II AKa 204/11 - Sąd Apelacyjny w Gdańsku

II AKa 204/11 - Sąd Apelacyjny w Gdańsku

Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku Nr 3/2011
WYROK
z dnia 24 sierpnia 2011 r.
II AKa 204/11
Sk³ad orzekaj¹cy:SSA Dariusz Kala
(przewodnicz¹cy, sprawozdawca)
SSA Dorota Rostankowska
del. SSO Krzysztof Ciemnoczo³owski
Teza
1. Rozstrzygniêcie reformatoryjne sprowadzaj¹ce siê do zmiany wyroku i odmiennego
orzeczenia co do istoty sprawy nie powinno byæ wydane wówczas, gdy s¹d pierwszej
instancji naruszaj¹c dyspozycjê art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. w ogóle nie okreœli³ w wyroku
skazuj¹cym czynu przypisanego oskar¿onemu. W tym bowiem wypadku S¹d Apelacyjny zmieniaj¹c wyrok s¹du a quo w istocie pe³ni³by funkcjê organu pierwszej instancji okreœlaj¹c – mimo braku bezpoœredniego kontaktu ze Ÿród³ami i œrodkami dowodowymi – podmiot, przedmiot oraz elementy strony podmiotowej i przedmiotowej
zaistnia³ego przestêpstwa. Tego rodzaju procedowanie narusza³oby jedn¹ z naczelnych zasad procesu karnego jak¹ jest zasada bezpoœrednioœci. W konsekwencji wspomniana zmiana wyroku s¹du pierwszej instancji niweczy³aby gwarancyjn¹ funkcjê
ustawowego (art. 425 § 1 k.p.k. i art. 426 § 1 k.p.k.) i konstytucyjnego (art. 176 ust. 1
Konstytucji RP) standardu dwuinstancyjnoœci postêpowania s¹dowego, godz¹c w jego
istotê.
2. O kosztach procesu (w tym, lege non distinguente, o kosztach obrony z urzêdu stanowi¹cych sk³adnik kosztów procesu – art. 616 k.p.k.; art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k.) rozstrzyga siê w orzeczeniu koñcz¹cym postêpowanie. Takim zaœ orzeczeniem nie jest wyrok
s¹du odwo³awczego, którym uchylono wyrok S¹du pierwszej instancji i przekazano
sprawê do ponownego rozpoznania. Wyrok S¹du odwo³awczego nie koñczy postêpowania, lecz stanowi punkt wyjœcia do dalszego jego prowadzenia przez S¹d pierwszej
instancji. Wniosek obroñcy o zas¹dzenie stosownych kosztów za obronê z urzêdu w instancji ad quem jest w tych okolicznoœciach przedwczesny.
Uzasadnienie
M.K. zosta³ oskar¿ony o to, ¿e w dniu 3 paŸdziernika 2002 r. w G., dzia³aj¹c z bezpoœrednim zamiarem, pozbawi³ ¿ycia K.Dz. w ten sposób, ¿e kilkakrotnie ugodzi³ pokrzywdzonego no¿em w okolice klatki piersiowej po stronie lewej, pleców, poœladków, g³owy
powoduj¹c w ten sposób liczne obra¿enia cia³a, w tym g³êbok¹ ranê k³ut¹ klatki piersiowej po stronie lewej z uszkodzeniem w obrêbie jej kana³u o prawie poziomym przebiegu
i o kierunku od przodu ku ty³owi, miêœni pi¹tego miêdzy¿ebrza z przeciêciem czêœci chrzestnej ¿eber V i VI w linii przymostkowej, worka osierdziowego, oraz œciany prawej komory
serca, w pobli¿u przegrody miêdzykomorowej serca, co skutkowa³o masywnym krwotokiem wewnêtrznym do worka osierdziowego i lewej jamy op³ucnej, a nastêpnie zgonem
pokrzywdzonego tj. o przestêpstwo z art. 148 § 1 k.k.
1
Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku Nr 3/2011
S¹d Okrêgowy w G. wyrokiem z dnia 9 marca 2011 r.
I. oskar¿onego M.K. uzna³ za winnego pope³nienia zbrodni z art. 148 § 1 k.k. i za to na
podstawie art. 148 § 1 k.k. skaza³ go na karê 12 lat pozbawienia wolnoœci.
II. na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolnoœci zaliczy³
oskar¿onemu okres rzeczywistego pozbawienia wolnoœci w sprawie od dnia 3 paŸdziernika 2002 r. do dnia 16 kwietnia 2008 r. i od dnia 16 kwietnia 2009 r. do dnia 9
marca 2011 r.
Ponadto powy¿szym wyrokiem rozstrzygniêto o kosztach procesu, w tym kosztach nieop³aconej pomocy prawnej udzielonej z urzêdu oskar¿onemu.
Apelacje od powy¿szego wyroku wnieœli Prokurator Prokuratury Rejonowej G.-O. w G.
i obroñca oskar¿onego.
Prokurator zaskar¿y³ powy¿sze orzeczenie w ca³oœci na niekorzyœæ oskar¿onego i na
zasadzie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 2 k.p.k. wyrokowi zarzuci³ obrazê przepisów prawa procesowego maj¹c¹ wp³yw na treœæ orzeczenia, tj. przepisu art. 413 § 2 pkt 1
k.p.k. poprzez uznanie w pkt. I sentencji wydanego wyroku oskar¿onego M.K. za winnego pope³nienia bli¿ej nieokreœlonej zbrodni kwalifikowanej z art. 148 § 1 k.k. zamiast
prawid³owego i precyzyjnego uznania, i¿ oskar¿ony jest winnym pope³nienia zbrodni
z art. 148 § 1 k.k. okreœlonej we wniesionym przeciwko niemu akcie oskar¿enia, b¹dŸ jest
winnym pope³nienia czynu polegaj¹cego na tym, ¿e w dniu 3 paŸdziernika 2002 r. w G.
dzia³aj¹c z bezpoœrednim zamiarem pozbawi³ ¿ycia K.Dz. w ten sposób, i¿ kilkakrotnie
ugodzi³ pokrzywdzonego no¿em w okolice klatki piersiowej po stronie lewej, pleców,
poœladków, g³owy, powoduj¹c w ten sposób liczne obra¿enia cia³a, w tym g³êbok¹ ranê
k³ut¹ klatki piersiowej po stronie lewej z uszkodzeniem w obrêbie jej kana³u o prawie
poziomym przebiegu i o kierunku od przodu ku ty³owi, miêœni pi¹tego miêdzy¿ebrza
z przeciêciem czêœci chrzestnej ¿eber V i VI w linii przymostkowej, worka osierdziowego
oraz œciany prawej komory serca, w pobli¿u przegrody miêdzykomorowej serca, co skutkowa³o masywnym krwotokiem wewnêtrznym do worka osierdziowego i lewej jamy
op³ucnej, a nastêpnie zgonem pokrzywdzonego, tj. przestêpstwa z art. 148 § 1 k.k.
Podnosz¹c powy¿szy zarzut na zasadzie art. 427 § 1 k.p.k. i art. 437 § 1 i 2 k.p.k.
prokurator wniós³ o zmianê wyroku w zaskar¿onej czêœci poprzez doprecyzowanie, i¿
oskar¿ony jest winnym pope³nienia zbrodni z art. 148 § 1 k.k. okreœlonej we wniesionym
przeciwko niemu akcie oskar¿enia, b¹dŸ jest winnym pope³nienia czynu polegaj¹cego na
tym, ¿e w dniu 3 paŸdziernika 2002 r. w G. dzia³aj¹c z bezpoœrednim zamiarem pozbawi³
¿ycia K.Dz. w ten sposób, i¿ kilkakrotnie ugodzi³ pokrzywdzonego no¿em w okolice
klatki piersiowej po stronie lewej, pleców, poœladków, g³owy, powoduj¹c w ten sposób
liczne obra¿enia cia³a, w tym g³êbok¹ ranê k³ut¹ klatki piersiowej po stronie lewej z uszkodzeniem w obrêbie jej kana³u o prawie poziomym przebiegu i o kierunku od przodu ku
ty³owi, miêœni pi¹tego miêdzy¿ebrza z przeciêciem czêœci chrzestnej ¿eber V i VI w linii
przymostkowej, worka osierdziowego oraz œciany prawej komory serca, w pobli¿u przegrody miêdzykomorowej serca, co skutkowa³o masywnym krwotokiem wewnêtrznym do
worka osierdziowego i lewej jamy op³ucnej, a nastêpnie zgonem pokrzywdzonego, tj.
przestêpstwa z art. 148 § 1 k.k.
Obroñca oskar¿onego M.K. zaskar¿y³ wyrok w ca³oœci i na podstawie art. 438 pkt 3
k.p.k. zarzuci³ powy¿szemu orzeczeniu b³¹d w ustaleniach faktycznych, przyjêtych za
jego podstawê, a maj¹cych wp³yw na treœæ wyroku przez ustalenie, na podstawie nieprawid³owej oceny dowodów, ¿e oskar¿ony M.K. dopuœci³ siê zarzucanego mu czynu wyczerpuj¹cego dyspozycjê art. 148 § 1 k.k.
2
Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku Nr 3/2011
Podnosz¹c ten zarzut obroñca wniós³ o:
1. zmianê zaskar¿onego wyroku i uniewinnienie oskar¿onego od
dokonania przypisanego mu czynu, ewentualnie,
2. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania S¹dowi Okrêgowemu w G.
S¹d Apelacyjny zwa¿y³, co nastêpuje:
Zaskar¿ony wyrok nale¿a³o uchyliæ, zaœ sprawê przekazaæ do ponownego rozpoznania s¹dowi pierwszej instancji. S¹d Okrêgowy dopuœci³ siê bowiem – formu³uj¹c czêœæ
dyspozytywn¹ tego wyroku – istotnego naruszenia prawa procesowego (art. 413 § 2 pkt 1
k.p.k.), którego wp³yw na treœæ orzeczenia uznaæ trzeba za oczywisty. Z przyczyn szczegó³owo wskazanych poni¿ej nie by³o przy tym mo¿liwe – mimo wniosku prokuratora –
orzekanie reformatoryjne przez instancjê ad quem.
Na wstêpie wypada podkreœliæ, ¿e z treœci art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. wynika jednoznaczny obowi¹zek dok³adnego okreœlenia w wyroku skazuj¹cym przypisanego oskar¿onemu
czynu. Ta czêœæ sentencji wyroku stanowi rozstrzygniêcie o przedmiocie procesu i wobec
tego ma fundamentalne znaczenie z punktu widzenia poci¹gniêcia sprawcy do odpowiedzialnoœci, a tym samym realizacji zasady trafnej reakcji karnej (art. 2 § 1 pkt 1 k.p.k.).
Ten sk³adnik wyroku ma tak¿e kluczowe znaczenie z punktu widzenia mo¿liwoœci realizacji przez oskar¿onego, kwestionuj¹cego swoje sprawstwo, prawa do obrony materialnej, umo¿liwiaj¹c skonkretyzowanie zarzutu apelacyjnego odnosz¹cego siê w szczególnoœci do elementów strony podmiotowej i przedmiotowej przypisanego przestêpstwa.
Precyzyjne sformu³owanie w czêœci dyspozytywnej wyroku elementów strony podmiotowej i przedmiotowej przypisanego oskar¿onemu przestêpstwa jest tak¿e jednym z niezbêdnych warunków umo¿liwiaj¹cych s¹dowi odwo³awczemu ocenê trafnoœci wydanego
wyroku. W judykaturze trafnie podkreœla siê przy tym, ¿e dok³adne okreœlenie przypisanego oskar¿onemu czynu oznacza obowi¹zek okreœlenia w nim w szczególnoœci czasu,
miejsca, rodzaju zamiaru, sposobu i okolicznoœci pope³nienia czynu, skutków tego czynu
(wyrok SN z 30 sierpnia 2006 r., III KK 262/06, LEX nr 192998).
W realiach tej sprawy S¹d Okrêgowy naruszy³ dyspozycjê art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. i to
w sposób fundamentalny. Nie zrealizowa³ bowiem w ogóle wymogu okreœlenia w wyroku skazuj¹cym czynu przypisanego oskar¿onemu. Tym samym uniemo¿liwi³ s¹dowi odwo³awczemu realn¹ kontrolê tego wyroku w kontekœcie zarzutów podniesionych przez
obroñcê oskar¿onego. W zaskar¿onym wyroku skazano oskar¿onego w istocie za zbrodniê abstrakcyjn¹. Zerwany zosta³ w ten sposób zwi¹zek funkcjonalny pomiêdzy postawionym oskar¿onemu zarzutem a czêœci¹ dyspozytywn¹ rozstrzygniêcia koñcz¹cego postêpowanie s¹dowe.
Wobec kszta³tu wyroku skazuj¹cego nie mo¿na akceptowaæ stanowiska oskar¿yciela
publicznego, ¿e „w niniejszej sprawie s¹d pierwszej instancji prawid³owo oraz z nale¿yt¹
starannoœci¹ i precyzj¹ ustali³ wszystkie okolicznoœci towarzysz¹ce pope³nieniu przez oskar¿onego zarzucanej mu zbrodni; równie¿ ¿adnych w¹tpliwoœci nie budz¹ ustalenia dotycz¹ce winy M.K”. Zasadniczy problem polega w³aœnie na tym, ¿e w istocie przy takim
kszta³cie wyroku skazuj¹cego nie sposób ustaliæ, jakie by³y okolicznoœci pope³nienia
przestêpstwa i na czym w realiach tej sprawy polega wina oskar¿onego. Pierwszoplanow¹ p³aszczyzn¹ dokonywania oceny odwo³awczej w tym zakresie jest bowiem czêœæ
dyspozytywna wyroku, a dopiero w dalszej kolejnoœci p³aszczyznê tê stanowi uzasadnienie wyroku s¹du pierwszej instancji. Miêdzy innymi w³aœnie dlatego ustawodawca nakazuje w art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. dok³adne okreœlenie przypisanego oskar¿onemu czynu.
3
Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku Nr 3/2011
W powy¿szym kontekœcie trafnie wskazuje siê w judykaturze, ¿e „wyrok nie sk³ada siê
z sentencji i z uzasadnienia lecz jest osobnym aktem rozstrzygaj¹cym a nie czêœci¹ ca³oœci; (...) istotna sprzecznoœæ miêdzy wyrokiem a jego uzasadnieniem prowadzi do koniecznoœci uchylenia dotkniêtego tym uchybieniem wyroku. Ma on bowiem sw¹ odrêbnoœæ jako orzeczenie zawieraj¹ce konkretne rozstrzygniêcie i samoistnie tj. niezale¿nie od
uzasadnienia, funkcjonuje w obrocie prawnym (...)” – wyrok i uzasadnienie wyroku S¹du
Najwy¿szego z 3 czerwca 2003 r., IV KK 116/03 (OSNwSK 2003/1/1220). W niniejszej
sprawie w ogóle nie jest mo¿liwe porównanie czêœci dyspozytywnej wyroku z pisemnymi
motywami tego wyroku z punktu widzenia poczynionych w tej sprawie ustaleñ faktycznych odnosz¹cych siê do okolicznoœci pope³nienia przez oskar¿onego czynu przestêpnego. Wyrok skazuj¹cy wydany przez S¹d Okrêgowy w G. nie zawiera bowiem ¿adnych
ustaleñ konkretyzuj¹cych dany czyn przestêpny.
W tym miejscu odnieœæ siê nale¿y do kolejnej kwestii. Prokurator domaga³ siê w apelacji zmiany zaskar¿onego wyroku i wskazania, ¿e oskar¿ony dopuœci³ siê zarzucanego mu
w akcie oskar¿enia czynu, ewentualnie zmiany wyroku i opisania przez S¹d Apelacyjny
„autonomicznie” przypisanego oskar¿onemu czynu przestêpnego.
Powy¿szy wniosek apelacyjny – choæ formalnie dopuszczalny – z powodów zupe³nie
zasadniczych musia³ zostaæ uznany za nietrafny. Jedyna mo¿liwoœæ, jaka wy³oni³a siê
w tej sprawie sprowadza³a siê do uchylenia zaskar¿onego wyroku i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania.
W powy¿szym kontekœcie przypomnieæ trzeba, ¿e polskie postêpowanie karne jest
dwuinstancyjne. Wprowadzaj¹c w k.p.k. dwuinstancyjnoœæ postêpowania s¹dowego ustawodawca zrealizowa³ standard, o jakim mowa w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Dwuinstancyjnoœæ postêpowania to przy tym jeden z warunków sprawiedliwoœci proceduralnej (szerzej P. Wiliñski, Rzetelny proces karny w œwietle Konstytucji i orzecznictwa Trybuna³u
Konstytucyjnego, [w:] Rzetelny proces karny pod red. P. Wiliñskiego, Warszawa 2009, s.
339 i n.).
W ramach dwuinstancyjnego postêpowania obowi¹zuj¹cego na gruncie polskiej procedury karnej s¹d pierwszej instancji jest s¹dem, zaœ s¹d odwo³awczy pe³ni funkcjê organu sprawuj¹cego kontrolê instancyjn¹ nad prawid³owoœci¹ orzeczenia wydanego w s¹dzie pierwszej instancji. W pewnych wypadkach s¹d odwo³awczy w³adny jest zmieniæ
zaskar¿ony wyrok i orzec odmiennie co do istoty sprawy (art. 437 § 2 k.p.k.). Tego
rodzaju rozstrzygniêcie reformatoryjne nie powinno byæ jednak wydawane wówczas, gdy
s¹d pierwszej instancji naruszaj¹c dyspozycjê art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. w ogóle nie okreœli³
w wyroku skazuj¹cym czynu przypisanego oskar¿onemu. W tym bowiem wypadku S¹d
Apelacyjny zmieniaj¹c wyrok s¹du a quo w istocie pe³ni³by funkcjê organu pierwszej
instancji okreœlaj¹c – mimo braku bezpoœredniego kontaktu ze Ÿród³ami i œrodkami dowodowymi – podmiot, przedmiot oraz elementy strony podmiotowej i przedmiotowej
zaistnia³ego przestêpstwa. Tego rodzaju procedowanie narusza³oby jedn¹ z naczelnych
zasad procesu karnego jak¹ jest zasada bezpoœrednioœci. W konsekwencji wspomniana
zmiana wyroku s¹du pierwszej instancji niweczy³aby gwarancyjn¹ funkcjê ustawowego
(art. 425 § 1 k.p.k. i art. 426 § 1 k.p.k.) i konstytucyjnego (art. 176 ust. 1) standardu
dwuinstancyjnoœci postêpowania s¹dowego, godz¹c w jego istotê.
Z powy¿szych powodów w realiach tej sprawy s¹d odwo³awczy zobowi¹zany by³ do
uchylenia wyroku s¹du pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 438 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k.).
Wobec wskazanych wy¿ej przyczyn uchylenia zaskar¿onego wyroku zdecydowanie
przedwczesne i w istocie niemo¿liwe by³o odnoszenie siê do zarzutów apelacji obroñcy
4
Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku Nr 3/2011
oskar¿onego wskazuj¹cej na zaistnia³e w tej sprawie b³êdy w ustaleniach faktycznych
(art. 436 k.p.k.).
W tym miejscu trzeba jeszcze nadmieniæ, ¿e S¹d Apelacyjny, mimo z³o¿onego w tym
zakresie przez obroñcê oskar¿onego wniosku, nie rozstrzygn¹³ w wyroku o kosztach obrony
z urzêdu za postêpowanie odwo³awcze. Zgodnie bowiem z art. 626 § 1 k.p.k. o kosztach
procesu (w tym, lege non distinguente, o kosztach obrony z urzêdu stanowi¹cych sk³adnik kosztów procesu – art. 616 k.p.k.; art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k.) rozstrzyga siê w orzeczeniu koñcz¹cym postêpowanie. Takim zaœ orzeczeniem nie jest wyrok s¹du odwo³awczego, którym uchylono wyrok organu pierwszej instancji i przekazano sprawê do ponownego rozpoznania. Wspomniany wyrok instancji odwo³awczej nie koñczy postêpowania,
lecz stanowi punkt wyjœcia do dalszego jego prowadzenia przez S¹d Okrêgowy. Wobec
tego, w aktualnym stanie procesu, wniosek obroñcy o zas¹dzenie stosownych kosztów
za obronê z urzêdu w instancji ad quem uznaæ trzeba za przedwczesny.
W toku ponownego rozpoznawania sprawy S¹d Okrêgowy, uwzglêdniaj¹c przytoczone wy¿ej wskazania S¹du Apelacyjnego, przeprowadzi zgodnie z przepisami procedury
karnej – w sposób dynamiczny i skoncentrowany na przedmiocie procesu – postêpowanie dowodowe zmierzaj¹ce do precyzyjnego ustalenia kwestii odpowiedzialnoœci karnej
oskar¿onego. W tym celu konieczne bêdzie zgromadzenie pe³nego materia³u dowodowego, który musi byæ wprowadzony do procesu zgodnie z przepisami k.p.k., nastêpnie
zaœ zebrane œrodki dowodowe powinny zostaæ ocenione w sposób opisany w art. 7 k.p.k.,
z uwzglêdnieniem wymogów wynikaj¹cych z art. 410 k.p.k.
S¹d Okrêgowy zobowi¹zany bêdzie tak¿e do przeanalizowania uwag zawartych w apelacji obroñcy oskar¿onego (odpowiednio w pismach procesowych oskar¿onego z³o¿onych po wydaniu zaskar¿onego wyroku) i przytoczonej na poparcie tych uwag argumentacji, w zakresie, w jakim z przyczyn wskazanych w art. 436 k.p.k. nie uczyniono tego
w niniejszym uzasadnieniu.
Sporz¹dzaj¹c pisemne motywy wyroku S¹d Okrêgowy powinien w pe³ni respektowaæ
treœæ art. 424 § 1 i 2 k.p.k., pamiêtaj¹c o koniecznoœci przeprowadzenia stosownych wywodów w sferze faktów i w sferze prawnej, jak równie¿ o obowi¹zku wyjaœnienia powodów wymierzenia oskar¿onemu – w razie takiej koniecznoœci – okreœlonej kary.
Kieruj¹c siê zaprezentowan¹ wy¿ej argumentacj¹, na mocy art. 437 § 1 i 2 k.p.k.,
orzeczono jak w wyroku odwo³awczym.
5