla zachowania populacji języczki oraz innych przedmiotów
ochrony (siedliska naturowe i gatunki zwierząt) jest 2/ prowadzenie ekstensywnej
gospodarki rolniczo-pasterskiej w dolinie rzeki Pilicy. Powrót do dawnych sposobów
uprawiania powinny sugerować strategie lokalne poprzez propagowanie pakietów
rolno-środowiskowych, stymulowanie hodowli i mleczarstwa, co pośrednio będzie
wpływało na wykorzystanie siedlisk dolinnych.
33
[email protected]
Bardzo ważną kwestią są plany urządzania lasu. Ligularia sibirica występuje i
występowała również w zbiorowiskach leśnych znajdujących się pod zarządem Lasów
Państwowych. Historyczne stanowiska stwierdzano na porębach, w młodnikach
olszowych oraz znacznie rzadziej w starych drzewostanach olszowych. W związku z
tym na terenie historycznych stanowisk należałoby dokonać miejscowo znacznych
prześwietleń w drzewostanie, a nawet być może wykonać zrąb zupełny. To w takich
uwarunkowaniach gatunek był stwierdzany w latach 80 ubiegłego wieku. Należy
przypuszczać, że gatunek posiada słaby mechanizm konkurencyjny w stosunku do
innych gatunków roślin i odsłonięcie gleby jest zabiegiem korzystnym dla tej rośliny.
Podobny mechanizm zachowania obserwuje się u ciemiężycy zielonej Veratrum
lobelianum. Dlatego ochrona bierna jest bardzo niebezpieczna dla tego gatunku.
Literatura
Bróż E. 1990. Lista wymierających i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych krainy
świętokrzyskiej. – Roczn. Świętokrzyski 17: 97-106.
34
[email protected]
Bróż E., Cieśliński S. 1971. Przewodnik przyrodniczy po okolicach Radomia. Radomskie
Towarzystwo Naukowe, ss. 1-93.
Bróż E., Przemyski A. 1985. Nowe stanowiska rzadkich i chronionych gatunków roślin naczyniowych
z lasów Wyżyny Środkowomałopolskiej. Fragm. Flor. Geobot. 29(1): 19-30.
Bróż E., Przemyski A. 1986-1987. Stanowisko Ligularia sibirica (L.) Cass. na obszarze Niecki
Włoszczowskiej. Fragm. Flor. Geobot. 31-32(3-4): 293-299.
Buczek A. 2004. Zagrożone stanowisko języczki syberyjskiej (Ligularia sibirica (L.) Cass. w
rezerwacie Bagno Serebryskie koło Chełma. Chrońmy Przyr. Ojcz. 60(5): 69–74.
Buczek T., Buczek A. 1993. Torfowiska węglanowe w okolicach Chełma - walory przyrodnicze,
zagrożenia, ochrona. 49,3: 76-89.
Czech A. 2008. Koncepcja ochrony populacji języczki syberyjskiej w projektowanym obszarze
Natura 2000 Suchy Młyn przed negatywnym oddziaływaniem bobrów. Natural Systems, Uherce
Mineralne. s.1-3.
Hulten E. 1971. The circumpolar Plants. 2. Kungl. Svenska Vetenskapsakad. Hadl., Fjarde Ser. 13.1:
1–463.
Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. 2001. Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny
kwiatowe. PAN, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody. s. 379-380.
Kondracki J., 2002 Geografia regionalna Polski Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kornaś J., Medwecka-Kornaś A. 1986. Geografia roślin. PWN, Warszawa, ss. 528.
Meusel H., Jäger E. 1992. Vergleichende Chorologie der Zentraleuropaischen Flora. 3.G, Fischer
Verl., Jena.
Mirek Z., Nikel A., Paul W., Wilk Ł. 2005. Ostoje roślinne w Polsce. Instytut Botaniki im. W. Szafera
PAN. Kraków. 33-39.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. 1989. Wymarłe i ginące rośliny naczyniowe polskich Karpat. Chrońmy
Przyr. Ojcz. 45(3): 5-20.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. 2006. Występowanie języczki syberyjskiej Ligularia sibirica (L.) Cass.
w Polsce – zagrożenia i problemy ochrony. Chrońmy Przyr. Ojcz. 62(4): 71-77.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. 2008. Ligularia sibirica – języczka syberyjska. W: Mirek Z., PiękośMirkowa H. (red.), Czerwona Księga Karpat Polskich Rośliny naczyniowe. ss. 395-397. Instytut
Botaniki im. W. Szafera Polska Akademia Nauk, Kraków.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland
a checklist. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. Kraków, ss. 442.
Nazwy geograficzne Rzeczypospolitej Polskiej, PPWK im. Eugeniusza Romera, Warszawa-Wrocław
1991.
Nobis M. 2007. Rośliny naczyniowe zachodniej części Przedgórza Iłżeckiego (Wyżyna Małopolska).
Vascular plants of the Western part of the Iłża Foreland (Małopolska upland). Prace Bot. 40: 1-458.
35
[email protected]
Nobis M. 2009. Określenie zasobów populacji, identyfikacja zagrożeń oraz wskazanie warunków
ochrony i zakresu monitoringu języczki syberyjskiej Ligularia sibirica (L.) Cass. Na stanowisku w
Suchym Młynie.
Nobis M., Piwowarczyk R. 2008. Distribution, habitat preferences and population size of Ostericum
palustre Besser on south-western limit of its occurrence in Poland. Nature Conserv. 65:43-49.
Olaczek R. 1994. Ligularia sibirica (L.) Cass. W: Polska czerwona księga roślin, red. Zarzycki K.,
Kaźmierczakowa R. Inst. Bot. PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków, ss.187-188.
Olaczek R. 2001. Ligularia sibirica (L.) Cass. – Języczka syberyjska. W: R. Kaźmierczakowa & K.
Zarzycki (red.) 2001. Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe, ss. 379-380.
Instytut Botaniki im. W. Szafera i Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk, Kraków.
Olaczek R. 2004. Ligularia sibirica (L.) Cass., Języczka syberyjska. W: Sudnik-Wójcikowska B.,
Werblan-Jakubiec H. (red.) 2004. Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000
– podręcznik matodyczny. 9: 140-144. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
Pawłowaki B., Stecki K. 1925. Odkrycie sybaldii (Sibbaldia procumbens L.) w Tatrach oraz drobne
notatki florystyczne. Acta Soc. Bot. Pol. 3(1): 68-74.
Perzanowska J. (red.) 2010. Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny. Część I. GIOŚ.
Warszawa. s. 1-256.
Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2003. Flora Polski. Rośliny chronione. MULTICO Oficyna
Wydawnicza. Warszawa. ss. 296.
Procházká F., Pivniãková M. 1999. Ligularia sibirica (L.) Cas. W: Čeřovský J., Feráová V., Holub J.,
Maglocký Š., Procháka F. (red.) Červena kniha ohrozených a vzácných druhov rastlin a živočichov
SR a ČR. Vol. 5. Vyššíe rastliny. Príroda a. s., Bratislava, s. 219.
Przemyski A. 2006. Nowe stanowisko Ligularia sibirica (Asteraceae) w Polsca. Fragm. Flor. Geobot.
Polonica 13(2): 411-414.
Rostafiński J. 1872. Florae Polonicae Prodromus. Uebersicht der bis jetzt im Königeiche Polen
beobachteten. Phanerogamen. – Verh. Zool.-Bot. Ges. 22: 81–202.
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia
rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 94, poz.795.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie typów siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów
wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U.
Nr 77, poz. 510).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia
obszarów Natura 2000 (Dz. U. Nr 92, poz.1029).
36
[email protected]
Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 28 września 2004r. w sprawie gatunków dziko
występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. z 2004r. Nr 220, poz. 2237).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004r. w sprawie gatunków dziko występujących
roślin objętych ochroną (Dz. U. 2004, Nr 168, poz.1764).
Starkel L. (red.) 1991 Geografia Polski – środowisko przyrodnicze Wydawnictwo Naukowe PWN
Warszawa.
Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.) 2004. Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk
i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, ss.
228.
Symonides E. 2008. Ochrona przyrody. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa. s.
515-529.
Szafer W. 1923. Zapiski florystyczne. Acta Soc. Bot. Pol. 1(1): 55-57.
Szafer
W.,
Kulczyński
S.,
Pawłowski
B.
1976.
Rośliny
polskie.
PAN,
Warszawa,
ss. 1019.
Szafran B. 1925. Budowa i wiek torfowiska w Pakosławiu pod Iłżą. Sprawozd. Kom. Fizjograf. 61:
17-34.
Wójciak J. (kier.). 1992-1998. Dokumentacja projektowanego rezerwatu przyrody Torfowisko
Sobowice. Arch. Wojew. Konserw. Przyr. w Lublinie. Msc.
Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. W: MIREK Z., Zarzycki
K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Inst. Bot. im. W. Szafera
PAN, Kraków, s. 11-20.
Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002. Ecological
indicator values of vascular plants of Poland. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych
Polski. Biodiversity of Poland 2. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków.
37
[email protected]
FOTOGRAFIE
38
[email protected]
Ligularia sibirica- kwitnąca (fot.A.Przemyski)
39
[email protected]
Ligularia sibirica- owocująca (fot.A.Przemyski)
Łąka zmiennowilgotna Molinion -6410 w okolicach Suchego Młynu (fot.A.Przemyski)
40

Treść ekspertyzy (botaniczna) - PDF

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wspólne posiedzenie Regionalnej Rady Ochrony Przyrody i

Torfowisko Pakosław - Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w

spis treśœci - e

"Latajacy Holender" Sp. z oo, Drawski Mlyn, Szosa

Kliknij aby pobrać dokument w formacie PDF

VI edycja – odpowiedzi

Ruda - Jaracz - nauka