Polityka płci: Teoria i praktyka „gender”

Nazwa przedmiotu:
Polityka płci: Teoria i praktyka „gender” w naukach społecznych, prawie
międzynarodowym i praktyce życia społecznego.
Prowadząca:
Dr. Magdalena Grabowska
Opis:
Celem zajęć jest prześledzenie transformacji kategorii płci społecznokulturowej („gender”) w naukach społecznych, prawie międzynarodowym i
praktyce życia społecznego, w tym w działaniach organizacji
pozarządowych na rzecz równości. Przyjrzymy się rozmaitym
paradygmatom myślenia o płci społeczno-kulturowej: esencjalizmowi,
konstruktywizmowi i gender mainstreamingowi. Podczas 7 spotkań
zastanowimy się nad związkami pomiędzy teoriami „gender” a praktyką
działania na rzecz równości, porozmawiamy o tym jak teorie kształtują
prawo i praktyki społecznej, oraz jak codzienna „polityka płci” kształtuje
nowe podejścia teoretyczne.
Cele edukacyjne przedmiotu:
Po zakończeniu kursu student/ka będzie
znała/wiedziała:
1.
Po ukończeniu kursu studentka będzie
znała najważniejsze pojęcia/kategorie z zakresu
„gender studies”. Będzie również umiała
scharakteryzować trajektorie pojęć takich jak:
płeć biologiczna (sex) /płeć kulturowa (gender),
esencjalizm, konstruktywizm, (post)kolonializm,
gender mainstreaming, poststrukturalizm.
2.
Po ukończeniu kursu studentka będzie
znała
podstawowe
teorie
kształtujące
współczesne debaty dotyczące płci społecznokulturowej, w tym teorie stanowiące podłoże
teoretyczne rozmaitych podejść do polityki
społecznej, w tym „gender mianstreaingu”.
- Po zakończeniu kursu student/ka będzie
umiała:
1.
Po ukończeniu kursu studentka będzie
umiała rozpoznać wpływ teorii feministycznych
na dokumenty prawa międzynarodowego i
narodowego.
2.
Po ukończeniu kursu studentka będzie
również umiała wskazać wzajemne wpływy
pomiędzy teorią i praktyką gender we
współczesnym życiu społeczno-politycznym.
Metody prowadzania zajęć :
wykład
dyskusja
x
x
Ilość zajęć:
warsztat
7
Zajęcia 1
Temat:
Poruszone zagadnienia i zaprezentowane
narzędzia równościowe:
Wprowadzenie
• „Płeć” i dyskryminacja ze względu na płeć:
Definicje pojęcia i obszary dyskryminacji
• Esencjalizm i konstruktywizm w naukach
społecznych i praktyce społecznej
• Teorie “gender” w naukach społecznych a
polityka płci
• Od “gender” do transgender: Ewolucja
pojęcia płci społeczno kulturowej, teoria i
polityka “queer” a stabilność kategorii
„płci społeczno-kulturowej”.
Dyskusja: Genealogia dyskryminacji ze względu na
płeć.
Czy
możliwa
jest
dyskusja
na
temat dyskryminacji bez odwoływania się do
czynników
biologicznych
(reprodukcja,
siła
fizyczna)? Kto doświadcza dyskryminacji ze względu
na płeć? Czy dyskryminacja ze względu na płeć to
dyskryminacja kobiet? Kim są „kobiety” i
„mężczyźni”?
Literatura:
Bunch, Charlotte 1999 "Not by Degrees"
Pakszys, Elżbieta 2000 Między naturą a kulturą.
Kategoria płci/rodzaju w poznaniu. Studium
epistemologii naturalizowanej w perspektywie
feministycznej. Poznań: Wydaw. Naukowe UAM,
2000.
Stoller, Robert. 1968. Sex and Gender: On the
Development of Masculinity and Femininity, Science
House, NYC.
Zajęcia 2
Temat:
Poruszone zagadnienia i zaprezentowane
narzędzia równościowe:
Płeć i dyskryminacja ze względu na płeć w
naukach społecznych (część 1)
• Antropologia: Płeć jako
zmienna
kulturowa: Margaret Mead (1935)
• Filozofia: Płeć jako „różnica”: Simone de
Beauvoir (1949)
• Ekonomia polityczna: Płeć jako zmienna
kapitalizmu i podziału pracy: Fryderyk
Engels, Sulamith Firestone (1884, 1968)
Dyskusja: Praktyczne implikacje teorii płci w
naukach społecznych. W jaki sposób rozmaite
koncepcje płci i nierówności ze względu na płeć
są/mogą być obecne w życiu społecznym, prawie
i polityce społecznej?
Literatura:
de Beauvoir Simone. 2003. Druga płeć, przeł.
Gabriela
Mycielska,
Maria
Leśniewska,
Wydawnictwo Jacek Santorski & Co., Warszawa
2003.
Engels, Fryderyk Pochodzenie rodziny, własności
prywatnej i państwa
Firestone, Sulamith. 1970. Dialectic of Sex: A
Case for Feminist Revolution, Morrow.
Mead, Margaret. 1982. “Płeć i charakter” w: Nikt
nie rodzi się kobietą red. T Hołówka, Warszawa.
Zajęcia 3
Temat:
Płeć i dyskryminacja ze względu na płeć w
naukach społecznych (część 2)
•
Poruszone zagadnienia i zaprezentowane
narzędzia równościowe:
•
•
Psychologia:
Płeć
jako
cecha
indywidualnego rozwoju: Rober Stoller,
Lawrence
Kohlberg
Nancy Chodorow, Carol Gilligan (1968,
1978)
Prawo: Płeć jako usankcjonowany przez
państwo typ seksualności: Catherine
McKinnon, Andrea Dworkin (1987)
Gender Studies, Studia nad Rasą: Płeć
jako
warstwa
tożsamości:
Intersekcjonalizm
I
dyskryminacja
wielokrotna Audre Lorde (gender
studies, 1980)
Dyskusja: Natura czy kultura? Co jest przyczyną
nierówności ze względu na płeć? Czy jest
możliwe dotarcie do źródeł dyskryminacji? Teoria
i praktyka „płci społeczno-kulturowej”. Czy teorie
naukowe mają/mogą mieć zastosowanie w życiu
codziennym?
Literatura:
Creenshaw, Kimberle, 1991. „Mapping the
Margins: Intersectionality, Identity Politics, and
Violence against Women of Color” w: Stanford
Law Review, Vol. 43, No. 6., pp. 1241–1299.
Gilligan, Carol. 1982. In a Different Voice:
Psychological Theory and Women's Development.
Cambridge, MA: Harvard University Press.
Lorde, Audre 1980 „Age, Race, Class and Sex:
Women Redefining Difference”, Amherst College,
April 1980.
Lorde, A. 1984. “Tranformation from silence to
action”, in: Sister Outsider: Essays and
Speeches, The Crossing Press.
MacKinnon Catherine A. 1987.
Feminism
Unmodified: Discourses on Life and Law.,
Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Zajęcia 4
Temat:
Równość płci w dokumentach prawa
międzynarodowego: Gender mainstreaming
•
Poruszone zagadnienia i zaprezentowane
narzędzia równościowe:
•
•
•
Genealogia ponadnarodowego ruchu
kobiecego
w
ramach
instytucji
międzynarodowych
(ONZ
i
Unia
Europejska).
Problematyka
równości
płci
w
dokumentach
prawa
międzynarodowego:
niewidzialna
równość (1945-1975), widzialna równość
(1975-)
Konferencja Pekińska (1995) i Platforma
Pekińska: założenia i postępy w realizacji
“Gender
mainstreaming”:
Historia
koncepcji w dokumentach ONZ i Unii
Europejskiej
Dyskusja:
Gender
mainstreaming
jako
paradygmat myślenia o płci społeczno-kulturowej
i strategia działania politycznego: za i przeciw
Literatura:
Bunch, Charlotte Beijing ‘95: A Global
Referendum on the Human Rights of Women,
wywiad przeprowadzony przez Mallika Dutt and
Susana Fried, „Women’s Health Journal”,
Santiago, Chile, 2005, nr 34.
Bunch, Charlotte Beijing ‘95: Moving Women’s
Human Rights from Margin to Center, [w:]
rozmowa przeprowadzona przez Susanę Fried,
„Signs: Journal of Women in Culture and
Society”, Chicago, 1996, t. 22, nr 1, s. 180-185.
Tiberghien, J. Ch 2004 “Gender-skepticism or
gender-boom? Poststructural feminisms,
transnational feminisms and the World
Conference against Racism”, in: International
Feminist Journal of Politics, 6 (3):454-484
Zajęcia 5
Temat:
Feminizm postkolonialny i dyskryminacja
wielokrotna: Polityka umiejscowienia i polityka
reprezentacji a gender mainstreaming
•
Poruszone zagadnienia i zaprezentowane
narzędzia równościowe:
•
•
Intersekcjonalizm a u umiejscowienie w
hierarchii społecznej: przecinające się
tożsamości rasa, klasa, płeć, orientacja
seksualna jako kategorie dynamiczne
(Kimberly Crenshaw)
Umiejscowienie geopolityczne: “globalna
północ”, “globalne południe”: polityka
koalicji i afiliacji jako praktyka krytyczna
(Caren Kaplan, Adrienne Rich)
Reprezentacja jako praktyka polityczna i
symboliczna (Chandra Mohanty)
Dyskusja: Czy jest możliwe „globalne” podejście
do równości płci?
Literatura:
Mohanty Chandra Talpade i Jacqui Alexander.
1997. Feminist Genealogies Colonial Legacies,
Democratic Futures, New York, Routledge.
Mohanty Ch. T. 2003. Feminism Without Borders.
Decolonizing Theory, Practicing
Solidarity, Duke University Press.
Pui-Lan, K. 2001 Postcolonialism, Feminism and
Religious Discourse, Routledge.
Rai. S. M. 2004. „Gendering Global Governance“,
in: International Feminist Journal of Politics, 6, 4:
579-601
Reagon N. 1998. „Coalition Politics: Turning the
Century“, in: Feminism and Politics,
Ann Phillips (ed.), Oxford, UK: Oxford University
Press.
Zajęcia 6
Temat:
Od „gender” do transgender: Krytyka kategorii
„gender” z perspektywy queer
•
Poruszone zagadnienia i zaprezentowane
narzędzia równościowe:
•
Meandry współczesnej debaty nt.
„gender”
z
perspektywy
nieheteronomatywnych
praktyk
płciowych. Paradoks feminizmu i krytyka
dualizmu płci (sex-gender, mężczyznakobieta)
„Twardy” konstruktywizm i krytyka relacji
przyczynowość
pomiędzy
płcią
biologiczną i kulturową (Judith Butler)
Dyskusja: Czy tradycyjny, używany w krytyce
feministycznej podział na płeć biologiczną i płeć
kulturową zawsze prowadzi do esencjalizmu? Jak
wyglądać może polityka post-genderowa?
Literatura:
Butler, Judith, 1990. Gender Trouble. New York:
Routledge Press.
Mizielińska Joanna, 2008. Płeć, ciało, pożądanie”
Od feminizmu do teori queer, Universitas.
Phelan, S. 2001 Sexual Strangers: Gays, Lesbians,
and Dilemmas of Citizenship, Temple University
Press.
Zajęcia 7
Temat:
Poruszone zagadnienia i zaprezentowane
narzędzia równościowe:
Teoria i praktyka płci w Polsce: Nauki społeczne,
prawo i praktyka ruchu kobiecego
• Historia polskiego ruchu kobiecego w
kontekście debat nad kategorią płcią
społeczno-kulturowej „gender”: Od
socjalistycznej równości płci do gender
mainstreamingu.
• Specyfika Europy Środkowo- Wschodniej
a krytyka gender mainstremingu z
perspektywy podejścia opartego na
wielokrotnej dyskryminacji i feminizmu
postkolonialnego
• Polska debata nad kategorią „queer”
Dyskusja:
Na
czym
polega
specyfika
postsocjalistycznych debat na temat płci
społeczno-kulturowej? Czy obecne z innych
lokalizacjach krytyki kategorii „gender” mają
zastosowanie w Polsce? Gender mainstreaming a
polska praktyka działań na rzecz równości płci.
Literatura:
Basiuk, Tomasz, Dominika Ferens, Tomasz Sikora.
2002. Odmiany odmieńca:
mniejszościowe
orientacje
seksualne
w
perspektywie gender "Śląsk".
Bator, Joanna. 2001. Feminizm, postmodernizm,
psychoanaliza:
filozoficzne dylematy feministek "drugiej fali",
Słowo/Obraz Terytoria.
Baer, M. 2003. „In Search of Identity? Reflections
on the Category of Women“, in:
Between Tradition and Postmodernity: Polish
Ethnography at the Turn of the Milenium,
L. Mróz and Z. Sokolewicz (eds.), Wydawnictwo
DiG.
Rosner K. 1997. “Czy istnieje w Polsce ruch
feministyczny?” in: Pełnym Głosem 5:
1997, 163-178.
Środa, M. 1992. ‘Kobieta: Wychowanie, Role,
Tożsamość’ w: Kobiety Mają Głos (Women Have
Voice), eFKa.
Titkow, A. and H. Domański (red.) 1995. Co to
znaczy być kobietą w Polsce?
Wydawnictwo Uniwerystetu Warszawskiego.
Zakrzewska, Joanna. 2006. Queerowanie
feminizmu: estetyka, polityka, czy coś więcej?,
Konsola.