Wzorzec-przegl d lekarski-XX-2001

STRESZCZENIA – ABSTRACTS
XII OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA
TYTOÑ A ZDROWIE - PRZYSZ£OŒÆ WOLNA OD DYMU
16-18.11.2011 roku, Poznañ
Wp³yw palenia tytoniu na cykl miesi¹czkowy kobiet
- badania wstêpne
Effect of tobacco smoking on the women's menstrual
cycle - preliminary study
Anna Sêdziak1,2, Ewa Florek3, Marek Chuchracki2,4,
Maciej Hassan-Bartz5, Wojciech Piekoszewski6,7,
Maksymilian Kulza3, Piotr Czekaj
1
Katedra i Zak³ad Bromatologii, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
2
Centralne Laboratorium, Ginekologiczno- Po³o¿niczy Szpital
Kliniczny, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
3
Laboratorium Badañ Œrodowiskowych, Katedra i Zak³ad
Toksykologii, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
4
Katedra Zdrowia Matki i Dziecka, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
5
Oddzia³ Ginekologiczno-Po³o¿niczy Szpitala Wojewódzkiego,
Poznañ
6
Zak³ad Chemii Analitycznej, Uniwersytet Jagielloñski,
Kraków
7
Pracownia Wysokorozdzielczej Spektrometrii Masowej,
Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
Palenie tytoniu wykazuje wieloraki wp³yw na wydzielanie hormonów odpowiedzialnych za przebieg cyklu miesi¹czkowego u
kobiet, w wielu przypadkach powoduj¹cy konsekwencje kliniczne. Ma to bezpoœredni wp³yw na potencja³ reprodukcyjny. U kobiet pal¹cych obserwowana jest obni¿ona produkcja estradiolu w
efekcie inaktywacji aromatazy, przyspieszenia metabolizmu tego
hormonu, a tak¿e wzrostu wi¹zania go z globulin¹. Obserwowane s¹ równie¿ zaburzenia cyklu miesi¹czkowego tj. skrócenie fazy
folikularnej jako efekt wp³ywu nikotyny na pêcherzyki Graffa, zwiêkszaj¹c ryzyko braku owulacji. Jest to powodem obni¿enia mo¿liwoœci zap³odnienia, a tak¿e powoduje obni¿enie wieku menopauzalnego.
Celem badañ by³a ocena wp³ywu palenia tytoniu i nara¿enia
na œrodowiskowy dym tytoniowy (SHS) na cykl miesi¹czkowy
kobiet poprzez wykonanie oznaczeñ poziomów hormonów p³ciowych - folikulotropowego, lutropowego, progesteronu i estradiolu
w ró¿nych jego fazach.
W badaniach wziê³o udzia³ 105 kobiet, z której to puli oko³o
30% pacjentek stanowi³o grupê kobiet niepal¹cych, natomiast
pozosta³e to pacjentki pal¹ce i biernie nara¿one na dym. Od
wszystkich kobiet pobrano krew w 1, 14 i 21 dniu cyklu miesi¹czkowego. W surowicy krwi dokonano oznaczeñ poziomu kotyniny
oraz hormonów: folikulotropowego, lutropowego, progesteronu,
a tak¿e estradiolu. Stê¿enie kotyniny w surowicy krwi wyznaczono metod¹ wysokosprawnej chromatografi cieczowej HPLC z
detekcj¹ diodow¹ DAD po uprzedniej ekstrakcji technik¹ cieczciecz. Poziom hormonów oznaczono metod¹ elektrochemiluminescencji ECLIA.
Przeprowadzone badania wstêpne oceny wp³ywu palenia tytoniu na poziom hormonów p³ciowych kobiet wykaza³y statystycznie istotny wp³yw palenia na poziom hormonu folikulotropowego i
progesteronu w zale¿noœci od fazy cyklu. W przypadku nara¿enia na SHS wykazano równie¿ zmiany poziomu hormonu luteinizuj¹cego w pierwszym dniu cyklu miesi¹czkowego.
Praca naukowa finansowana ze œrodków na naukê MNiSW N
N404 265740.
1054
Ocena parametrów biochemicznych w krwi, œlinie
i biologicznych materia³ach alternatywnych u pacjentów
z chorob¹ przyzêbia w zale¿noœci od palenia tytoniu.
Doniesienie wstêpne
Assessment of biochemical parameters in blood, saliva
and alternative biological materials in patients with
periodontal disease in relation to smoking.
Preliminary report
Anna Kurhañska-Flisykowska1, Wojciech Piekoszewski2,3,
Marzena Wyganowska-Œwi¹tkowska1, Maksymilian Kulza4,
Ma³gorzata Herman3, Janina Stopa1, Ewa Florek4
1
Katedra Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii,
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
2
Zak³ad Chemii Analitycznej, Wydzia³ Chemii,
Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
3
Pracownia Wysokorozdzielczej Spektrometrii Mas,
Wydzia³ Chemii, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
4
Laboratorium Badañ Œrodowiskowych, Katedra i Zak³ad
Toksykologii, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
Wzrasta liczba doniesieñ o istotnej roli diety w modulowaniu
kinetyki i toksycznoœci metali ciê¿kich. Efekt ochronny zbalansowanej diety (zw³aszcza w jej zawartoœci bia³ka i wapnia) udokumentowano w badaniach nad toksykologi¹ o³owiu (Pb), rtêci (Hg)
i kadmu (Cd). Co wiêcej, toksyczne po³¹czenia jednych metali
moduluj¹ i zmieniaj¹ metabolizm i absorpcjê innych. Udowodniono to w przypadku metabolizmu o³owiu, kadmu i rtêci. Niska zawartoœæ ¿elaza w diecie wywo³uje wzrost absorpcji kadmu. Ró¿ne jony metali jak ¿elazo, cynk, magnez, rtêæ i kobalt s¹ wa¿nymi
kofaktorami procesów biologicznych, w tym procesu oksydofosforylacji, homeostazy wolnych rodników i regulacji genetycznej.
Poziom ¿elaza w surowicy krwi uwa¿a siê za wa¿ny element oceny stanu zdrowia cz³owieka, a niski poziom ferrytyny obserwuje
siê m.in. u osób z chorob¹ przyzêbia. W klinice chorób przyzêbia
udokumentowan¹, bardzo niekorzystn¹ rolê odgrywa palenie tytoniu. Nie zawsze jednak ograniczenie na³ogu przynosi poprawê.
Niewiele wiadomo o roli potencja³u antyoksydacyjnego œliny, a
tak¿e resztkowej pozosta³oœci zwi¹zków metali, w tym rtêci, srebra, niklu, chromu, wanadu czy strontu uwalniaj¹cych siê podczas ¿ucia pokarmów z powierzchni uzupe³nieñ protetycznych czy
wype³nieñ amalgamatowych. Na rynku obecne s¹ ponadto ró¿ne
rodzaje wk³adów koronowo-korzeniowych i protetycznych elementów utrzymuj¹cych, których sk³ad chemiczny i jakoœæ nie jest dok³adnie opisany. W badaniach uczestniczy³o 30 pacjentów Kliniki
Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu z zapaleniem dzi¹se³ lub przyzêbia, pal¹cych tytoñ .
Utworzono te¿ kontroln¹ grupê osób niepal¹cych z chorob¹ przyzêbia.
Dokonano klinicznej i radiologicznej oceny stanu przyzêbia, w tym
pomiaru g³êbokoœci kieszonek przyzêbnych, klinicznej utraty przyczepu ³¹cznotkankowego, wartoœci wskaŸnika higieny okrwawienia ze szczeliny dzi¹s³owej. Oznaczano stan uzêbienia i odnotowywano liczbê i rodzaj wype³nieñ, a tak¿e obecnoœæ uzupe³nieñ
protetycznych z elementami metalowymi. W surowicy krwi i œlinie
spoczynkowej oznaczano potencja³ oksydoredukcyjny. Zawartoœæ
cynku, chromu, kadmu, magnezu, miedzi, o³owiu, wapnia i ¿elaza oznaczano we w³osach i paznokciach pacjentów. Do oznaczeñ zastosowano metodê spektrometrii mas z jonizacj¹ w plazmie wzbudzonej indukcyjnie (ICP MS).po uprzedniej mineralizacji próbek. Pacjentów poproszono o wype³nienie ankiety dotycz¹cej
przyjmowanych pokarmów w tym m.in. spo¿ywania miêsa, p³atków,
zbó¿, jaj, serów, warzyw, a tak¿e preparatów wielowitaminowych. Pytano równie¿ o spo¿ywany alkohol ( liczbê i rodzaj wypijanych drinków)
oraz o palenie tytoniu i przyjmowane leki.
Badania finansowane ze œrodków MNiSW jako projekt badawczy N N404 202139.
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
Streszczenia
STRESZCZENIA
Na³ogowe palenie tytoniu jako Ÿród³o chronicznego
nara¿enia na kadm
Habitual tobacco smoking as a source of chronic
exposure to cadmium
Marcin Ejsmont2, Ilona Dzwilewska1, Ma³gorzata M. Brzóska1
1
Zak³ad Toksykologii, Uniwersytet Medyczny w Bia³ymstoku
2
Studenckie Ko³o Naukowe przy Zak³adzie Toksykologii,
Uniwersytet Medyczny w Bia³ymstoku
Szkodliwoœæ palenia tytoniu wynika z inhalowania wraz z dymem wielu substancji toksycznych, w tym metali ciê¿kich, wliczaj¹c kadm. Pierwiastek ten jest jednym z g³ównych, a zarazem
najbardziej toksycznych zanieczyszczeñ chemicznych œrodowiska ¿ycia, a niejednokrotnie równie¿ pracy zawodowej, oraz ¿ywnoœci w krajach rozwiniêtych gospodarczo. Dla populacji generalnej g³ównym Ÿród³em nara¿enia na kadm jest dieta. Ponadto,
istotnym, a w przypadku osób zamieszkuj¹cych obszary o niskim
stopniu zanieczyszczenia œrodowiska i nie maj¹cych kontaktu
zawodowego z kadmem - g³ównym Ÿród³em ekspozycji na ten
metal jest na³ogowe palenie tytoniu.
Kadm jest pierwiastkiem charakteryzuj¹cym siê wysok¹ toksycznoœci¹ i zdolnoœci¹ do kumulacji w organizmie cz³owieka.
Badania epidemiologiczne dostarczaj¹ coraz liczniejszych danych
wskazuj¹cych, i¿ nawet umiarkowana i wzglêdnie niska d³ugotrwa³a ekspozycja na ten metal przyczynia siê do rozwoju wielu
niekorzystnych dla zdrowia skutków, a zw³aszcza dysfunkcji kanalików proksymalnych nerek, osteoporozy oraz schorzeñ uk³adu sercowo - naczyniowego. Ponadto, prognozy wskazuj¹, i¿ ekspozycja populacji generalnej na ten metal bêdzie wzrasta³a w przysz³ych dziesiêcioleciach. W zwi¹zku z powy¿szym konieczne jest
iloœciowe oszacowanie nara¿enia na ten metal, jego monitorowanie oraz ograniczanie ekspozycji.
Obecnoœæ kadmu w dymie papierosowym jest g³ównie konsekwencj¹ zanieczyszczenia tym metalem tytoniu stosowanego
do produkcji papierosów. Nicotiana tabacum (Tytoñ szlachetny)
jest roœlin¹ posiadaj¹c¹ zdolnoœæ pobierania ze œrodowiska i akumulacji du¿ych iloœci tego metalu. W zwi¹zku z tym stê¿enie kadmu w tytoniu stosowanym do produkcji papierosów, a w konsekwencji równie¿ w dymie tytoniowym mo¿e byæ wysokie. W tytoniu uprawianym w wielu krajach notowano stê¿enia tego metalu
w zakresie wartoœci do 15,4 mg/g m.s. W badaniach w³asnych
stwierdzono, i¿ stê¿enie kadmu w liœciach tytoniu uprawianego
na terenie pó³nocno - wschodniej Polski wynosi œrednio 2,01 ±
0,27 i mieœci siê w zakresie 0,11-8,61 mg/g m.s. Ponadto w badaniach w³asnych, wykazano, i¿ w papierosach produkcji krajowej
mo¿e znajdowaæ siê do 2,79 mg Cd/papieros. Pomimo wysokiej
kumulacji kadmu w tytoniu dotychczas nie ma obowi¹zku kontroli
tego surowca pod wzglêdem kontaminacji tym metalem, w zwi¹zku z czym nie prowadzi siê kontroli zanieczyszczenia tytoniu u¿ywanego do produkcji papierosów. Dlatego te¿ w dostêpnym piœmiennictwie mo¿na znaleŸæ tylko bardzo nieliczne dane dotycz¹ce zawartoœci kadmu w tytoniu i papierosach produkcji krajowej.
W procesie palenia do dymu przechodzi œrednio 33% kadmu
zawartego w papierosie. Pierwiastek ten ulega dystrybucji do strumienia g³ównego i bocznego, przy czym jego iloœæ w strumieniu
bocznym jest wiêksza ni¿ w strumieniu g³ównym. Pierwiastek
obecny w strumieniu g³ównym jest wch³aniany przez osobê pal¹c¹, natomiast wystêpuj¹cy w strumieniu bocznym - przez palaczy
biernych. Podczas palenia tytoniu a¿ 40% kadmu wystêpuj¹cego
w dymie przechodzi do krwiobiegu, a oko³o 10% kumuluje siê w
p³ucach, w zwi¹zku z czym wypalenie jednego papierosa zawieraj¹cego œrednio 1-2 mg tego metalu powoduje wch³oniêcie do
organizmu oko³o 0,1-0,15 mg tego pierwiastka. W wielu badaniach,
wliczaj¹c badania w³asne, stwierdzono, i¿ stê¿enie kadmu w p³ynach biologicznych (g³ównie w krwi i moczu) oraz tkankach (g³ównie w nerkach i w¹trobie) osób pal¹cych jest wy¿sze w porównaPrzegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
niu do osób niepal¹cych. Szacuje siê, i¿ wypalenie powy¿ej 5
papierosów dziennie mo¿e zwiêkszaæ stê¿enie tego metalu w krwi
od 2 do 20 razy w zale¿noœci od intensywnoœci na³ogu. Dla osób
zamieszkuj¹cych obszary o niskim stopniu zanieczyszczenia œrodowiska kadmem, u których wch³oniêciu do organizmu wraz z
diet¹ i wod¹ ulega od 0,6 do 1,3 mg tego metalu, a z powietrzem
- 0,04 mg, palenie tytoniu mo¿e dostarczaæ iloœci tego metalu porównywalnych nawet do jego wch³aniania podczas nara¿enia zawodowego.
Uwa¿a siê, i¿ ekspozycja na kadm wraz z dymem tytoniowym
ma istotny udzia³ w rozwoju niekorzystnych dla zdrowia skutków
na³ogowego palenia tytoniu, w tym chorób cywilizacyjnych takich,
jak nowotwory, osteoporoza i schorzenia uk³adu kr¹¿enia. W œwietle dostêpnych danych koniecznym wydaje siê zwrócenie wiêkszej uwagi na problem nara¿enia na kadm wraz z dymem tytoniowym.
Niniejsza praca stanowi przegl¹d danych literaturowych oraz
wyników badañ w³asnych z zakresu zanieczyszczenia kadmem
tytoniu i papierosów oraz nara¿enia na ten metal wraz z dymem
tytoniowym i skutków tej ekspozycji.
Ocena gotowoœci pacjentów-palaczy do podjêcia
zaprzestania na³ogu
Assessment of the willingness of patients who smoke to
start the process of smoking cessation process
Justyna Dymek, Ma³gorzata Panas, Agnieszka Skowron
Pracownia Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki
Wydzia³ Farmaceutyczny
Uniwersytet Jagielloñski, Collegium Medicum
Informacja o szkodliwoœci palenia tytoniu oraz biernej ekspozycji na dym tytoniowy dociera do coraz szerszego grona Polaków. Dzieje siê tak przede wszystkim dziêki podjêtej w Polsce we
wspó³pracy ze Œwiatow¹ Organizacj¹ Zdrowia (WHO) akcji antynikotynowej.
W latach 70. i 80. ubieg³ego wieku odsetek palaczy w Polsce
by³ jednym z najwy¿szych nie tylko w Europie, ale i na œwiecie.
Pali³o wówczas prawie 70% mê¿czyzn i ponad 30% kobiet.
Wdro¿enie przez pañstwa europejskie polityki prozdrowotnej
w po³owie lat 90. ubieg³ego wieku spowodowa³o spadek liczby
palaczy w Europie i w Polsce. Najbardziej odczuwalne by³o to
zjawisko w Polsce.
W roku 2009 pali³o w Polsce 43% mê¿czyzn i 26% kobiet.
W roku 2008 Pracownia Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki CMUJ zaproponowa³a wprowadzenie do aptek programu
"Rzuæ palenie w aptece". Czêœci¹ tego badania jest ocena gotowoœci palaczy do rzucenia palenia. Udzia³ w badaniu farmaceuta
mo¿e zaproponowaæ pacjentowi zg³aszaj¹cemu siê do apteki w
celu zakupu preparatu z nikotyn¹ lub uzyskania porady. Do badania mo¿na w³¹czyæ tak¿e tych pacjentów-palaczy, których na³óg
jest znany farmaceucie.
Pacjenci w ramach badania wype³niaj¹ 3 ankiety, wœród nich
test Fagerstroma, test Schneider oraz autorsk¹ ankietê pozwalaj¹c¹ poznaæ nikotynow¹ przesz³oœæ pacjenta oraz oceniæ jego
motywacjê do rzucenia palenia i poziom wiedzy dotycz¹cej tematyki nikotynizmu.
1055
STRESZCZENIA
Ocena wiedzy farmaceutów na temat problematyki
palenia tytoniu i kompetencji do udzielania fachowej
porady antynikotynowej
Assessment of pharmacist's knowledge about smoking
cessation and anti-tobacco counseling
Ma³gorzata Panas, Justyna Dymek, Agnieszka Skowron
Pracownia Farmakoepidemiologii i Farmakoekonomiki
Wydzia³ Farmaceutyczny
Uniwersytet Jagielloñski, Collegium Medicum
Kraków
Farmaceuci stanowi¹ grupê zawodow¹, która prawnie zobligowana jest do udzielania informacji i porad pacjentom oraz do
prowadzenia opieki farmaceutycznej. Œwiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) w³¹cza farmaceutów, do grona osób wykonuj¹cych
zawody medyczne i wskazuje, w zwi¹zku z tym, na obowi¹zek
podejmowania dzia³añ prozdrowotnych, min. niesienia pomocy w
procesie rzucania palenia.
Zalecenia te narzucaj¹ koniecznoœæ posiadania przez farmaceutów wiedzy i umiejêtnoœci do udzielania fachowej porady palaczom. Badanie ankietowe zosta³o przeprowadzone w grupie 60
magistrów farmacji pracuj¹cych w aptekach ogólnodostêpnych.
Celem badania by³a ocena znajomoœci problematyki szkodliwoœci palenia tytoniu, umiejêtnoœci doboru postaci i dawki NTZ dla
pacjenta - palacza wœród farmaceutów z uwzglêdnieniem czynnego palenia papierosów wœród ankietowanych osób. Pytania
zawarte w ankiecie sprawdza³y wiedzê na temat substancji nowotworowych zawartych w dymie tytoniowym oraz zdrowotnych
konsekwencji palenia. Farmaceuta okreœla³ swoje kompetencje
do udzielania fachowej porady antynikotynowej oraz informowa³
czy zachêca pacjentów do walki z na³ogiem, w codziennej pracy.
Farmaceuci deklaruj¹cy czynne palenie tytoniu odpowiadali dodatkowo na pytanie ile papierosów wypalaj¹ w ci¹gu dnia, w jakim wieku rozpoczêli palenie oraz czy podejmowali ju¿ próby rzucenia palenia.
1056
Dzia³anie antyoksydacyjne i hepatoprotekcyjne
standaryzowanego wyci¹gu z liœci Karczocha
zwyczajnego - badania wstêpne
Antioxidative and hepatoprotective effect of standardized
Cynara scolymus (artichoke) leaf extract - preliminary
study
Monika Señczuk-Przyby³owska1,
Ma³gorzata Horoszkiewicz-Hassan2, Maksymilian Kulza1,
Wojciech Piekoszewski3,4, Ewa Florek1
Laboratorium Badañ Œrodowiskowych, Katedra i Zak³ad
Toksykologii, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
2
Phytopharm Klêka SA, Klêka
3
Pracownia Wysokorozdzielczej Spektrometrii Mas,
Wydzia³ Chemii, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
Zak³ad Chemii Analitycznej, Wydzia³ Chemii,
Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
1
W¹troba jest narz¹dem szczególnie nara¿onym na toksyczne dzia³anie ksenobiotyków. Spowodowane jest to jej szczególn¹
rol¹ w organizmie, jak¹ jest metabolizm zarówno zwi¹zków endogennych i egzogennych. Szczególne znaczenie w uszkodzeniu
w¹troby odgrywa styl ¿ycia: m.in. picie alkoholu, niew³aœciwa dieta czy za¿ywanie leków syntetycznych. Du¿e znaczenie protekcyjne podczas terapii lekami uszkadzaj¹cymi narz¹dy mi¹¿szowe przypisuje siê preparatom roœlinnym. Znaczna czêœæ stosowanych obecnie leków syntetycznych wykazuje mniejsze lub wiêksze dzia³anie nefrotoksyczne i hepatotoksyczne. Jednoczesne
podawanie wyci¹gów roœlinnych, zawieraj¹cych substancje cytoprotekcyjne, mo¿e zwiêkszyæ aktywnoœæ terapeutyczn¹ tych leków oraz obni¿yæ szkody polekowe. Preparaty otrzymywane z
Karczocha zwyczajnego /Cynara scolymus L. (Asteraceae)/ dziêki
zawartym w nich takim zwi¹zkom jak: kwasy mono- i dikawoilochinowe, laktony seskwiterpenowe i zwi¹zki flawonowe wykazuj¹
wielokierunkowe dzia³anie terapeutyczne. Najwa¿niejszym sk³adnikiem ekstraktu z liœci karczochów jest cynaryna (kwas 1,5-dikawoilochinowy). Zawartoœæ tego zwi¹zku wzrasta podczas procesu suszenia surowca oraz przygotowania ekstraktu. Iloœæ laktonów seskwiterpenowych obecnych w sprzedawanym surowcu
waha siê od 0 do 5 %, a g³ównym sk³adnikiem jest cynaropikryna
(o silnie gorzkim smaku) stanowi¹ca 47 do 80% wszystkich seskwiterpenów. Innymi substancjami s¹ dehydrocynaropikryna,
grossheimina i cynaratriol. G³ówne flawonoidy to 7-O-glikozydy
cynarozydu, skolimozydy i cynarotriozyd. Ekstrakt z liœci karczochów ma dzia³anie ¿ó³ciopêdne, przeciwutleniaj¹ce - hepatoprotekcyjne oraz hamuj¹ce utlenianie cholesterolu. Badania in vitro
z zastosowaniem hepatocytów wykaza³y, ¿e pobudzenie wydzielania ¿ó³ci nastêpuje w wyniku aktywacji metabolicznej poszczególnych komórek w¹troby, np. poprzez pobudzenie procesów biosyntezy. Przypuszcza siê, ¿e ekstrakt z liœci karczochów zmniejsza równie¿ utlenianie lipoprotein (LDL) dziêki czemu odgrywa
kluczow¹ rolê w procesach mia¿d¿ycowych. G³ównymi sk³adnikami o dzia³aniu przeciwutleniaj¹cym i protekcyjnym w stosunku
do w¹troby w ekstrakcie z karczocha s¹ flawonoidy, a szczególnie luteolina. Ekstrakt z karczochów dzia³a ochronnie na w¹trobê
u³atwiaj¹c przep³yw krwi w w¹trobie, aktywuje rezerwy energii,
zwiêkszaj¹c liczbê hepatocytów dwuj¹drzastych oraz zawartoœæ
RNA w komórkach w¹troby, jak równie¿ zwiêkszaj¹c biosyntezê
bia³ek oraz stymuluje podzia³ komórek. Zwi¹zkiem odpowiedzialnym za to dzia³anie jest prawdopodobnie cynaryna. Ponadto ekstrakt ten zapobiega zastojowi ¿ó³ci, a zwi¹zkiem za to odpowiedzialnym jest kwas litocholowy. Celem badañ jest ocena dzia³ania antyoksydacyjnego i hepatoprotekcyjnego standaryzowanego wyci¹gu z liœci Karczocha zwyczajnego. Badania prowadzone
s¹ w oparciu o eksperymentalny model zwierzêcy i obejmuj¹ oznaczanie aktywnych sk³adników karczocha (cynaryna, lutolina), a
tak¿e ocenê hepatoprotekcyjnego dzia³ania wyci¹gu z karczocha
z zastosowaniem zestawu markerów stresu oksydacyjnego.
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
Streszczenia
STRESZCZENIA
Wp³yw palenia papierosów na rozród oraz na rozwój
p³odu i noworodka
Influence of tobacco smoke on fertility and growth
of fetus and newborn
Maciej Hassan-Bartz
Oddzia³ Po³o¿niczo-Ginekologiczny, Szpital Wojewódzki,
Poznañ
Problem: Palenie papierosów przez mê¿czyzn w wieku rozrodczym mo¿e mieæ wp³yw na wzrost nieprawid³owoœci w budowie i zaburzeniach funkcjonalnych nasienia, co prowadzi do zwiêkszenia odsetka niep³odnoœci pochodzenia mêskiego. Palenie
wœród kobiet ciê¿arnych niesie ryzyko pojawienia siê wad wrodzonych p³odu, zwiêkszenia iloœci poronieñ, jak i porodów przedwczesnych. Obserwowane jest obni¿enie urodzeniowej masy cia³a
noworodków kobiet pal¹cych bêd¹ce skutkiem uszkodzenia, b¹dŸ
upoœledzenia funkcji ³o¿yska. Wœród konsekwencji palenia tytoniu wœród kobiet w okresie ci¹¿y u noworodków i dzieci mo¿na
wymieniæ oty³oœæ, wystêpowanie chorób uk³adu oddechowego oraz
czêstsze przypadki zespo³u nag³ej œmieci ³ó¿eczkowej.
Palenie tytoniu powoduje zmniejszenie (ok. 19% - 23%) ejakulatu czy upoœledzenie ruchliwoœci plemników (ok. 13%). Istnieje nierozerwalny zwi¹zek palenia z zaburzeniami morfologii
plemników. Stwierdzono równie¿ wystêpowanie impotencji u mê¿czyzn pal¹cych dwukrotnie czêœciej ni¿ u niepal¹cych. Innymi
zaburzeniami, które mo¿na powi¹zaæ z paleniem tytoniu s¹:
mia¿d¿yca oraz zaburzenia dop³ywu krwi têtniczej i odp³ywu krwi
¿ylnej z pr¹cia.
Wœród kobiet pal¹cych stwierdzono wzrost ryzyka wyst¹pienia wad wrodzonych p³odu. Najczêstszymi wadami zwi¹zanymi z
paleniem tytoniu s¹:
- wady uk³adu sercowo-naczyniowego (wady serca)
- wady uk³adu miêœniowo-szkieletowego (redukcja, szpotawoœæ, brak koñczyn)
- wady czaszki
- zespól Downa (niepotwierdzona dla wieloródek)
- wady twarzoczaszki (rozszczepu podniebienia i warg)
- wady wzroku
- wady uk³adu pokarmowego (wytrzewienie, zaroœniêcie odbytu, przepukliny)
- wady uk³adu oddechowego.
U kobiet pal¹cych mo¿na stwierdziæ czêstsze poronienia bêd¹ce wynikiem upoœledzonej implantacji zarodka w endometrium,
jak i zwiêkszone ryzyko przedwczesnego oddzielenia ³o¿yska.
Podobnie przedstawia siê sprawa porodów przedwczesnych, których ryzyko zwiêksza siê wraz z iloœci¹ wypalanych przez matkê
papierosów. Najprawdopodobniej zmniejszenie masy urodzeniowej noworodków matek pal¹cych ma zwi¹zek z zaburzeniem rozwoju ³o¿yska oraz zmniejszenia powierzchni wymiany matczynop³odowej. Istniej¹ doniesienia próbuj¹ce powi¹zaæ ryzyko wyst¹pienia zespo³u nag³ej œmierci ³ó¿eczkowej noworodków z paleniem przez ciê¿arne matki.
Podsumowanie
W chwili obecnej mo¿na po³¹czyæ ekspozycjê na dym tytoniowy ze zwiêkszeniem ryzyka wyst¹pienia wielu powik³añ ci¹¿y tj.
wad wrodzonych, przedwczesnego oddzielenia ³o¿yska, przedwczesnego porodu, ³o¿yska przoduj¹cego , œmierci oko³oporodowej, hipotrofii p³odu, zmniejszenia masy urodzeniowej. Ograniczenie lub zaprzestanie palenia w ci¹¿y mo¿e mieæ wiêc du¿e
znaczenia dla czêstotliwoœci wystêpowania wymienionych patologii wik³aj¹cych ci¹¿ê.
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
Prospektywne badania dotycz¹ce prognozy
wystêpowania stanu przedrzucawkowego
Prospective studies on the preeclampsia prediction
Marek Chuchracki1,2, Anna Sêdziak2,3,
Grzegorz H. Brêborowicz4 , Ewa Florek5
Katedra Zdrowia Matki i Dziecka, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
2
Centralne Laboratorium, Ginekologiczno- Po³o¿niczy Szpital
Kliniczny, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
3
Katedra i Zak³ad Bromatologii, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
4
Katedra i Klinika Perinatologii i Ginekologii,
Ginekologiczno-Po³o¿niczy Szpital Kliniczny,
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
3
Laboratorium Badañ Œrodowiskowych, Katedra i Zak³ad
Toksykologii, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
1
Nadciœnienie têtnicze w okresie ci¹¿y dotyczy 7-10% ciê¿arnych i zwi¹zane jest ze zwiêkszonym ryzykiem powik³añ oko³oporodowych, a nawet mo¿liwoœci zgonu zarówno matki, jak i dziecka. Podstawowym kryterium rozpoznawania nadciœnienia têtniczego w ci¹¿y jest stwierdzenie wartoœci ciœnienia têtniczego krwi
równego lub przekraczaj¹cego 140/90 mm Hg. Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Nadciœnienia Têtniczego i Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego w czasie ci¹¿y obserwuje siê takie postacie nadciœnienia jak: nadciœnienie przewlek³e,
nadciœnienie ci¹¿owe, stan przedrzucawkowy, nadciœnienie przewlek³e z na³o¿onym stanem przedrzucawkowym. Stan przedrzucawkowy to nadciœnienie rozwijaj¹ce siê po 20 t.c. i zazwyczaj
ustêpuje w ci¹gu 42 dni po porodzie. Stanowi temu towarzyszy
bia³komocz > 0,5 g/24h. Wystêpuje on u ok. 5% wszystkich ci¹¿;
w 14% ci¹¿ wielop³odowych oraz u 18% ciê¿arnych, które wczeœniej przeby³y stan przedrzucawkowy.
Wystêpowanie w przebiegu stanu przedrzucawkowego napadu drgawek toniczno-klonicznych nie zwi¹zanych z inn¹ przyczyn¹ jest okreœlane jako rzucawka. Etiopatogeneza tego powik³ania nie zosta³a jeszcze w pe³ni poznana. Celem diagnostyki
laboratoryjnej w ci¹¿y powik³anej stanem przedrzucawkowym jest
ocena stanu ciê¿arnej oraz p³odu po postawieniu diagnozy oraz
ocena ryzyka wyst¹pienia tego powik³ania na podstawie badañ
przeprowadzonych w pierwszej po³owie ci¹¿y.
Nieznana etiologia stanu przedrzucawkowego w zasadniczy
sposób ogranicza mo¿liwoœæ wczesnego, przed wyst¹pieniem
objawów klinicznych, rozpoznania tego powik³ania. Aktualnie w
diagnostyce wykorzystuje siê metody biofizyczne i biochemiczne. W przesz³oœci wiele biochemicznych biomarkerów by³o badanych w aspekcie ich wartoœci predykcyjnej wyst¹pienia stanu przedrzucawkowego. Dobór ich dokonywany by³ na podstawie okreœlonej teorii t³umacz¹cej mechanizm powstawania tego powik³ania. W ostatnich latach uwaga skupi³a siê na ³o¿yskowym czynniku wzrostu (PIGF) i rozpuszczalnej fms - podobnej kinazie tyrozynowej 1 (sFlt - 1) substancji zwi¹zanych z naczyniowym czynnikiem wzrostu œródb³onka (VEGF).
Wspó³czeœnie za najbardziej prawdopodobny uwa¿a siê, zaproponowany przez Hubela oraz Roberta i wsp., dwuetapowy
model stanu przedrzucawkowego. W teorii tej pierwszym etapem
jest zmniejszenie przep³ywu ³o¿yskowego, w drugim uszkodzenie nab³onka i nastêpowe zaburzenie jego funkcji. Czynniki genetyczne i immunologiczne przyczyniaj¹ siê g³ównie do rozwoju I
fazy schorzenia, natomiast czynniki metaboliczne mog¹ warunkowaæ powstawanie zmian charakterystycznych zarówno dla I,
jak i II etapu rozwoju stanu przedrzucawkowego. Jedn¹ z g³ównych przyczyn powoduj¹cych wyst¹pienie nadciœnienia indukowanego ci¹¿¹ jest aktywacja komórek œródb³onka i w jej nastêp1057
STRESZCZENIA
stwie uszkodzenie œródb³onka naczyniowego. Ze zjawiskiem tym
jest zwi¹zane zaburzenie równowagi pomiêdzy poszczególnymi
grupami czynników powoduj¹cych aktywacjê komórek œródb³onka. Rozwój ³o¿yska wymaga intensywnej angiogenezy i inwazji
b³ony doczesnej matki przez trofoblast. Naczyniowy œródb³onkowy czynnik wzrostu VEGF jest g³ównym czynnikiem wzrostowym
komórek œródb³onka naczyñ krwionoœnych. Receptory, które znajduj¹ siê na komórkach œródb³onkowych to przede wszystkim
VEGFR - 2 i VEGFR - 1(Flt - 1), przy czym tylko Flt - 1 jest aktywowany przez komórki trofoblastu.
£o¿yskowy czynnik wzrostowy (PIGF) wystêpuje w komórkach trofoblastu ³o¿yska. Bia³ko to jest wi¹zane przez receptor
VEGFR - 1 obecne na powierzchni trofoblastu wspó³uczestnicz¹c
,obok VEGF w angiogenezie i proliferacji komórek trofoblastu.
Dysfunkcja œródb³onków bêd¹ca g³ównym czynnikiem wi¹zanym przyczynowo ze stanem przedrzucawkowym i nadciœnieniem
indukowanym ci¹¿¹ znalaz³a oddŸwiêk w najnowszych publikacjach poœwiêconych temu powik³aniu.
Istot¹ projektu jest opracowanie schematu postêpowania diagnostycznego umo¿liwiaj¹cego wczesne wykrycie stanu przedrzucawkowego przed wyst¹pieniem typowych objawów klinicznych
na podstawie obliczeñ korelacji stê¿eñ poziomów znanych markerów oraz nowych, takich jak ³o¿yskowy czynnik wzrostu (PIGF),
rozpuszczalna fms - podobna kinaza tyrozynowa 1 (sFlt - 1). Dotychczas dobór biomarkerów przebadanych w aspekcie wartoœci
predykcyjnej wystêpowania stanu przedrzucawkowego dokonywany na podstawie okreœlonej teorii t³umacz¹cej mechanizm powstawania tego powik³ania. Takie czynniki jak metaloproteiny,
naczyniowa moleku³a adhezji komórkowej typu I (VCAM-1), miêdzykomórkowa moleku³a adhezyjna typu I (ICAM-1), p³ytkowoœródb³onkowa moleku³a adhezji komórek typu I (PECAM-1) jak
te¿ naczyniowy czynnik wzrostu œródb³onka (VEGF) to przyk³ady
markerów biochemicznych, których przydatnoœæ badano. Stê¿enie ich w ustroju matki przed wyst¹pieniem stanu przedrzucawkowego mala³a lub wzrasta³a, jednak ich niska wartoœæ predykcyjna nie pozwoli³a na wprowadzenie ich do rutynowej diagnostyki klinicznej. Porównuj¹c stê¿enia markerów biochemicznych ju¿
dobrze przebadanych ze stê¿eniami nowych, takich jak PIGF i
sFlt - 1 wraz z innymi wyk³adnikami biochemicznymi (cystatyna
C, czynniki krzepniêcia i inne) po zastosowaniu teorii zbiorów przybli¿onych bêdzie mo¿liwe opracowanie schematu postêpowania
diagnostycznego.
Badania eksperymentalne - przedkliniczne na zwierzêtach
Before clinical experimental studies on animals
Jan Olszewski1, Anna Jab³ecka2, Jacek Pi¹tek3
1
Zak³ad Bioniki i Bioimpedancji, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
2
Zak³ad Farmakologii Klinicznej, Katedra Kardiologii,
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
3
Katedra i Zak³ad Fizjologii, Uniwersytet Medyczny
im. Karola Marcinkowskiego, Poznañ
Badania na zwierzêtach s¹ podstawowym sposobem oceny
wp³ywu ró¿nych substancji na organizm cz³owieka i pozwalaj¹
przewidzieæ skutki ich oddzia³ywania i/lub wyjaœniæ przyczyny powsta³ej odpowiedzi i zachowania organizmu. Zwierzêta doœwiadczalne do eksperymentów pochodz¹ z placówek uprawnionych
do hodowli zwierz¹t, których wykaz posiada Krajowa Komisja
Etyczna ds. Doœwiadczeñ na Zwierzêtach. Badania przedkliniczne na zwierzêtach obejmuj¹ tematycznie wiele ró¿nych dziedzin
w tym badania dotycz¹ce przygotowania i oceny leku. Badania
przedkliniczne mog¹ byæ prowadzone na modelu zwierzêcym, na
¿ywym organizmie zewnêtrznie - oceniaj¹c np. wp³yw maœci na
skórê, reakcjê alergiczn¹ i wewnêtrznie co jest wykorzystywane
w wielu ró¿nych eksperymentach dotycz¹cych oceny leku, jego
toksycznoœci, dawkowania, sposobu dzia³ania, czyli w badaniach
analizuj¹cych jego farmakologiê i toksycznoœæ. Korzystne zakoñczenie badañ przedklinicznych leku na zwierzêtach kwalifikuje go
do dalszej oceny i w³¹czenia go do kolejnych faz badañ klinicznych.
Praca naukowa finansowana ze œrodków na naukê MNiSW N
N404 265740.
1058
Przegl¹d Lekarski 2011 / 68 / 10
Streszczenia