116 bania.indd - Medycyna Sportowa

S
Medycyna sportowa / Polish J Sport Med
© MEDSPORTPRESS, 2016; 4(4); Vol. 32, 261-267
DOI: 10.5604/1232406X.1229092
/P
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
Anita Bania1(B,D,E,F), Jarosław Krzywański2(B,D,E,F),
Hubert Krysztofiak2(B,D,E,F), Witold Furgał3(B,D,E,F),
Agnieszka Pedrycz4(B,D,E,F)
Prywatna Praktyka Lekarska w Warszawie, Polska
Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej w Warszawie, Polska
3
Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza im. Wincentego Pola w Lublinie, Polska
4
Katedra i Zakład Histologii i Embriologii z Pracownią Cytologii Doświadczalnej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Polska
1
Private Medical Practice, Warsaw, Poland
2
Central Facility for Sports Medicine in Warsaw, Poland
3
Vincent Pol University in Lublin, Poland
4
Chair and Institute of Histology and Embryology with the Experimental Cytology Lab, Medical University of Lublin, Poland
1
2
EPIDEMIOLOGIA URAZÓW I ZACHOROWAŃ
U SPORTOWCÓW WYBRANYCH DYSCYPLIN
SPORTOWYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM
POLSKICH SPORTOWCÓW PODCZAS XXXI IGRZYSK
OLIMPIJSKICH W RIO DE JANEIRO
EPIDEMIOLOGY OF INJURIES AND ILLNESSES AMONG
SPORTSMEN OF CHOSEN SPORT DISCIPLINES WITH SPECIAL
INTEREST IN POLISH SPORTSMEN DURING XXXI OLIMPIC GAMES
IN RIO DE JANEIRO
Słowa kluczowe: urazy sportowe, ostre zachorowania, profilaktyka, epidemiologia
Key words: sport injuries, severe illnesses, prophylaxis, epidemiology
Streszczenie
We współczesnym sporcie występowanie urazów jest zjawiskiem powszechnym, trudnym do uniknięcia
nawet w przypadku podejmowania jedynie rekreacyjnej aktywności fizycznej. Ochrona zdrowia sportowców
poprzez zapobieganie urazom jest ważnym zadaniem dla międzynarodowych federacji sportowych. Znormalizowany system nadzoru nad urazami zawiera nie tylko ważne informacje epidemiologiczne, ale także
wskazówki dotyczące zapobiegania urazom i zapewnia możliwość monitorowania długoterminowych zmian
w częstotliwości i okolicznościach związanych z występowaniem urazów. W licznych badaniach oceniano
częstość urazów sportowych w trakcie sezonu, wiele z nich koncentrowało się także na urazach doznanych
podczas dużych imprez sportowych, takich jak mistrzostwa świata, puchary świata i igrzyska olimpijskie.
Celem pracy było określenie rodzaju, charakteru oraz częstotliwości występowania urazów sportowych
wśród osób uprawiających sport wyczynowo, będących członkami reprezentacji olimpijskich, a także podsumowanie ostatnich igrzysk olimpijskich pod względem urazowości i częstości występowania chorób wśród
zawodników Polskiej Reprezentacji Olimpijskiej. W celu rozpoznania analizowanego zjawiska i osiągnięcia
najpełniejszych obiektywnych danych, przeanalizowano dostępne publikacje oraz bazę danych lekarskich
i fizykoterapeutycznych Polskiej Misji Medycznej na XXXI Letnich Igrzyskach Olimpijskich 2016 w Rio de Janerio. Mamy nadzieję, że przeanalizowane dane i wyciągnięte wnioski posłużą profilaktyce urazów i chorób
podczas prac przygotowawczych do kolejnych dużych imprez sportowych.
Summary
Word count:
Tables:
Figures:
References:
5441
0
0
32
Suffering from injuries is common in today’s sports, hard to avoid even when one’s exercising only in
recreational purposes. Protecting professional sportsmen’s health through preventing such occurrences is
an important task for international sports federations. Standardized system supervising physical traumas
contains not only important epidemiological information, but also hints for preventing injuries. It also provides
the opportunity to monitor long-term changes in frequency of their occurrence and circumstances of their
creation. Numerous studies concentrated on frequency of cases of suffering from a physical trauma among
sportsmen during the high-season, many of them also paid attention to those injuries which happened during big sports events, like world championships, world cups and Olympic Games. Main aim of this paper
is to establish type, character and frequency of suffering from physical traumas of Olympic sportsmen. It’s
also a summary of last Olympic Games when it comes to injuries and illnesses among male part of Polish
Olympic representation. To fully analyze the phenomenon and gain objective data, the medical and physiotherapeuthical database of Polish Medical Mission on XXXI Olympic Games as well as accessible publications have been used. We hope that gathered data and conclusions will help with prophylaxis of injuries and
illnesses during preparations to next big sports events.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Anita Bania
ul. Krańcowa 17/12, 02-493 Warszawa,
tel. +48 668 321 822, e-mail: [email protected]
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
16.08.2016 r.
07.12.2016 r.
261
Bania A. i wsp. Urazy i zachorowania w sporcie
Zapobieganie urazom i chorobom pozostaje ważnym
problemem wśród sportowców. Systematyczny nadzór nad
urazami i chorobami w czasie imprez sportowych może
stanowić cenne źródło informacji służące do opracowania środków zapobiegawczych, koncentrując się przede
wszystkim na odpowiedniej informacji dla sportowców, ich
trenerów, fizykoterapeutów i opiekunów [1].
W Polsce odczuwamy publikacyjny niedosyt danych
statystycznych dotyczących liczby oraz rodzajów urazów,
których doznają osoby podczas uprawiania sportu. Tego
typu dane są natomiast systematycznie zbierane i analizowane w tzw. starych krajach Unii Europejskiej i w Stanach
Zjednoczonych oraz Kanadzie [2,3,4]. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku naukowej analizy i publikowania danych na temat urazów zaistniałych w trakcie letnich i zimowych igrzysk olimpijskich i paraolimpijskich. Ten
obszar partycypacji sportowców przyćmiewają medialne
informacje na temat zdobytych medali, pobitych rekordów,
sukcesów bądź porażek oraz afer dopingowych wśród reprezentantów.
Według danych statystycznych corocznie rejestruje się w Stanach Zjednoczonych kilka milionów urazów
podczas uprawiania różnych dyscyplin sportowych na
poziomie sportu rekreacyjnego, szkolnego i profesjonalnego [2,3]. W USA wypracowano monitorujący system,
który działa bardzo sprawnie. Niewątpliwie miało to związek z dużą popularnością takich dyscyplin sportowych jak
rugby czy futbol amerykański, obu bardzo urazowych, gdyż
wybitnie kontaktowych [5]. Groźne urazy i poważne kontuzje to norma w sporcie, w którym podstawową taktyką jest
powalenie przeciwnika na ziemię. Do tego gracze używają ogromnej siły. W rugby reguły są bardzo restrykcyjne.
Nie ma ataków powyżej linii barków, atakuje się tylko zawodnika posiadającego piłkę. Jest mało kontuzji wynikających z kontaktu z przeciwnikiem [6,7]. Natomiast w futbolu
amerykańskim przepisy starają się być dostosowywane do
tego, aby było coraz bezpieczniej [3,5]. Każdy sport kontaktowy jest kontuzjogenny i nie ma od tego wyjątków. W futbolu kontuzje trafiają się najczęściej nie w wyniku czystej gry,
ale po wystąpieniu fauli. Futbol amerykański jest określany
jako ten, w którym urazów jest najwięcej, nie aczkolwiek
niewiele mniejsza urazowość ma miejsce w koszykówce
[8,9]. W 2013 roku w USA zanotowano ponad 2,5 miliona
kontuzji u koszykarzy – najczęściej były to skręcenia stawów skokowych, stawów międzypaliczkowych oraz różnorakich kontuzji kolan [8]. W futbolu amerykańskim wszystkich urazów zanotowano o 70 tysięcy mniej w skali całego
roku 2015, niż w koszykówce [9]. Dużą liczbę kontuzji można
zaobserwować również w baseballu, softballu, kolarstwie,
jeździe na deskorolce, jeździe konnej, lacrosse, hokeju i...
golfie [10,11]. W ubiegłym roku zaraportowano w USA 127
tysięcy golfowych kontuzji. Wcześniejsze dane wskazywały na hokej jako wysoce urazogenną dyscyplinę sportową,
gdyż bardzo wiele kontuzji rejestrowano podczas uprawiania hokeja na lodzie, zaś stosunkowo najmniej podczas
jazdy na deskorolce. Należy jednak podkreślić, że proporcjonalnie niewielka liczba urazów podczas uprawiania
sportów rolkarskich czy snowboardu w USA, jest wynikiem
licznych oraz bardzo skutecznych kampanii informacyjnych
propagujących przestrzeganie zasad bezpieczeństwa oraz
stosowanie odpowiednich środków zaradczych i ochronnych. W Polsce stosowanie środków ochrony indywidualnej
nie jest tak powszechne wśród osób uprawiających sport,
262
gdyż nie ma szeroko zakrojonych kampanii uświadamiających [12].
W tzw. starych krajach Unii Europejskiej gromadzone
są na przykład dane statystyczne dotyczące uprawiania
sportów jeździeckich. Szacuje się, że około 1,1% osób
uprawiających jeździectwo rocznie ulega urazom (stanowi
to około 25 tys. osób), a wśród poszkodowanych jeźdźców
30% jest w wieku od 11 do 15 lat. Warto również podkreślić,
że wypadki najczęściej zdarzają się podczas rekreacyjnej
jazdy konnej (około 65% zarejestrowanych przypadków).
Dane statystyczne z Unii Europejskiej wskazują, że jeździectwo jest jedną z najniebezpieczniejszych dyscyplin
sportowych, niosącą ze sobą ryzyko ciężkich urazów [13].
Narodowy system rejestrujący urazy w USA definiuje
uraz jako wypadek, który spowodował nieobecność minimum w jednym dniu zajęć sportowych. Rada Europy zaproponowała definicje urazu sportowego jako konsekwencji brania udziału w zajęciach sportowych, która wiąże się
ze zmniejszeniem możliwości wykonania wysiłku fizycznego, potrzebą pomocy medycznej i skutkami ekonomicznymi. I tak na przykładu w Holandii, gdzie łączna liczba mieszkańców wynosi 15 mln, ogólna ilość urazów sportowych
jest oceniana jako 3,3 kontuzji na 1000 godzin spędzonych
na zajęciach sportowych. Liczbę urazów sportowych w Holandii rocznie ocenia się na 2,7 mln, z czego prawie 63%
wymaga interwencji lekarskiej. Natomiast według danych
duńskich, największa liczba kontuzji przytrafia się podczas gry w piłkę nożną – 4,2%. Holendrzy za najbardziej
urazogenny sport uznają futbol halowy – 8,7 kontuzji na
1000 h spędzonych w czasie zajęć sportowych [14].
Urazy związane z piłką nożną w 75% do 93% przypadków dotyczą kończyn dolnych [15]. Najczęstsze są skręcenia i naciągnięcia mięśni. Na drugim miejscu plasują się
urazy głowy, szyi i kręgosłupa, na trzecim urazy kończyn
górnych. W kończynie dolnej najczęstszym diagnozowanym urazem jest skręcenie stawu skokowego (do 26%) i kolanowego (do 23%). Urazy głowy są dość częste – zdarzają
się nawet u 22% zawodników, rzadko mają skutki poważne.
Badania rezonansu magnetycznego wykazały, że „główkowanie” w piłce nożnej wyjątkowo rzadko skutkuje konsekwencją wstrząśnienia mózgu [15].
Źródłem dokładnych danych na temat ilości i jakości
urazów wśród członków poszczególnych drużyn narodowych są ewidencje prowadzone podczas mistrzostw świata oraz igrzysk olimpijskich. Przeanalizowane informacje
stanowią prawdziwą skarbnicę wiedzy o zagrożeniach dla
poszczególnych dyscyplin sportowych, służącą wyciąganiu
wniosków na przyszłość, by poprzez odpowiednie programy prewencyjne starać się zredukować narażenie na urazy w sposób maksymalny.
Spośród 229 zgłoszonych urazów podczas Mistrzostw
Świata w Piłce Nożnej 2010 (FIFA World Cup 2010), 82 urazy doznane były podczas meczów, a 58 podczas treningów.
Kontakt z innym graczem był najczęstszą przyczyną urazu
doznanego podczas meczu (65%). Najczęstsze diagnozy
dotyczyły naciągnięcia mięśni uda i skręcenia stawu skokowego. Wśród graczy odnotowano 99 zachorowań, w których dominowały infekcje układu oddechowego i układu
pokarmowego. Większość chorób nie powodowała absencji treningowej lub meczowej [15]. Częstość występowania
kontuzji podczas rozgrywek Mistrzostw Świata w Piłce
Nożnej 2010 była znacznie niższa niż w trzech wcześniejszych mistrzostwach. Może to być wynikiem większej uwa-
Bania A. et al. Injuries and illnesses in sport
gi poświęconej zapobieganiu urazom, czystej grze oraz
bardziej surowemu sędziowaniu. Umiejętności gry fair play
należy systematycznie poprawiać, aby zapobiec urazom
kontaktowym podczas treningów i meczów. Zapobieganie
chorobom powinno skupiać się na zmniejszeniu ryzyka zakażeń, biorąc pod uwagę typowe wektory transmisji chorób i zagrożenia ze strony warunków środowiskowych.
Obecnie przypisuje się coraz większą rolę ciągłemu
monitorowaniu danych na temat urazowości i zachorowań
wśród sportowców wysokiego wyczynu podczas igrzysk
olimpijskich. Interesujących danych dostarczyła całościowa
analiza opracowana po XXII Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2014 w Sochi (Rosja). Personel medyczny Narodowych Komitetów Olimpijskich zaraportował 391 urazów i 249
infekcji wśród 2780 sportowców z 88 Narodowych Komitetów Olimpijskich. Częstości występowania urazów wyniosła
14, a chorób infekcyjnych 8,9 na 100 sportowców w okresie
18-dniowego trwania igrzysk. Finalnie 12% sportowców doznało co najmniej jednego urazu, zaś 8% z nich zachorowało. Odsetek sportowców z urazami był najwyższy wśród
narciarzy i snowboardzistów. Częstość zachorowań ogółem była najwyższa w curlingu, narciarstwie biegowym, łyżwiarstwie figurowym i bobslejach. W sumie zaraportowano
159 chorób, 64% z nich dotyczyło układu oddechowego,
natomiast najczęstszą przyczyną chorób ogółem była infekcja wirusowa (n = 145, 58%). Kobiety doznały o 50%
więcej zachorowań niż mężczyźni. Statystyki z Sochi nie
odbiegają od statystyk opracowanych dla poprzednich zimowych igrzysk olimpijskich [16].
Natomiast szczegółowe statystyki z Soczi opublikowane dla zespołu Wielkiej Brytanii (ang. Team GB) przez
Palmera i Elliotta są niezwykle pouczające. W igrzyskach
zimowych uczestniczyło w tym zespole 56 sportowców
konkurujących w 13 z 22 dyscyplin sportowych. Angielskie statystyki podają 27 urazów i 11 zachorowań dla
TeamGB, z czego 21 urazów zakwalifikowano jako wymagające pomocy lekarskiej. Współczynnik urazów i chorób w omawianym podsumowaniu wyniósł odpowiednio
39% i 18% dla TeamGB [17]. Dane te były znacznie wyższe w porównaniu z powyższymi, skompletowanymi przez
MKOl, zarówno dla letnich, jak i zimowych igrzysk olimpijskich w Londynie w 2012 i Vancouver 2010 [18,19,20].
Urazy ogółem wystąpiły u 11% zawodników, zaś zachorowania o charakterze infekcyjnym u 7%. Najbardziej prawdopodobne powody takiego stanu rzeczy, to wielkość badanej kohorty, gdzie niewielkie zmiany co do liczby urazów
lub chorób mogą wpływać na wielkość wskaźnika rozpowszechnienia w znacznie większym stopniu. Brytyjczycy
zbierali dane nieco dłuższej, bo przez 25 dni, począwszy
od 8 dnia przed oficjalną ceremonią otwarcia i dysponowali
bardziej czułą metodą zapisu danych. Dodatkowo opracowywali dane dla małej kohorty obejmującej tylko 13 z 22
olimpijskich konkurencji, mieli więc większą świadomość
problemów, które wystąpiły [17]. Również formy gromadzenia danych na temat urazów i chorób doprowadziły do
lepszego raportowania tych zdarzeń. Przytoczone rezultaty potwierdzają teorię, że chociaż częstość występowania
urazów i chorób była wysoka, to większość z nich wymagała
jedynie ograniczonej pomocy lekarskiej. Choroby górnych
dróg oddechowych (ang. upper respiratory tract infections
- URTI) były najczęstszym rodzajem chorób wśród członków zespołu brytyjskiego, zresztą tak samo, jak w poprzednich zimowych igrzyskach. Sportowcy wysokiego wyczynu
są bardziej podatni na URTI niż osoby uprawiające sport
rekreacyjnie. Dodatkowo czynniki środowiskowe, takie jak
zimne, suche powietrze inhalowane do płuc z zewnątrz,
szczególnie na dużych wysokościach, regularne zmiany
temperatur, w znacznym zakresie, w połączeniu z wysokim
wskaźnikiem przepływu powietrza oddechowego w czasie bardzo dużego wysiłku, a także stres i intensywność
konkurencji olimpijskich, to jedynie niektóre z czynników
cytowanych przez autorów, które mogą się przyczyniać do
rozpowszechnienia URTI [17]. Nie bez znaczenia pozostaje fakt lokalizacji wioski olimpijskiej (niskie nad poziomem
morza położenie Soczi). Ze względu na płeć, wskaźnik zachorowań dla kobiet sportsmenek był wyższy niż w przypadku mężczyzn. Ponadto okazało się, że nieco starsze
zawodniczki mogą być bardziej narażone na zachorowania
infekcyjne [17]. Wyniki te są zgodne z danymi raportowanymi z Igrzysk Olimpijskich w Vancouver, gdzie współczynnik
zachorowalności dla kobiet był również wyższy niż dla sportowców płci męskiej [20]. Dalsza analiza związku przyczynowo - skutkowego tego zjawiska i odpowiedź na pytanie,
czy jest to charakterystyczne tylko dla sportów zimowych,
mogą pomóc nam lepiej zrozumieć ten problem. Przed
igrzyskami sportowcy z zespołu brytyjskiego i opiekujący
się nimi członkowie zespołu wsparcia, otrzymali informację
na temat świadomego zapobiegania chorobom, która zawierała aktualizacje odnośnie technik mycia rąk, stosowania antybakteryjnych pianek do rąk i profilaktycznych żeli
do nosa. Wykonując aktywności skupiające się na pracy
ze sportowcami uczestniczącymi w imprezach sportowych
odbywających się w chłodniejszym klimacie i na wyższych
wysokościach, narażonych na powtarzające się choroby górnych dróg oddechowych, wszystkie te doniesienia
mogą okazać się bardzo przydatne [17]. Według przedstawionych danych, do nieco ponad połowy wszystkich
urazów w zespole brytyjskim doszło w snowboardzie i freestyle na nartach oraz w narciarstwie alpejskim, natomiast
biathlon i curling miały najniższe ryzyko, ponieważ w ogóle
nie zaraportowano urazów w tych sportach. Mając na uwadze, że dane te dotyczą małych grup sportowców w podziale na poszczególne dyscypliny sportowe, to wyniki te
należy interpretować z pewną ostrożnością. Ogólnie rzecz
ujmując, przedstawione powyżej dane były zasadniczo
zgodne z wcześniej zgłoszonymi konkluzjami przez Engebretsena i wsp., gdzie freestyle na nartach i snowboardzie
przedstawiał największe ryzyko odniesienia urazu, biathlon
zaś i curling najmniejsze [20]. Umiejscowienie i rodzaj urazów były podobne do opisywanych wcześniej z Vancouver, a skręcenia i stłuczenia kończyn dolnych dominowały w całym TeamGB [17]. Kontakt ze statycznym obiektem
był najczęstszą przyczyną obrażeń obok nawracających/
powtarzających się urazów. Choć stosunkowo największa, to jednak ciężkość obrażeń nawracających była mała,
wszystkie one wymagały pomocy lekarskiej. Nie były z definicji „poważne”, ale sugerują, że pełna rehabilitacja tych
urazów nie została zakończona przed powrotem do treningu i zawodów. Na najwyższym poziomie konkurencji, takim
jak igrzyska olimpijskie, gdzie zwycięskie marginesy są
niezwykle małe, tego rodzaju sytuacje mogą mieć olbrzymie znaczenie dla dotkniętych nimi sportowców. Dlatego
też decyzje o powrocie do zawodów powinny zostać poddane weryfikacji przez personel medyczny, po uwzględnieniu presji wywieranej przez samych sportowców i ich
trenerów odnośnie do powrotu, szczególnie w okresie przy-
263
Bania A. i wsp. Urazy i zachorowania w sporcie
gotowań do tak ważnych wydarzeń, jak igrzyska olimpijskie. W przeciwieństwie do nawracających urazów, prawie
połowa wszystkich urazów kontaktowych z obiektami statycznymi skutkowała w sumie 33 dniami wyłączenia z treningów. Wśród 78% wszystkich zgłoszonych statycznych,
kontaktowych urazów (dotyczących podłoża) występujących w snowboardzie i freestyle na nartach, to właśnie
upadki były główną przyczyną podwyższonego ryzyka
urazów zaraportowanych dla dyscyplin sportowych w Soczi 2014 podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich. Do najpoważniejszych urazów doszło w narciarstwie freestylowym z 33 dniami straty treningowej, z jednym treningiem
związanym z obrażeniami, zmuszającym do wycofania się
sportowca TeamGB całkowicie ze startu, tuż przed konkurencją [17]. Chociaż dane liczbowe są niskie w omawianym
raporcie, wyniki te są zgodne z wcześniejszymi sugestiami
Flørenes i wsp., którzy zgłaszali wysoki wskaźnik urazowości, zwłaszcza w przypadku ciężkich obrażeń w Pucharze
Świata Narciarzy Freestylowych [21].
Sporty zimowe takie jak snowboard i freestyle na nartach są tymi dyscyplinami, na które duży wpływ mogą
wywrzeć niekorzystne warunki pogodowe i zła jakość
śniegu, a te były wielokrotnie zgłaszane podczas Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Soczi 2014. Ciepłe powietrze
przyczyniało się do słabej jakości śniegu, co wielokrotnie
było raportowane do władz olimpijskich i organizatorów, i co
ewidentnie wpływało na jakość skoków i lądowań. Standaryzowane wytyczne dotyczące jakości śniegu i innych
zmiennych najpierw powinny być realizowane podczas
regularnych rozgrywek sezonowych, a następnie w czasie
Igrzysk Olimpijskich, aby spróbować zminimalizować liczbę
urazów kontaktowych związanych z upadkami - w szczególności w powyższych dyscyplinach sportu [16,17].
Podczas XXII Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2014
(Winter Olympic Games Sochi), 39% sportowców TeamGB
uległo urazom, a 18% doznało infekcji. Większość tych sytuacji klinicznych wymagała jedynie porady lekarskiej i nie
odnotowano różnic w stosunku do różnych dyscyplin sportowych i płci sportowców. Autorzy publikacji podsumowującej epidemiologię urazów i zachorowań w TeamGB uznali,
że względy metodologiczne mogą odgrywać rolę w obserwowanych wynikach i ważne jest, aby były one podnoszone przy interpretacji. Dzięki lepszemu zrozumieniu etiologii urazów i chorób w czasie dużych imprez sportowych,
takich jak igrzyska olimpijskie, wiele inicjatyw prewencyjnych i środków medycznych dla przyszłych reprezentacji
TeamGB oraz innych krajów, może być lepiej ukierunkowana, aby zmniejszać skutki urazów i chorób sportowców
wysokiego wyczynu [17].
Jak powyższe dane przedstawiają się na tle globalnych
opracowań statystycznych dotyczących XXX Igrzysk Olimpijskich Londyn 2012? Uczestniczyło w nich 10 568 sportowców (4676 kobiet i 5892 mężczyzn) z 204 Narodowych
Komitetów Olimpijskich. Zaraportowano wówczas 1361
urazów i 758 zachorowań, z częstotliwością odpowiednio
128,8 urazów oraz 71,7 chorób na 1000 sportowców. W sumie 11% sportowców doznało co najmniej jednego urazu, a 7% zachorowało. Najwyższy współczynnik urazów
( ang. IR- injury ratio) raportowano dla taekwondo, piłki
nożnej, BMX, piłki ręcznej, roweru górskiego, lekkoatletyki, podnoszenia ciężarów, hokeju i badmintona, a najniższy w łucznictwie, kajakarstwie, strzelectwie i jeździectwie.
Kobiety doznały o 60% więcej zachorowań niż mężczyźni
264
(86,0 vs 53,3 / 1000 sportowców). Częstość zachorowań
była najwyższa w lekkoatletyce, siatkówce plażowej, piłce
nożnej, żeglarstwie, pływaniu synchronicznym i taekwondo. W sumie odnotowano 310 zachorowań: 41% z nich
dotyczyło układu oddechowego, najczęstszą przyczyną
chorób była infekcja wirusowa. Częstość występowania
urazów i chorób różniła się istotnie między dyscyplinami
sportowymi [18].
Szczególnej uwagi wymagają dane epidemiologiczne
dotyczące Igrzysk Paraolimpijskich 2014 w Soczi. W sumie 547 zawodników z 45 krajów było monitorowanych codziennie przez 12 dni (6564 „sportowcodni”). Dane dzienne
dotyczące urazowości i zachorowań były pozyskiwane od
drużyn wyposażonych we własną opiekę medyczną (32 drużyn, 510 sportowców) oraz od zespołów bez własnej opieki
medycznej (13 zespołów, 37 sportowców), za pośrednictwem elektronicznych systemów przechowywania i transferu danych. Zgłoszono 174 urazy z częstością występowania urazu (IR) 26,5 na 1000 „sportowcodni” (95% CI 22,7%
do 30,8%). Istotnie wyższy współczynnik urazowości IR
zarejestrowano dla narciarstwa alpejskiego i snowboardu,
wyniósł on 41,1 (95% CI 33,7% do 49,6%), p = 0,0001) w porównaniu do narciarstwa biegowego/biathlonu, hokeju na
lodzie, saneczkarstwa, curlingu na wózkach. Urazy okolicy
barku były najczęstszymi urazami pojedynczego stawu (IR
6,4 (95% CI: 4,6% do 8,6%)), chociaż całkowita urazowość
dla kończyny górnej i dolnej była podobna (IR 8,5 vs 8,4
(95% CI: 6,4% do 11,1 %)). Ponadto współczynnik urazowości dla urazów ostrych był istotnie wyższy niż w przypadku innych rodzajów uszkodzeń ciała (IR 17,8 (95% CI,
14,7% do 21,4%)). Autorzy opracowania wysnuli wniosek,
iż Zimowe Igrzyska Paraolimpijskie dla sportowców niosą
większe ryzyko urazowości ostrej niż Letnie Igrzyska Paraolimpijskie. Największą częstość występowania urazów odnotowano w narciarstwie alpejskim i w snowboardzie. Uzyskane dane i wyciągnięte wnioski stanowią bogate źródło
informacji przy opracowywaniu programów zapobiegania
urazom i polityki olimpijskiej w zakresie bezpieczeństwa
dla sportowców-uczestników przyszłych Zimowych Igrzysk
Paraolimpijskich [22].
Dla porównania dane epidemiologiczne z Letnich
Igrzysk Paraolimpijskich Londyn 2012, to dane po raz
pierwszy globalnie przeanalizowane i opublikowane dla
tej rangi imprezy sportowej. Całkowita częstość występowania urazów wśród paraolimpijczyków wyniosła 12,7
urazu / 1000 „sportowcodni”. Treningowe, przedstartowe
urazy w grupie kobiet były częstsze niż podczas samych
konkurencji. Wyższe wskaźniki urazowości zostały odnotowane dla starszych sportowców i niektórych sportów,
takich jak chociażby piłka nożna (22,4 / 1000 obrażeń
„sportowcodni”). Ogólnie sportowcy paraolimpijscy doznali 51,5% ostrych urazów. Najbardziej urazowe okazało się
(procent wszystkich urazów) ramię (17,7%), a następnie
nadgarstek (11,4%), łokieć (8,8%) i kolano (7,9%) [23,24].
Wiek i płeć sportowców nie były niezależnymi predyktorami zachorowań [25]. IR dla rozgrywek piłki nożnej wyniósł
22,4 urazy/1000 sportowcodni (95% [CI], 14.1-33.8), 31,4
urazów na 100 sportowców (95% CI, 20.9-43.6). 62,5%
wszystkich urazów było związanych z łamaniem zasad gry.
Zaraportowane urazy dotyczyły przede wszystkim kończyn
dolnych [19]. Urazy stopy były podobne u sportowców płci
męskiej i żeńskiej . Jest to największy i najbardziej kompleksowy raport epidemiologiczny badający obrażenia i za-
Bania A. et al. Injuries and illnesses in sport
chorowania w grupie paraolimpijskich sportowców igrzysk
letnich. Wiedza uzyskana z tego opracowania służy przyszłym monitoringom urazów oraz rozwojowi strategii zapobiegania im w paraolimpijskich igrzyskach [23,24].
Aby jeszcze lepiej i skuteczniej zapobiegać urazom i monitorować bezpieczeństwo przyszłych sportowców
wysokiego wyczynu, poproszono wszystkie krajowe komitety olimpijskie podczas Zimowego Olimpijskiego Festiwalu Młodzieży Europy 2015 (ang. Winter European Youth
Olympic Festival (Austria, Liechtenstein) o codzienne raporty odnośnie do nowodoznanych urazów i chorób w ramach
wystandaryzowanego formularza raportowego. Spośród
899 zarejestrowanych zawodników (w tym 37% stanowiły
kobiety) w młodym wieku 17,1 ± 0,8 lat, odnotowano w sumie 38 obrażeń i 34 zachorowań infekcyjnych, w ciągu 5 dni
zawodów, co skutkuje występowaniem 42,3 urazów i 37,8
chorób na 1000 sportowców, odpowiednio. Częstotliwość
urazów była najwyższa w snowboardzie (11%), kombinacji
norweskiej (9%), narciarstwie alpejskim (6%) oraz hokeju
na lodzie (6%), biorąc pod uwagę liczbę zarejestrowanych
sportowców. W snowboardzie, kobiety reprezentowały znacząco wyższą częstość urazów niż mężczyźni (22% vs
4%, p = 0,033). Najczęstszymi lokalizacjami urazów okazały się: lędźwiowo-krzyżowa okolica pleców (16%), miednica
(13%), kolano (11%) i twarz (11%). 58% urazów wystąpiło
podczas zawodów, a około 42% podczas treningów. W sumie 42% obrażeń skutkowało absencją treningową lub startową. Częstość występowania infekcji była największa dla
jazdy figurowej na łyżwach (10%) i kombinacji norweskiej
(9%). Oszacowano, iż układ oddechowy był najczęściej
dotknięty zachorowaniami (53%). Porównano te dane z danymi dotyczącymi pierwszych Zimowych Młodzieżowych
Igrzysk Olimpijskich w 2012 roku i okazało się, że były
one znacząco mniej urazowe, gdyż wówczas zaledwie 4%
młodych sportowców cierpiało z powodu urazów i 4% z powodu infekcji [26,27]. Wynikało to z wyższej staranności
zbierania danych według wystandaryzowanego formularza i wprowadzenia zunifikowanych procedur raportowania,
na co autorzy opracowania zwracają uwagę i do czego powinno się dążyć podczas organizowania tej rangi zawodów
sportowych.
I znów pojawia się konkluzja, iż skuteczna realizacja
strategii zapobiegania opiera się na właściwej charakterystyce czynników ryzyka kontuzji i chorób. Włączenie w to
klasyfikacji rozwoju i ograniczeń urazów oraz chorób może
zapewnić lepsze ich zrozumienie, także lepsze rozumienie
dla inicjatyw profilaktycznych [28].
Interesująco przedstawia się analiza urazów i zachorowań wśród członków Polskiej Reprezentacji Olimpijskiej
podczas XXXI Letnich Igrzysk Olimpijskich, które odbyły się w 2016 roku w Rio de Janeiro, w Brazylii. Były to
pierwsze igrzyska organizowane w Ameryce Południowej, a trzecie w historii, które odbyły się na półkuli południowej. Historia udziału polskich olimpijczyków w igrzyskach rozgrywanych na innych kontynentach pokazała, że
na wynik sportowy miały wpływ zarówno forma sportowa,
jak i bezpieczna podróż, prawidłowa aklimatyzacja do warunków panujących w miejscu rozgrywania zawodów oraz
dobry stan zdrowia sportowców. Z tego powodu Komisja
Medyczna Polskiego Komitetu Olimpijskiego na 2 lata
przed rozpoczęciem igrzysk (2014 rok), wdrożyła projekt
„Zdrowe Rio“, który miał na celu przygotowanie Polskiej Reprezentacji Olimpijskiej do bezpiecznego przelotu i poby-
tu w Rio de Janeiro podczas XXXI Igrzysk Olimpijskich. Powołano zespół ekspertów, który na podstawie dostępnych
danych przygotował raport, dotyczący medycznego ryzyka
związanego z podróżą i pobytem w Rio de Janeiro. Ocenie
podlegało potencjalne ryzyko związane z narażeniem na:
choroby zakaźne, które nie występują w Polsce, choroby
przenoszone drogą płciową, dolegliwości ze strony układu
pokarmowego, związane z długą podróżą samolotem i aklimatyzacją. Na podstawie zaleceń wynikających z raportu,
Komisja Medyczna PKOl i Centralny Ośrodek Medycyny
Sportowej podjęły działania w obszarze edukacyjnym i leczniczym. Aktywność edukacyjna polegała na szkoleniu lekarzy, terapeutów, trenerów i sportowców. Przygotowano
platformę e-learningową (www.zdrowerio.com) zawierającą materiały edukacyjne dotyczące prewencji chorób, które
mogą wystąpić w Rio de Janeiro, podróży oraz profilaktyki zespołu długu czasowego (jet lag). Szczególną uwagę
skoncentrowano na prewencji chorób przenoszonych przez
komary (Denga, Zika), edukując sportowców, w jaki sposób
osłaniać skórę przed ukąszeniami komarów oraz w jaki
sposób i z jaką częstotliwością stosować repelenty. Działania lecznicze polegały na kwalifikacji i wykonaniu szczepień ochronnych rekomendowanych przez ekspertów. Były
to szczepienia przeciwko: wirusowemu zapaleniu wątroby
typu A i B (WZW A i B), durowi brzusznemu, błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, żółtej gorączce oraz grypie. W przypadku szczepionki grypowej zdecydowano o zastosowaniu
składu rekomendowanego przez WHO dla półkuli południowej i taką szczepionkę sprowadzono do Polski poprzez
import docelowy. Szczepienia rozpoczęto w styczniu 2016
roku i w przypadku sportowców dotyczyły wszystkich, którzy mieli szanse na kwalifikację olimpijską. Oprócz sportowców ze szczepień skorzystali pozostali członkowie Polskiej Reprezentacji Olimpijskiej (trenerzy, sztab medyczny,
oficjele). Ogółem zaszczepiono 625 osób w 8 placówkach
medycyny podróży Grupy LuxMed (główny partner medyczny Polskiego Komitetu Olimpijskiego).
Profilaktyka dolegliwości ze strony układu pokarmowego polegała na przyjmowaniu probiotyku na 2-4 tygodnie
przed wylotem oraz przez cały pobyt w Rio de Janeiro.
Ogółem członkowie polskiej reprezentacji olimpijskiej
(238 osób), którzy reprezentowali 23 dyscypliny sportowe, wymagali 203 interwencji lekarskich zaraportowanych w czasie od 25 lipca do 22 sierpnia 2016 r. Urazów
doznało 27 sportowców, co stanowiło 11,5% wszystkich
zawodników i wymagało ponad 13% interwencji lekarskich [32]. Najbardziej urazogenną dyscypliną okazał się
boks oraz dyscypliny piłkarskie (piłka ręczna i siatkowa).
Wśród urazów odnotowano: skręcenia, także nawykowe,
stawu skokowego, zerwanie troczków mięśni strzałkowych,
skręcenie stawu śródręczno-paliczkowego pierwszego,
rozerwanie mięśnia dwugłowego uda, uraz mięśnia czworogłowego uda, uraz głowy, uraz ucha z pęknięciem błony
bębenkowej, uraz zęba, policzka, łuku brwiowego, ciało
obce w oku.
Rozpoznano 37 zapaleń błony śluzowej gardła, 1
przypadek anginy, 5 zapaleń zatok oraz 8 infekcji górnych
dróg oddechowych, w 2 z nich dominował kaszel, w 6 katar, a także 3 nieżyty nosa. Tego rodzaju infekcje dominowały wśród zawodników lekkiej atletyki, wioślarstwa oraz
judo. Łącznie infekcje nosa, gardła i górnych dróg oddechowych dotyczyły 21,5% kadrowiczów i stanowiły ponad
25% wszystkich interwencji lekarskich. Zawodnicy tych
265
Bania A. i wsp. Urazy i zachorowania w sporcie
dyscyplin w okresie poprzedzającym starty pokonywali ponad godzinną podróż w jedną stronę na miejsce treningu,
przebywając w klimatyzowanych autobusach, gdzie często
panowały niskie temperatury, a różnica temperatur często
wynosiła 8 – 10o C. Uznano to za główną przyczynę zapaleń gardła. Zespół długu czasowego wystąpił jedynie u kolarzy oraz pływaków.
Większość autorów, podejmując temat ryzyka zdrowotnego podczas igrzysk w Brazylii, zwracała uwagę na ryzyko zakażeń przewodu pokarmowego [30,31]. Biegunka
wystąpiła u 5 osób (2%), co stanowiło 2,5% interwencji lekarskich, ale tylko w 1 przypadku uznano zakażenie przewodu pokarmowego (biegunka podróżnych) jako przyczynę tych dolegliwości [32].
Objawy alergii dotknęły 2,5% zawodników. Trzy interwencje lekarskie dotyczyły odczynów po ukąszeniach
owadów. Również w trzech przypadkach doszło do rozwoju opryszczki wargowej. Rozpoznano 4 alergie skórne,
1 pokrzywkę oraz 1 zapalenie spojówek. Jeden przypadek
wysypki został uznany przez polskich lekarzy za reakcję
alergiczną i zakwalifikowany jako ZIKA przez brazylijskich
medyków podczas konsultacji w poliklinice wioski olimpijskiej. Wykonane po powrocie do kraju badanie serologiczna (test Elisa IgM, IgG) nie potwierdziły tego zakażenia.
Przeprowadzono 556 zabiegów fizykoterapeutycznych,
po części w związku z powyższymi dolegliwościami, w tym
23 fonoforezy, 13 łącznie z zabiegami laserowymi, 14 kinezjoterapii, 6 zabiegów laserowych z chłodzeniem, 2 drenaże limfatyczne, 36 pól magnetycznych, w tym 17 z laserem i fonoforezą, 31 tapingów, 96 terapii manualnych i 316
masaży [32].
Po powrocie z igrzysk nie zaraportowano zachorowań
na choroby związane z podróżą do Brazylii. 36 zawodników
zwróciło się z prośbą o wykonanie testów w kierunku obecności wirusa Zika. Głównym powodem były plany prokre-
acyjne. Badania wykonano w Centralnym Ośrodku Medycyny Sportowej (test Elisa IgM, IgG). W jednym przypadku
uzyskano wynik wątpliwy w zakresie IgG. W pozostałych
przypadkach nie potwierdzono kontaktu z tym wirusem.
Analiza wszystkich zachorowań podczas igrzysk w Rio
de Janeiro prowadzi do wniosku, że zastosowane formy
edukacji oraz interwencje medyczne okazały się skuteczne, ponieważ nie odnotowano ani jednego przypadku zachorowania na choroby objęte programem profilaktyki.
Przyszłe inicjatywy powinny obejmować rozwój działań
prewencyjnych dostosowanych dla danej dyscypliny sportowej i skupiać się na jak najlepszym rozwoju systemów
nadzoru nad urazami i chorobami u sportowców wysokiego
wyczynu.
Podsumowanie
W dyscyplinach sportu, w których istnieje zwiększone
prawdopodobieństwo powstania urazu, priorytetem staje
się odpowiednie przeszkolenie i zabezpieczenie. Monitoring uszkodzeń ciała podczas uprawiania dyscyplin sportowych powinien być systematycznie prowadzony na poziomie krajowym i poddawany wszechstronnym analizom.
Zwłaszcza dotyczy to szczegółowych analiz obejmujących
mistrzostwa o randze europejskiej, światowej czy olimpijskiej. Doświadczenia lekarzy sportowych na całym świecie wskazują, że stosując odpowiednie środki zaradcze
oraz unifikując obowiązujące procedury, można uniknąć
wielu urazów i zachorowań przy znajomości ich najczęstszych lokalizacji i po uwzględnieniu warunków środowiskowych, w których odbywają się zawody sportowe. Należy
analizować te dane nie tylko na poziomach narodowych,
ale także globalnie, porównywać je, publikować i wyciągać
naukowe oraz praktyczne wnioski na przyszłość.
Piśmiennictwo
1. Junge A, Engebretsen L, Alonso JM, Renström P, Mountjoy M, Dvorak J. Injury surveillance in multi-sport events – the
IOC approach. Br J Sports Med 2008; 42(6): 413-21.
2. Kerr ZY, et al. National collegiate athletic association injury surveillance system: review of methods for 2004-2005 through
2013-2014 data collection. J Athl Train 2014; 49: 552-60.
3. Kerr ZY, et al. College Sports - related injuries – United States, 2009-2010 through 2013-14 Academic Years; Morbidity
and mortality weekly report, 11/28/2016; Center for Disease Control and Prevention CDC 24/7: Saving Lives. Protecting
People.
4. Mackenzie S. Pless I.B. CHIRPP: Canada’s principal injury surveillance program. Inj Prev 1999; 5(3): 208-13.
5. McFaull S, et al. Emergency department surveillance of injuries and head injuries associated with baseball, football,
soccer and ice hockey, children and youth, ages 5 to 18 years, 2004 to 2014. Health Promot Chronic Dis Prev Can 2016;
36(1): 13-4.
6. Best JP, et al. Rugby World Cup 2003 Injury Suiveillance Project. Br J Sports Med 2005; 39: 812-7.
7. Fuller C, Sheerin K, Targett S. Rugby World Cup 2011: International Rugby Board Injury Surveillance Study. Br J Sports
Med 2013; 47: 1184-91.
8. Teramoto M, et al. Game injuries in relation to game schedules in the National Basketball Association. J Sci Med Sport
2016; 16: 1440-2440.
9. Dvorak J, et al. Risk Factor Analysis for Injuries in Football Players. Possibilities for a Prevention program. Am J Sports
Med 2000; 28: 69-74.
10. Woo SH, Lee YK, Kim JM, Cheon HJ, Chung WH. Hand and Wrist Injuries in Golfers and Their Treatment. Hand Clin
2017; 33(1): 81-96.
11. Murray AD, Daines L, Archibald D, et al. The relationships between golf and health: a scoping review. Br J Sports Med
2017; 51(1): 12-9.
12. Pościk A. Zastosowanie środków ochrony indywidualnej podczas uprawiania wybranych dyscyplin sportowych. Bezpieczeństwo pracy 2006; 2: 22-6.
266
Bania A. et al. Injuries and illnesses in sport
13. Kate CA, de Kooter TA, Kramer W. Prevention of injuries associated with horseback riding. Ned Tijdschr Geneeskd 2015;
159: A8624.
14. Stubbe JH, et al. Injuries in professional male soccer players in the Netherlands: a prospective cohort study. J Athl Train
2015; 50(2): 211-6.
15. Dvorak J, Junge A, Derman W, et al. Injuries and illnesses of football players during the 2010 FIFA World Cup. Br J Sports
Med 2011; 45: 626-30.
16. Soligard T, Steffen K, Palmer-Green D, et al. Sports injuries and illnesses in the Sochi 2014 Olympic Winter Games.
Br J Sports Med 2015; 49(7): 441-7.
17. Palmer-Green D, Elliott N. Sports injury and illness epidemiology: Great Britain Olympic Team (TeamGB) surveillance
during the Sochi 2014 Winter Olympic Games. Br J Sports Med 2015; 49(1): 25-9.
18. Engebretsen L, Soligard T, Steffen T, et al. Sports injuries and illnesses during the London Summer Olympic Games
2012. Br J Sports Med 2013; 47: 407-14.
19. Hanstad DV, Rønsen O, Andersen SS, et al. Fit for the fight? Illnesses in the Norwegian team in the Vancouver Olympic
Games. Br J Sports Med 2011; 45: 571-5.
20. Engebretsen L, Steffen K, Alonso JM, et al. Sports injuries and illnesses during the Winter Olympic Games 2010.
Br J Sports Med 2011; 44: 772-80.
21. Flørenes TW1, Heir S, Nordsletten L, Bahr R. Injuries among World Cup freestyle skiers. Br J Sports Med 2010; 44(11):
803-8.
22. Derman W, et al. High incidence of injury at the Sochi 2014 Winter Paralympic Games: a prospective cohort study of 6564
athlete days. Br J Sports Med 2016; 50(17): 1069-74.
23. Willick SE, Webborn N, Emery C, et al. The epidemiology of injuries at the London 2012 Paralympic Games. Br J Sports
Med 2013; 47: 426-32.
24. Webborn N, et al. The Epidemiology of Injuries in Football at the London 2012 Paralympic Games PM R 2016; 8(6): 545-52.
25. Schwellnus M, Derman W, Jordaan E, et al. Factors associated with illness in athletes participating in the London 2012
Paralympic Games: a prospective cohort study involving 49,910 athlete-days. Br J Sports Med 2013; 47: 433-40.
26. Ruedl G, Schnitzer M, Kirschner W, et al. Sports injuries and illnesses during the 2015 Winter European Youth Olimpic
Festival. Br J Sports Med 2016; 50(10): 631-6.
27. Steffen K, Soligard T, Engebretsen L. Health protection of the Olympic athlete. Br J Sports Med 2012; 46: 466-70.
28. Palmer-Green D, Fuller C, Jaques R, et al. The Injury/Illness Performance Project (IIPP): a novel epidemiological approach for recording the consequences of sports injuries and illnesses. J Sports Med 2013.
29. Kölling S, Treff G, Winkert K, et al. The effect of westward travel across five time zones on sleep and subjective jet-lag
ratings in athletes before and during the 2015’s World Rowing Junior Championships. J Sports Sci 2016; 9: 1-9.
30. Gaines J, et al. Health and safety issues for travelers attending the World Cup and Summer Olympic and Paralympic
Games in Brazil, 2014 to 2016. JAMA Intern Med 2014; 174(8): 1383-90.
31. Wilson ME, et al. Illness in travelers returned from Brazil: the GeoSentinel experience and implications for the 2014 FIFA
World Cup and the 2016 Summer Olympics. Clin Infect Dis 2014; 58(10): 1347-56.
32. Dane kliniczne i fizykoterapeutyczne Polskiej Misji Olimpijskiej XXXI Letnich Igrzysk Olimpijskich 2016 Rio de Janerio
(udostępnione za zgodą).
267