Streszczenia PL - Instytut Zachodni

„Przegląd Zachodni” 3/2014
NAUKA - POLITYKA – TRANSFORMACJA
70 LAT INSTYTUTU ZACHODNIEGO
Łukasz Jan Bugalski, Kwestia odbudowy zabytkowych zespołów staromiejskich na Ziemiach Odzyskanych
Prawie 70 lat po II wojnie światowej kwestia odbudowy miast Ziem Odzyskanych pozostaje nadal aktualnym
zagadnieniem. Doświadczenia pierwszych lat odbudowy według programu „polskiej szkoły konserwacji” mają do dzisiaj
duży wpływ na wyobrażenie o modelowej formie odbudowy zniszczonych zabytkowych zespołów staromiejskich.
Niestety większość z prawie trzystu historycznych miast Ziem Odzyskanych pozostaje do dnia dzisiejszego w bardzo złym
stanie. Mimo że największe ośrodki miejskie zostały odbudowane w pierwszych powojennych latach, to wymagają one
już dziś weryfikacji. Średnie i małe miasta często zabudowane w formie modernistycznych osiedli mieszkaniowych
utraciły ciągłość ze swoją przedwojenną historią, inne pozostają nadal nieodbudowane przybierając formę rozległych
zieleńców. Jednak najczęściej mamy dziś do czynienia z kakofonią stylów odbudowy na obszarze dawnych zabytkowych
zespołów staromiejskich. Nowa forma odbudowy, określana mianem „retrowersji”, szczególnie szerząca się w polskich
miastach po 1989 r., miała być nową nadzieją na odtworzenie centralnych zespołów staromiejskich w nawiązaniu do ich
historycznego kształtu. Jednak ta nowa fala rekonstrukcji utraconej struktury modelu miasta europejskiego pozostaje
jakby pozbawiona wyraźnej podstawy teoretycznej, nie pozwalając wierzyć w dobry kierunek zachodzących zmian. Dziś
stoimy przed wyzwaniem zarysowania nowego programu odbudowy dla miast Ziem Odzyskanych.
Karolina Ćwiek-Rogalska, Ewangelicy i katolicy na dawnym pograniczu polsko-pruskim
Artykuł podsumowuje doświadczenia autorki zdobyte w wyniku badań terenowych na północno-zachodniej
Suwalszczyźnie. Przedmiotem badań były relacje katolików i ewangelików na dawnym pograniczu polsko-pruskim.
Korzystając z wypowiedzi rozmówców, dokonuje się tu chronologicznej prezentacji zmieniających się w czasie relacji
katolicko-ewangelickich od czasów międzywojennych aż po współczesność. Omówiony zostaje również problem
postrzegania Volkslist i sposób stosowania pojęcia Volksdeutsch przez obie grupy wyznaniowe. Istotną część analiz
autorka poświęca zrozumieniu dokonywanej przez katolików identyfikacji „ewangelickości” z „niemieckością” i
dostrzega ciekawe zjawisko odmiennego sposobu mówienia o całej grupie wyznaniowej niż o jej konkretnych
przedstawicielach.
Strona 1 z 5
Instytut Zachodni w Poznaniu
Przegląd Zachodni numer 3/2014
NAUKA - POLITYKA - TRANSFORMACJA
70 LAT INSTYTUTU ZACHODNIEGO
Stanisław Jankowiak, Droga do wolności - refleksje nad Okrągłym Stołem
Zdławienie niezależnego ruchu, jakim była Solidarność nie rozwiązało najważniejszych problemów władzy w
Polsce. Upadająca gospodarka, przy całkowitej apatii społeczeństwa, powodowała konieczność podjęcia zmian, na które
jednak ówczesne władze nie były gotowe. Na dodatek bankructwo ZSRR zmuszało do szukania rozwiązań problemów
wewnątrz kraju. Stąd pomysł, by dokonać pewnych zmian w zasadach funkcjonowania systemu, bez naruszania jego
istoty. Kluczowym elementem tego planu było utrzymanie w praktyce monopolu PZPR poprzez wprowadzenie nowych
elementów (prezydent, druga izba parlamentu), przy równoczesnym wciągnięciu chcącej rozmawiać z władzą
umiarkowanej części opozycji do współodpowiedzialności za sytuację w kraju. Mimo że wynegocjowane przy Okrągłym
Stole porozumienie zdawało się korzystne dla władzy, dawało bowiem nadzieję na odsunięcie dalszych zmian na kolejne
4 lata, to jednak praktyka okazała się inna i społeczeństwo poparło opozycję. Zmieniona koalicja rządząca stworzyła
nowy, niekomunistyczny rząd, doprowadzając do transformacji systemu.
Jolanta Miluska, Barbara Pająk-Patkowska, Aksjologiczne podstawy aktywności politycznej studentów w procesie
transformacji ustrojowej w Polsce
Głównym problemem badań był opis poziomu i form aktywności politycznej i różnych wartości traktowanych
jako predykatory tej aktywności w latach 2004, 2010 i 2014, w okresie transformacji systemowej w Polsce. Artykuł
prezentuje wyniki badań prowadzonych na próbie 383 (2004 r.), 394 (2010 r.) i 295 (2014 r.) studentów psychologii i
nauk politycznych. Wskazują one, że poziom aktywności politycznej jest generalnie taki sam i raczej niski (szczególnie
aktywności konwencjonalnej rzeczywistej), chociaż w ciągu minionych 10 lat studenci częściej deklarują realny (2010 i
2014) oraz potencjalny (2014) udział w konwencjonalnej jej formie. Najwyższy poziom osiągnęła aktywność nielegalna,
niekonwencjonalna potencjalna. Niekonwencjonalne formy aktywności politycznej i postawy wobec nich nie zmieniły
się. Najsilniejszym predykatorem aktywności jest przekonanie o wartości aktywności (pozytywna korelacja) i wolność
polityczna (negatywna korelacja). Akceptacja wartości indywidualistycznych generalnie nie odpowiada ani za
konwencjonalne ani za niekonwencjonalne formy aktywności, natomiast kolektywistyczna orientacja jest czynnikiem
determinującym niższy poziom raczej aktywności niekonwencjonalnej.
Strona 2 z 5
Instytut Zachodni w Poznaniu
Przegląd Zachodni numer 3/2014
NAUKA - POLITYKA - TRANSFORMACJA
70 LAT INSTYTUTU ZACHODNIEGO
Marek Nowak, Społeczeństwo cywilne w Polsce po 25 latach
Artykuł stanowi autorski opis ewolucji form zorganizowanego działania Polaków na podstawie czteropolowej
matrycy interpretacyjnej inspirowanej założeniami tzw. starego instytucjonalizmu. Autor po kolei analizuje: 1) paradoks
egzogennych źródeł ewolucji ramy instytucjonalnej społeczeństwa cywilnego i jednocześnie historyczną ciągłość tego
fenomenu; 2) konsekwencje podporządkowania sektora pozarządowego modelowi finansowania opartemu na zasadzie
pomocniczości; 3) motywy i motywacje do angażowania się w działanie organizacji oraz 4) strategie działania, w które
wpisane (nie)są zorganizowane formy działania.
Wskazano przesłanki niedorozwoju sektora pozarządowego po 25 latach zmiany systemowej w porównaniu z
środkowoeuropejskimi społeczeństwami postkomunistycznymi.
Bazę empiryczną analizy stanowią dane "Diagnozy społecznej", raporty Centrum Badania Opinii Publicznej,
wnioski z projektów badawczych realizowanych w Poznaniu w latach 2005 i 2010 oraz międzynarodowe analizy
porównawcze powstałe w środowisku badaczy "Johns Hopkins Comparative Nonprofit Sector Project".
Michał Nowosielski, O nieuchronności zmiany i potrzebie ciągłości. 70 lat Instytutu Zachodniego
Siedemdziesięciolecie Instytutu Zachodniego jest pretekstem do refleksji nad procesami zmiany, jakim podlegał
Instytut. Poruszono następujące wątki: kryzysy, które wpływały na funkcjonowanie Instytutu, rolę wybitnych postaci
mających wpływ na jego działalność,
ciągłość i zmianę jako dwie nierozerwalnie ze sobą związane tendencje
kształtujące współczesny program badawczy IZ oraz wielopoziomowe związki między uprawianą w Instytucie nauką a
polityką.
Magdalena Sacha, Z biegiem Piaśnicy. Miejsca pamięci wokół "granicy fantomowej" na Północnych Kaszubach
Opracowanie skupia się na pytaniu, czy dawna granica polsko-niemiecka na rzece Piaśnicy na północnych
Kaszubach jest zarazem ‘długowieczną’ granicą. Dawna granica, chociaż nie ma jej na mapie politycznej od 1945 r., nadal
istnieje w zbiorowej pamięci mieszkańców dawnego pogranicza. Ta ‘fantomowa granica’ jest uchwytna w materialnych
pamiątkach i użyciu językowym. Szczególny przypadek stanowi pamięć społeczna mieszkańców wsi Nadole, która była
polską enklawą po niemieckiej stronie jeziora Żarnowieckiego między 1920-1939 r. Opracowanie przedstawia wyniki
badań nad ową pamięcią prowadzone metodą analizy źródeł historycznych i wywiadów etnograficznych z miejscową
ludnością. Lokalny mit o ‘podróży bohatera’ odgrywa ważną rolę w konstrukcji społecznej pamięci mieszkańców Nadola.
W roli bohatera mogą być obsadzani różni kaszubscy działacze polityczni. Po dziś dzień pamięć okresu międzywojennego
stanowi podstawę wyobrażenia ‘swoich’ i ‘obcych’.
Strona 3 z 5
Instytut Zachodni w Poznaniu
Przegląd Zachodni numer 3/2014
NAUKA - POLITYKA - TRANSFORMACJA
70 LAT INSTYTUTU ZACHODNIEGO
Paweł Stachowiak, Przełomowe lata 1988-1989 w polityce pamięci Kościoła katolickiego w Polsce
W kościelnej narracji dotyczącej przemian schyłku lat 80. widoczna jest dysproporcja pomiędzy rzeczywistą rolą,
którą odegrali przedstawiciele Kościoła podczas kryzysu lat 1988-1989 a tym jak jest ona relacjonowana w późniejszym
okresie. Kościół podkreślający swe zaangażowanie w procesie kontestowania systemu komunistycznego, raczej nie
eksponuje własnej aktywności podczas obrad okrągłego stołu i wyborów kontraktowych. Wynika to z nowej sytuacji, w
jakiej znalazł się on w okresie po roku 1989 i związanych z tym problemów adaptacyjnych. Z wielu, przedstawionych w
tekście powodów, jego przedstawiciele wypracowali swoistą „politykę pamięci”, która zawiera formułę Kościoła –
pełnego dobrej woli, ale zdradzonego i oszukanego - świadka przełomowych wydarzeń schyłku lat80. Dokonuje się to za
cenę przedstawienia ich obrazu, który nie do końca odpowiada rzeczywistości i związany jest przede wszystkim z celami
natury doraźnej.
Jerzy Strzelczyk, Nauka historii na początku XXI wieku. Esej
Nauka historyczna, nie tylko w Polsce, na początku XXI w. stoi przed poważnymi dylematami. Nic nie wskazuje
na to, by mogła, tak jak to było zwłaszcza w XIX w., aspirować do roli jednego z głównych czynników świadomości
społecznej. W ślad za uwolnieniem się (dalece niekonsekwentnym i często kwestionowanym)
od nienależnych
świadczeń natury pozamerytorycznej doświadczyła i doświadcza erozyjnych działań ze strony licznych prądów i
kierunków teoretycznych kwestionujących prawomocność bądź pierwszorzędność naukowego charakteru historii.
Ogromny postęp w dziedzinie heurystyki i organizacji badań (w tym ostatnim aspekcie niekiedy dyskusyjny) nie zawsze
przynosi oczekiwane owoce. Esej koncentruje się na „zewnętrznych” warunkach i przejawach nauki historycznej w
Polsce, zarówno pozytywnej, jak również negatywnej natury, musnąwszy zaledwie niektórych aktualnych propozycji
badawczych. Następnie, na przykładzie mediewistyki, przedstawia aktualne problemy i osiągnięcia tej nauki, m.in. w
celu wykazania, że wiele postulatów i oczekiwań nowoczesnej metodologii i teorii historii jest w istocie w mediewistyce
realizowanych. Zakończenie zawiera ogólniejsze refleksje na temat aktualnego miejsca i zadań nauki historycznej.
Anna Wolff-Powęska, Nauka i polityka. Trudne partnerstwo
Wzajemne relacje nauki i polityki są od dawna przedmiotem zainteresowań nauk humanistycznych i
społecznych. Tekst jest próbą zarysowania wyzwań, przed jakimi stoją dzisiejsze nauki o polityce. Szuka odpowiedzi na
pytanie, jak na tle światowych tendencji radzą sobie z problemem skutecznego oddziaływania na politykę polskie
ośrodki think tank. Stawia pytania o stan europeizacji badań i organizacji polskich instytucji doradczych.
Strona 4 z 5
Instytut Zachodni w Poznaniu
Przegląd Zachodni numer 3/2014
NAUKA - POLITYKA - TRANSFORMACJA
70 LAT INSTYTUTU ZACHODNIEGO
Maria Zmierczak, Obraz Niemców i Niemiec w "Przeglądzie Zachodnim" w latach 1945-1990
Na podstawie artykułów opublikowanych w „Przeglądzie Zachodnim” w latach 1945-1989 autorka próbuje
odtworzyć przekazywany w nich obraz Niemców i Niemiec. Obraz ten zmieniał się w zależności od nasilenia cenzury,
zmian ustrojowych w Polsce i polityki zagranicznej PRL. Tuż po wojnie był to bardzo negatywny i emocjonalny przekaz,
sprowadzający się
do zrównania wszystkich Niemców z
nazistami,
następnie wyraźnie
malowano obraz
rewizjonistycznych Niemców i RFN, przeciwstawiając go dobrym Niemcom z „postępowej” NRD. Ten ostatni obraz był
w sposób oczywisty fałszowany. Wyraźna zmiana nastąpiła po 1970 r., a następnie w latach 80.
krytyki NRD, po prostu coraz mniej pisano o Niemcach
Ponieważ unikano
z NRD, natomiast informacje o RFN stawały się coraz bardziej
rzeczowe. Analiza prowadzi do wniosku, że autorzy tekstów na pierwszym miejscu stawiali polską rację stanu, czyli
uznanie ostateczności i nienaruszalności zachodnich granic Polski, a teksty na temat Niemiec i Niemców zawierają
istotny przekaz na temat życia w PRL.
Strona 5 z 5
Instytut Zachodni w Poznaniu
Przegląd Zachodni numer 3/2014
NAUKA - POLITYKA - TRANSFORMACJA
70 LAT INSTYTUTU ZACHODNIEGO